Báo chí nói tiếng nói của ai?

"Báo chí là cơng cụ của Đảng!" Nguyên lý đó những người làm báo Việt Nam đều
phải thuộc nằm lịng. Sau Đổi mới, ơng Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã có sáng
kiến quan trọng thêm cho báo chí Việt Nam mệnh đề thứ hai: "Là diễn đàn của
quần chúng". Một vài cán bộ báo chí quá say sưa với Đổi mới cứ tưởng cái "diễn
đàn" của ơng Linh đã hồn tồn chấp nhận tự do tư tưởng, nhà báo có thể
phản biện mọi chính sách đã ban hành. Nhầm lẫn đó khiến khơng ít người phải trả
giá. Trong cuộc hội nghị "quán triệt nghị quyết Hội nghị Trung ương" (khóa 6) ở
buổỉ thảo luận tổ, ơng Bùi Tín, khi đó là phó Tổng Biên tập báo Nhân Dân kể, ơng
rất khó trả lời khi các đồng nghiệp phương Tây hỏi vì sao Đảng Cộng sản Việt
Nam khơng chấp nhận đa ngun? Ơng Bùi Tín cho rằng Đảng nên chấp nhận đa


nguyên để thực hiện dân chủ. Theo ông, thực tế Việt Nam đã có những yếu tố đa
nguyên: Đảng Cộng sản, Đảng Dân chủ và Đảng Xã hội hợp tác với nhau rất tốt
đẹp; Mặt trận Tổ quốc gồm nhiều đồn thể có những tiếng nói khác nhau; Các tờ
báo của mọi giới, mọi từng lớp thể hiện những mong muốn rất đa dạng... Ơng Bùi
Tín nói dài hơn 30 phút, được toàn tổ gồm những tổng biên tập báo, đài phát thanh,
đài truyền hình lắng nghe. Tổ trưởng tổ này là ơng Thái Ninh, Phó trưởng ban
Tun huấn Trung ương khơng ngắt lời mà có vẻ khuyến khích ơng Bùi Tín.
Khơng ai ngờ trong buổi tổng kết hội nghị, ông Đào Duy Tùng, ủy viên Bộ Chính
trị, phụ trách cả khối Tuyên huấn, Báo chí, Văn nghệ đã cao giọng phê phán:
"Thật đáng chê trách là tại cuộc họp gồm toàn cán bộ cốt cán của Đảng mà lại có
một đồng chí nồng nhiệt cổ vũ thực hiện đa ngun! Đồng chí đó khơng biết rằng
đa ngun là hình thức dân chủ mị dân của chủ nghĩa tư bản. Địi đa ngun được,
rồi sẽ địi đa
đảng!"
Hơm đó ơng Bùi Tín ngồi ở hàng ghế gần cuối hội trường, rất ít người nhìn thấy
ơng hai tay chống cằm, mặt cúi gằm, mớ tóc dài rũ xuống hai vai, khơng biết ông
đang bực tức hay ngượng ngùng, nhưng vẻ thiểu não thì lộ rõ.

Ít lâu sau, nhân có cơ hội đi cơng tác sang Pháp, ơng Bùi Tín đã trình bày một
cách có hệ thống quan
điểm của mình trong bài trả lời đài BBC Việt ngữ. Thật ra, trước đó ở trong nước
đã có nhiều người từng nói những điều ơng Bùi Tín nêu ra (như các ơng Trần
Xn Bách, Hồng Minh Chính, Nguyễn Kiến Giang, Nguyễn Hộ, Phan Đình
Diệu...) Phải chi ơng Bùi Tín tiếp tục nói ở trong nước, dù lời lẽ có nhẹ hơn đơi
chút, vẫn dễ được đồng bào lắng nghe hơn.
Năm 1989, nhân dịp đi công tác ở Bắc Triều Tiên, bà Kim Hạnh Tổng Biên tập
báo Tuổi Trẻ đã viết một bài bút ký miêu tả rất sinh động tệ sùng bái cá nhân ở đất


