Ban Dự án Hà Nội Tơi u
® HDINVESTMENT.JSC

www.100hanoi.com

Nhà cổ Hà Noäi

Đại Lễ 1000 năm Thăng Long

Chịu trách nhiệm: Đinh Tiến Hồng

|

Biên tập: Nguyễn Thị Khun

1
2010

www.100hanoi.com

|

Hiệu đính: Nguyễn Vũ Hồng Linh

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Hà Nội ln là một địa danh văn hóa, kinh tế, chính trị của cả nước. Tìm hiểu các thơng
tin về kinh tế, văn hóa, giải trí….của Hà Nội luôn là một nhu cầu thiết yếu của nhiều tầng
lớp nhân dân. Bên cạnh đó, năm 2010 là năm quan trọng, với rất nhiều những dịp lễ kỉ
niệm lớn, ñặc biệt là ñại lễ 1000 năm Thăng Long. Đây là một cột mốc văn hóa, lịch sử
được quan tâm của cả trong và ngồi nước. Đó chính là lí do chúng tơi lựa chọn chủ đề
về Hà Nội ñể ñịnh hướng nội dung cho dự án chuỗi website Hà Nội.
Dự án chuỗi website về Hà Nội mang tên Hà Nội Tơi u được cơng ty CP ĐT Hồng
Đạt triển khai thực hiện từ tháng 2 năm 2010. Với những nỗ lực, tâm huyết và tình yêu
dành cho Hà Nội, các thành viên ban dự án ñã cho ra những sản phẩm văn hóa gây
được ấn tượng với độc giả yêu Hà Nội.
Đại Lễ 1000 năm Thăng Long ñang ñến rất gần, dự án cũng ñang ñi vào giai đoạn gấp
rút hồn thành để hịa chung khơng khí của ngày Đại Lễ.
Dự án là một bức tranh tổng thể, ñi từ những sự kiện gắn với Đại Lễ, cũng như những
góc sâu trong tâm hồn Hà Nội, những nếp sống, những cảm xúc của người Hà Nội.
Bên cạnh việc xây dựng và hoàn thiện chuỗi website về Hà Nội, Ban dự án còn cho ra
mắt những ấn phẩm về Hà Nội. Chúng tơi đã dành nhiều tâm huyết để xây dựng Tủ sách
Hà Nội với những ấn phẩm ñiện tử được tặng miễn phí cho q bạn đọc. Chúng tôi hi
vọng những tâm huyết này sẽ mang lại cho quý bạn ñọc yêu Hà Nội những ñiều thú vị.
Tư liệu chúng tơi sử dụng để thực hiện những ấn phẩm này hồn tồn được sưu tầm và
biên tập từ các nguồn trên Internet nên khơng tránh được những thiếu sót. Một số tư liệu
do lấy ở các nguồn thứ cấp, nên chúng tơi khơng thể trích dẫn nguồn đầy ñủ. Chúng tôi
mong nhận ñược sự thông cảm từ các tác giả.
Xin chân thành cảm ơn và mong nhận ñược những góp ý từ phía bạn đọc!
Ban d án

2
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu



Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Mục Lục
Thư ngỏ ...............................................................................................................................2
Nhà cổ Hà Nội......................................................................................................................3
Mái nhà Hà Nội xưa.............................................................................................................5
Nhà ống phố cổ và tài hoa người Hà Nội............................................................................8
Ngôi nhà cổ 38 Hàng Đào .................................................................................................16
Dấu ấn thời gian trên nhà cổ .............................................................................................17
phố Mã Mây .......................................................................................................................17
Nếp sống Tràng An trong ngôi nhà vườn cổ nhất Hà Nội - 115 Hàng Bạc .....................21
Kiến trúc nhà cổ Hà Nội trong tranh Bùi Xuân Phái ..........................................................25
Ngôi nhà số 48 phố Hàng Ngang ......................................................................................33

3
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Nhà cổ Hà Nội
Vị trí: Quận Hồn Kiếm, thành phố Hà Nội.
Đặc ñiểm: Khu phố cổ Hà Nội ñược gọi bằng một cái tên rất

thân thương là "Hà Nội 36 phố phường". Mỗi tên phố thường
mang ñặc trưng của một ngành nghề thủ công truyền thống.

