JOHNDEWEY(1859-1952)


JOHNDEWEY
(1859-1952)
TriếtgianổibậtnhấtcủanướcMỹnửađầuthếkỷXX
JohnDeweylàtriếtgianổibậtnhấtcủanướcMỹnửađầuthếkỷXX.Sựnghiệpcủaơng
baotrùmsuốtbathếhệ,vàngườitacóthểnghethấytiếngnóicủaơngxengiữanhững
cuộctranhluậnvềvănhốtrongvàngồinướcMỹtừnhữngnăm1890chođếnkhiơng
quađờinăm1952,ởtuổi93.
Trongsuốtsựnghiệplâudàicủamình,Deweyđãpháttriểnmộthọcthuyếtkêugọisựgắn
kếtgiữalýthuyếtvàthựchành.Ơngđãthểhiệnsựhợpnhấtnàytrongbảnthâncơngviệc
củamìnhvớitưcáchlàmộttríthức,đồngthờilànhàhoạtđộngchínhtrị.Tưtưởngcủa
ơngdựatrênquanniệmđạođứcrằng“dânchủlàtựdo”vàơngđãdànhcuộcđờimình
choviệcxâydựngmộttriếtlýđầythuyếtphụcchoquanniệmnàyvàtíchcựctun
truyềnnhằmhiệnthựchốlýthuyếtđó.TâmhuyếtcủaDeweychonềndânchủvàviệc
hợpnhấtlýthuyếtvàthựchànhđượcthểhiệnrõrệtnhấttrongsựnghiệp“nhàcảicách
giáodục”củaơng.
KhibắtđầunhữngcơngviệccủamộtgiảngviêntạiĐạihọcChicagovàomùathunăm
1894,ơngđãviếtchongườivợmìnhlàAlice:“Nhiềulúc,anhnghĩmìnhsẽthơiviệctrực
tiếpgiảngdạytiếpmơntriếthọc,vàsẽdạynóthơngquakhoasưphạm”.Mặcdùơng
khơngthựcsựbỏdạytriếthọc,nhưngnhữngquanđiểmtriếthọccủaDeweycólẽđến
đượcvớinhiềuđộcgiảthơngquanhữngcuốnsáchdànhchocácnhàgiáodục(như
Trườnghọcvàxãhội(1899),Cáchchúngtanghĩ(1910),Dânchủvàgiáodục(1916)và
Kinhnghiệmvàgiáodục(1938)),hơnlànhữngcuốnhướngtrựctiếpvàonhữngtriếtgia
đồngnghiệp.DeweyđãtừngnóiDânchủvàgiáodụclàcuốnsáchtổngkếtđầyđủnhất
“tồnbộquanđiểmtriếthọc”củaơng(Dewey,1916).Khơngphảingẫunhiên,màơng
cùngrấtnhiềutriếthọcgialớnđềuđặcbiệtquantâmđếnvấnđềgiáodục,bởicó“một


mốiquanhệmậtthiếtvàtấtyếugiữanhucầuvềtriếthọcvàsựcầnthiếtcủagiáodục.”

