Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay
(Ban nghiên c u gi ng d y tri t h c tr

Mang Nguyên Chính
ng Đ ng TW ĐCSTQ)

B c vào th k m i, trong lúc chúng ta đang b n kho n gi a
truy n th ng và hi n đ i, ph ng Đông và ph ng Tây, khoa h c
công ngh và nhân v n, chính tr và kinh t , thì nh n ra r ng,
Mác v i t cách là nhà t t ng v đ i c a nhân lo i th k XX,
t t ng tri t h c sâu xa c a Ng i v n t a sáng khác th ng
th k XXI, đ l i cho xã h i loài ng i th i đ i ngày nay m t di
s n t t ng vơ cùng q báu. Trong đó, tơi cho r ng có 3 đi m
th hi n rõ nh t m i quan h gi a tri t h c Mác v i th i đ i ngày
nay là: Mác v i hai trào l u l ch s l n c a th i đ i ngày nay và
Mác v i tinh hoa c a tinh th n th i đ i ngày nay.
I. Mác v i hai trào l u l ch s l n c a th i đ i ngày nay.
II. Mác v i hai xu th l ch s l n c a th i đ i ngày nay.
III. Ch ngh a Mác v i tinh hoa tinh th n th i đ i ngày nay.
/>
1


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

I. Mác v i hai trào l u l ch s

Mang Nguyên Chính

l n c a th i đ i ngày nay.

Th i đ i ngày nay có hai trào l u l ch s l n, đó là trào l u phát
tri n (hi n đ i hoá) và trào l u XHCN. Đ i v i hai trào l u l ch
s l n này, tr c đây chúng ta có khuynh h ng cho r ng, Mác
là ng i d ki n l ch s c a trào l u l ch s xã h i ch ngh a. K
th c, đ i v i hai trào l u l ch s l n này, Mác đ u có nh ng d
ki n sâu xa, và đã trình bày m t cách sâu s c m i quan h n i
t i c a chúng.
V trào l u phát tri n, Mác ch rõ: “Cái mà các n c công nghi p
kém phát tri n th hi n cho các n c công nghi p kém phát
tri n th y đ c ch là c nh t ng l n c a h " (1) Ông cho r ng:
"Các n c đ i công nghi p phát tri n c ng đang nh h ng nhi u
ho c ít đ n các n c phi cơng nghi p, b i vì các n c phi cơng
nghi p, do có s trao đ i “m u d ch" th gi i mà b lôi cu n vào
cu c c nh tranh ph bi n"(2) . Công nghi p hố là giai đo n
khơng th b qua c a s phát tri n xã h i loài ng i. T xã h i
nông nghi p truy n th ng chuy n lên xã h i công nghi p hi n đ i
là con đ ng phát tri n t t y u c a xã h i b t c m t dân t c
và qu c gia nào trên th gi i. Th i đ i c a Mác ch có s ít các
n c Châu Âu th c hi n s chuy n bi n này và đã b c vào hàng
ng các n c phát tri n. C n c vào s phân tích c a ch ngh a
duy v t l ch s r ng l c l ng s n xu t tiên ti n t t y u s thay
th l c l ng s n xu t l c h u, Mác ch rõ các n c công nghi p
kém phát tri n t t nhiên c ng s th c hi n vi c chuy n t xã h i
nông nghi p truy n th ng lên xã h i công nghi p hi n đ i gi ng
nh các n c công nghi p phát tri n. D đoán sâu s c này đã
đ c l ch s minh ch ng. Đ c bi t là sau nh ng n m 60 c a th

k XX. Cùng v i s s p đ c a h th ng th c dân đ qu c, nhi u
n c Á, Phi, M Latinh đã giành đ c đ c l p và r m r đi lên
/>
2


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

con đ ng phát tri n t ch . Đ xoá b nghèo nàn, ch n h ng
kinh t , h b t đ u đ y nhanh ti n trình cơng nghi p hố. M t
khác, cách m ng thông tin đã đ y nhanh ti n trình phát tri n xã
h i, làm cho các n c phát tri n đã hồn thành cơng nghi p hoá
c ng đ ng tr c hàng lo t v n đ tái phát tri n. B t c n c nào
mu n theo k p trào l u th i đ i, không ch u th t b i trong.cu c
c nh tranh qu c t k ch li t, đ u c n ph i coi tr ng h t m c,
nghiên c u th t s , gi i quy t thi t th c v n đ phát tri n, đ u
c n ph i coi phát tri n là qu c sách hàng đ u. Đi u này s làm
cho v n đ hồ bình và phát tri n thay th v n đ chi n tranh và
cách m ng tr thành ch đ c a th i đ i ngày nay.
V trào l u l ch s xã h i ch ngh a
Mác là ng i sáng l p h c thu t CNXH khoa h c. S d Mác kh c
ph c đ c nh ng thi u sót c n b n c a CNXH không t ng,
sáng l p h c thuy t CNXH khoa h c c ng chính là do ơng v n
d ng phép bi n ch ng và quan ni m l ch s duy v t thông qua
kh o sát các quy lu t chung c a s đ i l p v đ u tranh gi a giai
c p vô s n và giai c p t s n, tìm th y l c l ng v t ch t hi n
th c l t đ CNTB xây d ng CNXH là giai c p vô s n và rút ra k t
lu n khoa h c giai c p vô s n t t s th ng l i và giai c p t s n

t t s di t vong. Đúng nh
ngghen đã ch rõ: "Ch ngh a duy v t
hi n đ i, so v i quá kh , nó đã có lý lu n là CNXH khoa h c”(3).
Trong q trình đi sâu nghiên c u chính tr kinh t h c, Mác đã
ch n vi t hai tác ph m tri t h c l n là "Phê phán chính tr kinh
t h c" và "T b n" trên c s lý lu n v giá tr s c lao đ ng và
giá tr th ng d , v ch rõ quy lu t v n đ ng c a n n kinh t t
b n ch ngh a, v ch rõ mâu thu n c b n c a CNTB, t c mâu
thu n không th đi u hồ gi a s n xu t mang tính xã h i v i
chi m h u t li u s n xu t mang tính t nhân, ch ra xu th phát
tri n c a l ch s là CNTB t t s di t vong, CNXH t t s th ng l i.
Trong vòng 150 n m, sau khi "Tuyên ngôn c a Đ ng c ng s n”

