Báo chí với cơng chúng
Báo chí phải góp phần cung cấp tri thức cho công chúng, định
hướng dư luận xã hội, tăng cường sự nhất quán về chính trị, tư
tưởng trong khối đại đoàn kết toàn dân; biểu dương các nhân tố
mới, điển hình tiên tiến; tích cực đấu tranh phê phán các quan
điểm sai trái, các biểu hiện tiêu cực; giữ gìn và phát huy bản sắc
dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hố nhân loại. Báo chí chỉ thực sự
hữu ích khi vừa là cơng cụ trực tiếp của một cơ quan, tổ chức
nào đó, đồng thời trở thành cơng cụ của đại chúng. Xã hội và báo
chí có mối quan hệ qua lại lẫn nhau, báo chí có sứ mệnh thoả
mãn nhu cầu xã hội về tiếp nhận thông tin, sự tồn tại và phát triển
của xã hội lại rất cần đến báo chí.


“Cơng chúng nói chung có thể được hiểu là những người tiếp
nhận và được các sản phẩm báo chí (SPBC) tác động hoặc
hướng vào để tác động”(1). Công chúng báo chí (CCBC) là
những người đọc, người nghe, người xem các sản phẩm của báo
in, phát thanh, truyền hình và internet. Đây có thể là tồn thể xã
hội hay một nhóm đối tượng và cũng có thể là một người nhất
định trong một thời điểm nào đó khi họ tiếp nhận thơng tin từ các
loại hình báo chí.
Thơng tin báo chí mang tính phổ biến, nhanh nhạy. Khi tác động


hoặc hướng tới tác động đến công chúng, bao giờ nó cũng có
mục đích cụ thể hoặc làm thay đổi nhận thức, quan niệm hoặc
khơi nguồn cảm hứng,… Trong thời gian vừa qua, do người chăn
nuôi nắm được thông tin về dịch bệnh và các biện pháp phòng
chống nên tránh được ảnh hưởng xấu. Ví dụ như ơng Trần Trung
An ở xã Thượng Vũ, ông Ninh Văn Mai ở xã Tuấn Hưng (Kim

Thành, Hải Dương) có trang trại ni lợn, bị, gà, cá,… do nắm
được thơng tin kịp thời từ báo chí đã áp dụng các biện pháp
phịng tránh được dịch tai xanh, lở mồm long móng, dịch cúm gia
cầm,... Nhiều người dân truyền tai nhau về những lời đồn đại của
nhà ngoại cảm Phan Thị Bích Hằng về sập cầu Bãi Cháy, cầu
Long Biên, bị Nhà nước quản thúc,… khi có thơng tin từ báo chí
về những đề nghị của bà đối với cơ quan chức năng điều tra làm
rõ kẻ tung tin đồn nhảm làm tổn hại thanh danh, uy tín của cơng


dân, người dân đã được định hướng dư luận kịp thời. Hay như
vụ việc Công ty Tung Kuang (xã Cẩm Phúc, Cẩm Giàng, Hải
Dương) đã xả chất thải chưa qua xử lý ra sông Ghẽ, gây ô nhiễm
môi trường, bị phát hiện ngày 13/4/2010. Qua thơng tin báo chí,
mà người dân biết chất thải mà Tung Kuang xả trộm chứa nhiều
độc tố có sự nguy hại như thế nào, xả gần với khu vực thu gom
nước mặt của nhà máy nước sạch phục vụ nhân dân nên tính
chất càng nghiêm trọng ra sao, biết việc cố tình dùng thủ đoạn
tinh vi của Tung Kuang ở mức độ nào,...

Thực tiễn lao động, sản xuất, đời sống nhân dân vô cùng phong
phú và sinh động; có biết bao những kiểu mẫu điển hình về các
cá nhân, tập thể; có rất nhiều những nhân tố mới, những phát
kiến nảy sinh trong quá trình học tập, lao động, sản xuất. Sự đa


dạng của các thơng tin trên báo chí khơng phải chỉ được thực
hiện từ những nhà báo chuyên nghiệp mà cịn từ sự đóng góp
của đơng đảo quần chúng nhân dân. CCBC là lực lượng cộng tác
đắc lực, hiệu quả cho mỗi cơ quan báo chí, mỗi tờ báo, mỗi

