Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1590

Mác gửi gien-ni mác, 9 tháng năm 1864

Các của em

98
mác gửi gien-ni mác
ở luân đôn
[Man-se-xtơ], 9 tháng Năm 1864

Gien-ni yêu quý!
Anh Lu-pu-xơ tội nghiệp đà mất hôm nay lúc 5 giờ 10 phút
chiều. Anh vừa từ chỗ anh ấy trở về.
Sau khi từ Luân Đôn đến, ngay tối hôm đó anh đà đến gặp anh
ấy, nhưng anh ấy ở trong trạng thái bất tỉnh. Sáng hôm sau anh
ấy đà nhận ra anh. Lúc đó cũng có cả Ăng-ghen và hai bác sĩ1 . Khi
bọn anh rời khỏi nơi đó, anh ấy (bằng giọng nói yếu ớt) gọi bọn anh
lại: Các anh sẽ còn đến chứ?. Đó là khoảng khắc tỉnh táo. Sau đó
chẳng bao lâu anh ấy lại rơi vào trạng thái mê mệt. Đến tối thứ
năm, thậm chí tối thứ sáu, tình hình vẫn không rõ ràng, do vậy
kết cục còn chưa rõ. Từ tối thứ sáu đến tận phút lâm chung anh ấy
ở trong trạng thái hôn mê. Cuộc vận lộn với cái chết đà diễn ra lâu
đến thế, tuy anh ấy không bị đau đớn. Hiển nhiên anh ấy là nạn
nhân của tay thầy thuốc cà màng hợm hĩnh2 . Ngày mai anh sẽ
viết dài hơn.
Anh ấy ra đi là bọn anh đà mất đi một trong số ít những người
bạn và chiến hữu của bọn anh. Anh ấy là một con người theo nghĩa

tốt đẹp nhất của từ này. Lễ mai táng sẽ được cử hành vào thứ sáu.
_____________________________________________________________
1 - Boóc-khác-tơ và Gum-péc-tơ.
2 - Boóc-khác-tơ.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

Mác gửi gien-ni mác, 10 tháng năm 1864

Công bố lần đầu bằng tiếng nguyên bản trong
văn tập Annali an. I, Milano, 1958

1593

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức
In bằng tiếng Nga lần đầu
trong tạp chí lịch sử cận
đại
và hiện đại , số 4, 1959

99
mác gửi gien-ni-mác
ở luân đôn
Man-se-xtơ, 10 tháng Năm 1864

Gien-ni yêu thương!
Đến nay được biết rõ là - từ trước Boóc-khác-tơ đà biết việc này anh Lu-pu-xơ tội nghiệp đà kiên nhẫn tích cóp được một số tiền

nào đó.
Trong bản di chúc của mình (viết vào tháng Chạp 1863), anh
ấy đà chỉ định Ăng-ghen, Boóc-khác-tơ và anh là những người
thực hiện di chúc, và viên chưởng khÕ võa míi cho bän anh biÕt
ngun väng ci cïng cđa Lu-pu-x¬. Anh Êy di chóc:
1) 100 p.xt.

cho Héi Si-l¬ ở Man-se-xtơ;

2) 100 p.xt.

cho Ăng-ghen,

3) 100 p.xt.

cho Boóc-khác-tơ và

4) tất cả số tiền còn lại khoảng 600-700 p.xt. cùng sách và
những tài sản còn lại thì cho anh (cho em và các con, nếu anh chết


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1594

Mác gửi gien-ni mác, 13 tháng năm 1864

trước anh ấy anh ấy đà lường trước mọi trường hợp bất trắc).


Mác gửi gi en-ni mác, 13 tháng năm 1864

1595


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1596

Mác gửi Phrai-li-grát

1597

Em yêu!
Hôm nay đà cử hành lễ mai táng người đồng chí tuyệt vời của
bọn anh1*. Bọn anh đà chủ tâm không gửi giấy mời nào hết, nếu
không thì có đến nửa thành phố bị đánh động. Dự lễ mai táng có:
Boóc-khác-tơ, Gum-péc-tơ, Ăng-ghen, Đron-ke, Stai-nơ-tan, Marốt-xki (là linh mục đạo tin lành thuộc hội Những người bạn của

ánh sáng699, nơi Lu-pu-xơ đà dạy học; ông ấy đến dự với tư cách
một người quen biết có lòng tốt), Bê-nê-ke (một trong số những
người thương gia giàu nhất ở đây), Sva-bơ (ditto1), ba thương gia
nữa, một số em thiếu niên và chừng 15-20 người thuộc cái gọi là
những giai cấp hạ đẳng mà trong giới này thì Lu-pu-xơ đà từng
rất nổi tiếng. Đương nhiên, anh đà đọc bài điếu văn ngắn. Sứ
mạng này đà làm cho anh xúc động đến nỗi thỉnh thoảng giọng
anh bị nghẹn lại. Phrai-li-grát đà gửi thư đến xin lỗi. Như các vị
thấy đó, sếp Pha-di của anh ta đang ở Luân Đôn vào đúng lúc này.
Ăng-ghen và nhất là Đron-ke không coi đó là lý do thích đáng,

ngày mai ở Luân Đôn, Đron-ke sẽ yêu cầu Phrai-li-grát giải thích.
Anh còn lưu lại ở đây ít nhất 3-4 ngày để hoàn tất công việc,
trả thuế tài sản thừa kế, tuyên thệ v.v.. Dĩ nhiên, anh sẽ chưa đi
khỏi). Man-se-xtơ chừng nào chưa làm xong mọi việc.
Lúc đầu người ta chẩn đoán rằng anh Lu-pu-xơ tội nghiệp
tuồng như bị chứng nhũn nÃo bắt đầu xuất hiện. Song hoá ra
không phải như vậy. Trước nữa Gum-péc-tơ nói rằng Lu-pu-xơ bị
xung huyết nÃo (máu ứ trong nÃo). Điều đó đà được xác nhận khi
một tử thi, và qua đó đà chứng minh được rằng nếu được chữa chạy
đúng đắn đôi chút thì anh ấy đà có thể sống thêm nữa. Boóc-kháctơ đà có thái độ hết sức vô lương tâm vì đà hoàn toàn bỏ mặc cho
bệnh phát triển. Dù sao cũng không nên vì thế mà làm ầm ĩ lên vì
gia đình Boóc-khác-tơ, họ đà có quan hệ rất chân thành với Lu-puxơ (đặc biệt là cô con gái lớn của Boóc-khác-tơ), đà làm nhiều việc để
giúp anh ấy và, về phần mình, anh ấy cũng rÊt q hä. Song, anh ®·
kh­íc tõ lêi mêi cđa Boóc-khác-tơ mời anh đến dự bữa trưa hôm
nay, (tất sẽ có mặt Ăng-ghen và những người khác) anh nói là anh
không thể đến thăm trong ngày an táng Vôn-phơ.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

Bây giờ anh phải đến căn nhà của anh ấy để sắp xếp lại giấy tờ.
May mắn thay, anh ấy sống ít ra là trong 6-7 tuần cuối cùng với
những con người hết sức tử tế và tốt bụng, được họ chăm sóc rất
tốt. Những bức điện kỳ quặc về việc thuê người chăm sóc người
ốm1 - Gum-péc-tơ không biết tí gì về những bức điện ấy là sự
khoác lác và lên mặt quan trọng của tay hợm hĩnh Boóc-khác-tơ.
Gửi em và các con một nghìn nụ hôn.
C.M của em
Công bố lần đầu bằng tiếng của nguyên


In theo bản viết tay

bản trong văn tập

Nguyên văn là tiếng Đức

Annali , an. I,

Milano,

1958

Công bố bằng tiếng Nga lần đầu trong
tạp chí

Lịch sử cận đại và hiện đại

số 4, 1959

100
mác gửi gien-ni mác
ở luân đôn
[Man-se-xtơ], thứ sáu, 13 tháng Năm 1864

1 - Vin-hem Vôn-phơ.

1 - cũng thế.



Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1598

Mác gửi gien-ni mác, 13 tháng năm 1864

Mác gửi gien-ni mác (con gái), 17 tháng năm 1864

Đron-ke xin thứ lỗi cho cậu ấy đà không trả lời thư em. Cậu bé
tội nghiệp ấy hết sức đau buồn trước cái chết của những đứa con
mình đến nỗi không cầm bút viết được.
Lu-pu-xơ đà cẩn thận lưu giữ tất cả những lá thư của các con
chúng mình và trong những tuần lễ cuối cùng đà nhiều lần kể cho
bà Boóc-khác-tơ nghe: Tút-xi1 , bằng những cánh thư của mình,
đà đem lại cho anh ấy bao nhiêu niềm vui.
Hôm kia, tại nhà thờ (vào buổi lễ nhập đạo cho trẻ em, trong đó
có cô gái út của Boóc-khác-tơ), Ma-rốt-xki đà đọc bài thuyết giảng
trong đó có ca ngợi Lu-pu-xơ. Anh không nghĩ rằng ở Man-se-xtơ
có ai đó được mọi người yêu mến như Lu-pu-xơ tội nghiệp của
chúng ta (hồi nhỏ anh ấy bị gẫy cả hai chân và đà phải chữa chạy
nhiều năm). Trong những bức thư nhiều người gửi đến mà Lu-puxơ để lại, anh đà tìm thấy những bằng chứng về những tình cảm
quan tâm hết sức chân tình của các cô học sinh, các cậu học sinh
và đặc biệt là của những bà mẹ của họ.
Anh gửi lời thăm hỏi tèt ®Đp nhÊt ®Õn mäi ng­êi.
Em h·y gưi ngay cho anh 3 tấm ảnh của Ê-lê-ô-no-ra yêu quý.
C.M. của em

1599


101
mác gửi gien-ni mác (con gái)
ở luân đôn
[Man-se-xtơ], thứ ba, 17 tháng Năm 1864

Con gái dễ thương và nghịch ngợm của bố!
Rất có thể là vào thứ năm tới (ngày 19 tháng Năm) bố sẽ rời
Man-se-xtơ, chắc là chú Ăng-ghen cũng sẽ về cùng với bố700. Nếu có
thay đổi gì bố sẽ kịp thời thông báo.
Hôm qua bố đến thăm éc-ne-xtơ Giôn-xơ và nối lại tình bạn cũ
với ông ấy. Ông ấy tiếp đón bố rất chân tình. Sáng nay, Ai-sơ-hốphiện đang ở đây và gửi lời thăm mọi người cho bố biết rằng con rể
của bác sĩ Rô-đê là Ma-ri-ét đà đột ngột qua đời. Cô con gái đà trở
về Li-vớc-pun với cha mẹ. Ai-sơ-hốp rốt cuộc đà được thu xếp làm
nhân viên thương mại.

Công bố lần đầu bằng tiếng của nguyên

In theo bản viết tay

bản trong văn tập Annali , an. I. Milano,

Nguyên văn là tiếng Đức

1958

In bằng tiếng Nga lần đầu trong tạp
chí

Lịch sử cận đại và hiện đại , số


4, 1959

Đron-ke nhỏ bé hôm nay đà từ Luân Đôn đến, có kể lại những
chuyện buồn cười về cuộc gặp gỡ của cậu ấy với Phrai-li-grát cách
đây mấy ngày. Trong cuộc gặp gỡ này diễn ra tại địa chỉ: 2, Royal
Exchage Buildings cũng có mặt Pha-di, sếp của Phrai-li-grát.
Stơ-rôn, một trong số bạn bè cũ của bố, thật không may là đÃ
suy sút đến mức bố khó khăn lắm mới nhận ra ông ấy, ông ấy đi từ
Brát-phoóc-đơ đến đây để gặp bố. Ai-sơ-hốp đà báo cho ông ấy biết

_____________________________________________________________

bố đang ở Man-se-xtơ.
Gum-péc-tơ sung sướng là đà sinh con trai.

1 -Ê-lê-ô-no-ra Mác.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1600

Mác gửi Phrai-li-grát

Bố viết những dòng này cho con, vì trong trường hợp chú Ăng-

1601

và đà rời châu Âu đi sang Ô-xtơ-rây-li-a702.


ghen cùng về với bố thì chắc chắn con sẽ phải nhường căn phòng
của con cho chú ấy. Hình như phòng của con là phòng duy nhất có
thể sử dụng vào việc này. Về rượu vang mọi người ở nhà đừng lo

Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong tạp
chí Người duy vật chủ nghĩa chiến đấu
qu. 4. 1952

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng
Anh

lắng bọn bố sẽ chở rượu về theo, nhưng một tá chai rượu bia loại
màu sáng sẽ làm cho vị khách Man-se-xtơ của chúng ta thích thú.
Bố chưa thể hoàn tất công việc của bố701 vì trong tuần này ở
đây có ngày hội của các luật sư. Công việc sẽ được thu xếp xong
xuôi sớm nhất là vào tuần tới lúc ấy không cần bố có mặt.
Qua thư của mẹ1 , bố lấy làm buồn khi được biết Ma-ri-a Loóc-

102
Ăng-ghen gửi Héc-man Ăng-ghen
ở Bác-men

mi-e vẫn chưa bình phục. Những vị bác sĩ ấy chỉ là những tay bịp
bợm mà thôi.

Man-se-xtơ, 24 tháng Năm 1864

Lá thư con gửi cho bố sẽ đến tay bố ở Man-se-xtơ, nếu con gửi

thư đó vào ngày mai, tr­íc 5 giê chiỊu.
Con yªu q, bè hy väng bè sẽ gặp con trong trạng thái hoàn
toàn khoẻ mạnh. Bố gửi lời chào kính trọng đến người kế vị con2
và bố gửi cái nháy mắt nhiều ý nghĩa đến vị thư ký của bố3 .
Ông già trung thành của con
ở đây bố rất muốn mua lụa Man-se-xtơ cho cả nhà, nhưng vì
là ngày hội nên các cửa hiệu đều đóng cửa, nên bố không thể thực
hiện điều bố mong muốn.
Con có thể nói cho mẹ biết là Gi.Gi. Hác-ni đà lấy vợ lần thứ hai
_____________________________________________________________
1 - Gien-ni Mác.
2 - Ê-lê-ô-no-ra Mác.
3 - Lau-ra Mác.

Héc-man thân mến!
Em hÃy thứ lỗi vì anh hơi chậm trả lời các lá thư của em ®Ị
ngµy 7 vµ ngµy 18.
VỊ sè tiỊn 1000 p.xt., anh chØ cã thĨ chun cho bän em sím
nhÊt lµ ngµy 1 tháng Bảy, có thể là muộn hơn chút ít. Anh phải
chờ lập xong bảng cân đối thu chi tính đến ngày 30 tháng Sáu năm
nay. Trước khi lập xong bảng cân đối ấy anh phải rất thận trọng, bởi
vì H.éc-men có thể từ bỏ bản hợp đồng của mình nÕu thÊy thiÕu dï lµ
mét pen-ni trong sè tiỊn 10.000 p.xt. mà anh phải đóng góp vào. Về
việc này, anh đà viết thư cho mẹ vào ngày 7 tháng Tư703, do vậy để
có số tiền trả cho hÃng Vi-ben-hau-xơ và Bu-xơ bọn em hÃy tìm
kiếm số tiền ấy ở chỗ các em. Vả lại, đằng nào thì anh cũng không
thể kiếm được những kỳ phiếu ngắn hạn có thời hạn một tuần với
tổng số tiền 1000 pao xtéc-linh. Vậy là, chúng mình sẽ trở lại vấn
đề này vào tháng Bảy hoặc tháng Tám, việc này tuyệt nhiên



Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1602

Ăng-ghen gửi héc-man Ăng-ghen, 24 tháng năm 1864

không gấp gáp.

Ăng-ghen gửi héc-man Ăng-ghen, 24 tháng năm 1864

1603

Rất cảm ơn về những bức chân dung. Khuôn mặt của em đÃ

Tuy nhiên, anh nghÜ r»ng cã thĨ lµ anh sÏ cã thĨ trang trải

được sửa lại trên ảnh nhiều hơn mức cần thiết, nhưng nhìn chung

phần nào số tiền 1000 p.xt. ấy bằng cách thuyết phục H. éc-man

những bức ảnh ấy rất đẹp. Mong em hÃy sớm gửi ảnh chân dung

gửi trước thời hạn cho bọn em 375 p.xt. tiền lÃi mà đến ngày 30

của cả những người khác để đưa vào tập ảnh, đồng thời em cũng

tháng Sáu sẽ phải trả; nhưng vì hiện nay chủ ngân hàng trả cho


nhắc nhở việc này với gia đình Buê-linh đáng yêu, anh chưa nhận

bọn anh 6%, cho nên ông ấy không muốn cho bọn em vay với lÃi

được gì của họ cả. Trong gia đình Blăng-cơ còn thiếu Ma-ri-a lớn,

suất 5%.

Ê-min bé, Ru-đôn-phơ và những nhân vật bé nhất.