/>
3


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

ra đ i, trào l u l ch s XHCN trào dâng nh n c v b , CNXH
t không t ng tr thành khoa h c, t th c ti n m t n c tr
thành th c ti n nhi u n c đã nh h ng sâu s c đ n s phát
tri n c a xã h i loài ng i th i đ i ngày nay. Vào cu i nh ng
n m 80 và đ u nh ng n m 90 c a th k XX, th gi i n i lên c n
giông t , Liên xô tan rã, Đông Âu bi n đ ng, phong trào xã h i
ch ngh a suy gi m, nh ng CNXH v i t cách tà m t trào l u có
nh h ng sâu s c đ n ti n trình l ch s nhân lo i v n gi đ c
l c tác đ ng to l n trong th i đ i ngày nay.

Nh ng t t ng liên quan đ n trào l u phát tri n và trào l u
XHCN c a Mác đã nh h ng sâu s c đ n l ch s nhân lo i. V y
nh ng t t ng đó có ý ngh a nh th nào đ i v i th i đ i ngày
nay? đây xin nh n m nh 3 đi m:
Th nh t, các n c l c h u có u th h u phát tri n và v t các
n c phát tri n, nh ng ti n trình l ch s cơng nghi p hố khơng
th b qua. Mác cho r ng, các n c công nghi p phát tri n đã d
báo tiên c nh c a các n c kém phát tri n, v y thì làm th nào
m i có th khi n các n c công nghi p kém phát tri n ti p c n
m t cách nhanh h n v i các n c công nghi p phát tri n? Mác
ch ra r ng: "M t qu c gia c n ph i và có th h c t p qu c gia
khác". Nh ng ti p đó Mác l i b sung "M t xã h i dù đã tìm ra
đ c quy lu t t nhiên c a s t v n đ ng, nh ng v n không th
v t qua và c ng không th dùng pháp l nh đ th tiêu giai đo n
phát tri n c a t nhiên. Nh ng nó có th rút ng n th i gian và
gi m b t đau kh ”(4).
đây “rút ng n th i gian và gi m b t đau
kh trên th c t là ch ra các n c đang phát tri n có “ u th
h u phát" v m t th c hi n cơng nghi p hố. Trong phát tri n,
các n c l c h u có đi u ki n thu n l i mà các n c phát tri n
khơng có. Các n c này có th ti p thu ti n v n, k n ng và k
thu t c a các n c phát tri n, làm cho b n thân s l c h u
t ng đ i có th có l i cho s phát tri n.

/>
4


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay


Mang Nguyên Chính

Trong l ch s , n c M , n c Đ c và 4 con r ng nh Châu Á,
nh “ u th h u phát” mà phát tri n nhanh h n so v i n c Anh
và Tây Âu th k XVIII và XIX. Nh ng các n c l c h u đu i
k p và v t các n c phát tri n “không th b qua c ng không
th dùng pháp l nh đ th tiêu giai đo n phát tri n c a t
nhiên", đi u đó ch ra r ng tính khơng th b qua c a cơng
nghi p hoá. Trong phát tri n, m t s cái có th b qua và m t s
cái khơng th b qua. Mác cho r ng, vì l c l ng s n xu t là m t
l c l ng có s n, là s n v t c a nh ng ho t đ ng tr c đây, nên
m t xã h i không th t do l a ch n l c l ng s n xu t c a
mình. Cơng nghi p hố v i t cách là giai đo n, l ch s quan
tr ng c a s phát tri n l c l ng s n xu t, đó là giai đo n phát
tri n mà b t c qu c gia, dân t c nào đ u khơng th b qua. Đó
c ng chính là nguyên nhân c n b n làm cho phát tri n tr thành
trào l u l ch s c a th i đ i ngày nay…
Th hai, công nghi p hố, hi n đ i hố khơng ph i là ph ng
Tây hoá. Th c hi n phát tri n có nhi u mơ hình. M t s h c gi
nào đó cho r ng cơng nghi p hoá hi n đ i hoá th c ch t là
ph ng Tây hoá, v i lý do nh Mác đã nêu: "Các n c công
nghi p phát tri n là c nh t ng t ng lai c a các n c công
nghi p kém phát tri n" và ch tr ng các n c đi sau c n ph i
h c t p các n c đi tr c, th m chí cịn cho r ng, Mác là m t
ng i theo "thuy t ph ng Tây là trung tâm”. K th c, đó là s
xuyên t c đ i v i lý lu n c a Mác v v n đ phát tri n c a các
n c l c h u. Đ ng nhiên Mác cho r ng "các n c l c h u có
th c ng c n ph i h c t p các n c phát tri n nh ng đ u đó
nh t quy t khơng ph i là nói cơng nghi p hố ch có th làm theo
đúng nh mơ hình c a các n c ph ng Tây nh các n c Anh,

Pháp... Mác đã t ng tr nh tr ng tuyên b : "nh t đ nh mu n tri t
đ bi n khái quát l ch s c a tôi v s kh i ngu n c a CNTB Tây
Âu thành lý lu n tri t h c l ch s c a con đ ng phát tri n nói
chung, t t c các dân t c b t ch p hoàn c nh l ch s c a h ra
sao, đ u ph i đi con đ ng này… Làm nh v y, có th s đem l i