chương trình. Những cây bút nghiệp dư ấy đã góp phần làm cho
đời sống báo chí thêm sinh động, làm cho báo chí thực sự là diễn
đàn của nhân dân. V.I. Lênin đã từng chỉ ra rằng: “Cơ quan báo
sẽ sinh động, đầy sức sống khi nào cứ 5 nhà văn lãnh đạo và
thường xun viết sách thì lại có 500 và 5000 nhân viên cộng tác
không phải là nhà văn”(2). Cuộc sống sôi động và đầy phức tạp,
bản thân mỗi nhà báo chuyên nghiệp dù có yêu nghề, hăng say,
năng nổ, linh hoạt đến đâu chăng nữa cũng không thể nắm bắt
được mọi vấn đề. Do đó, nếu khơng có sự tham gia của đơng đảo
quần chúng thì báo chí không thể phản ánh được thực tế một


cách tồn diện; cũng khơng thể kịp thời phát hiện những nhân tố
mới, những hạn chế, tiêu cực trong các lĩnh vực đời sống xã hội.

Trên thực tế hoạt động báo chí ở nước ta rất coi trọng thơng tin
từ mạng lưới thông tin viên, cộng tác viên. Các chuyên mục Cùng
suy ngẫm, Ý kiến bạn đọc (Báo Nhân Dân), Cùng bàn luận, Ý
kiến chiến sĩ (Báo Quân đội nhân dân), Bạn đọc và dư luận, Bạn
đọc viết, Ý kiến bạn đọc (Báo Hải Dương), Ý kiến bạn xem truyền
hình (Đài Truyền hình Việt Nam), Tiếp chuyện bạn nghe đài (Đài
Tiếng nói Việt Nam),… thu hút được đơng đảo cơng chúng; bởi vì
nó tơn trọng cơng chúng là người tiêu thụ và thưởng thức SPBC,
là yếu tố cơ sở quyết định sự tồn tại của hoạt động báo chí.

Thơng tin báo chí khi chưa được cơng chúng tiếp nhận mới chỉ là


thông tin khả năng; công chúng không tiếp nhận các văn bản
thông báo, không mua và đọc báo, không nghe phát thanh, khơng

xem truyền hình, khơng tiếp nhận thơng tin trên mạng internet sẽ
phá vỡ mối quan hệ nhà báo – tác phẩm – cơng chúng; khi đó,
thành quả lao động báo chí của tồn thể cơ quan báo chí nói
chung và từng phóng viên, nhà báo nói riêng chưa được đón
nhận và thưởng thức. Như thế, báo chí mới thực hiện được một
nửa chức năng của mình. Việc đánh giá các tác phẩm báo chí
đúng hay sai, có ý nghĩa hay chưa có ý nghĩa,... cũng là một điều
khơng thể thiếu. Do đó, cơng chúng cũng chính là người tham gia
vào việc góp ý, đồng tình hay khơng đồng tình, biểu dương hay
phê bình khi họ đã thẩm định được những giá trị đích thực của
thơng tin báo chí.


Thước đo kết quả của báo chí khơng phải ở số lượng tin, bài
đăng trên báo; số lượng phát hành báo chí mà cốt yếu ở chỗ bạn
đọc, bạn xem, bạn nghe tiếp nhận và làm theo như thế nào. Bản
thân công chúng là người hiểu rõ hơn ai hết nội dung mà báo chí
đã đáp ứng đầy đủ hay chưa đầy đủ, kịp thời hay chưa kịp thời,
những yêu cầu thiết thực của mình; đồng thời mới khẳng định
được những vấn đề báo chí nêu ra có phù hợp với chân lý hay
khơng, chính họ mới đánh giá được cách diễn đạt của báo chí có
sát với trình độ của công chúng hay không. “Truyền thông đại
chúng cách mạng không chỉ là công cụ sắc bén của Đảng mà còn
là diễn đàn rộng rãi, dân chủ của nhân dân, phục vụ lợi ích của
nhân dân”(3).

Trước đây, truyền thanh cơ sở chưa được chú trọng, hoạt động


không đều, nay ở tất cả các xã, phường, thị trấn đều đầu tư xây

dựng truyền thanh cơ sở, được coi là hình thức truyền tải thơng
tin rất hữu hiệu; vì nó có nhiều lợi thế như: lan toả được đến mọi
gia đình ở xóm, thơn, khu dân cư; tranh thủ được thời điểm có
nhiều người nghe (thời điểm đầu giờ làm việc buổi sáng và cuối
giờ làm việc buổi chiều hằng ngày). Truyền thanh cơ sở đều xây
dựng chương trình riêng thơng tin về tình hình hoạt động mọi mặt
của địa phương, công tác chỉ đạo điều hành của cấp uỷ, chính
quyền cơ sở; đồng thời tiếp âm đài các cấp huyện, tỉnh và trung
ương. Ông Nguyễn Trọng Hậu, Trưởng đài Phát thanh Kim
Thành (Hải Dương) cho rằng: “Cần phải đầu tư cho truyền thanh
cơ sở. Bởi vì, nó vẫn là hình thức cung cấp thơng tin hiệu quả, dù
đài trung ương, tỉnh, huyện có làm chương trình hay đến đâu
nhưng khơng có người nghe thì khơng phát huy tác dụng, bởi vì


