Email:

Tóm t t

Nghiên
này
báo chí,

g Xun

A century rereading

i Vi t magazine 1918

Abstract
Launched in 1918, Dai Viet magazine was the first Vietnamese magazine in An Giang
province and the second in the Mekong Delta. However, due to its short existence of 7 issues,
this magazine has been almost forgotten in Vietnamese journalism history for more than a
century. Researching on
magazine, we found that journalists at that time tried their
best to contribute to the work of improving the people's knowledge. This research will help
the readers have a more complete view and more correct assessment of
magazine
in the historical flow of national culture.
Keywords:
Southern of Vietnam

magazine, journalism, Long Xuyen Study Encouragement Society,

M
u

Trong l ch s báo chí Vi t Nam, cái tên
i Vi t t p chí xu t hi n hai l
u
g n v i H Bi u Chánh.
i Vi t t p chí
i
g m 7 s , H Bi u Chánh là m t trong
nh ng Ch bút. i Vi t t p chí b m i xu t
b n Sài Gòn t
g m 54 s , H Bi u Chánh là
c.
d phân bi t, xin t m g i là i Vi t t p
chí 1918 và
i Vi t t p chí 1942. Trong
nghiên c u này, chúng tơi ch phân tích v

i Vi t t p chí 1918.
N u
i Vi t t p chí
c
nhi u nghiên c
c p (cùng v i Nam K
tu n báo
H Bi u Chánh xu t b n
ng th i), thì
i Vi t t p chí 1918 g n
c nh
n. Ít ai bi t r ng,
i Vi t t p chí là t báo b ng ch Qu c
ng

u tiên t nh An Giang, th hai
ng b ng sông C u Long (sau An Hà báo
C
góp khơng nh cho s phát tri
t n y.


t th k trôi qua v i nhi u thay
i c a xã h i nói chung và báo chí nói
riêng, vi c nhìn l
i Vi t
t p chí
u c n thi
i sau có th hi u thêm v
i s ng
xã h i Nam K
u th k XX, nh
góp c a gi i trí th c vào cơng cu c canh tân
ng th i ph n nào b khuy
li u vào nh ng kho ng tr ng trong nghiên
c u báo chí Qu c ng
u.
1. T ng quan v
i Vi t t p chí
i Vi t t p chí
n
c a Long Xuyên Khuy n h c h i. V n
Bi u Chánh
n t nh Long Xuyên làm vi
ông cùng các trí th

p
t ch c Long Xuyên Khuy n h c h
n c a ông, c
l
u Long
Xuyên v i tu ng
do ông
và Lê Quang Liêm cùng so
1918, i Vi t t p chí phát hành s
u tiên,
ch c l Khánh thành
Long
Xuyên vào ngày 24/2/1918.
i Vi t t p chí xu t b n m i tháng
m tk ,t
c 7 s , m i s dày trên 100 trang. Tòa
so n do Nguy
n lý, cùng
v
bút, m
i ph trách m t
chuyên m c g m Lê Thúc Thanh (Chánh tr
khoa), H Bi u Chánh (Lý tài khoa),
Nguy
nh Chi (Bác h c khoa), Lê
iv
ng
Thúc Liêng (Âu Á t
S
ng

ra m
c gi
bày v
ng c
Chánh tr khoa là
i thi
ng l
lu t, nh ng châu tri cùng nh ng ngh nh
m i c a Chánh ph
Lý tài khoa
bàn lu
ng v
thu c v

, nông tang, công ngh và bày t
t nghi
Bác h c khoa có
nhi m v
ch nh ng pháp lu
a
ký, cùng nh ng sách bác v t, hóa
h c, y h c, tri t h
iv
chia s tin t
i s l x y ra trên hoàn
c
c bi t là Th chi
n ra
th
Âu Á t

là chuyên m c
ng s , sách, truy n, ký, ca,
a Pháp, Vi
m Qu nh - Ch bút
Nam Phong t p chí có chuy n du l ch Nam
K , v sau vi t thành tác ph m M t tháng
Nam K
t mình có
Liêm
ng th
c
n
i Vi t t p chí. Nh nh ng ghi chép
này, chúng ta có thêm m t s
chú ý v tình hình th c hi n t t p chí.
Ch ng h n, v kinh phí: H i xu
b
in m y s
u, mong r ng báo phát
hành t t thì ch
cung s
c, khơng c n ph
i
tr c p ngồi
t khác, tác gi cịn cho
bi t v
nhân s
L i
thêm các ơng so n báo ph n nhi u là nh ng
chân làm vi