Với mỗi người Việt Nam hôm nay, Thǎng Long - Đông Đô - Hà Nội vẫn cịn rất bí ẩn và
quyến rũ bởi những chứng tích lịch sử, những dấu ấn về con người qua truyền thuyết
huyền thoại, di tích lịch sử, những khu phố cổ, ngôi nhà cổ, tường thành xưa, đường phố
cũ... Nhưng có lẽ cái cịn ghi được nhiều dấu ấn lịch sử nhiều nhất, rõ nhất, sinh ñộng
nhất, trực tiếp nhất đó là kiến trúc đơ thị. Kiến trúc cổ Hà Nội gợi lên một nền vǎn minh
tinh thần, một nếp sống vǎn hố gia đình trong những ñường nét ấm nóng hơi thở của
nhiều thế hệ.
Mỗi tên phố, tên nhà trong khu phố cổ Hà Nội ñều gợi bóng dáng kinh thành xưa với
những phường thợ làm ǎn tấp nập : Hàng Đào, Hàng Lược, Hàng Gai, Hàng Thiếc,
Hàng Hòm, Hàng Bạc... Kiến trúc cổ của khu phố này là các ngôi nhà nhỏ bé với mái
tranh hay mái ngói, thường có sân chung, lơ nhơ nối tiếp nhau từ dãy phố này ñến dãy
phố khác. Ngày nay nhiều khu phố ñã xuống cấp, phải trùng tu ñể nâng cấp lại.
Một sớm cuối thu, nắng vàng óng ngọt ngào toả sáng ngôi nhà cổ 13 Hàng Đào như
muốn đền trả con người sau những cơn giơng bão mùa hè. Qua cầu thang ọp ẹp, cǎn
phòng nhỏ trên tầng hai hiện ra một không gian cổ xưa, tĩnh lặng với vẻ kín đáo của
cánh cửa vịm giáo đường, những ñường nét hoa vǎn tinh tế của kiến trúc Pháp thế kỷ
19. Giá trị phong cách kiến trúc nhà ở ñộc ñáo của một Hà Nội cổ là kiểu nhà ống, một
phong cách đặc sắc nhất chỉ có đơ thị cổ Việt Nam mới có.
Vì diện tích bề rộng nhơ ra mặt phố hẹp nên ơng cha ta đã tận dụng bề dài sâu vào
trong, sáng tạo một kiểu nhà thích hợp, có nơi bán hàng, nơi ở, nơi thờ phụng, nơi sinh
hoạt cá nhân hết sức khoa học. Nhà càng dài càng tạo ra nhiều lớp sử dụng, bên trong
có khoảng sân vườn. Sân vườn chỉ chiếm một khoảng nhỏ nhưng là nơi ñưa thiên nhiên
luồn lách vào trong từng gia đình, được người xưa quan tâm đặc biệt. Nó làm cho ngơi
nhà thơng thống, sáng sủa, có nắng ấm, gió trời. Nơi đây hiện lên một khoảng trời riêng
của gia đình với cây cau, giàn trầu, giếng nước, hòn non bộ, cây cảnh, chậu cá, lồng
chim... tách khỏi mặt phố náo ñộng, giúp tinh thần con người thư giãn, tĩnh tại. Ngôi nhà
cổ thuần chất Việt Nam của phố cổ Hà Nội có mái ngói lơ xơ, có vườn cây, giếng nước,

ban thờ, có khoảng mây trời kéo khơng gian gần lại, có vẻ đẹp thầm kín, giàu chất trữ
tình, chứa trong lịng nó cả ngàn nǎm vǎn hiến.

4
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Mái nhà Hà Nội xưa

Nhà cổ trên phố Hàng Bạc qua tranh của Họa sỹ Bùi Xuân Phái

Hai bên những con phố nhỏ bé trong lòng Hà Nội cổ, lấp ló sau tán cây xanh thẫm là
những mảng mái ngói nâu đen rêu phong in đậm màu thời gian. Khác với mái nhà dân
gian thường thấy trong các làng mạc cổ xưa của vùng ñồng bằng Bắc Bộ, mái nhà ở đơ
thị cổ Hà Nội được hình thành từ những sáng tạo kiến trúc của những người thợ xưa
trong giai ñoạn nửa cuối thế kỷ 19, ñầu thế kỷ 20. Và nay, những mái nhà ấy ñã trở
thành một phần không thể thiếu trong tổng thể kiến trúc thơ mộng của Hà Nội, vừa cổ
kính về giá trị lịch sử ngàn năm, vừa hiện ñại trong thế kỷ 21.
Trở lại với những ngày xa xưa, khi chế ñộ phong kiến sớm suy tàn, và hình ảnh của
người phương Tây không mấy xa lạ với người dân Hà Nội, khi đó cuộc sống tại đây vẫn
giữ ngun đặc tính của dân kẻ chợ, vốn dĩ sống cụm thành từng phường hội, kinh
doanh chuyên biệt một mặt hàng nào đó. Cũng từ đó, đơ thị cổ đã hình thành một cách
tự nhiên theo phương thức chia lơ đất xây dựng, tạo nên các đường phố có ngành nghề
kinh doanh thuộc nền kinh tế thương nghiệp nhỏ riêng biệt, tồn tại bên cạnh khu thành

cổ có chức năng đầu não chính trị, qn sự. Chính nhờ điều này đã tạo cho khu phố cổ
Hà Nội có được những nếp nhà xinh xắn, duyên dáng nhấp nhô một cách gợi cảm, là
nguồn cảm hứng mn đời cho biết bao thế hệ hoạ sĩ, nhạc sĩ, thi sĩ Việt Nam.