nước này đối với lãnh tụ Kim Nhật Thành. Tờ Tuổi Trẻ đăng bài bút ký của bà
vừa phát hành thì Bắc Triều Tiên lập tức gửi cơng hàm phản đối Việt Nam bôi nhọ
lãnh tụ và nhân dân họ. Cuối năm đó, trong cuộc hội nghị tổng kết rút kinh nghiệm
hoạt động báo chí do ơng Đào Duy Tùng chủ trì, chuyện phản ứng của Bắc Triều
Tiên được đem ra mổ xẻ. Ông Hà Xuân Trường, ủy viên Trung ương Đảng, Tổng
Biên tập Tạp chí Cộng Sản xin hiến kế. Ơng Trường cho rằng sở dĩ Bắc Triều Tiên
có cớ phản ứng bài báo của Kim Hạnh là do cơ chế quản lý báo chí của Đảng ta:
"Báo là cơng cụ của Đảng, báo nói tiếng nói của Đảng". Để tránh bị phản ứng kiểu
này, Đảng nên thay đổi cơ chế quản lý
báo chí: Đảng lãnh đạo báo chí, nhưng mỗi tờ báo có tiếng nói riêng của mình,
chứ khơng phải chỉ nói tiếng nói của Đảng"... Hình như ơng Trường chưa nói hết ý
mình nhưng tiếng đập bàn khá mạnh của ông Tùng đã cắt ngang lời ông. Ông
Tùng với vẻ mặt giận dữ cố nén, gằn từng tiếng: "Đồng chí phụ trách cơ quan lý
luận của Đảng, chẳng lẽ đồng chí qn rằng báo chí là cơng cụ của Đảng là một
vấn đề có tính ngun tắc? Tơi xin nhắc lại cho tất cả các đồng chí phải ghi nhớ:
Báo chí là cơng cụ của Đảng, nói tiếng nói của Đảng! Nguyên tắc đó là bất di bất
dịch, khơng bao giờ được phép thay đổi, khơng có đổi mới ở chỗ này!" Ông Hà
Xuân Trường đỏ bừng mặt, im lặng. Ông Đào Duy Tùng hạ giọng: "Vấn đề của
chúng ta là phải chọn những người có trính độ chính trị vững vàng làm tổng biên

tập để khơng phạm phải những lỗi quá ấu trĩ".
Ông Hà Xuân Trường im lặng suốt buổi họp cịn lại. Trước đây, ơng Trường đã
một lần bị hụt chân khi cùng với các ơng Hồng Minh Chính, Đặng Kim Giang,
Nguyễn Kiến Giang... tán thành quan điểm "xét lại hiện đại" của Tổng Bí thư
Khruchchev. Tất cả các ông kia đều phải vô tù, chỉ ông Trường mau mắn xin sám
hối cho nên được thăng quan tiến chức.


Lần này, Đảng không bỏ qua cho ông. Đại hội Đảng khóa 7, mặc dù ơng hãy cịn
trẻ, khỏe hơn nhiều người khác, nhưng đã không được đề cử vào Ban Chấp hành
Trung ương và phải trao lại chiếc ghế Tổng Biên tập Tạp chí Cộng Sản cho ơng
Hà Đăng, dù ơng này khơng có nhiều lý luận bằng ơng.
Bà Kim Hạnh lại phạm một lỗi mới không thể tha thứ, đó là đưa lên Tuổi Trẻ một
tin rất cũ: Bác Hồ đã từng có vợ! Tồn thế giới đã biết chuyện này, nhưng người
Việt Nam chưa được phép biết. Lần này bà bị cấm làm báo vô thời hạn! Nhưng
thật đáng khen bà đã có sáng kiến đẻ ra tờ Sài Gòn Tiếp Thị bằng cách nhẫn nại
âm thầm đứng sau lưng một người khác.
Thực hiện Nghị quyết Đại hội 6 Đổi mới của Đảng, Quốc hội Việt Nam xây dựng
Luật Báo chí. Tại cuộc họp này, giáo sư Lý Chánh Trung, một cây bút báo chí nổi
tiếng trước 1975 (với những bài viết chống Mỹ và chính quyền Sài Gịn, đặc biệt
có bài viết ca tụng Chủ tịch Hồ Chí Minh là bậc vĩ nhân khi cụ từ trần) đề nghị
cho xuất bản báo chí tư nhân, đúng tinh thần của Hiến pháp và phù hợp với xu
thế mở rộng dân chủ, hội nhập. Có lẽ giáo sư không thể ngờ vấn đề ông đặt ra lại
gây bực tức cho các nhà lãnh đạo của Đảng đối với ông, đặc biệt là Tổng Bí thư
Nguyễn Văn Linh. Người chống lại ông mạnh mẽ nhất không phải các đại biểu là
đảng viên mà là bà luật sư Ngô Bá Thành, người đồng đội quả cảm của ông ở nội
thành ngày nào. Cũng khoảng thời gian này, với tư cách Phó Chủ tịch Liên hiệp
các Hội Khoa học Kỹ thuật, giáo sư Trung tổ chức cho nhà văn trẻ Dương Thu
Hương nói về quyển tiểu thuyết Những thiên đường mù đang gây xôn xao dư luận
bởi động tới một đề tài cấm kỵ trước Đổi mới. Ơng đã khơng ngờ, quyển sách này