Nếutriếthọclàsựthơngthái,làviễncảnhvề“mộtlốisốngtốtđẹphơn”,thìviệcđịnh
hướngmộtcáchcóchủđíchchogiáodụclàthóiquencủatriếtgia.Đểtriếthọckhơngchỉ
dừnglạiởnhữngnhậnđịnhsngvàkhóxácminh,việcđưanóvàocuộcsốngđịihỏisự
thấmnhuầnquanđiểmrằng,lýthuyếtvềkinhnghiệmlàmộtgiảthuyếtrằnglýthuyếtđó
đượchiệnthựchốchỉthơngquathựcnghiệmvàphảihồhợpvớithựctiễn.Việchiện
thựchốnàyđịihỏiphảihìnhthànhkhuynhhướngcủaconngườinhưsựmongmỏivà
nỗlựcđểthuđượckinhnghiệmđó.Sựhìnhthànhnhữngkhuynhhướngnàycóthểdiễnra
ởnhữngmơitrườngkhácnhau,nhưngtrongnhữngxãhộihiệnđại,thìtrườnghọclànơi
quantrọngnhất,vàvìthế,đólàmộtvũđàikhơngthểthaythếđểbiếnmộttriếtlýthành
“hiệnthựcsống”.
NhữngnỗlựccủaDeweynhằmđưatriếtlýcủamìnhtrởthànhhiệnthựcsốngtrongnhà
trườnggặpphảinhiềusựphảnđối,vàchotớitậnngàynay,ơngvẫnlàtiêuđiểmtrongcác
cuộctranhluậnvềnhữngyếukémcủanềngiáodụcMỹ.Đốivớinhữngngườimangtư
tưởngbảothủmuốn‘trởvềvớicănbản’,Deweylàmột“têntơiđồkhéttiếng”,cịncác
nhàcảicáchtheoxuhướng‘lấytrẻlàmtrungtâm’coiơnglàbậctiềnbối.Cảhaiphecủa
cáccuộctranhluậnnàyđềucóxuhướnghiểusaicáctácphẩmcủaDewey,đánhgiásai
ảnhhưởngcủaơng,vàxemnhẹnhữnglýtưởngdânchủcốtlõitronghọcthuyếtgiáodục
củaơng.
Sựhìnhthànhmộtnhàgiáodục
JohnDeweysinhnăm1859,tạithànhphốBurlington,bangVermont,làcontraicủamột
ngườichủhiệu.ƠngtốtnghiệpTrườngĐạihọcVermontnăm1879,vàsaumộtthờigian
ngắnlàmgiáoviênởbangPennsylvaniavàVermont,ơngvàohọcbậcsauđạihọcởkhoa
triếthọcTrườngĐạihọcJohnsHopkins,trườnghọcđitiênphongtronggiáodụcsauđại
họctheomơhìnhĐứcởnướcMỹ.Ởđây,DeweychịuảnhhưởngcủaGeorgeS.Morris
(1),mộttriếtgialýtưởnghốthuyếtHeghenmới.SaukhinhậnhọcvịTiếnsĩvàonăm
1884vớibàiluậnvănvề“TâmlýhọccủaKant”,năm1889,DeweyđãtheoMorrisđến
TrườngĐạihọcMichiganđểđảmnhậnchứcchủnhiệmkhoatriếthọccủatrườngnày.
TrongthờigianởMichigan,DeweyđãgặpngườivợtươnglaicủamìnhlàAlice
Chipman,mộtsinhviêncũcủaơng.Trướckhivàođạihọc,Aliceđãdạyvàinămtrong
mộtsốtrườngởbangMichigan.AlicelàngunnhânchínhkhiếnDeweychuyểnsang

quantâmhơnđếnmặtthựchànhvàocuốithậpkỷ1880.Ơngđãnóirằng,vợơnglàngười
đãđưa“phầnhồnlẫnphầnxác”vàocơngviệccủaơng,vàbàcóảnhhưởngsâusắcđếnsự
hìnhthànhnhữngýtưởngsưphạmcủaơng.
Saukhilậpgiađình,Deweybắtđầuquantâmđếnkhuvựcgiáodụccơnglập.Ơnglàmột
thànhviênsánglập,đồngthờilàviênchứccủaHộiQuảnlýgiáodụccủabangMichigantổchứcnàyđãthúcđẩyhợptácgiữagiáoviêntrunghọcvàđạihọccơnglập.KhiWilliam
RaineyHarper,HiệutrưởngcủaTrườngĐạihọcChicagomớithànhlậpkéoơngtừ
Michiganvềđây,Deweyđãnhấtnhấtmựcđặtrađiềukiệnrằng,ơngphảiđượclãnhđạo
mộtkhoagiáodụchọcmới.Ơngđãthànhcơngtrongviệclậpramột‘trườnghọcthực
nghiệm’đểthửnghiệmnhữngýtưởngcủaơng.ChínhtrongmườinămsốngởChicago
(1894-1904),Deweyđãđưarađượcnhữngngunlýnềntảngchohọcthuyếtvềgiáodục
củamìnhvàbắtđầuhìnhdungramơhìnhtrườnghọcphùhợpvớinhữngngunlýđó.