5
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yeâu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Qua nét hoạ của một vài nếp nhà nhỏ trong những bức tranh, người ta dễ dàng hình
dung về một thành phố cổ có ngàn năm văn hiến. Hình ảnh của Hà Nội xưa đã gắn liền
với những mái ngói lơ xơ tự nhiên như thể sinh ra ñã là thế.
Khi nghiên cứu kỹ các chi tiết của những mái nhà cổ, sẽ bắt gặp nhiều ñiều thú vị. Trong
tổng thể từ chất liệu cho tới hình thức trang trí, những mái nhà Hà Nội đều chứa ñựng
những câu chuyện dài, bắt nguồn từ nền văn hoá vừa độc lập, vừa tương tác với các
nền văn hố khác.
Điều dễ nhận thấy nhất là những chi tiết và vật liệu dân gian được sử dụng thơng dụng
đầu thế kỷ. Đó là ngói âm dương vẩy cá hoặc ngói mũi hài. Bờ nóc, bờ chảy được trang
trí bằng các hoạ tiết riềm, tuân theo lối kiến trúc cổ. Đôi khi ta cịn bắt gặp trên nóc một
ngơi nhà, hoặc phổ biến nhất là tại các đình chùa cổ nằm giữa khu phố Hà Nội, các hoa
văn trên ñỉnh hay những đường riềm mái bằng gỗ có hình chạm khắc rất kỹ... Các chi
tiết và hoạ tiết dân gian, cách cấu tạo phối kết ñược truyền tải trên kiến trúc cổ của Hà
Nội là một chặng ñường phát triển văn hố truyền thống. Nó phát triển mạnh cả về chất
lượng và số lượng vào cuối thời kỳ phong kiến Việt Nam.
Về kết cấu, ña phần các mái nhà Hà Nội cổ thường ñược làm theo phương pháp "xang

gạch", kết hợp với dầm gỗ thuộc chủng loại gỗ quý như Lim, Táu Xanh, Đinh Hương...
hoặc nhà có kết cầu dầm gồ chịu lực và các hệ cầu phong, li tơ đỡ ngói. Tuỳ theo từng
chất liệu mái ngói mà kết cấu li tơ khác nhau. Song, đáng ngạc nhiên là những cơng thức
tính tốn kết cấu thời đó đều chỉ do những tốp thợ thực hiện theo kinh nghiệm truyền
thống. Họ có thể hồn tồn khơng qua trường lớp nào, song vẫn để lại cho tới nay các di
sản văn hố - kiến trúc tuyệt ñẹp và ổn ñịnh sau gần một thế kỷ tồn tại.
Tới ñầu những năm 30 của thế kỷ 20, lẫn trong các dãy nhà cổ ñã xuất hiện những ngơi
nhà có bộ mái ảnh hưởng của xu hướng và trào lưu của kiến trúc thuộc ñịa. Lúc này, đất
nước có một nền kinh tế tương đối mở và ñiều này ñã tạo ra sức ảnh hưởng mạnh mẽ
tới bộ mặt của các khu phố cổ. Việc xuất hiện nhiều các dãy phố Tây do người Pháp
ñịnh cư ở gần các khu phố cổ hoặc khu người Hoa ñịnh cư ñã ảnh hưởng trực tiếp tới
phong cách kiến trúc trong giai đoạn này. Những ngơi nhà xây dựng trong thời kỳ này đã
khốc lên mình tấm mái bằng bê tơng cốt thép thay thế cho mái ngói mũi hài, vảy cá dân
tộc. Hoặc nếu vẫn sử dụng ngói để lợp mái, thì khi đó người Hà Nội ñã tỏ ra ưa chuộng
loại ngói là ngói 11, 12 (11 hoặc 12 viên cho một mét vuông mái nhà). Loại ngói này có
hình chữ nhật, dễ dàng hơn trong xây cất nên ñã từng ñược sử dụng rộng rãi. Sự đa
dạng về vật liệu đã vơ hình chinh tạo sắc thái sinh ñộng thêm cho ñường phố Hà Nội,
song vẫn khơng tách khỏi những giá trị truyền thống.

