CĐ
KHÓA 8

CHƯƠNG 6

CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC
QUYỀN, CHỦ NGHĨA TƯ BẢN
ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC


CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

NỘI DUNG

1

Chủ nghĩa tư bản độc quyền

2

Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước

3

Đánh giá chung về vai trò và giới hạn
lịch sử của CNTB

CĐ
Ngay
KHĨA
xua 8

1. Chủ nghĩa tư bản độc quyền

• 1.1 Ngun nhân hình thành và bản chất của chủ
nghĩa tư bản độc quyền.
• 1.2 Đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản
độc quyền.


CĐ
Ngay
KHĨA
xua 8

1.1 Ngun nhân hình thành & bản chất
của CNTB độc quyền
Nguyên nhân hình thành

1

2

Tiến bộ KHKT  xuất
hiện nhiều ngành sản
xuất mới, khả năng tích
tụ và tập trung tư bản

cao hình thành
những cơng ty lớn

Buộc các nhà TB phải
cải tiến kỹ thuật ,tăng
quy mô
Các nhà TB nhỏ bị phá
sản  liên kết lại.
XN lớn cạnh tranh khốc
liệt  thỏa hiệp

Sự phát triển
của LLSX

Cạnh tranh tự
do

3
Phá sản hàng loạt TB
vừa & nhỏ.
Các XN để tồn tại phải
đổi mới kỹ thuật  tập
trung TB.
Các cty cổ phần trở nên
phổ biến

Khủng hoảng
Kinh tế



CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

Đ
Ặ
C
Đ
I
Ể
M

1.2 Đặc điểm kinh tế cơ bản của
chủ nghĩa tư bản độc quyền
• Sự tập trung sản xuất và
các tổ chức độc quyền.
ĐN: Tổ chức độc quyền là liên minh
giữa những nhà tư bản lớn để tập
trung vào trong tay một phần lớn
sản phẩm của một ngành, cho phép
liên minh này phát huy ảnh hưởng
quyết định đến quá trình sản xuất
và lưu thơng của ngành đó

Vì sao tập trung
sản xuất  độc
quyền?



CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

Đ
Ặ
C
Đ
I
Ể
M

1.2 Đặc điểm kinh tế cơ bản của
chủ nghĩa tư bản độc quyền
• Sự tập trung sản xuất và các tổ chức độc quyền.
Các hình thức ĐQ:
- Hình thành liên kết ngang: Cacten, Xanhdica,
Tờrớt.
- Hình thành liên kết dọc: Cơngxóocxiom.
- Giữa TK XX, phát triển liên kết đa ngành:
Cơnglơmêrat, Consơn…


CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

Đ

Ặ
C
Đ
I
Ể
M

1.2 Đặc điểm kinh tế cơ bản của
chủ nghĩa tư bản độc quyền
• Sự tập trung sản xuất và các tổ chức độc
quyền.

Độc quyền đem lại lợi nhuận siêu
ngạch,nghĩa là một món lợi nhuận dư
ra ngồi số lợi nhuận TBCN bình
thường và thơng thường trên tồn thế
giới.
V.I. Lênin
(Tồn tập ,tập 30,tr221)


CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

Đ
Ặ
C
Đ

I
Ể
M

1.2 Đặc điểm kinh tế cơ bản của
chủ nghĩa tư bản độc quyền
• Sự tập trung sản xuất và các tổ chức độc
quyền.
Giá cả ĐQ = CPSX + Lợi nhuận ĐQ
Lợi nhuận ĐQ = LN BQ + LN siêu ngạch ĐQ

-Quy luật giá trị biểu hiện thành quy luật giá cả độc
quyền.
- Quy luật giá trị thặng dư biểu hiện thành quy luật
lợi nhuận độc quyền.


CĐ
CĐ
Ngay
KHÓA
xua 88
KHÓA

1.2 Đặc điểm kinh tế cơ bản của
chủ nghĩa tư bản độc quyền
Tư bản tài chính & bọn đầu sỏ tài chính

Đ
Ặ

C
Đ
I
Ể
M

Tư bản tài chính là sự thâm nhập và dung hợp
vào nhau giữa tư bản độc quyền trong ngân hàng
và tư bản ĐQ công nghiệp
Cơ chế thống trị:
+ Chế độ tham dự
+ Chế độ ủy thác
+ Lập công ty mới, phát hành trái khoán, đầu cơ chứng khoán….