Về số dư của anh ở chỗ các em thì cần sử dụng như sau:

Ngoài ra, nếu ở chỗ đó người ta yêu cầu hÃng éc-men và Ăng-

Ngày 30 tháng Sáu, 10.000 p.xt. sẽ được ghi vào khoản tiền

ghen trả tiền cho việc đăng cáo phó do anh ký tên trên các báo

anh nợ bọn em. Theo hợp đồng, khoản tiền này phải lưu lại trong

Kửlnische Zeitung, Breslauer Zeitung và Allgemeine Zeitung

bảng cân đối ở đây. Trong số cần trừ đi số dư của anh ở chỗ bọn
em, cộng thêm số lợi tức của số dư ấy: còn đối với số tiền còn lại,

ở Au-xbuốc, thì anh đề nghị bọn em trả giúp và ghi khoản tiền ấy

anh sẽ trả cho bọn em số lợi tức, với mức lÃi 5%. Vì người ta không

Nhờ em chuyển lời thăm mẹ nếu mẹ còn ở Béc-men, và hÃy báo


trả lợi tức cho phần số dư cđa anh mµ mĐ trùc tiÕp sư dơng, cho

cho mĐ biÕt r»ng mäi viƯc cđa anh ®Ịu ỉn. Cho anh gửi lời thăm

nên tốt hơn cả hÃy tách riêng phần đó ra, nếu không thì điều đó sẽ

chân thành đến Em-ma1 (cô ấy trông có vẻ không được như trước,

chỉ gây rắm rối cho việc tính toán.
Vấn đề duy nhất cần lưu ý ở đây là vấn đề tỷ giá chuyển đổi

vào tài khoản của anh704.

nhưng hy vọng rằng điều ®ã sÏ qua ®i) vµ ®Õn lị nhá, cịng nh­
®Õn các gia đình Ru-đôn-phơ2 , Blăng-cơ và Buê-linh.

đồng pao sang đồng ta-le. Theo ý kiến anh, đơn giản cả là: trong
tất cả các lần thanh toán hiện nay cũng như trong tương lai theo

Phri-đrích của em

tài khoản này của anh, ta hÃy lấy tỷ giá hối đoái trung bình, bằng
6 ta-le 20 din-béc-grô-sơ, như bố đà từng làm trong các sổ sách
của bố; như vậy, khoản tiền 10.000 p.xt. mà anh phải góp vào thì ở
chỗ bọn em khoản tiền ấy được thể hiện bằng 66666,20 ta-le, và

Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong
C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, xuất bản
lần thứ nhất, t.XXV, 1934


In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức

cũng theo tỷ giá này sẽ tính tất cả các khoản thanh toán trả nợ của
anh bằng pao xtéc-linh. Bọn em hÃy thảo luận việc này và cho anh
biết ý kiến.
Bọn em không cần báo cáo cho H. Ðc-man biÕt viƯc ghi sè tiỊn
10.000 pao xtÐc-linh vµo tµi khoản của anh; tất cả bọn em sẽ ký
vào bản hợp đồng như thế cũng đủ rồi.

_____________________________________________________________
1 - Em-ma Ăng-ghen.
2 - Ru-đôn-phơ Ăng-ghen.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1604

103
mác gửi Li-ông Phi-líp-xơ
ở Dan-tơ-bôm-men
Luân Đôn, 25 tháng Sáu 1864
1, Modena Villas, Maitland
Park,
Haverstock Hill

Chú thân mến!

Rất cám ơn chú về bøc th­ viÕt chi tiÕt. Ch¸u biÕt r»ng chó rÊt
mƯt nhọc khi viết lách do mắt kém, và cháu hoàn toàn không hy
vọng chú sẽ trả lời từng lá thư cđa ch¸u. Qua bøc th­ cđa chó,
ch¸u vui mõng thÊy chú vẫn tráng kiệt về thể lực và sự tỉnh táo về
tâm hồn của chú đà không bị lay chuyển ngay cả sau những phát
hiện của giáo sư Đô-di1 . Tuy nhiên, từ khi Đác-uyn chứng minh
rằng tất cả chúng ta từ khỉ mà ra, thì chưa chắc còn có đòn giáng
nào có thể lay chuyển được lòng tự hào của chúng ta về tổ tiên.
Ngay Xpi-nô-da, trong tác phẩm của mình Luận văn thần học
chính trị, đà làm sáng tỏ rằng chỉ sau khi các tín đồ Do Thái giáo
trở về sau cảnh bị cầm tù ở Ba-bi-lon thì bộ Ngũ kinh2 mới được
viết ra.
Trong mẩu thư ngắn gửi kèm đây, cháu Ê-lê-ô-no-ra tự mình
cám ơn chú về bức hình chụp, bức hình này chẳng kém gì những
hình vẽ có bóng sáng tối thông thường thuộc loại đó. Cháu bé đÃ
đặt lá thư của mình gửi cháu lên bàn từ 3-4 hôm trước.

Trên người cháu lại tái phát mụn nhọt, và mới chỉ hai tuần nay
cháu mới thoát khỏi những mụn nhọt cuối cùng. Vì cái bệnh khó
chịu này đà rất cản trở cháu làm việc hơn nữa, bác sĩ cấm cháu
làm việc trí óc căng thẳng và nhiều giờ liền cho nên cháu đà đi
vào đầu cơ - điều này sẽ làm cho chú ngạc nhiên không ít một
phần về các chứng khoán có lÃi của nhà nước Mỹ, nhưng chủ yếu
đầu cơ các cổ phiếu ở Anh mà năm nay ở đây xuất hiện nhiều như
nấm sau trận mưa (đây là nói về các doanh nghiệp cổ phần đủ mọi
loại người thật giả, chúng phình to lên đến những quy mô không
tưởng tượng nổi, rồi sau đó lại đổ vỡ trong đa số trường hợp). Nhờ
vậy mà cháu đà thu được hơn 400 p.xt. và đến nay, khi mà cục
diện chính trị trở nên phức tạp lại tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc
chơi, cháu sẽ lại bắt đầu một lần nữa. Loại công việc này choán

không ít thời gian, và cũng có thể mạo hiểm chút ít, để giành lấy
tiền từ tay đối thủ của mình.
Trong nhà cháu mọi chuyện khá ổn. Bác sĩ khuyên cháu Gienni thay đổi khí hậu, và nếu chú và số phận sẽ không có gì phản
đối thì vào cuối mùa hè này cháu sẽ cùng ba cô con gái của cháu
đến thăm chú đấy.
Điện tín đà loan báo toàn châu Âu tin tức về kết quả số không
của hội nghị1 . Người Nga là những người duy nhất thành công và
không gặp trở ngại trong tấn bi hài kịch ngoại giao này khi họ theo
đuổi các mục tiêu cũ của mình và họ chơi trò chơi này một cách tài
tình. Một mặt, họ đang làm sống lại Liên minh thần thánh, lùa
những con cừu Đức ra bÃi chiến trường, bằng cách đó họ đà đánh lạc
sự chú ý của châu Âu khỏi những thắng lợi to lớn của bản thân họ, tại
Ba Lan và tại Tréc-kê-xi-a; mặt khác, họ xúi bẩy Đan Mạch kháng
cự, và cuối cùng thì họ sẽ khôn khéo nhờ sự giúp sức của ngài

_____________________________________________________________
1 Xem tập này, tr.547.
2 Tên gọi năm quyển đầu của bộ Kinh thánh.

_____________________________________________________________
1 Xem tập này, tr. 515-516, 529-530, 538-539.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1606

Mác gửi li-ông phi-líp-xơ, 25 tháng sáu 1864


Pan-mớc-xtơn - đạt được mục tiêu là làm cho nước Anh sẽ tuyên

Mác gửi li-ông phi-líp-xơ, 25 tháng sáu 1864

1607


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1608

Mác gửi li-ông phi-líp-xơ, 25 tháng sáu 1864

chiến để tuân thủ bản hiệp nước năm 1852 là bản hiệp ước do nước
Nga áp đặt705, như các tài liệu đà chứng minh. Để làm sao người
Anh không khai chiến vì vấn đề Ba Lan, tuy các bản hiệp ước năm
1815 buộc họ có trách nhiệm làm việc ấy; họ đà không khai chiến
vì vấn đề Tréc-kê-xi-a, tuy rằng cùng với Cáp-ca-dơ nước Nga
đảm bảo cho mình có được một sự thống trị đối với châu á, nhưng
người Anh đà lại khai chiến cháu coi việc này có thể xảy ra vì
bản hiệp ước do nước Nga áp đặt, trong khi đó vẫn nước Nga ấy lại
chính thức đứng về phía những kẻ chống lại bản hiệp ước ấy! Điều
này quả khó tin là có thật! Nhân dân Anh không có chút cảm tình
nào với Đan Mạch (tuy rằng đương nhiên có khá nhiều ác cảm đối
với nước Phổ và áo): đà không tổ chức được một cuộc mít-tinh nào
của quần chúng để ủng hộ nước đó; việc đăng ký quyên góp do
một số nhà quý tộc tổ chức nhằm giúp các thương binh Đan
Mạch đà kết thúc hoàn toàn thất bại; nhưng nhân dân Anh có thể
phát biểu ý kiến về chính sách đối ngoại của mình ở mức độ như cư