/>
5


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Ngun Chính

cho tơi q nhi u vinh d , đ ng th i c ng có th đem l i cho tôi
quá nhi u nh c nhã"(5). Th m chí ơng cho r ng m t n c l c
h u nh n c Nga c ng "có th khơng tr i qua sóng gió đáng s
c a n n s n xu t t b n ch ngh a mà v n chi m h u m i thành
qu tích c c c a nó. L ch s th gi i đã ch ng minh, mô hình
th c hi n cơng nghi p hồ khơng ph i ch có m t mà nhi u mơ
hình, có mơ hình ki u ngun phát (ki u phát tri n ban đ u) c a
Anh, Pháp, có mơ hình (ki u h u phát tri n sau), cịn có mơ
hình ki u tân phát (ki u phát tri n m i) c a "b n con r ng" Châu
Á, mơ hình c a CNXH mang đ c s c Trung Qu c. Mơ hình tân
phát c a "4 con r ng" Châu Á ch ng t sai l m v m t v n hoá
c a quan đi m, coi cơng nghi p hố và hi n đ i hố là Ph ng
Tây hố, cịn mơ hình c a CNXH mang đ c s c Trung Qu c t i
ch ng t sai l m v nhi u m t chính tr , kinh t và v n hố c a
quan đi m trên.
Th ba, hi n đ i hoá XHCN c a Trung Qu c là ch g p nhau

gi a hai trào l u l ch s cơng nghi p hố và XHCN, thành cơng
mà nó giành đ c t t s có nh h ng sâu r ng đ n s phát
tri n đ ng th i. T t ng coi các n c t b n phát tri n là vi n
c nh c a các n c công nghi p kém phát tri n và t t ng coi
con đ ng công nghi p hố khơng ch có m t mơ hình TBCN Tây
Âu c a Mác, đã t o cho Trung Qu c có lý lu n c b n đ ch
đ nh đ ng l i phát tri n công nghi p hoá XHCN. Trung Qu c,
v i t cách là m t qu c gia XHCN đang phát tri n, c n ph i th c
hi n CNH - HĐH, đó là yêu c u t t y u đ phát tri n l c l ng
s n xu t XHCN c a Trung Qu c, đ ng th i c ng là con đ ng t t
y u đ th c hi n s ph c h ng v đ i c a dân t c Trung Hoa.
Nh ng Trung Qu c th c hi n CNH - HĐH c n ph i xu t phát t
tình hình c th c a đ t n c, đi con đ ng phát tri n xây d ng
CNXH mang m u s c Trung Qu c. Th gi i ngày nay, c nh tranh
qu c t gay g t h n bao gi h t, Nam B c chênh l ch m t tr i
m t v c, các n c phát tri n chi m h u h t xu th phát tri n.
Các n c th gi i th ba mu n phát tri n thì vơ cùng khó kh n,
/>
6


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

v n đ phát tri n đã tr thành ch đ c a th gi i đ ng đ i,
đ ng th i c ng là v n đ nan gi i c a th gi i đ ng đ i Trung
Qu c v t t cách là m t qu c gia XHCN đang phát tri n, c s
l c h u, tình hình ph c t p, dân s đông đúc, cu i cùng trong
vòng th i gian h n 20 n m ng n ng i đó phát tri n đ n m c có

th nói là k tích c a th gi i. K tích này đã đóng góp nhi u
kinh nghi m thành công cho các n c đang phát tri n v i đà
t ng thêm nhi u s c m nh cho s ch n h ng c a phong trào
XHCN.

/>
7


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

II. Mác v i hai xu th
nay.

l ch s

Mang Nguyên Chính

l n c a th i đ i ngày

Hai xu th l ch s l n c a th i đ i ngày nay là toàn c u hố và
thơng tin hố. Lý lu n c a Mác v l ch s th gi i và ho t đ ng
giao l u có ý ngh a quan tr ng ch đ o đ i v i vi c nh n th c và
n m v ng m t cách khoa h c xu th phát tri n toàn c u hố và
thơng tin hố ngày nay c a chúng ta.
Tồn c u hố kinh t là xu th phát tri n đ c chú ý nh t trong
th i đ t ngày nay. Anthony Gidden, m t h c gi n c Anh nói
r ng: "tồn c u hoá kinh t là hi n th c mà chúng ta đang ph i
đ i m t" và coi đó là m c tiêu c b n c a giai đo n mang "tính
suy ngh l i v hi n t i”. Nh ng theo ý ngh a nh t đ nh, tồn c u

hố ngày nay là m t ch ng minh tuy t di u đ i v i quan đi m v
“l ch s th gi i" và l p lu n c liên quan đ n th tr ng th gi i
c a Mác. Mác ch ra r ng, đ i công nghi p "l n đ u tiên đã sáng
t o l ch s th gi i, b i vì nó làm cho vi c tho mãn m i nhu c u
c a m i qu c gia v n minh và m i ng i s ng trong qu c gia đó
đ u ph i d a vào th gi i, b i vì nó đã xố b tình tr ng "b
quan to c ng" hình thành t nhiên tr c đây c a các n c"(6).
Mà s sáng t o "l ch s th gi i" này l i tu thu c vào s phát
tri n c a th tr ng th gi i. Mác nói: "giai c p t s n, nh khai
thác th tr ng th gi i, mà làm cho tình tr ng t túc t c p và
b quan to c ng c a dân t c và đ a ph ng nào đó tr c đây có
đ c thay th b ng s giao l u và d a vào nhau v các m t gi a
các dân t c"(7).
Thơng tin hố là xu th phát tri n có nh h ng sâu s c nh t, c
b n nh t đ i v i th i đ i ngày nay. B c vào th k XXI, xã h i
loài ng i đang trong th i k quá đ nhanh chóng t xã h i cơng
nghi p sang xã h i thông tin l y tin t c làm ch đ o, l y ph ng