Chủnghĩathựcdụngvàngànhsưphạm
Trongnhữngnăm1890,Deweydầndầnchuyểntừchủnghĩalýtưởngtuyệtđốisangchủ
nghĩathựcdụngvàchủnghĩatựnhiêncủahọcthuyếthồnthiệncủamình.Dựatrênmơn
tâmlýhọcchứcnăngchịuảnhhưởngbởithuyếttiếnhốsinhhọccủaDarwinvàtưtưởng
củamộtngườitheochủnghĩathựcdụngcùngthờilàWilliamJames,Deweybắtđầuphát
triểnmộtlýthuyếtvềtrithứctháchthứcthuyếtnhịnguncủaýthứcvàthếgiới,vềtư
duyvàhànhđộng,vàvềnhữnglýthuyếtcơbảncủatriếthọcphươngTâytừthếkỷXVII.
Ơnglýluậnrằng,tưduykhơngphảilàmộtloạtnhữngấntượngcủatrigiáchaymột“đồ
tạotác”từcáigọilà“ýthức”,cũngkhơngphảilàbiểuhiệncủaTrítuệTuyệtđối,mà
đúnghơnlàmộtphươngtiệntrunggianđượcpháttriểnnhằmphụcvụlợiíchcủasựsống
cịnvàlợiíchcủaconngười.
Lýthuyếtvềtrithứcnàynhấnmạnh“sựcầnthiếtphảidùnghànhđộngđểthửnghiệmý
nghĩđểbiếnýtưởngthànhtrithức”,vàDeweycơngnhậnrằng,chínhlýthuyếtvềtrithức
cũngkhơngnằmngồiphạmvicủachínhlýthuyếtđó.HoạtđộngcủaDeweytronglĩnh
vựcgiáodục,mộtphần,nhằmkhảosátnhữnghệquảsâuxacủathuyếtgiáodụchọcchức
năngcủaơngvàđểkiểmnghiệmnóbằngthựcnghiệm.
Deweytinchắcrằng,rấtnhiềuvấnđềmàthựctiễngiáodụcđươngthờivướngphải,phát