Kinh tế: nắm các mạch quan trọng , các ngành then chốt.
Chính trị: chi phối mọi đường lối đối nội và đối ngoại


CĐ
Ngay
xua 8
KHÓA

1.2 Đặc điểm kinh tế cơ bản của
chủ nghĩa tư bản độc quyền
Tư bản tài chính & bọn đầu sỏ tài chính

Đ
Ặ
C

Đ
I
Ể
M

Xuất khẩu tư bản là xuất khẩu giá trị ra nước
ngồi(đầu tư tư bản ra nước ngịai) nhằm mục đích
bóc lột giá trị thặng dư ở các nước nhập khẩu tư bản

Hình thức:
Xét về hình thức đầu tư: XK tư bản trực tiếp & gián tiếp.
Xét về hình thức sở hữu: XK tư bản tư nhân & nhà nước


CĐ
Ngay
xua 8
KHÓA

Đ
Ặ
C
Đ
I
Ể
M

1.2 Đặc điểm kinh tế cơ bản của
chủ nghĩa tư bản độc quyền
Sự phân chia thế giới giữa các liên minh độc

quyền quốc tế
Thực chất sự phân chia thế giới về kinh tế là phân chia
thị trường tiêu thụ hàng hóa ,nguồn ngun liệu và đầu tư
Kết quả
Hình thành các liên minh và các khối liên kết khu vực
: Cộng đồng kinh tế Châu Âu ( EU); Khu vực tự do Bắc
Mỹ ( NAFTA) gồm Canada, Mêhicô và Mỹ; Hiệp hội các
nước Đông Nam Á ( Asean).


CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

Đ
Ặ
C
Đ
I
Ể
M

1.2 Đặc điểm kinh tế cơ bản của
chủ nghĩa tư bản độc quyền
Sự phân chia lãnh thổ thế giới giữa các cường quốc
Do quy luật phát triển không đều của CNTB, các đế
quốc ra đời muộn muốn đấu tranh đòi chia lại thế
giới  Chiến tranh thế giới thứ nhất 1914 – 1918 và
thứ hai 1939 - 1945



CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

2. Chủ nghĩa tư bản độc quyền Nhà nước

2.1 Nguyên nhân ra đời và bản chất của chủ
nghĩa tư bản độc quyền nhà nước.
2.2 Những hình thức chủ yếu của chủ nghĩa
tư bản độc quyền nhà nước


CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

2.1 Nguyên nhân ra đời và bản chất của

Nguyên nhân

Tích tụ tập trung tư bản phát triển đẻ ra những cơ
cấu kinh tế quy mơ lớn địi hỏi một sự điều tiết xã
hội đối với sản xuất và phân phối từ một trung
tâm.

chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước.


-Sự phát triển cao của lực lượng sản xuất xuất
hiện một số ngành mà các tổ chức độc quyền tư
nhân không thể hoặc không muốn kinh doanh.
-Sự mở rộng các quan hệ kinh tế đối ngoại đòi hỏi
Nhà nước phải đứng ra bảo hộ, tạo môi trường
quốc tế hỗ trợ tư bản tư nhân.


CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

2.1 Nguyên nhân ra đời và bản chất của
chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước.

Bản chất

Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là sự kết hợp
sức mạnh của các tổ chức độc quyền tư nhân với sức
mạnh của nhà nước tư bản thành một thiết chế và
thể chế thống nhất nhằm phục vụ lợi ích của các tổ
chức độc quyền và cứu nguy cho CNTB


CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8


Sự kết hợp về
nhân sự giữa
các tổ chức
độc quyền và
Nhà nước tư
sản.

2.2 Những hình thức chủ yếu của chủ
nghĩa tư bản độc quyền nhà nước

Về kinh tế: thường xuất hiện dưới hình thức
“liên minh giới chủ”.

Về chính trị: thường xuất hiện dưới hình
thức các đảng phái chính trị như đảng dân
chủ, đảng cộng hòa.