/>
8


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Ngun Chính

th c truy n thơng tiên ti n qua m ng làm c s , l y tri th c sáng
t o làm h t nhân k thu t thông tin đang tr thành nhân t có
tính ch t quy t đ nh thúc đ y l c l ng s n xu t phát tri n.
Cùng v i s phát tri n và ngày càng hồn thi n m ng thơng tin

hi n đ i, các ho t đ ng kinh t và xã h i nh s n xu t, l u
thông, nghiên c u khoa h c, giáo d c, y t , v n ngh ... c ng l i
d ng m ng thông tin ngày m t nhi u. Cách th c l y tin, l u tin,
x lý và truy n tin... thay đ i nhanh chóng, ho t đ ng giao l u
c a con ng i có hàng lo t đ c đi m hoàn toàn m i m . Đây là
m t cu c cách m ng v đ i trong s phát tri n c a xã h i loài
ng i ti p theo sau cu c cách m ng cơng nghi p, nó tun b
th i đ i thơng tin hố đã đ n r i. Do s h n ch c a th i đ i,
Mác tuy khơng th có đ c d đốn gì v th i đ i thơng tin,
nh ng t t ng phong phú c a Ng i v ho t đ ng giao l u,
ph ng th c giao l u, quan h giao l u, rõ ràng có ý ngh a m
màn tích c c đ i v i nh ng thay đ i mang tính cách m ng trong
ho t đ ng giao l u, ph ng th c giao l u c a loài ng i do thơng
tin hố mang l i. Thơng tin hố là m t cu c cách m ng sâu s c
ch a t ng có trong l ch s đ i v i ph ng th c giao l u và
ph ng th c s n xu t c a loài ng i. Thơng tin hố đã tr thành
tiêu ch m i nh t c a hi n đ i hoá, đã tr thành bi u tr ng m i
nh t c a tính hi n đ i, vì th ngày nay chúng ta bu c ph i c n c
vào thơng tin hố đ s a đ i cách vi t "hi n đ i hố” và "tính
hi n đ i".
Có th nói r ng, lý lu n v l ch s th gi i c a Mác có d ki n
sâu s c v v n đ toàn c u hoá kinh t , nh ng v v n đ thơng
tin hố thì ơng ch a có m t d đoán nào. Nh ng lý lu n c a Mác
v m i quan h gi a đ i công nghi p và l ch s th gi i, c ng nh
vi c ông coi tr ng ho t đ ng giao l u và ph ng th c giao l u thì
ch c ch n có ý ngh a m màn quan tr ng cho vi c nh n th c xu
th phát tri n tồn c u hố và thơng tin hố ngày nay c a chúng
ta.

/>

9


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

Th nh t, lý lu n v m i quan h gi a l ch s th gi i v i đ i
công nghi p c a Mác đã cho chúng ta kim ch nam v lý lu n đ
nh n th c m i quan h gi a tồn c u hố kinh t v i thơng tin
hố và c ng đã cung c p c n c c b n đ chúng ta phân bi t
tồn c u hố kinh t v i th tr ng th gi i th i k tr c đây Mác
ch rõ s hình thành c a "l ch s th gi i" g n li n v i s phát
tri n c a đ i công nghi p, ông ch ra, đ i công nghi p "l n đ u
tiên khai sáng l ch s th gi i"(8). Đ i công nghi p đã xây d ng
th tr ng th gi i mà d n đ ng cho nó là vi c phát hi n ra
Châu M . Th tr ng th gi i làm cho th ng m i, hàng h i và
giao thông đ ng b có đ c s phát tri n to l n. S phát tri n
đó quay tr l i thúc đ y vi c m r ng cơng nghi p"(9) có th
th y, Mác coi cơng nghi p hố là l c đ y c n b n trong ti n trình
khai sáng l ch s th gi i, là c s k thu t khai thác th tr ng
th gi i. Mà tồn c u hóa kinh t ngày nay c ng c n có đ ng l c
và k thu t t ng ng nh v y, trong đó quan tr ng nh t là
thơng tin hố. Thơng tin hố cung c p m ng l i thơng tin toàn
c u nhanh nh y, làm cho toàn c u hố tài chính tr thành kh
n ng, t đó thúc đ y tồn c u hố kinh t . T ch c Qu ti n t
Qu c t g i tồn c u hố n n kinh t là "hồ nh p t c đ cao n n
kinh t trong ph m vi th gi i thông qua m u d ch, l u đ ng v n,
ph bi n k thu t, m ng l i thông tin và giao l u v n hố".
C ng chính trên ý ngh a này mà Anthony Gidden nói: "trên m c

đ r t l n, tồn c u hố là do h th ng thông tin m i thúc
đ y"(10) cách m ng thông tin và vi c truy n bá r ng rãi k thu t
thơng tin có m i liên h sâu s c v i ti n trình tồn c u hố"(11).
Nhìn t góc đ phát tri n l ch s , thơng tin hố khơng ch c u
thành l c l ng thúc đ y và c s k thu t c a tồn c u hố
kinh t mà cịn là tiêu chí quan tr ng phân bi t th tr ng th
gi i th i k tr c v i tồn c u hố kinh t . Có ng i khi so sánh
th tr ng th gi i th i đ i c a Mác v i tồn c u hố kinh t th i
đ i ngày nay, đã nêu lên tồn c u hố b t ngu n t vi c xây d ng
th tr ng th gi i t b n ch ngh a, đi u đó đ ng nhiên khơng
ph i vơ lý, nh ng c n ph i th y r ng th tr ng th gi i ban đ u
/>
10


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

là xây d ng trên c s cách m ng cơng nghi p, cịn tồn c u hoá
kinh t ngày nay là s n v t c a cách mang thơng tin.
Th hai, phân tích c a Mác v hi u ng chính ph c a th tr ng
th gi i cung c p cho chúng ta ph ng pháp lu n c n b n đ xác
đ nh đúng đ n l i h i c a tồn c u hố kinh t . C n ph i đánh
giá nh th nào v xu th tồn c u hố kinh t ?
Anthony Gidden khái qt r ng: "Đ i v i phái h u m i thì tồn
c u hố là c h i, đ i v i phái t c tồn c u hóa là uy hi p, đ i
v i m t qu c gia, đ i th . C ng không ph i t t c phái t m i
thì tồn c u hoá là thách th c"(12). M i ng i th ng đ t câu
h i: t i sao phái t , và nh ng ng i theo ch ngh a Mác