sinhtừbảnchấtnhậnthứcnhịngunluậnsailầmcủanhữngthựctiễnđó.Ơngcơngkích
nhậnthứcluậnnàytrongnhữngbàiviếtvềtâmlýhọcvàlơgíchọcvàonhữngnăm1890,
vàbắtđầuxâydựngngànhsưphạmdựatrênthuyếtgiáodụchọcchứcnăngcủachính
mình.Saukhidànhnhiềuthờigianquansátsựtrưởngthànhcủachínhnhữngđứaconcủa
ơng,Deweytinchắcrằng,giữanhữngđộnglựccủaqtrìnhthựcnghiệmởtrẻemhay
ngườilớnkhơnghềcósựkhácbiệt.Cảhaiđốitượngnàyđềulànhữngcáthểtíchcựchọc
hỏibằngcáchđươngđầuvớinhữngtìnhhuốngrắcrốinảysinhtrongnhữnghoạtđộng
củamình.Đốivớicảtrẻemvàngườilớn,tưduylàmộtphươngtiệnnhằmgiảiquyết
nhữngvấnđềtrongthựcnghiệm,vàtrithứcđượctíchlũythơngquachínhqtrìnhgiải
quyếtnhữngvấnđềđó.Đángtiếclàchotớithờiđiểmấy,nhữngýtưởngsâuxacủathuyết
chứcnăngnàykhơngcónhiềuảnhhưởngđếnngànhsưphạm,vàvìthếđãkhơngđược
quantâmtrongtrườnghọc.
Deweychorằng,khitớitrườnghọc,trẻemkhơngphảilànhữngtờgiấytrắngđểgiáoviên
cóthểghilênđónhữngbàihọcvềvănminh.Chođếnthờiđiểmmộtđứatrẻđihọc,nó
“đãhếtsứcnhanhnhẹn,vànhiệmvụcủagiáodụclànắmbắtnhữnghoạtđộngcủatrẻvà
địnhhướngnhữnghoạtđộngđó”.Khitrẻembắtđầutớitrường,chúngđemtheomình
bốn“nhucầubẩmsinh”cơbản-“nhucầugiaotiếp,nhucầuxâydựng,nhucầutìmtịivà
nhucầubiểulộtheonhữnghìnhthứctinhtếhơn”.Đâylànhững“nguồntàinguntự
nhiên,nguồnvốnchưađượcđầutư,khiđưavàosửdụngsẽphụthuộcvàosựtrưởng
thànhtíchcựccủatrẻ”.Trẻemcũngmangđếntrườngnhữngmốiquantâmvànhữngsinh
hoạttronggiađình,vànhiệmvụcủagiáoviênlàphảitậndụngđược“ngunliệuthơ”
này,bằngcáchhướngcáchoạtđộngtrongtrườnghọccủachúngđếnnhững“kếtquảcó
giátrị”.
LậpluậnnàyđãkhiếnDeweytrởnênmâuthuẫnđốivớicảnhữngngườiủnghộphương
phápgiáodụctruyềnthống“lấynộidunggiảngdạylàmtrungtâm”,lẫnnhữngnhàcải
cáchlãngmạntánthànhphươngthứcgiáodục“lấytrẻlàmtrungtâm”.Nhữngngườitheo
chủnghĩatruyềnthống,đứngđầulàWilliamTorreyHarris-UỷviênGiáodụcQuốcgia