6
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Cho tới nay, dù thời gian và cả những tác ñộng của con người ñã làm thay ñổi bộ mặt

của những ngôi nhà trên phố phường Hà Nội, song chúng ta vẫn còn bắt gặp những nét
kiến trúc tài hoa của người thợ vơ danh đầu thế kỷ. Sự pha trộn văn hố đã để lại cho
những ngơi nhà Hà Nội những hoạ tiết trang trí đa dạng và ñộc ñáo.
Nếu trước ñây, người thhợ dân gian thưởng chỉ áp dụng các kích thước quen thuộc
trong trang trí như Long nhiễu vân đài, Song long chầu nguyệt... thuần t á Đơng, thì
sau này là các hoạ tiết trang trí hoa dây bên dưới mái ngói âm dương. Tại một số ngôi
nhà của chủ nhân Hoa kiều, những dịng chữ Hán đắp nổi cịn tồn tại sau biết bao biến
loạn của thời cuộc. Đẹp nhất trong số này phải nhắc tới ngơi nhà tại đường Phùng Hưng
với những hàng chữ Hán "Tân Hoa ñại tửu lầu" trang trọng bên trên hàng chữ phiên âm.
Phía sau ngơi nhà là những dãy nhà 2 tầng lâu có các hoa văn cách điệu trang trí trên
đỉnh, tầng áp mái có cửa sổ hình tam giác, vừa bí ẩn, vừa trang trọng. Tại một số ngơi
nhà khác, kiến trúc phương Tây đã pha trộn hài hồ cùng với kiến trúc á Đơng, thể hiện
rõ nét ở hình khối trang trí hoa lan tây, lá nho, dây leo, mặt trời... bao quanh những chữ
Hán cổ. Nếu trước đây, người Việt ln tạo độ dốc cho mái nhà của mình dao động
trong khoảng 32-380, thì sau này, tại Hà Nội đã hình thành những ngơi nhà có thể dốc
đứng, hoặc thoai thoải như mái bằng.
Chính sự giao thoa văn hố phức hợp như vậy nên tại Hà Nội một thời đã từng có các
trường phái kiến trúc ảnh hưởng sâu sắc tới việc tạo nên hình dáng bề ngồi của một
thành phố cổ xinh ñẹp. Điều ñáng ngạc nhiên là sau tất cả quá trình giao thoa đó, các
dịng văn hố tưởng như khá ñối lập nhau lại là sự kết hợp hài hoà trong kiến trúc của
những mái nhà Hà Nội cổ. Để tới ngày nay, sau rất nhiều biến cố về thời gian và lịch sử,
chúng ta vẫn cịn tìm thấy vẻ đẹp của các mái ngói lơ xơ ẩn dấu dưới tàn cây xanh thẫm,
hay chìm khuất dưới các hình khối kiến trúc hiện đại sau này.
Và cho đến nay, có một điều khơng khi nào mất đi với bất kỳ ai, nhất là với những người
ñã sống trọn cuộc ñời mình tại đây là sức cuốn hút mãnh liệt trong kiến trúc mái nhà Hà
Nội, nửa thân thương, nửa như gợi nhớ về một điều xa vắng.

7
www.100hanoi.com


Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Nhà ống phố cổ và tài hoa người Hà Nội
Với diện tích thường chỉ 30 - 50 m2, ngang hẹp, chạy dài, nhưng với sự khéo léo, tinh tế,
người Hà Nội xưa bố trí nhà của mình có đủ phịng chức năng, gác lửng, sân...
Theo kiến trúc sư Hồng Đạo Kính, hình dáng đặc trưng của nhà Hà Nội ở các phố cổ là
hình ống. Những căn nhà Hà Nội xưa có mặt tiền khoảng 3 - 5 m, sâu chừng chục mét,
chia làm hai dãy, chiều cao thường là tầng rưỡi hoặc đơi khi hai tầng, quay ra mặt phố.
Cá biệt cũng có những ngơi nhà cổ như số 47 Hàng Bạc, mặt tiền tới 7 m, chiều dài chia
ba lớp nối nhau.

Mặt tiền một ngôi nhà cổ Hà Nội

Người Hà Nội ñã bố cục khéo léo hệ thống các phịng, gác lửng, sân trong đáp ứng nhu
cầu ña dạng của cuộc sống. Nhờ thế mà tuy không lớn nhưng mỗi ngôi nhà cổ Hà Nội
vẫn có diện tích dành làm nơi bán hàng, làm hàng, nơi thờ cúng, tiếp khách, nơi ngủ,
hóng mát… Khơng gian ngôi nhà ống là một không gian kiến trúc gần như thống nhất do
đó, dù chật hẹp mà khơng khí vẫn lưu thơng, ngơi nhà vẫn có nơi để “thở”.
Những ngơi nhà cổ được lợp hai lớp ngói khơng liền mái, ở giữa là những bức tường
xây gạch giật cấp, ngăn cách với những ngôi nhà bên cạnh. Đặc biệt, vật liệu trát tường
không phải vôi vữa mà là vôi trộn với cát và mật mía, mỗi lớp cao hai tầng, mái dốc lợp
ngói vảy rồng. Dầm, rui, mè… làm bằng gỗ lim, dổi, vàng tâm với những tấm ván dài.