hiện nay rất ít người dân tự động mở đài nghe tại gia đình”. Đồng
quan điểm này, Bà Nguyễn Thị Hương, Trưởng Đài Phát thanh
Thanh Hà (Hải Dương) cho biết: “Truyền thanh ln được thính
giả quan tâm, nhiều vấn đề được người nghe gọi điện phản hồi.
Nếu khơng có truyền thanh cơ sở tiếp âm thì hoạt động của đài
các cấp trên bị ảnh hưởng nhiều”. Theo kết quả cuộc Điều tra dư
luận thính giả (2001) của Đài Tiếng nói Việt Nam và Ban Tư
tưởng – Văn hoá Trung ương tiến hành trên 30 tỉnh, thành phố
trực thuộc trung ương, có "48% số người được hỏi cho biết họ
nghe đài hằng ngày; trong đó, tỷ lệ nghe đài hằng ngày trong
nhóm cư dân nơng thơn là 88%, nhóm cư dân thành thị là 37%.

Một số giải pháp kích thích nhu cầu và cải thiện điều kiện tiếp
nhận SPBC của công chúng



1- Các cấp uỷ, chính quyền, tổ chức quần chúng,… cần quan tâm
định hướng, kích thích, hướng dẫn nhu cầu và thị hiếu tiếp nhận
SPBC của công chúng. Các tổ chức có trách nhiệm này mà cụ
thể, trực tiếp, thường xuyên tiếp xúc với nhân dân là đội ngũ cán
bộ cơ sở cần phải tìm phương pháp hữu hiệu để định hướng cho
cơng chúng có động cơ, mục đích đúng đắn trong việc tìm kiếm,
tiếp nhận SPBC. Cần nhất quán quan điểm của cấp uỷ, chính
quyền, các tổ chức quần chúng về vai trị, vị trí của thơng tin báo
chí và việc cập nhật thơng tin báo chí trong cơng việc, lao động
sản xuất và cuộc sống thường ngày của nhân dân. Trên cơ sở
điều kiện thực tế về đặc điểm nếp sống, sinh hoạt của dân cư,
đặc trưng văn hoá, điều kiện lao động sản xuất,... của từng địa
bàn cụ thể mà tổ chức sinh hoạt có lồng ghép các nội dung, tạo


điều kiện cho công chúng trao đổi về các vấn đề, sự kiện, các
gương người tốt, việc tốt,... gần gũi với họ do báo chí nêu.

Tạo điều kiện giúp đỡ công chúng trong việc trao đổi SPBC, giới
thiệu những thông tin bổ ích trên báo chí. Mỗi chi bộ, chi hội, chi
đồn,... cần xây dựng quỹ để mua báo chí, vừa trang bị thông tin
hiểu biết cho các thành viên vừa góp phần lơi cuốn quần chúng
xây dựng tổ chức. Mở các câu lạc bộ có các hoạt động liên quan
đến báo chí (câu lạc bộ độc giả, khán giả, thính giả; câu lạc bộ
những người tham gia viết báo,...). Từ đó, có thể tổ chức các
buổi sinh hoạt giúp cơng chúng nhận thức được vai trị của báo
chí; đồng thời có thể tạo ra một lớp cơng chúng tích cực, chủ
động, có các đánh giá mang tính xây dựng về các SPBC và trở
thành những công chúng trung thành của báo chí.



Có chính sách tín chấp vay vốn, trợ giá (mua máy tính, phí th
bao và viễn thơng), hướng dẫn kỹ năng và cơ chế giúp công
chúng truy cập thông tin qua internet được thuận lợi. Nâng cao
vai trò của cán bộ cơ sở trong việc định hướng nhu cầu tiếp nhận
thơng tin báo chí đối với cơng chúng thơng qua các cuộc tập
huấn, các cuộc sinh hoạt chi bộ, chi hội, chi đồn,... Giáo dục ý
thức chính trị, vì cộng đồng, tự giác thực hiện đường lối, chủ
trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước, quy định
của địa phương, vì sự nghiệp CNH, HĐH. Sử dụng báo chí như
một công cụ giáo dục, bồi dưỡng về nhận thức, tư tưởng, đạo
đức, cập nhật tri thức, ứng xử trong cuộc sống đi liền với việc
định hướng và kích thích nhu cầu tiếp nhận các SPBC cho công
chúng.