c c , không k b n
vi c quan không chuyên c
c l m, l i
cịn có khi ph
n
khơng th t ch c cho v ng vàng nh
nh
m cho
ti
i Vi t v y
m Qu nh,
1919).
2. Nh ng n i dung ch
oc a
i
Vi t t p chí
2.1.
m qua 7 s
i Vi t t p chí
c qua các chuyên m c su t 7 s ,
c có th nh n th y m t s n i dung
n ib
Chánh tr khoa: Lo
t Nam
chánh tr
(s 1-7) tóm t t ch


chính tr Vi t Nam qua các th i k l ch s ,
lo

(s 1-2) gi i
thi u v chính sách c a Pháp Nam K , lo t
hình s v
3ng d n m t
s
nh v thi hành pháp lu t. Ngoài ra,
chuyên m
t s Thánh d
c
(s
(s 7),

ca nh
K ni

c Vi t
nh ch n

5 âm l ch làm ngày l K ni
c Vi t
c khánh ngày nay).
Lý tài khoa: Xu t hi n các lo t bài
quan tr
i Vi
1h
3-6),
huynh tranh lu
3nv t
xu
1-2 và 5-6),

chun m c này cịn có nhi u bài khác v i
n i dung phong phú, t nh
tài g
v
i s
n v s
tr ng chu
(s
d
5),
n
nh ng thông tin v k thu t trên th gi i
t
tB
(s
i chi
cung nhu chi n b
ng
trong th
7),
Bác h c khoa: Có 3 lo t bài xu t hi n
nt s
ns
lu t
l
a lý h
c
lu t l
p nh ng
nh c a pháp lu

c
a lý h
t bài b ích
i bình dân hi u thêm v các ki n
th
a lý m t cách khoa h
a c u, hi
ng t nhiên, l ch pháp,
ch ng t c,
i thi u v khái quát l ch s
c Pháp t th i thái c
n gi a

th k XIV. Ngoài ra, chuyên m c này cịn
3) thơng
cv
nh m i trong giáo d c
i v : Trong b i c nh Th
chi
n ra, chuyên m c này gi i
thi u lo
ns
1-7)
và nhi u bài vi t ng
n thích khách v ch ng hồng thỏi
t Franỗois(s
tB n
khai chi n
v
c qu

n v s Nh t
B n ti p chi n t i Tây Bá L
6),
Ngoài ra, m t s lo t bài v i nh
tài
c gi i thi
iv
(s 1t
4i
ngày Hu
5cx
(s 6-7),
t th i s ,
chuyên m c này cịn có nhi u tin ng
t báo qu
i Nam
B ch
5),
Âu Á t
Các m
ng Tây ti u thuy
u
n c 7 s
ng Tây ti u
thuy
u k tác ph
truy n (ti u thuy t Zadig c a Voltaire)
không ghi tên tác gi , d ch gi là Trang
Thúc và Bá Trang thay phiên (có th ch
cùng m

i). Ngồi ra, các m c
n thuy ,
xen xu t hi
c bi
ut
s
ns
gi i thích nh ng t
khó hi
c dân ta ít hay
chúng là nh ng t m i
xu t hi n do quá trình ti
Pháp
trong các lãnh v
, kinh t ,
khoa h c t nhiên, quân s ,
2.2. Nh
c c a
i Vi t t p chí
V
nc a
Long Xuyên Khuy n h c h i, nhi m v


uc a
i Vi t t p chí
khuy n h c. bài
(s 1), nh
i th c hi n bày t r ng
dân t c Vi t Nam có h c th

c
ta thì l y l i hi n
bác v t hóa h c mà d y chúng
i
ch
ó, thơng qua
t p chí, h mu n truy
ng m i,
mu n t môn thi t h c, ngõ giúp qu c dân
muôn m
ng t n hóa
n
thuy t c a Nguy
i l Khánh
thành i Vi t t p chí
V y b n chúng ta ph i li u th
nào mà g y d
c
m t n n h c th c tân k v ng ch
ng
i s h c th c c a các dân t c khác
y
T
ng bài vi t trong
các s
i Vi t t p chí có n
d ng, xoay quanh nhi
tr , giáo d c, l ch s
a lý, nông nghi p,
p, th i s