dân trên Mặt trăng. Công luận, do tờ báo Times v.v. đại diện, thì
lại được đưa ra bởi chính lÃo già Pam theo ý muốn riêng của ông ta.
Vào các ngày 19-21 tháng Sáu thành phố Cô-pen-ha-ghen đà ở
bên bờ cách mạng. Nhà vua1 đà nhận được công hàm khẩn của Nga
đề nghị ông ta lên tiếng ủng hộ việc hợp nhất trực tiếp các công quốc
với vua Đan Mạch. Nhà vua vốn là tay sai của người Nga (họ đà đưa
con trai ông ta2 lên ngai vàng ở A-ten, đưa con gái ông ta3 lên ngai
vàng ở Anh, còn bản thân ông ta đà được họ đặt lên ngai vàng ở Đan
Mạch), đà tán thành đề nghị của Nga, còn bộ trưởng Môn-rát thì
phản đối. Chỉ sau hai ngày tranh luận, sau khi Môn-rát từ chức và
sau những cuộc biểu tình trên các đường phố ở Cô-pen-ha-ghen
_____________________________________________________________
1 - Cri-xti-an IX.
2 - Vin-hem.
3 - A-lếch-xan-đra.

Mác gửi li-ông phi-líp-xơ, 25 tháng sáu 1864

1609

thì ông vua mới lên ngôi ấy mới chịu yên lặng, còn nước Nga, qua
sự việc này, đà lại bộc lộ dà tâm của họ. Tuy nhiên, hoàn toàn
không phụ thuộc vào sự quan tâm đặc biệt muốn tiếp tục và mở
rộng cuộc chiến tranh ấy, nước Nga nói chung muốn các dân tộc
châu Âu mà nước Nga là kẻ thù chung của họ - đánh nhau vỡ
đầu sứt trán ra. Thật nực cười cái dáng vẻ quan trọng mà nước
Phổ khoác lên người mình Vin-hem - Đẹp trai đóng vai Vin-hem
Kẻ đi chinh phục. Dáng vẻ oai vệ ấy sẽ có một kết cục thảm hại.
Để nhận định về con người tốt bụng Pan-mớc-xtơn cháu gửi
kèm theo đây mẩu cắt báo Morning Post (tờ báo của cá nhân

Pan-mớc-xtơn) với bài tường thuật về các cuộc tranh luận tại nghị
viện bài diễn văn của Phe-ran706. Vấn đề chỉ là bổ nhiệm charity
inspector (thanh tra nhà nước về các cơ quan từ thiện). Qua những
chỗ cháu gạch dưới, chú sẽ thấy người ta nói thẳng những gì vào
mặt Pam tại nghị viện, và nói với ông ta thì như nước đổ đầu vịt.
Cháu đà cố tình không gặp gỡ với Ga-ri-ban-đi trong thời gian
ông ta có mặt tại Luân Đôn1 . Nếu là ở Cáp-re-rơ thì cháu đà đến
thăm ông ta, nhưng ở đây, tại Luân Đôn, ông ta chỉ là cái cọc nhỏ
mà bất cứ một tên ngu ngốc tự mÃn nào cũng có thể xâu tấm danh
thiếp của mình vào đó được.
Cháu gửi lời thăm nồng nhiệt đến toàn thể gia đình. Vợ cháu gửi
lời chào chú cùng toàn thể gia đình. Đứa cháu chân thành của chú.
C.M.
Công bố lần đầu bằng tiếng của nguyên bản
trong tạp chí: International Review of
Social History , vol. I.part 1,1956

In theo b¶n in trong tạp
chí
Nguyên văn là tiếng Đức
và

_____________________________________________________________
1 Xem tập này, tr. 849.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1610


Mác gửi Ph rai-li-grát, 12 tháng bảy 1864

tiếng Anh
In bằng tiếng Nga lần đầu

Mác gửi li-ông phi-líp-xơ, 17 th áng t¸m 1864

1611


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1612

104
mác gửi Phéc-đi-năng Phrai-li-grát
ở Luân Đôn
Luân Đôn, 12 tháng Bảy 1864
1, Modena Villas, Maitland Park

Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong
phần chú thích của cuốn sách: Ph.Mêrinh Phrai-li-grát và Mác qua bức thư từ
trao đổi , 1929

105
mác gửi Li-ông Phi-líp-xơ
ở Dan-tơ-bôm-men


Phrai-li-grát thân mến!

Luân Đôn, 17 tháng Tám 1864
1, Modena Villas, Maitland Park,
Haverstock Hill

Hôm nay tôi (vừa mới) nhận được lá thư mà tôi cho rằng nét
chữ ghi địa chỉ trên đó là nét chữ của anh. Nếu đúng như vậy, thì
tôi muốn biết xem bằng cách nào lá thư ấy rơi vào tay anh? Bức
thư đó là của tên vô lại Bra-xơ (ở Béc-lin), hắn đà trâng tráo trao
cho tôi nhiệm vụ chuyển tài liệu nhảm nhí ấy cho Bít-xcam707. Từ
lâu tôi đà mất hút anh chàng lang thang Bít-xcam, vì vậy tôi
không hiểu được bằng cách nào giờ đây tôi có thể thoát khỏi
chuyện này, vì tôi không biết nơi cư trú của con người ấy ở đâu.
Tôi nằm trên giường biên thư cho anh; vì cái nhọt rất nguy
hiểm mà tôi phải nằm mấy ngày. Căn bệnh quỷ quái ấy luôn xuất
hiện trở lại.
Nếu đến ngày 15 (đến hết ngày) mà tôi chưa thể theo tôi nghĩ đích thân đi đến khu Xi-ti, mà tại đó tôi còn có những công việc
khác, thì vào ngày 15 tháng này tôi sẽ cử Len-khen đến để cám ơn
và trả anh 30 pao xtéc-linh.

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức

Chú thân mến!
Tối hôm qua bức thư của chú đà đến tay cháu ở đây, sau khi cháu
từ Bảo tàng Anh trở về. Lúc ấy đà quá muộn, nên không thể trả lời
ngay được. Chẳng nói chú cũng biết là cháu và cả nhà cháu đà khiếp
sợ như thế nào khi đọc nội dung bức thư của chú708. Có một điều bọn
cháu không hiểu được. Tại sao mọi người trong nhà chú lại không

cùng với Nan-nét-ta1 lập tức rời khỏi ngôi nhà ấy? Cháu khuyên chú
làm việc này ít ra là bây giờ. Khi có trường hợp như vậy xảy ra ở nhà
cháu thì cháu đà lập tức đưa các con cháu đi khỏi nhà; mà không có
chú và những người khác vẫn có thể chăm sóc cho người đàn bà
khổng lồ2 được cơ mà. Tại sao lại đẩy bản thân mình vào chỗ nguy
hiểm một cách không cần thiết như vậy? Mong chú thứ lỗi cho
cháu đà nói thẳng điều đó. Cháu quá lo lắng cho chú và gia đình nên
không thể nói vòng vèo được. Thật thế, cháu tiếc là cháu không

Chào anh.
_____________________________________________________________
C.M của anh

1 - Nan-nét-ta Phi-líp-xơ.
2 - người phụ nữ giúp việc trong gia đình Phi-líp-xơ.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1614