8
www.100hanoi.com


Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Giữa những dãy nhà là cả một khoảng không gian xinh xắn

Thời gian trôi qua cùng với những biến thiên cuộc sống, ñến nay, cơ cấu một nhà ống và
một gia đình ở phố cổ hầu như khơng cịn. Nhiều gia đình, thậm chí cả chục gia đình trú
ngụ trong một ngơi nhà ống, làm cho điều kiện sinh sống trở nên bức bối. Giữ gìn nhà
ống cổ truyền, một sáng tạo của kiến trúc Hà Nội nghìn xưa, trở thành bài tốn khó bề
giải đáp.
Cũng theo kiến trúc sư Hồng Đạo Kính, gần đây, người ta bàn nhiều về giá trị và sự
cần thiết bảo tồn khu phố cổ, thậm chí cịn đưa ra những quy chế quản lý và dự án bảo
tồn. Song, có lẽ, khu phố cổ Hà Nội vẫn chưa ñược nghiên cứu toàn diện và sâu sắc.
“Khu phố cổ Hà Nội là một cơ thể đơ thị già nua với vơ số căn bệnh và mâu thuẫn. Cải
tạo khu phố này phải hành ñộng tế nhị, thận trọng như nhà phẫu thuật. Cần tránh những
giải pháp thơ thiển, cực đoan, duy ý trí. Cái rìu, cái xe ủi hồn tồn khơng phù hợp trong
trường hợp này”, ơng Kính nói.

9
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội


www.100hanoi.com

Nhà 87 Mã Mây

Mặt tiền ngơi nhà chừng 3m

Nhà gồm hai dãy nhà nối bằng một khoảng sân nhỏ

10
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Khoảnh sân nối với gian trong dãy thứ hai là bếp, là nơi nghỉ trưa và có khi là nơi làm hàng
của người Hà Nội xưa

Người Hà Nội ln tận dụng mọi khoảng khơng gian để đưa thiên nhiên vào nhà

11
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu



Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Tầng 1 và tầng 2 nối với nhau bằng một cầu thang gỗ nhỏ ñể mộc

Với những hoa văn tạo tác thủ công, chiếc cầu thang cũng thể hiện vẻ cầu kỳ của người Hà Nội

12
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Sập gụ, tủ chè là biểu tượng quyền q một thời

Mỗi ngơi nhà đều khơng thể thiếu ban thờ tổ tiên

13
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội


www.100hanoi.com

Qua lan can là tầng dãy nhà thứ hai

Đây là nơi người xưa thể hiện lối sống trang nhã, thanh lịch của mình

14
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Mái nhà lợp ngói vừa mát mẻ vừa tạo nên nét đẹp độc đáo

15
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Ngơi nhà cổ 38 Hàng Đào
Ngơi nhà 38 Hàng Ðào ngun là đình Ðồng Lạc - đình của chợ bán yếm lụa, ñược xây

dựng từ thời vua Lê(thế kỷ XVII). Nhưng trong thời kỳ chiến tranh đình ñã bị phá huỷ
nhiều. Khoảng năm 1856 (niên hiệu Tự Ðức-Bính Thìn) ngơi đình mới được trùng tu lại.
Năm 1941 (niên hiệu Bảo Ðại 15), đình được xây dựng lại với qui mô 2 tầng. Nhà chủ
buôn bán và sinh sống ở tầng 1, tầng 2 dành cho ñiện thờ. Năm 1953 ngơi nhà trở thành
cửa hàng bách hố. Cơng việc tơn tạo được tiến hành từ tháng 2/2000 và kết thúc vào
tháng 4/2000. Nhà 38 Hàng Ðào ñược chọn làm nơi giới thiệu kỹ thuật xây dựng truyền
thống kết hợp kỹ thuật tơn tạo hiện đại. Kiến trúc sư Tơ Thị Tồn, người trực tiếp chỉ đạo
thi cơng tại ñây cho biết vật liệu xây dựng là bê tông cốt thép kết hợp với gỗ: sàn bê
tông, cầu thang bê tơng lát gỗ.