ph ng Tây đã tr thành l c l ng c b n ch ng phong trào toàn
c u hóa? L nào “ch ng tồn c u hố" là đ nh m nh c a ch
ngh a Mác? Ch c n đi sâu tìm hi u lý lu n "l ch s th gi i" c a
Mác, đ c bi t là thái đ khoa h c trong phân tích v n đ th
tr ng th gi i c a Mác, chúng ta có th tìm th y k t lu n nhìn
nh n đúng đ n xu th tồn c u hố. Khi bàn đ n s hình thành
c a th tr ng th gi i, Mác ch ra: "M t cá nhân theo ho t đ ng
c a mình m r ng thành ho t đ ng mang tính l ch s th gi i,
ngày càng ch u s chi ph i c a l c l ng mà theo h là khác
mình, ch u s chi ph i c a l c l ng ngày càng m r ng, xét cho
cùng, đó là th tr ng th gi i, tình hình này đ ng nhiên trong
l ch s cho t i hôm nay v n là s th c kinh nghi m". Đó là phán
đốn s th c c a Mác đ i v i s hình thành c a th tr ng th
gi i. Trong khi phân tích tác d ng c a th tr ng th gi i, Mác
còn ch ra hi u ng chính ph mà nó mang l i. V hi u ng
chính, Mác ch rõ: "Ch đ n khi giao l u tr thành giao l u th
gi i và l y đ i công nghi p làm c s , ch đ n khi t t c các dân
t c đ u b lôi cu n vào cu c c nh tranh, thì vi c duy trì l c l ng
s n xu t đã đ c sáng t o ra m i có s b o đ m"(13). “Trình đ
gi i phóng c a m i m t cá nhân là th ng nh t v i trình đ
chuy n bi n l ch s hình thành l ch s th gi i". V hi u ng ph ,
/>
11


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

Mác ch rõ: "Trong m t qu c gia, đ i th c ng không ph i t t

c các khu v c đ u đ t đ n m t trình đ phát tri n gi ng nhau
nh ng cơng nhân cịn ch a b lôi cu n vào đ i công nghi p, b
đ i cơng nghi p đ t vào hồn c nh khó kh n h n so v i cơng
nhân làm công cho đ i công nghi p.
T ng t v y, các n c đ i công nghi p phát tri n c ng nh
h ng nhi u ho c ít đ n các n c phi công nghi p, b i vì các
n c phi cơng nghi p do có giao l u th gi i mà b lơi cu n vào
cu c c nh tranh ph bi n". Rõ ràng Mác cho r ng, s hình thành
th tr ng th gi i đã thúc đ y s phát tri n c a l c l ng s n
xu t và s gi i phóng con ng i, nh ng đ ng th i l i làm cho
m t s qu c gia, m t s qu n chúng lâm vào hoàn c nh càng bi
th m h n. Nh ng Mác cho r ng, th i k l ch s giai c p t s n
v n có s m nh sáng t o c s v t ch t cho th gi i m i, nh ng
ch khi nào cách m ng xã h i v đ i đã chi ph i thành qu th i
đ i giai c p t s n thì ti n b c a nhân lo i m i có th khơng
bao gi gi ng nh l ma quái d giáo đáng s , ch có dùng đ u k
b sát h i làm ly u ng r u m i c m nh n r u th m ngon"(14).
Đó là phán đốn r t có giá tr mà Mác đã rút ra đ c. Nhìn nh n
v n đ tồn c u hố kinh t , chúng ta c ng cịn ph i làm nh
Mác, rút ra phán đoán gi tr trên c s s th c, t c còn ph i
th y đ c tồn c u hố kinh t có tính t t y u l ch s , b t c
qu c gia nào c ng không th đ t mình hồn tồn
ngồi ti n
trình tồn c u hố, đ ng th i c n ph i thơng qua s phân tích
hi u ng chính ph c a tồn c u hố kinh t đ th y đ c tồn
c u hố trên th c t là con dao hai l i có m t l i và có c m t
h i, r i c n c vào đó mà rút ra phán đốn giá tr và l a ch n
đ i sách có l i cho mình.

Th ba, tồn c u hố và thơng tin hố v a là c h i v a là thách

th c, các qu c gia phát tri n sau n u n m v ng c h i đ trong
đi u ki n có thê s ti n hành đi con đ ng phát tri n ki u nh y
/>
12


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

v t. Mác cho r ng, vi c m r ng giao l u th gi i và hình thành
th tr ng th gi i đã xố b tình tr ng "b quan to c ng" hình
thành t nhiên tr c đây c a các n c, t o c h i cho các n c
l c h u h c t p, đu i k p và v t các n c tiên ti n. Nh ng c ng
cịn nh ng n c phi cơng nghi p do b lôi cu n vào c nh tranh
th gi i mà lâm vào c nh ng nguy hi m h n. Khi bàn đ n s
phát tri n c a các n c l c h u gi ng nh n c Nga, Mác cho
r ng, n u n m v ng đ c "c h i t t nh t mà l ch s đã t o cho
m t dân t c”(15) thì có th v t qua khe núi Capbia t b n ch
ngh a, h p th m i thành qu tích c c mà ch ngh a t b n sáng
t o ra. Trong l ch s hi n đ i hoá, n c Anh n m v ng c h i
cách m ng k thu t đ u máy h i n c đã v t qua n c Pháp,
n c Đ c n m v ng c h i cách m ng k thu t cơng nghi p hố
đã v t qua n c Anh, n c M n m v ng c h i cách m ng k
thu t đi n l c đã v t qua Châu Âu. Do đó, n m v ng c h i là
quy lu t chung đ các n c phát tri n sau phát huy u th h u
phát tri n th c hi n phát tri n ki u nh y v t.
Tồn c u hố và thơng tin hố là s bi n đ i tr ng đ i trong s
phát tri n c a xã h i lo i ng i, nó có hai m t l i và h i, v a
mang l i c h i, v a mang l i thách th c cho s phát tri n c a

t t c các n c trên th gi i. N m v ng c h i này, n c l c h u
v t lân thành n c tiên ti n, d m t c h i n c tiên ti n c ng
có th tr thành n c l c h u. Do nh n th c đ c nh v y nên
chúng ta nh n m nh, đ i v i Trung Qu c, 20 n m đ u c a th
k XXI là m t th i k c h i chi n l c quan tr ng, ch có n m
v ng c h i, hồ nh p vào ti n trình tồn c u hố kinh t , con
đ ng cơng nghi p ki u m i, l y thơng tin hố lơi kéo cơng
nghi p hố, l y cơng nghi p hố thúc đ y thơng tin hố, thì
Trung Qu c m i có th th c hi n phát tri n ki u nh y v t, th c
hi n m c tiêu đ t đ c trình đ n c phát tri n trung bình vào
cu i th k này.