Mác gửi li-ông phi-líp-xơ, 17 tháng tám 1864

đích thân có mặt ở chỗ chú và gia đình ta, - theo kinh nghiệm cháu
biết rằng bệnh này không lây sang cháu, nếu như chú và gia đình
chú tuyệt nhiên không muốn rời khỏi ngôi nhà ấy (nhưng tại sao
vậy?) thì cháu có thể thường xuyên hỗ trợ cho các vị trong tình
cảnh gay cấn ấy, bởi vì trong những trường hợp tương tự như thế
thì có hai người tốt hơn là có một người, có ba người tốt hơn là có

hai người: để giết thời gian và bằng cách nào đó sống cho qua ngày.
Cháu đà viết thư cho Nan-nét-ta rõ về cuộc sống thường nhật
của chúng cháu, và cô ấy sẽ cho chú biết một ít những điều nói
chung đáng chú ý. Nói chung thì mọi cái đều tốt, tất cả mọi người
trong nhà ít nhiều khoẻ mạnh.
ở đây hiện nay tình hình yên ắng trong chính trị cũng như
trong đời sống xà hội. Ai có khả năng thì đều bỏ chạy tránh bụi
bẩn hoặc là ra nước ngoài, hoặc là đến những khu nghỉ mát ven
biển ở các địa phương. Cuộc sống đơn điệu chỉ bị xáo trộn bởi
những tin tức nối tiếp nhau hàng ngày về những vụ tai nạn khủng
khiếp trên đường sắt. ở đây tư bản không bị đặt dưới sự giám sát
chặt chẽ của cảnh sát như ở lục địa, do vậy giám đốc các công ty
đường sắt hoàn toàn chẳng cần quan tâm đến số người thiệt mạng
trong mùa du lịch, miễn sao bảng cân đối thu chi không gây ra
những điều lo lắng là được. Cho đến nay tất cả những cố gắng truy
cứu trách nhiệm những ông vua đường sắt ấy về thái độ của họ
xem thường mọi biện pháp phòng ngừa có thể đưa lại những hậu
quả tai hại đều thất bại vì đụng phải thế lực to lớn mà các công ty
đường sắt có được tại hạ viện.
ở đây có một sự giải phiền khác nữa, đó là sự lo lắng đang ngự
trị trong các giới thương gia vì tỷ suất chiết khấu lên cao! Không
nghi ngờ gì nữa, nếu tỷ suất chiết khấu hiện nay vẫn giữ nguyên
mấy tuần nữa ở mức như hiện nay thì sẽ xảy ra tình trạng phá sản
mà nạn nhân sẽ là vô số những công ty cổ phần chuyên đầu cơ mà

Mác gửi li-ông phi-líp-xơ, 17 tháng tám 1864

1615

trong năm nay đà mọc lên như nấm sau trận mưa. Bằng chứng cơn

giông đang ập tới chí ít là những vụ phá sản lớn lần lượt xảy ra tại
khu Xi-ti.
Mới đây cháu vớ được mét qun s¸ch rÊt quan träng trong
lÜnh vùc khoa häc tự nhiên - đó là quyển Tương quan giữa các lực
lượng vật chất của Grâu-vơ. Ông này chứng minh rằng lực chuyển
động cơ học, nhiệt, ánh sáng, điện từ và các thuộc tính hoá học, nói
đúng ra, chỉ là những biÕn thĨ cđa cïng mét søc m¹nh, chóng sinh
ra nhau, thay thế nhau, chuyển hoá lẫn nhau v.v.. Ông ấy đà bác
bỏ một cách rất tài nghệ những quan niệm vật lý siêu hình nhảm
nhí kinh tởm, đại loại như quan niệm về nguồn nhiệt tiềm ẩn
(không tồi tệ hơn quan niệm về ánh sáng không nhìn thấy được),
chất lỏng điện và những thủ thuật cực đoan tương tự, được dùng
để kịp thời đặt từ ngữ vào những chỗ thiếu tư tưởng.
Cháu hy vọng sớm nhận được những tin tức tốt lành của chú và
gia đình chú. Hôm nay cháu hoàn toàn nghĩ về chú và gia đình
chú, khiến cháu không thể ngồi yên để đọc những tin tức quan
trọng ở Mỹ.
Toàn thể gia đình cháu gửi lời thăm chân thành. Xin chú thay
cháu gửi lời chào đến I-ét-khan, tiến sĩ, Phrít-xơ1 và những người
khác cùng hội.
Người cháu chân thành của chú.
C.M.
Công bố lần đầu bằng tiếng của nguyên bản
trong t¹p chÝ: International Review of
Social History , vol. I, part 1,1956

In theo bản in trong tạp chí
Nguyên văn là tiếng Đức
và
tiếng Anh


_____________________________________________________________
1 - Hen-ri-ét-ta van An-rô-y, A. Van An-rô-y và Phri-đrích Phi-líp-xơ.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1616
In bằng tiếng Nga lần đầu

106
mác gửi Gien-ni mác
ở brai-tơn

ra ở Giơ-ne-vơ và vai trò của Pha-di 709 trong chuyện đó đà gây
tác hại rất nhiều cho anh ấy. Kết luận lại là những điều mà cuối
cùng Tút-xi1 đà nói. Vì qua thư của Phrai-li-grát thấy rõ rằng
Lát-xan đấu súng vì một bà mà anh ấy sửa soạn cưới làm vợ2 , nên
Lau-ra đà nhắc lại rằng anh ấy đà từng tuyên bố với từng bà rằng
anh ta chỉ có thể yêu bà ấy trong sáu tuần lễ mà thôi. Tút-xi nói:
Thế là ông ấy đà được bảo đảm 6 tuần. Gien-ni lao động như
điên tại nhà kính của mình. Mọi người đều khoẻ và gửi lời thăm em.

Luân Đôn, 2 tháng Chín 1864

Gien-ni thân yêu!
Hôm qua anh nhận được thư của Phrai-li-grát - anh sao lại
bức thư ấy ở dưới đây qua đó em sẽ được biết Lát-xan đà bị
thương chí tử trong cuộc đấu súng diễn ra ở Giơ-ne-vơ. Tin này

làm cho bọn anh bàng hoàng, bởi vì dù sao Lát-xan cũng không
đáng phải nhận số phận như thế. Nhận được thư là anh đến gặp
Phrai-li-grát, id est1 đến căn nhà của anh ấy, vì anh biết I-đa2
đi chưa về. Hình như anh đến đà làm cho anh ấy ngạc nhiên
một cách rất dễ chịu. Con gái cđa anh Êy, Lu-i-da, ë nhµ cïng
anh ta. Sè gia nhân khác đến cuối tuần này mới về. Lu-i-da đà ở
lại Brai-tơn hai tuần, ở nhà Phran-xi-xca Ru-gơ. Do quan hệ
giữa Phrai-li-grát với Ru-gơ v.v. em hÃy thận trọng với những
tấm danh thiếp của em, trên đó có in tước hiệu nam tước phu
nhân. Một con người như Ru-gơ có thể lợi dụng việc đó. Phrai-ligrát hoàn toàn không bị chÊn ®éng” nh­ anh ta viÕt trong th­:
anh ta vÉn có những câu bông đùa như thường lệ, kể cả nhằm vào
Lát-xan. Anh ta tuyên bố với anh rằng ngân hàng của anh ta
đang trải qua cuộc khủng hoảng và rằng chính câu chuyện xảy
_____________________________________________________________

The Old one3
Thư của Phrai-li-grát4
Tôi vừa nhận được thư của Cláp-ca gửi từ Giơ-ne-vơ, anh ấy viết:
ở đây, một chuyện tình đà xảy ra với Lát-xan, nhưng hoàn toàn không có gì
đáng trách, vì anh ta sửa soạn cưới cô gái ấy, con gái của viên đại sứ của xứ Ba-vi-e
Phôn Đuê-ni-ghét. Ông bố phản đối cuộc hôn nhân này, còn cô gái thì đà lừa anh
Lát-xan tội nghiệp; người yêu cũ của cô ta là tay bá tước rởm nêu trên5 đà từ Béc-lin
tới, sự việc đà đi đến chỗ lời qua tiếng lại, trao đổi những lá thư khó chịu, rồi đến
thách đấu súng. Về phía Lát-xan có những người làm chứng gồm đại tá Ruy-xtốp và
tướng Bét-len, bá tước và là đồng hương của tôi. Lát-xan đà tỏ thái độ dũng cảm và
đầy phẩm giá của một người có danh tiếng và có địa vị chính trị. Viên đạn bắn trúng
vào bụng anh, và giờ đây anh ấy nằm chờ chết tại khách sạn Vích-to-ri-a . Thật
bất hạnh cho anh ấy, viên đạn nằm sâu trong người, vì vậy vết thương rất dễ bị viêm
nhiễm. Ngay sau khi đến, tôi đà vào thăm anh ấy và thấy anh ấy đang đọc cho người
khác viết di chúc, nhưng tỏ ra sẵn sàng đón nhận cái chết một cách bình thản. Tôi vô

cùng tiếc cho anh Êy; nhiÒu khi ng­êi ta chØ nhËn biÕt thùc sự một con người vào
những giây phút cuối cùng của cc ®êi ng­êi Êy. Chóng ta hy väng r»ng bÊt chấp
những lời nhận xét không hay của các bác sĩ, anh ấy sẽ yên lành qua được cơn khủng

_____________________________________________________________
1 Ê-lê-ô-no-ra Mác.
2 Ê-lê-na Đuê-ni-ghét.
3 ông già.

1 - tức là.

4 Xem tập này, tr. 560.

2 - I-đa Phrai-li-grát.