Cửa của ngơi nhà được thiết kế theo phương thức cửa giữa cao, cửa hai bên thấp theo
kiểu cửa của đình chùa xưa: Cửa giữa cao dành cho vua, quan; cửa bên nhỏ, thấp dành
cho dân thường.Gian ñiện thờ trên tầng 2 ñược phục hồi nguyên dạng. Hoạ tiết trên các
chấn song cửa, lan can ñược giữ ngun theo mẫu cũ cịn lại. Ngơi nhà 38 Hàng Ðào
khơng những trở thành điểm du lịch mà cịn là nơi ñặt trụ sở của Ban quản lý phố cổ Hà
Nội. Tại đây bạn cịn có thể tìm hiểu thêm những thông tin về phố cổ, nhà cổ của Hà Nội
có kiểu cửa của đình chùa xưa: Cửa giữa cao dành cho vua, quan; cửa bên nhỏ, thấp
dành cho dân thường. Gian ñiện thờ trên tầng 2 ñược phục hồi nguyên dạng. Hoạ tiết
trên các chấn song cửa, lan can ñược giữ nguyên theo mẫu cũ còn lại. Ngồi nhà cịn giữ
lại được tấm bia đá cách đây hơn 150 năm một di vật hiếm có ở các đình Hà Nội) và một
số họa tiết trang trí của đình. Ngơi nhà 38 Hàng Ðào khơng những trở thành điểm du lịch
mà cịn là nơi đặt trụ sở của Ban quản lý phố cổ Hà Nội. Tai đây bạn cịn có thể tìm hiểu
thêm những thơng tin về phố cổ, nhà cổ của Hà Nội.

16
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu



Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Dấu ấn thời gian trên nhà cổ
phố Mã Mây
Trong số gần 1.000 ngôi nhà cổ ở Hà Nội, thì tại Mã Mây chiếm khoảng 1/10. Đi trên con
phố này, có cảm giác như thời gian đang ngừng lại với những mái ngói, khung cửa rêu
phong. Hiện nay, phố Mã Mây là phố có nhiều ngơi nhà cổ nhất tại Hà Nội. Trải qua bao
thăng trầm, ñến nay Mã Mây vẫn giữ những nét đặc trưng bn bán nhỏ và công chức
của người Hà Nội xưa. Những ngôi nhà hai tầng với kiến trúc Pháp hoặc nhà gỗ kiểu
Hoa.
Phố Mã Mây chạy theo hướng nam lên phía bắc rồi lại quay sang phía tây, đầu phía nam
của phố cắt phố Hàng Bạc, đầu quay sang phía tây nối vào phố Hàng Buồm.
Sử sách ghi chép rằng, ngày trước, phố Mã Mây gồm 2 phố là Hàng Mây và Hàng Mã.
Phần phố Hàng Mây thuộc ñất của giáp Hương Tượng, phường Hà Khẩu, cịn phần phố
Hàng Mã thuộc thơn Dũng Thọ. Khu vực này gần cửa sông Tô Lịch nối với sông Hồng,
thuyền bè buôn bán tấp nập, lái buôn thường lên phố Hàng Mã và Hàng Mây trao ñổi,
mua bán hàng.
Thời Pháp thuộc, phố Mã Mây ñược gọi chung là phố Quân Cờ Đen. Sở dĩ có tên gọi
Quân Cờ Đen là bởi năm 1882, quân Pháp bị vây, trong thành Hà Nội, Quân Cờ Đen
(quan quân từ phương Bắc sang nước ta) làm rối loạn và chúng ñặt ñại bản doanh tại
phố Mã Mây.

Đi trên phố, chúng ta sẽ bắt gặp những mảng tường ố vàng, khung cửa gỗ xanh sẫm, cánh cửa
ñược chống bởi một thanh củi. (Hình ảnh tại nhà số 16 Mã Mây).

17
www.100hanoi.com


Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Những giếng trời trong ngơi nhà cổ. (Hình ảnh tại nhà số 87 Mã
Mây)
Hiện nay, hầu hết những ngôi nhà cổ ở Mã Mây, ở tầng 1 ñều ñược kinh doanh. Ngay
ñầu phố, số 1 Mã Mây là quán cà phê Aligh sang trọng, thân thuộc với những ai yêu Hà
Nội phố. Trong quán treo rải rác những bức tranh phố Phái, hai chiếc cột ñiện gỗ màu
nâu sẫm và một thân cây với ngàn lá đỏ.

18
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Nhà số 1 Mã Mây

Nhích thêm một chút, ban ñêm giới trẻ và khách du lịch tấp nập ngồi ăn bị nướng,
nhưng ban ngày, đi trên phố bạn sẽ nhận ra qn ăn đơng đúc, bẩn bẩn mà mình u
thích lại là một ngơi nhà rất cổ của Hà Nội.
Tại số nhà 25, và ñối diện là 22, là ngôi nhà của bà Ánh Tuyết, một nghệ nhân ẩm thực.