/>
13


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

III. Ch ngh a Mác v i tinh hoa tinh th n th i đ i
ngày nay.
Mác cho r ng, b t c tri t h c chân chính nào đ u là tinh hoa
tinh th n th i đ i c a mình. V y thì, cái gì là tinh th n th i đ i
c a th i đ i ngày nay? Cái gì là tinh hoa c a tinh th n th i đ i
ngày nay? Đó là v n đ khơng th né tránh khi chúng ta th o
lu n m i quan gi a tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay.
Tôi cho r ng, phát tri n và CNXH v i t cách là hai trào l u l ch
s l n c a th i đ i ngày nay, tồn c u hố và thơng tin hố v i t
cách là hai xu th l ch s l n c a th i đ i ngày nay, thì tinh th n

sáng t o mà chúng ta th hi n chính là tinh th n th i đ i ngày
nay, còn xây d ng "ch ngh a duy v t th c ti n sáng t o" là yêu
c u c p bách làm cho tri t h c duy v t mà Mác khai sáng tr
thành tinh hoa tinh th n th i đ i ngày nay.

Tách r i trào l u l ch s và xu th l ch s c a th i đ i ngày nay
đ bàn v tinh th n th i đ i, thì nh ng đi u bàn đó khơng th là
tinh th n th i đ i c a th i đ i ngày nay. Còn s d nói sáng t o là
tinh th n th i đ i c a th i đ i ngày nay là b i vì c hai trào l u
l ch s l n và hai xu th l ch s l n c a th i đ i ngày nay đ u
xuyên su t tinh th n sáng t o. V n đ phát tri n là v n đ c a
th i đ i ngày nay, nghiên c u phát tri n đã tr thành môn h c
c a th gi i ngày nay. CNXH là m t trào l u không bao gi suy
y u c a th i đ i ngày nay, là ngu n t t ng không bao gi c n
ki t c a l c l ng ti n b th gi i ch ng l i ch đ TBCN b t h p
lý, cịn tồn c u hố và thơng tin hố đã làm thay đ i r t l n
ph ng th c sinh t n và ph ng th c giao l u c a nhân lo i th i
đ i ngày nay và đang tr thành t ng trung tâm c a gi i t
t ng và gi i h c thu t th gi i. Nh ng dù là hai trào l u l ch s
l n hay là hai xu th l ch s l n thì h t nhân c a nó v n là v n
đ sáng t o. Mu n th c hi n phát tri n thì c n ph i ti n hành
/>
14


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

sáng t o k thu t và sáng t o ch đ , đ i v i v n đ này, nhà

sáng l p lý lu n sáng t o Xiong biter đã nêu ra lý lu n có tính
ch t kinh đi n: phát tri n không ch là s t ng tr ng v l ng
mà còn là s bi n đ i v ch t c a kinh t , là s bi n đ i bên
trong h th ng kinh t xã h i, là m t quá trình sáng t o. Hy v ng
s ph c h ng c a trào l u XHCN c ng n m trong sáng t o. Ch
có kinh qua sáng t o lý lu n, lý lu n XHCN m i có th thích h p
h n v i th i đ i ngày nay, ch có kinh qua sáng t o ch đ , Nhà
n c XHCN m i có th đ ng v ng trong r ng các dân t c th
gi i. Thành công c a công cu c c i cách m c a c a Trung Qu c
chính là thành công c a sáng t o lý lu n và sáng t o ch đ xã
h i ch ngh a. Cịn tồn c u hố kinh t và thơng tin hố thì
hồn tồn l y sáng t o k thu t và sáng t o ch đ làm n i dung
ch y u và đ ng l c c b n. Khơng có cách m ng k thu t m i và
sáng t o k thu t thơng tin thì khơng có thơng tin hố và c ng
khơng có ch d a k thu t đ tồn c u hố ra đ i, h n n a, b n
thân toàn c u hố chính là s sáng t o ch đ ho t đ ng giao l u
và ph ng th c giao l u c a loài ng i. Cho nên, có th nói, sáng
t o chính là s th hi n t p trung nh t c a tinh th n th i đ i
ngày nay c a chúng ta.
Th thì ngu n g c c a t t ng sáng t o đ n t đâu? M i ng i
đ u cho r ng, Xiong biter là ng i sáng l p lý lu n sáng t o,
nh ng c n ph i ch ra t t ng sáng t o đ c b t ngu n t Mác,
đây là s th c mà b n thân Xiong biter c ng th a nh n. T n m
1848, Mác đã ch ra, "giai c p t s n không th t n t i n u
không luôn ln cách m ng hố cơng c s n xu t, do đó cách
m ng hố nh ng quan h s n xu t, ngh a là cách m ng hố tồn
b quan h xã h i"(16). Mác cho r ng, sáng t o 18 đ c đi m c n
b n phân bi t CNTB v i các hình thái xã h i tr c đây. Ông ch
rõ, c gi nguyên s ph ng th c s n xu t c là đi u ki n quan
tr ng b c nh t cho s sinh t n c a m i giai c p công nghi p

tr c kia. Không ng ng bi n đ i s n xu t, khơng ng ng bi n
đ ng tình hình xã h i, v nh vi n b t an và bi n đ ng, đ là ch
/>
15