5 - Ra-cô-vít-xơ.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1618

Mác gửi gien-ni Mác, 2 tháng chín 1864

hoảng này .
Đó là thông báo của Cláp-ca. Tôi sẵn lòng thú nhận
tựa

(thật là một lời hoa mỹ,

hồ

Mác gửi gien-ni Mác, 2 tháng chÝn 1864

1619


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1620

Mác gửi xô-Phi-a h át-xtơ-ph en, 12 tháng chín 1864

như anh ta bị người ta làm cho dựng tóc gáy!) tin này đà làm cho tôi xúc động sâu
sắc và tôi đà lập tức đánh điện cho Cláp-ca để anh ấy nói lại với Lát-xan - nếu Lát-xan
còn sống - rằng tôi xin bày tỏ niềm thông cảm và lời chia buồn với anh ấy. Cláp-ca sẽ
trả lời tôi bằng điện tín; những gì tôi biết được tôi sẽ lập tức thông báo cho anh .
Công bố lần đầu bằng tiếng của nguyên
bản trong văn tập Annali , an. I, Milano,
1958

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức
In bằng tiếng Nga lần đầu

Mác gửi xô-Phi-a h át-xtơ-ph en, 12 tháng chín 1864

1621


cả. Tôi biết rõ, đối với bà người quá cố là thế nào và việc mất anh
ấy có nghĩa là gì đối với bà. Chỉ xin bà vui lên trước một điều: anh
ấy chết khi còn trẻ, trong thắng lợi huy hoàng như A-si-lơ vậy.
Thưa bá tước phu nhân thân mến, tôi hy vọng rằng với bản
lĩnh cao cả và dũng cảm của mình bà sẽ đứng vững trước đòn giáng
này của số phận và sẽ mÃi mÃi tin tưởng nơi tình cảm hoàn toàn
chân thành của tôi dành cho bà.
C.M.

107
mác gửi Xô-phi-a Hát-xtơ-phen
ở Béc-lin
Luân Đôn, 12 tháng Chín 1864
1, Modena Villas, Maitland Park
Haverstock Hill

Bá tước phu nhân thân mến!
Bà hiểu rằng tôi đà kinh ngạc và bị chấn động như thế nào khi
nhận được tin hoàn toàn bất ngờ về cái chết của Lát-xan. Anh ấy là
một trong số những người mà tôi rất quý trọng. Tôi lại càng thấy đau
khổ, vì thời gian gần đây chúng tôi đà không liên hệ với nhau.
Nguyên nhân của điều này không chỉ do sự im lặng của anh ấy vì
người thôi viết thư là anh ấy, chứ không phải là tôi và không chỉ do
bệnh tật của tôi kéo dài hơn một năm và chỉ mấy ngày gần đây mới
thoát khỏi bệnh ấy. ở đây còn có những nguyên nhân khác mà tôi
có thể thông báo bằng miệng cho bà, chứ không thể bằng thư từ.
Xin bà tin rằng không có ai khác thấy đau khổ sâu sắc hơn tôi trước
việc Lát-xan đà vĩnh biệt chúng ta. Và tôi thương xót bà nhiều hơn

Công bố lần đầu trong cuèn s¸ch:

F.Lassalle. Nachgelassene Briefe und
Schriften . Bd.III, Stuttgart - Berlin,
1922

In theo bản in trong cuốn
sách
Nguyên văn là tiếng Đức


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

Phô lôc


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1625

1
Gien-ni mác gửi Phri-đrích Ăng-ghen
ở Man-se-xtơ
[Luân Đôn, 14 tháng Tám 1860]

Anh Ăng-ghen thân mến!
Anh Mo-rơ đề nghị anh, nếu có thể được, xin anh soạn cho anh
ấy một bài báo, vào thứ sáu hoặc thứ bảy. Đáng tiếc là đà bỏ qua
mất một số bài rồi, vả lại, bài viết hôm nay tôi cảm thấy có vấn
đề1 . Bất kỳ đề tài nào cũng được. Có thể, một bài nho nhỏ nào đó

về cuộc tấn công vào Vơ-ni-dơ hoặc một cái gì đó tương tự.
Tôi hy vọng là ngay trong tuần lễ này sẽ bắt đầu việc chép lại
cuốn sách2 .
Công việc này kéo dài quá lâu. Tôi có cảm nghĩ rằng anh Các
viết tác phẩm này quá cẩn thận.
Phân tích bức thư của Te-khốp là khó khăn lớn nhất; hình
như thực chất vấn đề là ở đấy. Tất cả những điều khác đều tiến
triển tốt hơn.
Si-li và Bếch-cơ hằng ngày cung cấp những tập tài liệu mới, và
chúng lập tức được sử dụng để viết cuốn sách. Tiếc thay, về nhà
xuất bản cũng chưa làm gì cả. Nhưng trong tuần này hình như
mọi việc sẽ được hoàn tất. Còn ai không tin vào điều đó thì người
ấy mắc sai lầm.
Tôi và các cháu gái gửi anh lời thăm chân thành.
Gien-ni Mác
_____________________________________________________________
1 C.Mác. Đợt công trái mới của Xác-đin. - Đợt công trái sắp tới của Pháp và
của ấn Độ .
2 C.Mác. Ngài Phô-gtơ .


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1626

Gien-ni mác gửi Ăng-ghen, 5 tháng mười 1860

Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong C.Mác
và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, xuất bản lần thứ

nhất, t.XXII, 1929

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức

2
Gien-ni Mác gửi Phri-đrích Ăng-ghen
ở Man-se-xtơ
[Luân Đôn, sau ngày 5 tháng Mười 1860]

Anh Ăng-ghen thân mến!
Người ta vừa mới gửi đến thêm một tờ in thử để sửa1 , anh Morơ phải xem ngay tờ này rồi gửi trả về Xi-ti. Anh ấy giao cho tôi
xác nhận gấp, ngay trước khi bưu điện đóng cửa, việc đà nhận
được tấm ngân phiếu 5 pao được gửi đến rất đúng lúc.
Tất cả chúng tôi gửi anh lời thăm chân thành.
Gien-ni Mác
Công bố lần đầu

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức

Gien-ni Mác gửi Ăng -gh en, đầu tháng tư 1861

1627

tốt đẹp nhất về khả năng bình phục. Những hiện tượng gây lo ngại
như: mê sảng, hát, khóc và những động tác không yên - tất cả
những hiện tượng ấy đều thuyên giảm nhiều, và chị ấy thậm chí
đà ăn được món thịt cừu băm viên. Nhờ sự giúp đỡ của anh mà tôi
đà dành được cho chị ấy tất cả mọi tiện nghi - căn phòng luôn luôn

ấm áp, rượu vang và ngay cả một thứ xa xỉ như nước hoa là một
loại vật phẩm giúp ích hết sức tốt trong trường hợp mắc những
bệnh như thế, đặc biệt là trong những đợt bị ngất xỉu xảy ra
thường xuyên. Bên cạnh tin tốt lành ấy tôi còn phải đem lại niềm
phấn khởi cho anh là: sau cùng thì anh Mo-rơ đà gửi thư về710. Từ
chủ nhật anh ấy ở Béc-lin, dừng chân ở chỗ Lát-xan, được anh ấy
đón tiếp rất nồng nhiệt. Tại một bữa ăn trưa anh ấy ngồi giữa
người đàn bà Ba-bi-lon1 (của Véc-thơ2 quá cố) và người đàn bà
hết sức quá quắt là Lút-mi-la3 . Anh ấy sẽ nhận được điều vui
sướng ấy! Ngoài ra, anh ấy không thông báo chi tiết nào nữa, bởi vì
anh ấy đồng thời đà vội gửi cho tôi 50 ta-le. Anh ấy chỉ viết rằng
triển vọng thuận lợi và anh ấy sẽ trở về nhà với những kết quả rõ
rệt. Tôi chỉ sợ rằng việc trở về nhà sẽ bị chậm lại đôi chút.
Xin anh hÃy nhận lời thăm hỏi chân thành nhất của tất cả chúng tôi.
Gien-ni Mác

3
Gien-ni Mác gửi cho Phri-đrích Ăng-ghen

Công bố lần đầu

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức

ở Man-se-xtơ
Luân Đôn, cuối tháng Ba 1861

Anh Ăng-ghen thân mến!
Tôi đà bao nhiêu lần gửi cho anh những lá thư buồn rầu, nên bây
giờ tôi muốn ®em ®Õn cho anh nh÷ng tin tøc tèt ®Đp nhÊt. Trước hết,

theo ý kiến chung thì Len-khen đà được cứu sống. Bác sĩ hoàn
toàn hài lòng với tình hình sức khoẻ của chị ấy và có những hy vọng
_____________________________________________________________
1 Đây là nói tiểu phẩm châm biếm của Mác Ngài Phô-gtơ .