bị coi là vượt xa ranh giới Đổi mới, một quyển sách chống Đảng! Giọt nước tràn
ly. Giáo sư không được Mặt trận Tổ quốc đề cử vào danh sách Quốc hội khóa kế
tiếp. Tệ hại hơn, đây đó râm ran rằng lợi dụng tình hình Liên Xơ và các nước xã
hội chủ nghĩa Đông Âu sụp đổ, một số phần tử thuộc lực lượng thứ 3 đang âm
mưu diễn biến hịa bình, cụ thể là giáo sư Lý Chánh Trung tạo diễn đàn cho nhà


văn phản động Dương Thu Hương chửi Đảng, rồi dùng diễn đàn Quốc hội đòi cho
ra báo tư nhân. Tại cuộc họp cán bộ cao cấp quân đội ở Hội trường Quân khu 7,
Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Lê Đức Anh đến nói toẹt câu chuyện trên nhằm nâng
cao tinh thần cảnh giác cho các sĩ quan. Ông Bộ trưởng đang hùng hồn thì bất ngờ
một sĩ quan trẻ đập bàn hét lớn: "Nói láo!" rồi đứng lên rời khỏi hội trường. Lập
tức cảnh vệ đuổi theo đưa anh gặp đại tá phó Hiệu trưởng. Đó là đại úy Lý Tiến
Dũng, quân nhân có quân hàm thấp nhất cuộc họp, vừa mới từ chiến trường chống
bọn diệt chủng Pol Pot trở về. Trả lời ông đại tá, Lý Tiến Dũng nói: "Nếu ban nãy
ngồi đối diện với ơng ấy, tơi đã cho một cái tát! Bởi vì tơi khơng thể ngồi nghe kẻ
nào chửi cha mình!" Sau đó, anh cởi áo lính, đi tập viết báo. Hơn 10 năm sau, anh
trở thành một cây bút chính luận sắc bén, rồi trở thành Tổng Biên tập báo Đại
Đoàn Kết và nổi tiếng vì dám quyết định đăng thư của Đại tướng Võ Nguyên Giáp
yêu cầu không phá bỏ Hội trường Ba Đình, sau khi đã có lệnh cấm của Ban Tun
huấn Trung ương Đảng (Có 9 tờ báo khơng dám đăng lá thư này.) Anh bị bãi chức
Tổng Biên tập bởi đi khơng đúng "lề phải" của ơng Lê Dỗn Hợp, lại cịn viết bài
xài xể phó trưởng an Tun huấn Trung ương Hồng Vinh là người thiếu năng lực
và không có tư cách. (Hồng Vinh cũng là người khơng cho báo Quốc Tế của Bộ
Ngoại giao đăng bài của ông Võ Văn Kiệt. Ơng Kiệt chất vấn, nhưng khơng được
Trưởng ban Tuyên huấn Nguyễn Khoa Điềm trả lời.) Trong cuộc họp Hội đồng
Nhân quyền năm 2009, nhiều quốc gia yêu cầu Việt Nam cho xuất bản báo chí tư
nhân, đã bị Việt Nam bác bỏ. Thật ra, dù cho ra báo chí tư nhân mà vẫn phải chịu
sự chỉ đạo của Ban Tun huấn Đảng Cộng sản thì cũng khơng thực sự có tự do
báo chí, khơng thốt khỏi chiếc