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

khác nhau gi a th i đ i giai c p t s n và m i th i đ i tr c đây.
Hi n nay, gi i h c thu t th gi i công nh n lý lu n đó c a Mác–
Lênin và ngghen là lý lu n đ u tiên v t t ng sáng t o. Sau
đó, trong b "T b n", m t tác ph m v đ i mà ông dùng tâm
huy t c đ i mình vi t nên, Mác chuyên nghiên c u nh ng ho t
đ ng k thu t th i k CNTB c n đ i đi lên. Trong bút ký d i đ
m c "C khí, l c l ng t nhiên và ng d ng khoa h c (h i n c,
đi n, máy móc và hố ch t)", Mác nghiên c u trong kho ng th i
gian t n m 1500 đ n n m 1830 nh ng sáng t o k thu t l y
máy h i n c làm đ i bi u, nh ng sáng t o khoa h c l y l c h c
th l ng làm đ i bi u, nghiên c u nh ng sáng t o ch đ chuy n
t thao tác th cơng sang cơng nghi p đ i c khí. T t c nh ng
đ u đó đã m màn cho s nghiên c u sáng t o. Ch ng qua th i
đ i Mác s ng, chu k sáng t o k thu t và sáng t o ch đ t ng
đ i kéo dài, t n su t th p, so v i sau này còn là hi n t ng hi m
có trong th c ti n xã h i. Nh ng trong th i đ i ngày nay, thành
qu sáng t o tri th c không ng ng xu t hi n, chu k sáng t o k
thu t rút ng n h n tr c nhi u. Sáng t o ch đ tr thành hi n
t ng ph bi n c a phát tri n xã h i. Sáng t o đã tr thành
ph ng th c th c ti n xã h i quan tr ng th m sâu vào các l nh

v c c a đ i s ng xã h i và có nh h ng to l n đ i v i phát tri n
xã h i.
Tuy nhiên, nh chúng tôi đã ch rõ, sáng t o đã tr thành tinh
th n th i đ i c a th i đ i ngày nay, v y thì tri t h c c n ph i làm
nh th nào m i có th tr thành “tinh hoa tinh th n th i đ i c a
chính mình"?

Th nh t, c n ph i thông qua sáng l p ph n ánh m t lo t ph m
trù và nguyên lý tri t h c sáng t o, làm cho tri t h c th hi n
th c s tinh th n th i đ i c a th i đ i sáng t o ngày nay. S g n
bó gi a tri t h c v i th i đ i, ph n ánh tinh th n th i đ i là tính
đ nh b n ch t c a tri t h c, là yêu c u t t y u c a tri t h c tr
/>
16


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

thành tinh hoa c a tinh th n th i đ i. Trong "Bài gi ng l ch s
c a tri t h c", Hêghen nói: "M i m t tri t h c đ u là tri t h c c a
th i đ i, n là m t m t xích trong tồn b s i xích phát tri n tinh
th n, vì th , nó ch tho mãn nh ng yêu c u ho c h ng thú v i
th i đ i thích h p v i nó". Mác ch ra m t cách rõ ràng h n: "B t
c tri t h c chân chính nào đ u là tinh hoa c a tinh th n th i
đ i c a mình, cho nên, t t nhiên s xu t hi n th i đ i nh th
này: lúc đó tri t h c không ch t n i b , t c n i dung c a nó mà
c t bên ngoài, t c bi u hi n c a nó đ u mu n ti p xúc và có
tác d ng t ng h v i th gi i hi n th c c a th i đ i mình"(17).

Mà mu n làm cho tri t h c khơng ch "t n i dung mà c bi u
hi n c a nó đ u th hi n đ c tinh th n th i đ i sáng t o này,
thì cịn ph i sáng l p nh ng ph m trù và nguyên lý tri t h c th
hi n sáng t o, thuy t minh m t cách khoa h c nh ng gì là sáng
t o k c lo i hình sáng t o, c ch sáng t o, ph ng pháp sáng
t o và tác d ng c a sáng t o trong phát tri n xã h i.

Th hai, c n ph i xác l p khái ni m "Th c ti n sáng t o", làm
cho th c ti n sáng t o tr thành ch đ c a tri t h c đ ng đ i
ngày nay. Th c ti n là ho t đ ng v t ch t c i t o m t cách n ng
đ ng th gi i khách quan c a loài ng i. Tri t h c tr c đây ch
phân bi t hình th c khác nhau c a th c ti n t các l nh v c khác
nhau c a th c ti n mà thi u phân tích s khác nhau v ch t c a
th c ti n cùng m t l nh v c. Nh ng nghiên c u v lý lu n sáng
t o đã làm thay đ i v c n b n tình hình này. C n c lý lu n
sáng t o, chúng ta có th phân chia th c ti n thành hai lo i hình
khác nhau v ch t là th c ti n thông th ng và th c ti n sáng
t o. Nhìn t ph ng th c c a th c ti n, th đo n c a th c ti n,
đ i t ng c a th c ti n và k t qu c a th c ti n thì th c ti n
thơng th ng đúng nh t v ch t v i th c ti n v n có, là s l p l i
c a th c ti n v n có. Sáng t o, v i t cách là m t hình th c th c
ti n đ c thù, xét v các m t ph ng th c, th đo n, đ i t ng,
trình t , hi u qu c a th c ti n... thì có s khác nhau v ch t v i
/>
17