c,
thu t,
tv
m chung c a các bài vi t là
truy n bá nh
ng ti n b trên th
gi
ng th i qu
n
th ng c a dân t c.
c tiên, là m t t báo thì tin t c th i
s luôn là m
c gi quan tâm. T
s
ns
th i v
u chuyên
m c này s 1 ch có 4 bài thì sang s
n 9 bài. Bên c nh tin t c, i Vi t t p
chí có s
ng
bài ph bi n tri th c. T t
n
mang nh ng ki n th c v l ch s
a lý,
chính tr , pháp lu t, khoa h c t nhiên,
n nh
u
ki n ti p xúc v i Tây h c. m ng gi i trí,
Âu Á t

c dành riêng cho

c ngh thu
gi i
thi u nh ng tác ph m c
n c a Vi t Nam
mà cịn có c
chung, nh ng bài các m
tài này
khơng ch mang nh ng ch
c, gi i trí,
góp ph n vào công cu c truy n bá ch
Qu c ng lúc b y gi .
c qua h t 7 s
i Vi t
t p chí v
ng kho ng 700 trang,
c d dàng nh n th y bên c nh ch
nh
u mà nh
i
th c hi n chú tr ng không kém là c i cách
n n kinh t . T
ng hi n nay, còn th i b y gi g
c dù, t p chí có chun m c Lý tài
khoa riêng bi
i cách
kinh t v
c th hi n h u h t các m c
còn l i. Ch ng h n, Chánh tr khoa v n có

nh ng bài nói v chính sách kinh t và kêu
g
cáo tân h
cáo c u h
4),
c
khoa có lo t bài dài k
lu t l
gi i thi u pháp lu t v
i lúc b y
gi . Âu Á t
u nh ng
tác ph
c ca ng i vi c canh tân.
c bi t Lý tài khoa, lo t bài dài k
huynh tranh lu
2-7) có hình
th c và n i dung khá thú v . V hình th c,
c th hi n b ng câu chuy n tranh
lu n, g n gi ng v i các chuyên m
Ti u ph
i tho i, Câu chuy n truy n
thanh,
a báo chí hi n nay. V n i dung,
n hai anh em sinh ra trong
bu i giao th
i cha cho hai con c a
mình m
i theo c u h c, m
i

theo tân h
i, hai anh
em tranh lu n tìm cách ng d ng s h c c a
phát huy gia nghi p. Tác gi nh p
vai vào hai nhân v
ng l i
tranh lu n s
kích


nhau. Dù t p chí kêu g
lo t bài này v
cao Tây h c m t
cách thái quá, mà v n dành nh ng s trân
tr ng cho Nho h c.
Lý tài khoa, lo
nghi
h
3-6) có th xem
t cu c v
ng thành l p Nông
nghi
h i các t nh Nam K .
Th
c khi lo
i, ý
ng v Nông nghi
h
s 1, H
Bi

xu t m i t nh thành l p m t
Nông v
n s 3, ông ti p t c
xu t thành l p Nông nghi
h i
các t nh và cho bi t hình th c n y kh i
ngu n t
4-5-6 ti p
t c phát tri
c bi t trong s
5, t
h i
t
ch
ih
t
u l và l
Ngân hàng vào ngày
26/5/1918.
n s 7, t p chí có bài vi
nghi
i thi u cách
th c thành l p ngân hàng nông nghi p các
t nh, t ch c con c a Nông nghi
h
ng c a nh
i th c hi n i
Vi t t p chí cho r ng nông dân Vi t Nam
ch u nhi u thi t thịi vì ph i bán lúa v i m c
c thành

l p các h
trong nông nghi
nông dân liên
k t v i nhau trong s n xu t và tiêu th
ng
th
nhau trong nh
ho n n
t d n ch ng cho th y trí
th c Vi
n d ng nh ng cái hay
c a Pháp cho cơng cu
c.
Nhìn chung, s xu t hi n m t t t p chí
v i nh ng n
th i m t lu ng gió m
i s ng xã h i,
c bi t là gi i trí th c. Tình hình phát hành
i Vi t t p chí khá kh quan. s 4, tịa