CĐ
Ngay
KHĨA
xua 8

2.2 Những hình thức chủ yếu của chủ
nghĩa tư bản độc quyền nhà nước
Xây dựng doanh nghiệp Nhà nước bằng vốn của ngân sách

Sự hình thành
và phát triển

của sở hữu tư
bản độc
quyền nhà
nước

Quốc hữu hóa các xí nghiệp tư nhân bằng cách mua lại

Nhà nước mua cổ phiếu của các doanh nghiệp tư nhân

Mở rộng doanh nghiệp nhà nước bằng vốn tích lũy của
các doanh nghiệp tư nhân.


CĐ
Ngay
KHĨA
xua 8

2.2 Những hình thức chủ yếu của chủ
nghĩa tư bản độc quyền nhà nước

Hệ thống điều tiết kinh tế của nhà nước nhằm dung
Sự điều tiết
kinh tế của
nhà nước tư
sản

hợp 3 cơ chế: thị trường, độc quyền tư nhân và điều
tiết của Nhà nước nhằm phát huy mặt tích cực và hạn
chế mặt tiêu cực của từng cơ chế.



CĐ
Ngay
KHĨA
xua 8

3. Đánh giá chung về vai trị và giới hạn
lịch sử của CNTB

• 3.1 Những biểu hiện mới trong năm đặc
điểm của chủ nghĩa tư bản độc quyền.
• 3.2 Những biểu hiện mới trong cơ chế điều
tiết kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền.


CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

3.1 Những biểu hiện mới trong năm đặc
điểm của chủ nghĩa tư bản độc quyền.
Tập trung sản xuất và hình thức độc quyền mới: sự
xuất hiện những cơng ty độc quyền xuyên quốc gia
bên cạnh sự phát triển của các xí nghiệp vừa và nhỏ
Sự thay đổi trong các hình thức tổ chức và cơ chế
thống trị của tư bản tài chính.

Xuất khẩu tư bản vẫn là cơ sở của độc quyền quốc

tế sau chiến tranh, nhưng quy mô, chiếu hướng và
kết cấu cua việc xuất khẩu đã có bước phát triển
mới.


CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

3.2 Những biểu hiện mới trong cơ chế điều tiết
kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền.
Tỷ trọng của kinh tế nhà nước trong nền kinh tế
quốc dân tăng. Cùng với sự gia tăng của hình thức
hợp doanh giữa nhà nước và tư nhân.
Phương thức điều tiết của nhà nước linh hoạt, mềm dẻo
hơn với phạm vi rộng lớn hơn, cụ thể:
-Điều tiết bằng chương trình, kế hoạch.
-Điều tiết cơ cấu kinh tế, tiến bộ khoa học và công nghệ.
-Điều tiết thị trường lao động.
-Điều tiết thị trường tài chính, tiền tệ.
-Điều tiết các quan hệ kinh tế đối ngoại.


CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

3.3. Những thành tựu, giới hạn và xu

hướng vận động của chủ nghĩa tư bản

- Những thành tựu chủ nghĩa tư bản đạt được.
- Giới hạn và hậu quả chủ nghĩa tư bản gây ra.
- Xu hướng vận động của chủ nghĩa tư bản


CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

Những thành tựu chủ nghĩa tư bản đạt được.

Thành tựu

Thực hiện xã hội hóa sản xuất  liên kết các
quá trình sản xuất phân tán thành một hệ thống
sản xuất xã hội.

1

2

3

Phát triển lựu lượng sản xuất, tăng năng suất
lao động xã hội

Chuyển sản xuất nhỏ thành sản xuất lớn hiện đại



CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

Những thành tựu chủ nghĩa tư bản đạt được.

Mâu thuẫn
1

2

3

Xu hướng
phát triển
nhanh
chóng của
nền kinh tế
với tốc độ
tăng
trưởng cao

Xu hướng trì
trệ của nền
kinh tế do sự
thống trị của
CNĐQ gây

ra  ngăn
cản sự tiến
bộ của KT và
phát triển
sản xuất.


CĐ
Ngay
KHÓA
xua 8

Giới hạn và hậu quả chủ nghĩa tư bản gây ra.

Mâu thuẫn giữa tư bản và lao động  phân
cực giàu nghèo và bất công trong xã hội tăng
lên.
Biểu hiện
ở các mâu
thuẫn cụ
thể sau
đây:

Mâu thuẫn giữa các dân tộc thuộc địa và phụ
thuộc với chủ nghĩa đế quốc.
Mâu thuẫn giữa các nước tư bản chủ nghĩa với
nhau.
Mâu thuẫn giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa
xã hội.