"kim cô" công cụ. Những năm vận hành của tờ Tin Sáng sau 1975 đã chứng minh
điều ấy. Tin Sáng không phải là tờ báo được thông tin tự do, bởi thường xuyên
phải nhận chỉ thị "định hướng". Thế mà Đảng vẫn khơng n tâm, vẫn buộc nó
sớm "hồn thành nhiệm vụ".


"Hồn tồn có tự do, nếu đi đúng lề đường bên phải!"
Nói như vậy khơng khác nào bảo hãy vào nhà giam đi, ở trong đó sẽ tha hồ mà tự
do! Có lẽ, trong cơng cuộc Đổi mới ở Việt Nam, báo chí là một ngành vận hành
theo chiều ngược, tức là càng ngày càng bị siết lại.
Giữa năm 2008, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng truyền đạt ý kiến Bộ Chính trị, gồm
mấy ý lớn sau đây:
- Kiên quyết khơng để tư nhân hóa báo chí dưới mọi hình thức và không để tổ
chức hoặc cá nhân nào lợi dụng chi phối báo chí để phục vụ lợi ích riêng, gây tổn
hại lợi ích đất nước.
- Kiên quyết đình chỉ các cơ quan báo chí khơng chấp hành đúng pháp luật, khơng
thực hiện đúng tơn chỉ mục đích.
- Việc xem xét xử lý sai phạm của các cơ quan báo chí phải đươc thực hiện đồng
bộ giữa xử lý kỷ luật về chính quyền đi đơi với xử lý kỷ luật về Đảng, xử lý người
trực tiếp có sai phạm gắn với xử lý trách nhiệm của người đứng đầu và người có
liên quan. Từ tư tưởng chỉ đạo ấy mà có sự lựa chọn Bộ trưởng. Ơng Lê Dỗn Hợp
là mẫu người thích hợp. Ơng này ăn nói thơ bạo không cần giữ ý: "Tổng biên tập
là người của Bộ Thông tin và Truyền thông sau này cắm ở từng tờ báo". (Nhà thơ
Hồng Hưng gọi đây là dịng ý nghĩ đen.) Ông tuyên bố sẽ quản lý chặt cả báo
mạng và các blog cá nhân. Là người chỉ huy đạo quân chữ nghĩa của một đất nước
ngàn năm văn hiến, nhưng ơng ăn nói khơng cần chọn từ ngữ chuẩn xác, cứ nói
văng mạng như một kẻ vơ học. Trong cuộc "giao lưu trực tuyến với nhân dân",
ông Bộ trưởng đã giải thích quản lý báo chí là: "Quản một cách có lý, bao gồm cả
đạo lý và nguyên lý. Đạo lý là ủng hộ người tốt, răn đe người không tốt. Nguyên
lý là tạo hành lang cho người ta hành động". Nhiều ý kiến trên mạng cho rằng ơng

nói nghe buồn cười. Nhà báo Thuận Lý có bài viết trên báo Lao Động Cuối tuần
góp ý với ông rằng câu nói ấy nghe giống như dạy cho học sinh cấp 1! Sự "quản