Từ nhiều năm nay, ñây là nơi dạy cách chế biến các món ăn Hà Nội cho du khách nước
ngồi.

Nhà số 25 là nơi dạy nấu các món ăn Hà Nội.

19
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Nhưng nổi bật nhất trên phố Mã Mây là ngôi nhà cổ số 87. Ngôi nhà này ñược xây dựng
vào thế kỷ XIX, nhiều gia ñình thương nhân ñã sống ở ñây, từ năm 1954 ñến 1999, đã
có 5 gia đình sinh sống, họ làm nghề bán hương liệu thực phẩm, thợ máy, công chức
nhà nước, thầy dạy võ...
Đến năm 1999, ngơi nhà này đã được trùng tu và trở thành điểm văn hóa du lịch nổi
tiếng. Khách du lịch ñi qua phố, ñều bất giác dừng chân lại, ngẩn ngơ nhìn rồi nhẹ nhàng
bước vào trong. Ở đó, là một khơng gian rất đặc trưng của người Việt, với ngôi nhà 3
gian, với khoảng giếng trời trong veo hay chùm bồ kết treo lủng lẳng trên bếp.
Cùng với việc giới thiệu kiến trúc, không gian, nếp sinh hoạt của người Hà Nội, tại đây
cịn trưng bày các sản phẩm thủ công truyền thống của phố nghề như tranh thêu, tranh
Đơng Hồ, gốm Bát Tràng...
Chính khơng gian này, khi bước chân vào ñây, dù là người Việt hay du khách nước
ngồi đều thấy thời gian như ngưng đọng lại....

20

www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Nếp sống Tràng An trong ngơi nhà vườn cổ nhất
Hà Nội - 115 Hàng Bạc
Nằm khuất sau phố Hàng Bạc nhộn nhịp cảnh mua bán là một khơng gian xanh, n
bình của ngơi nhà vườn gần 100 tuổi, gắn liền với 5 thế hệ gia đình họ Phạm sinh sống.
Nét Việt trong kiến trúc Pháp
Năm 1890, khi bắt đầu hình thành phố nghề vàng bạc (phố Hàng Bạc) thì gia đình chồng
cụ Phạm Thị Tề từ làng Châu Khê (tỉnh Hải Hưng cũ) lên Hà thành sinh cư lập nghiệp
mang theo nghề lọc vàng lá hiệu “Sư tử”. Vào khoảng năm 1920, vợ chồng cụ tích cóp
mua mảnh ñất rộng gần 600m2 trên hai mặt phố Đinh Liệt và Hàng Bạc, và bắt đầu cho
xây dựng ngơi nhà vườn theo kiến trúc Pháp.

Ngôi nhà này do chồng cụ Tề thuê sinh viên trường Mỹ thuật Đông Dương
thiết kế theo kiến trúc Pháp.
Trong 8 người con của cụ Tề, thì 7 cặp dâu rể hiện đều sinh sống trong ngơi nhà vườn
này. Ngơi nhà gồm 16 phịng, cụ Tề chia cho mỗi cặp vợ chồng con cái 2 phịng, riêng
người con trai trưởng 3 phịng.
Tồn bộ ngơi nhà như một cơng viên mini đủ sắc cảnh và các dạng kiến trúc. Khuôn viên
rộng trước cửa nhà trồng cây cảnh, đặt hịn non bộ, bể cá vàng. Khu vườn rộng xanh
mát với các loài cây cau, lộc vừng, tre đằng ngà, trúc qn tử...