4
Gien-ni Mác gửi Phri-đrích Ăng-ghen711
ở Man-se-xtơ
[Luân Đôn, đầu tháng Tư 1861]

_____________________________________________________________
1 - Hát-xtơ-phen.
2 Trong nguyên bản có lẽ đà viết sai: Vỗc-t¬ .
3 - A-xinh.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1628

Gien-ni Mác gửi Ăng-ghen, đầu tháng tư 1861

Anh Ăng-ghen thân mến!
Tôi không hiểu tại sao đến nay anh Mo-rơ chưa viết thư cho
anh. Tôi cho rằng anh hoàn toàn biết rõ về những công việc riêng
của anh ấy và tôi thậm chí còn hy vọng được anh cho biết một số
chi tiết, bởi vì những lá thư của ông chủ và vị chúa tể thân yêu của
tôi gửi cho tôi thì lần này đặc biệt bị nhiễm mạnh lối viết quá súc
tích. Tuy cho đến nay, bản thân tôi đà phải thoả mÃn với những

tin tức chung chung nhất và những sự việc ít ỏi, nhưng tôi vẫn biết
đôi chút nhiều hơn anh, và tôi muốn thông báo ngay với anh
những điều ít ỏi mà tôi được biết, nhất là vì trong những điều
chính yếu, tình hình hoàn toàn đáng thoả mÃn. Vậy, việc thứ nhất.
Ông chú1 đà đồng ý với tất cả mọi đề nghị của người cháu và chó
Êy mn thu xÕp t×nh h×nh tiỊn nong ngay sau khi Mác đến Bômmen. Về những lời đồn đại do các báo tung ra thì, chắc là bản thân
anh cũng nghĩ rằng đó là những lời đồn nhảm; Mác không hề có ý
định cùng gia đình di chuyển về cư trú ở Béc-lin. Điều duy nhất
mà anh ấy muốn đạt được ở đó là phục hồi quốc tịch Phổ. Tôi
không hoàn toàn hiểu và biết được tại sao Mác lại vội vàng muốn
trở thành thần dân của vua Phổ như thế. Tôi sẵn lòng thà tiếp
tục là con chim tự do (trong hội trước đây của Vôn-phơ-Đỏ2 ).
Cuộc thương lượng về vấn đề này đà kéo dài thời gian anh ấy lưu
lại ở Béc-lin. Chính phủ thì có ý định giải quyết chuyện này bằng
cách dành cho anh ấy quyền công dân ở thành phố Béc-lin, nhưng
Mác lại không muốn thoả mÃn với điều đó, vì vậy mà cuộc thương
lượng cứ kéo dài từ ngày này sang ngày khác. Hôm nay Các viết
rằng anh ấy chờ đợi mÃi đến ngày 12 mới có quyết định dứt khoát,
và tạm thời buộc phải ngồi buồn thu lu. Hình như nhân vật tí hon
ít-xích vẫn tiếp tục mắc bệnh tăng tiết nước bọt và việc triết lý hÃo

Gien-ni Mác gửi Ăng-ghen, đầu tháng tư 1861

tư biện. Tuy nhiên, ông ấy thật sự có những tình cảm hết sức thân
ái với Các, ông ấy luôn luôn ở bên cạnh anh Mác. Từ Béc-lin, anh
Mo-rơ lẽ ra có thể đi ngay đến Bôm-men, nếu như không nhận
được lá thư mời của mẹ, khiến anh ấy phân vân không biết có nên
ghé vào Tơ-ria nữa hay không. Nếu anh ấy đến đó thì ngày trở về
nhà của anh ấy sẽ lại bị hoÃn lại, và như thế chưa chắc anh ấy sẽ
trở về sớm hơn hai tuần lễ nữa. Hình như Lát-xan mê muội với ý

tưởng xuất bản một tờ báo lớn; ông ấy còn khẳng định rằng ông ấy
có thể cung cấp cho 20 nghìn ta-le để xuất bản tờ báo ấy. Nhưng ý
tưởng ấy mới thật là mạo hiểm biết bao cho anh Mác: xuất bản một
tờ báo hằng ngày và hơn nữa lại dựa trên cơ sở của bà Hát-txơphen! Cá nhân tôi ít bị giày vò bởi nỗi nhớ nhung Tổ quốc, nhớ
nhung nước Đức thân thương yêu dấu và chung thuỷ, mater
dolorosa1 các nhà thơ, huống hồ các cháu gái! ý nghĩ rời bỏ đất
nước của Sếch-xpia đà làm cho chúng sợ hÃi; các cháu đà trở thành
các cô gái Anh thực thụ và đà đặt nền tảng vững chắc trên đất
Anh. Thật là hay khi lệnh bắt giam anh được huỷ bỏ712; như thế,
đối với anh con đường đà được mở...
Gien-ni Mác
Công bố lần đầu

2 - Phéc-đi-năng Vôn-phơ.

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức

5
giấy uỷ quyền mà Mác trao cho
Phéc-đi-năng Lát-xan trong việc giải quyết
vấn đề phục hồi quốc tịch phổ
Béc-lin, 12 tháng Tư 1861

_____________________________________________________________
1 - Li-ông Phi-líp-xơ.

1629

_____________________________________________________________

1 - bµ mĐ an đi.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1630

Gien-ni Mác gửi Ăng-ghen, đầu th áng mười một 1863

Gien-ni gửi Ăng-gh en, khoảng 24 tháng mười một 1863

Nay tôi uỷ quyền cho ngài Phéc-đi-năng Lát-xan, hiện cư trú ở
Béc-lin, thực hiện các quyền của tôi - vì tôi rời khỏi nơi này - trong
vấn đề thừa nhận quyền công dân Phổ cho tôi, hiện đang được cục
cảnh sát hoàng gia sở tại xem xét giải quyết theo lệnh ân xá do
nhà vua ban hành ngày 12 tháng Giêng năm nay, cũng như khả
năng khôi phục quốc tịch mới cho tôi và quyền cư trú ở Béc-lin. Tôi
uỷ nhiệm ngài Lát-xan gửi lên chính phủ hoàng gia Phổ, cũng như
lên Hội đồng liên minh Đức các đơn thỉnh cầu, các đơn đề nghị và
khiếu nại, và sử dụng toàn bộ mọi quyền hạn thuộc về tôi.

cao quý1. Việc này sẽ làm cho anh rất buồn cười. Tiếc rằng anh
Mác không thể tự mình viết thư cho anh. ĐÃ một tuần nay anh ấy
bị ốm và nằm liệt giường. Trên người anh ấy có hai mụn tụ máu trên má và trên lưng. Nhọt trên má thì được chữa bằng phương
cách thông thường trong gia đình vẫn áp dụng vào những trường
hợp tương tự. Còn cái nhọt kia ở lưng thì rất to và sưng đến mức
anh Mo-rơ tội nghiệp phải chịu đựng những cơn đau nhức vô cùng
kinh khủng và không được yên cả ngày lẫn đêm. Anh hiểu cho, tất
cả chuyện này cũng gây khổ sở cho anh ấy cả về tinh thần nữa.

Tựa hồ như cuốn sách có số phận hẩm hiu đó sẽ chẳng bao giờ được
hoàn tất713. Điều này đè nặng tất cả chúng tôi như một cơn ác
mộng. Mong sao Lê-vi-a-phan đà lên đường bằng tàu biển!!
Tất cả chúng tôi gửi anh lời thăm chân thành nhất.