2.Cải tiến nội dung và hình thức các SPBC. Báo chí phải phát
triển về số lượng, thường xuyên đổi mới, cải tiến về chất lượng,
đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của công chúng. Công chúng
không ưa những thông tin trùng lặp, sáo rỗng, theo lối mịn,
khơng gắn với thực tế. Do đó, để thu hút được cơng chúng, báo
chí phải tự đổi mới cách thức sáng tạo sao cho hấp dẫn, linh
hoạt. Tuy nhiên, nội dung và hình thức bao giờ cũng phải có sự
tương ứng, có chung tiếng nói, tránh phơ trương hình thức, gọt
giũa câu chữ để che lấp đi nội dung thông tin tẻ nhạt,... Hoạt
động báo chí phải đạt được mục đích là trang bị cho cơng chúng
về nhận thức hiểu biết, hình thành và củng cố thế giới quan đúng
đắn về cách mạng, chế độ, lợi ích của đất nước trong quan hệ
quốc tế, giúp cơng chúng an tâm về tư tưởng, sống có ích. Đây là



một cơng việc khó khăn vì nó rất dễ trở nên khơ cứng, đơn điệu,
địi hỏi phương pháp giáo dục phải thường xuyên đổi mới, linh
hoạt, sinh động, nội dung giáo dục phải phong phú, không áp đặt,
tạo điều kiện cho cơng chúng tự tạo ra hình thức giáo dục phù
hợp với đặc điểm của mình. Báo chí phải là người dẫn đường
cho công chúng trước thực tế phức tạp, trước các vấn đề chính
trị - xã hội nảy sinh. Bên cạnh việc thơng tin, báo chí cần phải
phân tích những quan điểm sai trái, phản động của các thế lực
thù địch, những sai lầm, khuyết điểm. Phải giải đáp kịp thời
những vướng mắc về tư tưởng của công chúng nhằm tạo ra mơi
trường giáo dục chính trị- tư tưởng lành mạnh, trang bị cho họ
vốn kiến thức hiểu biết về mọi mặt. Cần thường xuyên mở các
diễn đàn, các cuộc toạ đàm, trao đổi ý kiến,... để hiểu thêm về
công chúng nhằm đáp ứng nhu cầu thiết yếu và chính đáng của


họ.

3.Đẩy mạnh cơng tác quản lý báo chí. Làm phong phú, đa dạng
các SPBC đi đôi với quản lý thật tốt sẽ là điều kiện tiên quyết để
báo chí phát huy vai trò trong việc nâng cao nhận thức, hiểu biết,
định hướng tư tưởng đối với công chúng. Trong hoạt động quản
lý, muốn điều chỉnh hợp lý hoạt động của hệ thống báo chí cần
phải nhận thức đầy đủ nhu cầu và điều kiện tiếp nhận SPBC. Cần
khuyến khích sự phát triển của nhóm báo chí nhằm thoả mãn nhu
cầu của công chúng theo các địa bàn cư trú khác nhau là nhiệm
vụ mang tính cấp bách. Bên cạnh đó, cần thiết phải hạn chế các
SPBC chạy theo xu hướng “lạm dụng việc thoả mãn” nhu cầu của

công chúng.


4.Xây dựng Tủ sách dịng họ, Tủ sách gia đình. Hình thức này
giúp cơng chúng nơng thơn thường xun được đọc miễn phí
sách, báo, tạp chí,...; từ đó có thể nắm bắt, cập nhật kiến thức về
đường lối, pháp luật (cịn hiệu lực), kỹ năng ngành nghề, nơng
nghiệp, y học, lịch sử, đạo đức, văn học, toán, lý, hoá, ngoại ngữ
và các kiến thức khoa học khác nhằm tạo ra các tác động đa
chiều khuyến khích cơng chúng học tập; thu hút sự quan tâm của
nhân dân sống ở thành thị đối bà con họ hàng ở nông thôn; giảm
thiểu sự chênh lệch giữa nông thôn và thành thị; nâng cao đời
sống tinh thần cũng như góp phần vào việc nâng cao hiệu quả
trong lao động, sản xuất và kỹ năng sống.