21

www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Hàng cau được trồng hơn nửa thế kỷ trước vẫn xanh biêng biếc, trổ hoa ra quả ñều cho
chủ nhân ăn trầu. Cây bơ gần 40 năm tuổi, cây hồng xiêm hơn 30 năm tuổi... Lối ñi dạo
trong vườn rợp bóng cây xanh, tiếng chim ríu rít trên cành hịa cùng gió lao xao trên
hàng cây cao mang lại chút khơng khí thơn q giữa lịng phố cổ.
Kiến trúc Pháp thể hiện ở mắt những ô cửa sổ hình ngũ giác có thanh sắt chéo ngang
khiến những tia sáng lọt vào nhà như được tạo một khn hình. Cầu thang của ngơi nhà
làm từ đá xanh khổ lớn được tơ điểm thêm những bức tranh về Hồ Gươm, cầu Thê Húc
do chính cơ con gái cụ Tề, Nguyệt Nga vẽ. Cô Nguyệt Nga tâm sự: “Ngôi nhà ñã quá
Pháp, vậy nên treo những bức tranh về Hà Nội sẽ tạo cho khơng gian bớt đơn điệu,
phần nào hịa trộn nét cổ kim”
Nhìn từ trên cao, ngơi nhà cổ như lạc giữa khu rừng xanh bốn bề hoa lá. Sự kết hợp hài
hòa giữa kiến trúc Pháp và vườn cây dáng Việt tạo cho không gian gần 500 m2 ln có
sự cân bằng về màu sắc, hình khối, không gian sống và không gian thiên nhiên.
Nếp Tràng An trong ngơi nhà cổ
Cụ Thị Tề có hơn 30 cháu, chắt và 8 cặp con dâu rể nhưng chưa một lần cụ phải to tiếng
với người con nào. Trước ñây, khi kinh tế phố cổ chuyển ñổi mạnh, gia sản nhà cụ Tề
mất mát đi nhiều nhưng cụ ln khun các con “Ai giàu ba họ, ai khó ba đời ñâu các
con. Đời nào cũng phải lao ñộng ñể mưu cầu cuộc sống”. Cụ dặn các con dù phải cả ñời
vật lộn với ñồng tiền nhưng nếp nhà không ñược mất, và cũng khơng vì đồng tiền mà
làm rạn nứt tình thương gia đình.
Bên gác hai gió thoảng, cụ Tề bật mí bí quyết sống thọ của mình, đây cũng là nếp sống

mà cụ giữ trọn ñời. “Sáng dậy sớm để hít thở cái tinh túy của trời đất. Tơi thường đi dạo
quanh nhà 2 vịng, ngắm nghía từng hàng cây, ngọn cỏ ñể vừa thư thái, vừa thể dục đơi
mắt”. Cụ bảo cứ ra ngồi phố là thấy nhức mắt, loạn trí. Hàng quán san sát, biển quảng
cáo xanh, đỏ, tím, vàng làm cho đơi mắt bị tổn thương màu sắc. Màu xanh mới là màu
mà lam cho mắt dễ chịu nhất nên giờ ñã gần 100 tuổi, gần bằng tuổi ngơi nhà nhưng mắt
cụ Tề vẫn tinh, cịn ñọc chữ tốt.
Ngày xưa khi các con cụ còn nhỏ tuổi, sáng nào cụ cũng “xua” dậy sớm tập thể dục và
học bài. Giờ ñây, các con cụ ñã lên ông, lên bà nhưng vẫn giữ ñược nếp sinh hoạt mà
cụ ñã chỉ bảo cách ñây hơn nửa thế kỷ.
Hàng ngày, người con gái thứ hai của cụ Tề thường ra chợ mua cá trắm về kho khô ăn
với cơm. Cụ ăn rất chậm, nhai kỹ và ln cười nói vui vẻ trong bữa ăn. Ngày giỗ tổ hay
giỗ chồng, cụ Tề thường làm mấy món dân quê như cá kho, nộm, chả… gọi các con về.
Trong bữa cơm, cụ thường kể chuyện làm ăn của chồng những năm kháng chiến để các

22
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

con biết q trọng gia sản mà thế hệ trước đã tạo dựng. Và ngơi nhà hiện tại vừa là công
sức làm ăn của vợ chồng cụ, vừa là tổ ấm đại gia đình với nếp sống rất Tràng An.

Hơn nửa thế kỷ nay, cụ Tề có thói quen dậy sớm, ăn sáng đủ no và nhập tâm vào từng
miếng ăn ñể khỏi ñau dạ dày và giữ nét văn hóa ăn uống người xưa.


23
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yeâu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Ngơi nhà được xây 2 tầng, rộng 200m2, khu vườn rộng 180m2, cịn lại là lối ngõ,
đường ñi…

Ngôi nhà này từng ñược các chuyên gia Nhật Bản giới thiệu trong
cuốn sách “The 36 guild streets area Hanoi’s Ancien Quarter”

24
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu


Nhà cổ Hà Nội

www.100hanoi.com

Kiến trúc nhà cổ Hà Nội
trong tranh Bùi Xuân Phái
"Phố Phái" là từ mà người dân yêu Hà Nội thường nghĩ ñến tranh về phố cổ của họa sĩ
Bùi Xuân Phái. Hà Nội trong tranh vẫn còn nguyên vẹn nét dung dị ñời thường, lặng lẽ

và lâu bền trong từng nét bút của ơng.

ảnh minh họa
Khơng cịn nhiều những bức ảnh về Hà Nội xưa, tranh của Bùi Xn Phái là tất cả
những gì mà ta cịn trọn vẹn nhất, sống ñộng nhất về Hà Nội, về nét đẹp của hồn phố,
hồn người…

25
www.100hanoi.com

Hà Nội Tôi Yêu