Tiến sĩ C.Mác
Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong C.Mác
và Ph. Ăng-ghen, Toàn tập, xuất bản lần thứ
nhất, t.XXV, 1934

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức

1631

Gien-ni Mác
Công bố lần đầu

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng
Đức

6
Gien-ni Mác gửi Phri-đrích Ăng-ghen
ở Man-se-xtơ
[Luân Đôn, đầu tháng Mười một
1863]
9, Grafton Terrace

7

Gien-ni gửi Phri-đrích Ăng-ghen
ở Man-se-xtơ

Anh Ăng-ghen thân mến!
Anh Mo-rơ gửi anh tờ báo Free Press của Đau-đơ-bây vô cùng

[Luân Đôn, khoảng 24 tháng Mười một 1863]

_____________________________________________________________
1 - Uốc-các-tơ.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1632

Anh Ăng-ghen thân mến!
ĐÃ lâu chúng tôi không được nghe thấy tin gì về anh, khiến anh
Mác hoàn toàn mong đợi tin tức của anh. ĐÃ một tuần lễ nay xem


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1634 Gien-ni Mác gửi Líp-nếch, khoảng 24 tháng mười một 1863

ra mọi sự nguy hiểm đà qua rồi. Rượu vang đậm ngon và việc tăng
cường ăn uống đà cho anh ấy sức để chịu đựng những cơn đau và
chống lại tình trạng suy kiệt do mủ chảy ra nhiều. Đáng tiếc là

anh ấy vẫn chưa ngủ được và đêm đêm trằn trọc khổ sở. Bác sĩ
hoàn toàn hài lòng về diễn biến của bệnh tật và hy vọng 4-6 ngày
nữa sẽ chảy hết mủ. Đôi khi anh ấy ngồi dậy không lâu, hôm nay
chúng tôi đà chuyển anh ấy từ căn phòng mà anh ấy đà nằm khi bị
bệnh sang căn phòng chung.
Anh ấy gửi anh bản thông tri gửi kèm theo đây - cùng với bức
thư của Đoàn chủ tịch - do Hội công nhân714 phát đi, - tài liệu
nhỏ này sẽ buộc con người đà 15 năm đấu tranh và chịu khổ cực
vì giai cấp công nhân (chắc là ở đây muốn nói đến việc uống rượu
sâm banh cïng víi ng­êi ®Đp tãc hung1 anno2 1805) nay sÏ phải
rời bỏ con đường cảnh sát để bước vào con đường không phải của
cảnh sát715. Mong anh sớm viết thư. Tất cả chúng tôi gửi anh lời
thăm hỏi chân thành.
Gien-ni Mác
Công bố lần đầu

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức

Gien-ni Mác gửi Líp-nếch, khoảng 24 tháng mười một 1863 1635

Ngài Líp-nếch thân mến!
Vào lần gần đây nhất tôi viết thư cho phu nhân đáng mến của
ngài thì tôi đà không ngờ rằng chúng tôi sắp phải trải qua những
ngày khủng khiếp như thế nào. Trong suốt ba tuần lễ anh Mác yêu
quý của tôi đà lâm vào tình trạng nguy hiểm chết người vì mắc
phải một trong số những căn bệnh khủng khiếp nhất và đau đớn
nhất - khối mụn nhọt trên lưng. Tôi có thể không viết thêm mấy
dòng này. Ngài và phu nhân đáng mến của ngài đều biết rõ ngài có
ý nghĩa to lớn như thế nào đối với chúng tôi. Cũng không thể nào

diễn tả được - nếu thậm chí tôi muốn làm việc này - những điều
chúng tôi đà trải qua trong ba tuần lễ ấy, vì thế tôi im lặng và hôm
nay tôi chuyển đến ngài - theo sự uỷ nhiệm của người chồng yêu
thương đang bình phục của tôi - bản thông tri kèm theo đây1 , do
Hội công nhân phát ra. Chưa nói đến lợi ích của sự nghiệp của
chính nước Ba Lan, người ta đà quyết định phân phát lời kêu gọi
để chấm dứt phong trào cảnh sát của một số nhân vật2 . Đoàn
chủ tịch đà lập tức sa vào miếng mồi ấy và đề nghị được cung cấp
50 bản của lời kêu gọi ấy để phân phát cho các hội3 . Anh Các gửi
một bản lời kêu gọi này cho ngài để ngài nắm được tình hình.
Còn bây giờ, sau khi tôi đà hoàn thành nhiệm vụ được giao phó
ấy rồi, tôi xin phép kể thêm cho ngài biết căn bệnh này đà phát ra
như thế nào trong gia đình chúng tôi. Anh Các đà bị ốm mấy tháng

8
Gien-ni mác gửi Vin-hem Líp-nếch
ở Béc-lin
[Luân Đôn, khoảng 24 tháng Mười một 1863]

_____________________________________________________________

rồi, công việc đà trở nên nặng nề không chịu đựng nổi đối với anh
ấy, và để có được một sự nhẹ nhõm nho nhỏ nào đó, anh ấy đâm ra
hút thuốc nhiều gấp đôi và tăng lên ba lần liều thuốc viên các loại _____________________________________________________________
1 C.Mác.

Lời kêu gọi của Hội giáo dục công nhân Đức ở Luân Đôn về Ba

Lan .


1 - Hát-xtơ-phen.

2 Có ý nói Lát-xan.

2 - sinh năm.

3 Có ý nói Tổng hội công nhân Đức.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1636
các loại thuốc clo-rua giúp ích trong trường hợp mật bị thoát ra


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1638 Gien-ni Mác gửi Líp-nếch, khoảng 24 tháng mười một 1863

Gien-ni Mác gửi mô-rít-xơ en-xnơ, giữa tháng sáu 1864

1639

v.v.. Khoảng một tháng trước đây bị mọc nhọt trên má anh ấy rất
đau đớn, nhưng chúng tôi đà ra khỏi tình thế đó bằng những
phương tiện thông thường trong nhà. Cái mụn đó chưa kịp biến đi
thì trên lưng anh ấy lại xuất hiện một cái nhọt khác. Mặc dù
những cơn đau khủng khiếp và cái nhọt cứ mỗi ngày một lớn lên,

nhưng chúng tôi vẫn khinh suất đến mức cho rằng có thể làm nó
tan đi bằng những miếng gạc v.v.. Theo cách chữa của Đức, anh
Mác tội nghiệp hầu như hoàn toàn không ăn uống, thậm chí loại ra
khỏi khẩu phần loại bia 4 độ rẻ tiền, và anh ấy chỉ uống toàn nước
chanh. Cuối cùng, khi cái nhọt đà to bằng nắm tay, còn lưng thì
hoàn toàn bị gập lại, tôi bèn đến gặp bác sĩ A-len. Sẽ không bao giờ
tôi quên được cái nhìn của chồng tôi vào giây phút anh ấy nhìn
thấy lưng của mình; anh ấy ra hiệu cho tôi và cháu Tút-xi1 đi ra
khỏi căn phòng, Len-khen phải đỡ người cho anh Mác; lúc ấy bác
sĩ A-len đà rạch một vết sâu, rất sâu và rộng, thế là máu tuôn ra
từ chỗ vết thương đang hoác ra. Anh Các thậm chí lặng thinh, bình
thản và thậm chí không rùng mình. Sau đó, bắt đầu đặt những
miếng gạc nóng vào, mà bây giờ cứ 2 giờ chúng tôi lại đặt những
gạc mới với độ chính xác của bộ máy đồng bộ, trong suốt hai tuần,
cả ngày lẫn đêm. Đồng thời bác sĩ còn chỉ định mỗi ngày uống 3-4
cốc rượu vang Poóc-tơ-vanh và nửa chai rượu vang Boóc-đô, ăn
nhiều gấp 4 lần so với khẩu phần bình thường. Vấn đề là phải phục
hồi sức lực của một cơ thể đà suy yếu, để cơ thể ấy có thể chống
lại được những cơn đau khủng khiếp và chống lại tình trạng suy
kiệt do mủ chảy ra nhiều. Chúng tôi đà phải trải qua như thế 14
ngày vừa rồi - tôi không cần nói gì thêm với ngài. Len-khen
cũng bị ngà bệnh do gánh vác tất cả mọi vất vả và căng thẳng
quá mức, hôm nay cảm thấy khá hơn một ít. Tôi không biết sao
mà tôi đà có được sức lực như vậy. Những đêm đầu tôi một

mình túc trực bên giường bệnh, còn trong suốt một tuần lễ sau đó
tôi đà thay phiên túc trực cùng với Len-khen, còn giờ đây tôi ngủ
trên sàn căn phòng để lúc nào cũng sẵn sàng. Trạng thái tinh thần
của tôi giờ đây như thế nào, khi mà anh Các đang bình phục, điều này thì ngài có thể hiểu được.
Anh Các, cũng như các cô con gái tội nghiệp của tôi gửi ngài lời

chào nồng thắm. Xin ngài cùng phu nhân viết thư hễ khi nào các
vị có điều kiện và khả năng cho phép. Vì những lá thư sẽ đem lại
bao nhiêu niềm vui cho anh ấy.
Xin hÃy thứ lỗi cho tôi về lá thư lộn xộn này.
Người bạn cũ của ngài.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

1 - Ê-lê-no-ra Mác.

Gien-ni Mác
Công bố lần đầu

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức

9
Gien-ni Mác gửi Mô-rít-xơ En-xnơ
ở Brê-xláp1
[Luân Đôn, giữa tháng Sáu 1864]
1, Modena Villas, Maitland Park,
Haverstock Hill

Thưa ngài!

1 Tên gọi bằng tiếng Ba Lan là Vrô-xláp.