Đẩy mạnh tuyên truyền về mục đích, ý nghĩa của việc xây dựng
Tủ sách dòng họ, Tủ sách gia đình để kích thích các dịng họ sử


dụng quỹ khuyến học tự xây dựng tủ sách phục vụ chính nhu cầu
của mình. Tác động đến ý thức của nhiều cá nhân đối với dòng
họ, nhằm huy động kinh phí để làm tủ sách. Thu hút nhiều cán
bộ, công chức, giáo viên, nhà văn, nhà thơ, nhà báo, người có
tâm huyết… ủng hộ sách báo cho nơng thơn. Tận dụng nguồn
nhân lực tự nguyện làm thủ thư miễn phí, có tính tự quản và trách
nhiệm với bản thân cao; đó là đội ngũ cựu giáo chức, cựu chiến
binh, người nghỉ hưu... Kết nối cộng đồng thông qua việc trao đổi,
cho mượn sách giữa các dịng họ, gia đình. Từ đó, nơng thơn sẽ
có một hệ thống thư viện do chính quần chúng tự xây dựng, bảo
quản và phục vụ, đóng góp vào tiến trình xây dựng một xã hội

nơng thơn phát triển bền vững. Ví dụ sinh động về Tủ sách gia
đình của ơng Phạm Chí Thiện (Khu Hạ, xã Tráng Liệt, Bình
Giang, Hải Dương) đã thu hút hơn 4 nghìn lượt nhà nghiên cứu,


giảng viên, học sinh, sinh viên... Tại Hội sách lần 6 tổ chức tháng
3/2010 tại TP Hồ Chí Minh (hội chợ lớn nhất của ngành xuất bản,
TP Hồ Chí Minh chủ trì tổ chức 2 năm một lần), Tủ sách này
được Ban Tổ chức cuộc thi Tủ sách gia đình lần 3 trao giải Nhất.

5.Đối với cơ quan báo chí và những người làm báo. Hiện nay,
các cơ quan báo chí, nhà báo và các chuyên gia nghiên cứu đã
và đang quan tâm hơn đến vai trị của báo chí đối với công
chúng. Song từ nhận thức đến việc làm vẫn cịn một khoảng cách
nhất định; do đó, cần phải đẩy mạnh việc hiện thực hoá những
nhận thức này. Nên thường xuyên quan tâm tiến hành nghiên
cứu nhu cầu, thị hiếu và tìm hiểu điều kiện tiếp nhận của cơng
chúng, để tìm ra phương hướng tiếp cận tốt nhất và sáng tạo
SPBC thực sự phù hợp, bổ ích cho họ. Các cơ quan báo chí phải


ln “làm mới” các sản phẩm của mình bằng cách thường xun
nâng cao chất lượng thơng tin, tránh tình trạng thơng tin “q
nguội”, phiến diện, thiếu tính định hướng,... Thấu hiểu, tơn trọng
và đáp ứng nhu cầu chính đáng của công chúng nhằm cung cấp
cho họ những tinh tuý của món ăn tinh thần phong phú, đa dạng,
chính là mục đích mà mỗi người làm báo cần hướng tới để tăng
cường sự hấp dẫn và hiệu quả tiếp nhận SPBC của công chúng.
Những người làm báo phải không ngừng trau dồi tri thức, vốn
sống và trải nghiệm thực tế nhằm tạo ra các tác phẩm báo chí

hấp dẫn cơng chúng.

6.Kích thích sự chủ động trong tiếp nhận SPBC của cơng chúng.
Các giải pháp tác động đồng bộ vào hoàn cảnh khách quan thì
chính hồn cảnh khách quan đều nhằm vào việc hình thành yếu


tố chủ quan, động lực chủ quan của công chúng. CCBC cần có ý
thức tự giác, có ý thức chủ động tiếp nhận, tìm tịi, tận dụng triệt
để các điều kiện phương tiện, nắm bắt và sử dụng thông tin báo
chí, đến với SPBC một cách chủ động, tự giác, tích cực. Chính
mỗi cá nhân cần tự thay đổi, khắc phục những yếu tố hạn chế
(ngại va chạm, ngại đọc, khơng thích quan tâm đến chính trị,...)
để chủ động tiếp nhận SPBC. Chủ động và tự giác trong việc sử
dụng thời gian, chọn phương tiện thích hợp với điều kiện và khả
năng của mình; tiếp nhận SPBC có khoa học, có chọn lọc và có
mục đích chính đáng. Các điều kiện khách quan chỉ có thể phát
huy hiệu quả khi nội lực từ bên trong của công chúng ý thức
được rõ ràng và biến nó thành nhu cầu của bản thân. Bằng sự
lựa chọn và phương pháp tiếp nhận phù hợp, với động cơ và
mục đích đúng đắn khi tiếp nhận SPBC sẽ góp phần phá bỏ rào


cản, cải thiện những điều kiện vật chất và tinh thần, tăng cường
hiệu ứng lan truyền thơng tin báo chí trong công chúng.
-------------------------