lý" của ông Hợp theo tư tưởng chỉ đạo của Bộ Chính trị đã làm cho báo chí cách
mạng Việt Nam mấy năm qua có nhiều biểu hiện khơng bình thường.
- Vụ báo chí Nhật Bản đưa tin Cơng ty PCI của họ hối lộ quan chức Việt Nam
Huỳnh Ngọc Sĩ, sau mấy tuần lễ, báo chí Việt Nam vẫn im như thóc khơng dám
đưa tin vì chưa có lệnh Tuyên huấn! Bạn đọc châm biếm hỏi: "Phải chăng công
khai sự thật tức là đi ra ngoài hành lang của ơng Lê Dỗn Hợp?"
- Vụ khởi tố nữ phóng viên Lan Anh của báo Tuổi Trẻ là mở đầu đánh vào nhà
báo chống tiêu cực, đối tượng từ lâu được khuyến khích và bảo vệ. Bị dư luận
phản đối dữ dội, vụ án phải đình chỉ, phóng viên Lan Anh thốt nạn. Năm 2008,
vụ án khởi tố hằng loạt phóng viên của nhiều tờ báo đưa tin về vụ tham nhũng ở
PMU 18 với tội danh "làm lộ bí mật nhà nước và lợi dụng quyền tự do dân chủ".
- Cũng như Lan Anh, các nhà báo trong vụ án này đều là những người trung thành
với "lý tưởng làm báo cách mạng", quyết lôi bọn tham nhũng ra ánh sáng, làm
trong sạch bộ máy Đảng và nhà nước. Nhà báo Nguyễn Việt Chiến ra trước tòa
vẫn khăng khăng rằng mình khơng có tội mà chỉ có quyết tâm chống tham nhũng.
Các ban biên tập báo Tuổi Trẻ, Thanh Niên và nhiều đồng nghiệp của họ đã
hăm hở viết bài bảo vệ họ. Việc làm đó đã bị dập tắt ngay lập tức. Tất cả báo chí
cả nước im phắc cùng một ngày. Tiếp theo là án tù ngồi cho người khơng tự biết
mình có tội (Nguyễn Việt Chiến), tù treo cho người biết nhận tội (Nguyễn Văn
Hải). Tiếp theo nữa là tước quyền hành nghề của các phó tổng biên tập, tổng biên
tập của các báo Thanh Niên, báo Tuổi Trẻ, những người đã viết bài hoặc duyệt bài
bảo vệ những người bị bắt. Nhà báo Uyên Vũ cho rằng vụ tước quyền hành nghề
của bảy nhà báo một lúc có thể so sánh với vụ Nhân văn - Giai phẩm, chỉ có điều
khác xưa là họ khơng bị "đấu tố" và "ném đá" bởi các đồng nghiệp!
- Phó Tổng biên tập Bùi Thanh của Tuổi Trẻ, một nhà báo đầy "lý tưởng cách
mạng" bị cách chức trong vụ này đã ngơ ngác hỏi "Vì sao?", khi nhìn các đồng



nghiệp tử tế và trong sáng của mình bị xe cảnh sát đưa vào nhà giam. Ông lại tiếp
tục ngây thơ khi viết trên blog: "Đừng nản lịng, hãy vì những trang báo sống động
ngày mai, vì bạn đọc của mình!" Trong khi đó, trả lời câu hỏi "Liệu vụ án này có
làm sa sút ý chí chống tham nhũng của các nhà báo?" ông Đinh Thế Huynh ủy
viên Trung ương Đảng, chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, kiêm Tổng Biên tập báo
Nhân Dân tỉnh bơ trả lời: "Làm sao lại có thể sa sút được! Bởi vì chống tham
nhũng là một kênh của báo chí cách mạng!"Có hai nhận định đáng lưu ý về vụ này
là:
- Nhà báo Huy Đức cho rằng vụ án cho thấy các nhà báo Việt Nam khơng có
nghiệp vụ báo chí để tiến hành điều tra độc lập mà chỉ dựa vào cơ quan điều tra và
tin rằng đó là tư liệu hồn tồn chính xác. Vụ án cũng cho thấy tư pháp Việt Nam
bất cập khi kết tội các nhà báo viết bài bởi động cơ trong sáng không vụ lợi và tin
chắc rằng tư liệu mình có trong tay là sự thật.
- Ký giả Trần Tiến Dũng cho rằng vụ án này là "Dấu chấm hết của báo chí lý
tưởng", bởi nó đã đánh vào những nhà báo tự nguyện làm công cụ của Đảng để
thực hiện lý tưởng cách mạng! Ngẫm ra nhận định này khơng phải khơng có cơ sở.
Thực tế cho thấy tham nhũng đã xâm nhập vào các cấp cao nhất của guồng máy
Đảng và Nhà nước khiến cho họ khơng có cách nào khác là phải bẻ gãy những cây
bút cơng cụ đang chĩa vào chính những ơng chủ! Năm 2008, báo chí Việt Nam
vốn ngoan ngỗn với chức năng cơng cụ, đã bị trừng phạt nặng nề: 6 cơ quan báo
chí bị cảnh cáo, 252 trường hợp bị khiển trách, 15 nhà báo bị thu thẻ hành nghề,
trong đó có 2 Tổng Biên tập, 4 phó Tổng Biên tập, 6 nhà báo bị khởi tố, 2 nhà báo
vào tù. Mới đây, nhà báo, văn nghệ sĩ lại bị trấn áp với tội danh mới, "tội u
nước"! Đó là vụ ơng Nguyễn Trung Dân, phó Tổng Biên tập báo Du Lịch Việt
Nam, bị cách chức, thu thẻ nhà báo vì đăng tin bài chống Trung Quốc xâm chiếm
Hoàng Sa, Trường Sa. Một số nhà báo, văn nghệ sĩ bị bắt, bị thẩm vấn và gây khó
khăn trong cuộc sống vì đã tham gia biểu tình chống Trung Quốc xâm chiếm đảo