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính


th c ti n v n có. Trên ý ngh a nh t đ nh và trong ph m vi nh t
đ nh, nó khơng ph i là l p l i, mà là đ t phá mơ hình th c ti n
v n có. Th c ti n thông th ng do là th c ti n mang tính l p l i,
tuy hi u qu th c ti n c ng tho mãn đ c m c đích và nhu c u
nh t đ nh c a con ng i, nh ng nói chung không cung c p
nh ng thông tin m i nh n th c th gi i khách quan cho loài
ng i. Th c ti n sáng t o là do ho t đ ng th c ti n v i đ i t ng
th c ti n và ph ng th c ch th tác đ ng vào khách th tr c
đây ch a t ng có, là t t c nh ng gì th c ti n tr c đây ch a
t ng có, cho nên có th cung c p nh ng thông tin m i nh n th c
th gi i cho loài ng i. Con ng i nh n đ c nh ng thông tin
m i v s v t khách quan, đi sâu và m r ng nh n th c s v t
khách quan, do đó mà có th c i t o th gi i khách quan m t
cách h u hi u h n. Rõ ràng, th c ti n sáng t o so v i th c ti n
thông thông là hình th c th c ti n cao h n c a loài ng i.
Th ba, xây d ng "ch ngh a duy v t th c ti n sáng t o" là yêu
c u t t y u làm cho tri t h c duy v t do Mác sáng l p tr thành
tinh hoa c a tinh th n th i đ i ngày nay. Quan đi m th c ti n là
toàn b quan đi m quan tr ng và c b n c a tri t h c Mác xít.
Mác cho r ng: "Các nhà tri t h c ch gi i thích th gi i b ng các
ph ng th c khác nhau, v n đ
ch là thay đ i th gi i"(18),
do đó Mác g i tri t h c c a mình là "ch ngh a duy v t th c
ti n". Tri t h c duy v t th c ti n c a Mác có th g i là "tinh hoa
tinh th n th i đ i c a chính mình", nh ng mu n tr thành tinh
hoa tinh th n th i đ i ngày nay, c n ph i ti n cùng th i gian, xây
d ng hình thái m i c a "ch ngh a duy v t th c ti n sáng t o".
T "ch ngh a duy v t th c ti n" đ n "ch ngh a duy v t th c ti n
sáng t o" là t t y u c a s phát tri n logic, c ng là t t y u c a s

phát tri n l ch s . B i vì th c ti n mà Mác đã nói không gi i h n
“th c ti n thông th ng", mà nhi u h n là "th c ti n sáng t o".
Đúng nh Mác đã nói: "Đ i v i nh ng ng i duy v t th c ti n,
t c nh ng ng i c ng s n thì tồn b v n đ đ u ch làm cho
th gi i hi n t n cách m ng hoá, ph n đ i và bi n đ i m t cách
/>
18


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

th c t s v t hi n t n"(19). Th c ti n có th làm cho cách m ng
hóa th gi i hi n t n này ch có th là th c ti n sáng t o. Th c
ti n thông th ng là th c ti n l p l i quá kh , không th c i bi n
th gi i t g c, mà ch c th c ti n sáng t o thông qua phá c
xây m i, m i có th th c hi n cơng cu c c i t o có tính cách
m ng đ i v i th gi i hi n t n. Nh ng nh trên đã nói: th c ti n
sáng t o là hi n t ng hi m có th i Mác, do đó, Mác cịn ch a
có đi u ki n xác l p khái ni m "th c ti n sáng t o", ch có th g i
tri t h c c a mình là "ch ngh a duy v t th c ti n". Th i đ i ngày
nay so v i th i đ i Mác s ng đã có nhi u bi n đ i to l n và sâu
s c, th c ti n sáng t o đã tr thành hi n t ng th m sâu vào các
l nh v c c a đ i s ng xã h i và có nh h ng quan tr ng đ i v i
đ i s ng loài ng i, sáng t o đã tr thành tinh th n th i đ i m i.
B i v y, mu n làm cho tri t h c th hi n đ y đ tinh th n sáng
t o - tinh th n th i đ i c a th i đ i ngày nay, tr thành tinh hoa
c a tinh th n th i đ i mình thì c n ph i ti n hành xây d ng "ch
ngh a duy v t th c ti n sáng t o" trên c s "ch ngh a duy v t

th c ti n" c a Mác.

oOo
Tuy n t p Mác - ngghen: q.2(c), B c Kinh, Nxb
1995 Tr.100.
(2)
Toàn t p Mác - ngghen: q.3(c), B c Kinh, Nxb
2002, Tr.69.
(3)
Tuy n t p Mác - ngghen: q.20(c), B c Kinh, Nxb
2003, Tr.673.
(4)
Tuy n t p Mác - ngghen: q.2(c), B c Kinh, Nxb
1995 Tr.101.
(5)
Tuy n t p Mác - ngghen: q.3(c), B c Kinh, Nxb
1995 Tr.342.
(6)
Tuy n t p Mác - ngghen: q.2(c), B c Kinh, Nxb
1995 Tr.100.
(1)

/>
Nhân dân,
Nhân dân,
Nhân dân,
Nhân dân,
Nhân dân,
Nhân dân,


19


Tri t h c Mác v i th i đ i ngày nay

Mang Nguyên Chính

Tuy n t p Mác - ngghen: q.3(c), B c Kinh, Nxb Nhân dân,
2002, tr. 69.
(8)
Tuy n t p Mác - ngghen: q.2(c), B c Kinh, Nxb Nhân dân,
1995 Tr.100.
(9)
Toàn t p Mác - ngghen: q.20(c), B c Kinh, Nxb Nhân dân,
2003. Tr.673.
(10)
Anthony Gidden (Anh): Con đ ng th ba và s phê phán nó
(M). Tơn T ng Đông d ch, B c Kinh, Nxb Tr ng Đ ng TW,
1992.
(11)
Sđd
(12)
Sđd
(13)
Tuy n t p Mác - ngghen: q.3(c), B c Kinh, Nxb Nhân dân,
1995 Tr.342.
(14)
Tuy n t p Mác - ngghen: q.1(c), B c Kinh, Nxb Nhân dân,
1995 Tr.773.
(15)

Đây là câu nói c a Mác trong b c th g i Ban biên t p, T p
chí “Ký s T qu c”. T “c h i” mà Mác dùng trong ti ng Đ c là
“chance” (chú gi i c a ng i hi u đính).
(16)
Tuy n t p Mác - ngghen: q.1(c), B c Kinh, Nxb Nhân dân,
1995 Tr.275.
(17)
Toàn t p Mác - ngghen: q.1(c), B c Kinh, Nxb Nhân dân,
1995 Tr.121.
(18)
Tuy n t p Mác - ngghen: q.1(c), B c Kinh, Nxb Nhân dân,
1995 Tr.57.
(19)
Sđd. Tr.75
(7)

Thông tin b n c n bi t
Ebook created by LAH
©B n quy n 2003-2006 ChúngTa.com
Hà N i 8-2006

/>
20