so

M i tháng g i cùng trong
p
m
M i xu t
ng

Qu nh (1919)
b

ct
niên
Bên c nh s c h p d n t thân, s thu
hút này cịn b i t
i m t t nh
nơng thơn v
u ki n ti p c n thơng tin
cịn h n ch . N
s m phát tri n do là th ph c a Nam K ,
thì các t nh tình hình l
th
i
nh báo - t báo b ng
ch Qu c ng
u tiên c a Vi t Nam vào
a th k sau,
mi n Tây Nam K m i xu t hi n An Hà báo
C
i Vi t t p
chí Long Xuy
ng nh
nh k
y
bén v
2.3. Nh ng h n ch c
i Vi t t p chí
Tuy v y,
i Vi t t p chí
nh ng h n ch nh
nh. V hình th c, dù

c trình bày khá quy c
p chí
v n cịn nhi u l i chính t
hình chung c a báo chí Nam K th i b y
gi , do n n báo chí cịn non tr và ch Qu c
ng
ng b t c p. Song, trong
cơng trình H
L c châu h c
s ,
Nguy
u trang
phân tích v hi
ng vi t sai chính t
Nam K . Tác gi này lý gi
Xét v m t
ngơn ng h c, khơng có v
phát âm sai
phát âm khác nhau thôi
i mi
t theo cách phát
âm c
i
ng là chính t mà thơi
Trung, 2015: 481).
V n i dung, i Vi t t p chí có nhi u
bài vi t ca ng i chính sách c
u
này ph n nào vì t p chí t n t i trong xã h i



thu
a và ph i ch u s ki m duy t c a
Pháp. Nhi u trí th c bi
i Pháp
ngồi m
c tâm l i khơng mu
,h
t thì th hi n s c m kích
cơng cu c khai hóa c
trong thì l i d
nâng
t nghiên
c u t ng nh
Khi nh
i trí
th c th i thu
a bi
c Vi t còn y u
v m t kinh t và quân s , h bu c ph i
ch n m
ng là tìm cách duy trì s
t n t i c a dân t c b ng ngơn ng
hóa
n Thu Dung, 2019: 195).
s
1), sau l i khen ng i chính quy n Pháp,
nhóm Ch
hi n gi
u có

ph n m
Nên Chánh ph
i Pháp
tuy h t lịng mu n giáo hóa qu c dân ta, mà
b y lâu nay d n s a ch n y s sái v i
chánh th
n ch ch kia thì e
ngh ch cùng phong t
i r a nên m y
c dân g
i
m, mà cái
c a qu
c cao
thêm bao nhiêu
T i l Khánh thành i Vi t t p chí, H
Bi u Chánh có bài di n thuy
lên nh
c a gi i trí th
th
y ch t
ch a bi t bao s n v t, ch
im y
tri
ng bang; mà s n v t n y m t ph n
a bi t ch mà dùng, còn m t ph n thì
cho thiên h l
ng bang ta b y
nay b i tánh quê mùa d
av h

2).
il
n Chánh
S t - Ch bút Nơng c
phát bi u:
i bóng c tam s c mà g i
nhu n ng
ch
g p s may

m n nào cho b ng lúc n y là lúc chúng ta
c th y báo gi i càng ngày càng th nh
phát. Tính ra cho h t t Nam chí B
c 13 tịa báo Qu c âm r i
u ông
cho r ng không gì may m n b ng, l i là s
n r c a báo chí, vì sao? B
gi i trí th
ur
Báo g i là
g c qu ng khai dân trí, h
trú nhân tài. N u dân t c nào mà mu n
c mau t n hóa, tr
u y ra,
c
3). B ng
tinh th n ph ng s dân t c, trí th c Vi t
i d ng nh ng ch
t mình làm nhi m v qu ng
ng bào mình.

3. Vi c hi p nh t i Vi t t p chí v i
Nam Phong t p chí
ns
i
Vi t t p chí
u tiên là khó
nhân s . Lê Quang Liêm b n vi c
, H Bi u Chánh
v
c chuy n cơng tác v
nh,
ng Thúc Liêng
, ch
có Nguy
xin ngh vi c Nhà
m phịng bi n s riêng thì cịn
chút th
c báo (Ph m
Qu nh, 1919). Lý do ti
v kinh phí. s 7, t p chí cho bi t s
i
có
kho
i g i ti n tr .
Bên c
t lý do khác quan tr ng
ng cáo v s hi p Nam
Phong v i
i Vi t t p chí làm m t b
v i nh ng chi ti

i
th c hi n i Vi t t p chí nh
nh, t khi
báo chí xu t hi n Vi
y có
i Nam dùng m t ít ti ng B
i B c dùng m t ít ti
nh h
c báo c
i
c c hai th báo nên ti ng nói hai mi n
v n còn nhi u cách bi t.