biển Tổ quốc. Đạo diễn Song Chi, một blogger có nhiều bài viết mạnh mẽ đã phải
rời đất nước xin tị nạn chính trị ở Na Uy, được nước này tiếp nhận như là một
guest writer (khách văn). Bà Song Chi cho biết sau khi bị bắt vì tội biểu tình chống
Trung Quốc bà bị gây khó khơng thể làm việc được.
Đây quả là một bi kịch của báo chí cách mạng Việt Nam!
Mới đây nhà báo Nguyễn Chính trong bài viết " Báo và Blog và... Bầu trời" kể
rằng 15 năm trước khi ơng nói báo Nhân Dân là tờ báo mà nhân dân ít đọc nhất đã
bị ơng Đinh Thế Huynh, chủ tịch Hội đồng Khoa học báo Nhân Dân, bực dọc vặn
lại: "Nói thế là khơng được! Xin hỏi anh Nguyễn Chính, đó là nhân dân nào?" Nay
ông Huynh đã lên Tổng Biên tập và kiêm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng
khác. Nhưng báo Nhân Dân thì vẫn giữ vững kỷ lục là tờ báo ít nhân dân mua
nhất! Nhà báo Trương Duy Nhất cho rằng không chỉ báo Nhân Dân khơng có
người đọc mà nói chung ngày nay "Đọc báogiấy chán bỏ mẹ!" Bạn đọc Việt Nam,
nhất là số người có học, đang tìm đến các tờ báo mạng, cácblog.
"Đọc báo giấy chán bỏ mẹ!" Đó chính là hậu quả của cách quản lý "hồn tồn có
tự do nếu đi đúng lề bên phải" của ơng Lê Dỗn Hợp! Hậu quả đó được giảng viên
Đại học Sư phạm kiêm nhà báo cấp trung ương Hà Văn Thịnh miêu tả như sau:
"Cịn nếu q vị có ai đó đã từng viết báo sẽ biết là rất nhiều câu chữ người ta đọc
qua điện thoại cho tôi, và chúng phải có. Vấn đề là 'lách' như thế nào để rồi người
đọc hiểu đến đâu là câu chuyện quá dài... Nói là bồi bút thì cũng phải, khơng sai
đâu. Thế nhưng cần phải lật ngược vấn đề rằng có ai ăn lương hiện nay mà không
từng một lần làm bồi bút?".
Chao ơi, có đau đớn khơng, khi chính sách của Đảng cầm quyền từng được tung
hô "quang vinh muôn năm" lại biến những người cầm bút của báo chí cách mạng
vốn được giao thiên chức "xung kích trên mặt trận văn hóa tư tưởng" trở thành
những tên bồi bút! Và càng đáng sợ hơn là người ta


có thể nói ra điều nhục nhã đó một cách xưng xưng khơng chút ngượng ngùng!

Vậy thì người đọc của dân tộc anh hùng này đang đi theo cái định hướng để trở
thành những tên... bồi gì đây?