thình lình có ơng Ph m Qu nh là Qu n lý
kiêm Ch bút t p chí Nam Phong Hà N i
sang Nam K
n vi ng chúng tôi, t ý mu n
nh p Nam Phong v
i Vi t làm m t b n.
Chúng tơi nghe l i y thì l
p d , vì
m t là s
c t p chí t ph
i xem t
c thông hi u hai
th ti ng: ti ng Nam và ti ng B c
Qu th t s hi p nh
c
Ph m Qu

ngh v i Nguy
Tơi có bàn v i ông n u h p m t
i Vi t v i Nam Phong mà làm m t
cái t p chí chung cho c Nam B c thì hay
l m. Ông l
m l m, quan Ph B y
và c h i Khuy n h c
ph
i cho công vi
i Vi t thanh th
c , ph
i cho s sách k
y, r i m i có th
c hành
c cái l i bàn y
m Qu nh, 1919).
Theo qu ng cáo trong s 7 nói trên, t p
chí m i s xu t b n t
i
Hà N i. T p chí chia ra hai ph n, ph n
thu c B c vi t theo l i Nam Phong, ph n
thu c Nam thì nhóm
i Vi t
t n i ti p. Tuy nhiên, trên
Nam Phong t p chí l i khơng th y nh
n
cu c hi p nh t này, có th
n
u.
K t lu n

Vào th
i,
i Vi t t p chí
i cùng th i nh
Thâu
nh
ng h c thu t m i c a Thái
Tây, duy trì n
c qu c
a
c nhà, và th nh t là gây d ng l y m t
n n qu
m
Qu nh, 1919). Sau m t th k nhìn l i,
i sau v n dành cho nó nh
giá cao:
c H i Khuy n h c t nh
Long Xuyên b o tr nên n ng tính truy n bá

c, gi v trí truy n bá qu c ng quan
tr ng mi n Nam
n Nh t Vy, 2013:
82). Tuy v y, do th i gian t n t i ng n ng i,
i Vi t t p chí g
lãng qn.
Khơng th ph nh n nh ng h n ch
nh
nh c a
i Vi t t p chí do b i c nh
th

ng th
u hi u và c m thơng cho th h trí
th
u th k XX, trong b i c nh giao
th i c a hai n
t - Pháp. Dù
ph i làm vi c cho chính quy
h v
v v n m nh c a dân
t
ng hồi
t
c. Báo chí là m t trong nh ng con
ng quan tr ng mà h l a ch n. i Vi t
t p chí là m t s n ph
i trong tâm th
.
cl i7s
i Vi t t p chí,
c s nh n th y nh ng c g ng r t
c c a nhóm Ch bút và Long
Xuyên Khuy n h c h i trong cơng cu c
ch
t p chí dù không gây
c nh ng ti ng vang l n trong l ch s báo
chí Vi
khơng nh trong vi c truy
Nam K và
us
i c a báo chí

An Giang.
Tài li u tham kh o
Long Xuyên Khuy n h c h i (1918).

i

Vi t t p chí, s 1-7.
Nguy
H
L c
châu h c Tìm hi
i vùng
t m i. Tp H Chí Minh, Nxb Tr .
Ph m Qu nh (1918, 1919). M t tháng Nam
K . Nam Phong t p chí (k I: s 17,
tháng 11/1918, 268-285; k II: s 19,
tháng 01/1919, 20-32; k III: s 20,
tháng 02/1919, 117-140). Trong Ph m
Qu nh - Tuy n t p du ký. Hà N i, Nxb
Tri Th c (2014).


- 1959). Tìm hi
t
H u Giang. Sài Gịn, Nxb Phù Sa. Tìm
hi
t H u Giang và L ch s
t An
Giang: biên kh o. Tái b n l n 4 (2019).
Tp H Chí Minh, Nxb Tr .

Tr n Nh t Vy (2013). Ch Qu c ng 130

m. Tp H Chí Minh, Nxb
.
Tr n Thu Dung (2019). S hi n di n c a
m t i Vi t Nam. Tp
H Chí Minh, Nxb H