HoaKỳ,đềcaotínhkỷluật,vàsựhướngdẫntheotrìnhtựtrongviệcbồiđắptrithứcsẵn

có.Quanđiểmtruyềnthốngchorằng,kếtquảcũngnhưphươngphápgiáodụcđềuphụ
thuộcvàonộidungmơnhọc.Trẻđơngiảnchỉcóviệc“tiếpthuvàthừanhận”.Việcgiáo
dụctrẻđượccoilàhồnthànhkhitrẻtrởnêndễsaikhiếnvàdễuốnnắn”.Tuynhiên,
nhữngngườiủnghộtưtưởnggiáodục“lấytrẻlàmtrungtâm”nhưG.StanleyHall()và
cácthànhviênnổibậtcủaHiệphộiHerbartQuốcgialýluậnrằng,phươngpháphướng
dẫntheochủđềphảitntheosựpháttriểntựnhiên,khơngbịgịépcủatrẻ.Theohọ,
biểuhiệncủanhữngthơithúcbảnnăngcủađứatrẻlà“điểmkhởiđầu,điểmtrọngtâmvà
điểmkếtthúc”.Haitrườngpháitưtưởnggiáodụcnàyđãthamgiavàomộtcuộcxungđột
gaygắtvềtriếthọcvàonhữngnăm1890.Nhữngngườitheochủnghĩatruyềnthốngbảo
vệnhữngkiếnthức,mànhânloạiđãtạodựngnênquahàngthếkỷđấutranhtrênmặttrận
trithức,vànhìnnhậngiáodụclấytrẻemlàmtrungtâmnhưsựđầuhàngvơtổchứccủa
quyềnlựcngườilớn.Tuynhiên,nhữngngườitheochủnghĩalãngmạnlạiđềcaotínhtự
phátvàsựbiếnđổi,vàbuộctộinhữngngườiđốilậplàđànáptínhcánhâncủatrẻbằng
mộtphươngphápgiáodụctẻnhạt,cứngnhắcvàápđặt.
Deweyđãquyếttâmphảnbácvànóirằng,cuộctranhchấpnàychỉcóthểđượcgiảiquyết
nếucảhaibên“từbỏđịnhkiếnchorằng,cósựkhácbiệtnàođóvềchất(chứkhơngphải
vềlượng)giữaqtrìnhthựcnghiệmcủatrẻvànhữngmơnhọcđadạngcấuthành
chươngtrìnhhọc.Vềphíatrẻ,vấnđềlàlàmsaonắmbắtđượcqtrìnhthựcnghiệmcủa
trẻđãchứasẵntrongđónhữngyếutố-nhữngthựctếvàchânlý–chínhlàcácyếutốcấu
thànhchươngtrìnhhọctheohệthống;vàđiềuquantrọnghơnlàphươngthức,màcácyếu
tốnhưtháiđộ,độnglựcvàhứngthúcủatrẻđượckếthợpvàpháthuytrongqtrìnhthực
hành.Chínhnhữngyếutốđócóvaitrịtrongviệcpháttriểnvàtổchứcchủđềmơnhọc
trongphạmtrùthựchànhđó.Xétvềviệchọc,cầncoiđólàsảnphẩmtựnhiêncủanhững
tácnhânvậnđộngxunsuốtqngđờicủangườihọc,vàcầnpháthiệnnhữnggiaiđoạn
xengiữaqtrìnhtừthựcnghiệmhiệntạiđếnsựtrưởngthànhcủatrẻsaunày.”
NgườitathườngbiếtnhiềuđếnnhữngphêpháncủaDeweyđốivớinhữngngườitheolối
giáodụctruyềnthốngvìsựthấtbạicủahọtrongviệcgắnkếtchươngtrìnhhọcvớinhững
hứngthúvàhoạtđộngcủatrẻem.Tuynhiên,ítainhậnthấyrằng,Deweycịncơngkích
nhữngngườitheochủtrươnggiáodụclấytrẻemlàmtrungtâmdohọkhơnggắnkếtđược
nhữnghứngthúvàhoạtđộngcủatrẻvớichươngtrìnhhọc.Mộtsốnhữngphêbìnhđốivới

thuyếtgiáodụccủaDeweyđãnhầmlẫnquanđiểmcủaơngvớiquanđiểmcủanhững
ngườitheochủnghĩalãngmạn,trongkhithuyếtgiáodụchọccủaDeweycónhữngkhác
biệtrõrệtsovớihọcthuyếtnày.TheoDewey,chủnghĩalãngmạnnguyhiểmởchỗnó
chorằng,“chínhnănglựcvàýthíchtứcthờicủađứatrẻlàcótầmquantrọnglớn”.Tuy
nhiên,nếunhưđiềunàytươngđươngvớiviệccoigiáodụcchỉlàqtrìnhvunđắpnhững
mụcđíchvàýthíchsơkhaicủađứatrẻ,thìquảlàsailầm.
Đểviệcgiáodụccóhiệuquả,nhữngmụctiêuhứngthúnàycầnphảiđượcgiáoviênsử
dụngđểhướngdẫnđứatrẻtìmhiểukhoahọc,lịchsửvànghệthuật.“Trênthựctế,hứng
thúchínhlàtháiđộđốivớinhữngthựcnghiệmcóthểxảyra;chúngkhơngphảilàthành
quả;giátrịcủachúngnằmởảnhhưởngchúngtạora,chứkhơngphảiởthànhquảchúng
thểhiện”.Chươngtrìnhhọcdựatrênnhữngtrảinghiệmcủaconngườivàvìthế,đượctạo
rađểkhuyếnkhíchtrẻthửnghiệmtrongcáchoạtđộngcủamình.
HọcthuyếtgiáodụccủaDeweyucầugiáoviênthựchiệnmộtnhiệmvụvơcùngkhó


khănlà“đưachủđềcủachươngtrìnhhọcvàokinhnghiệmthựctế”.Nhưmọitrithứccủa
lồingười,chủđềnàylàsảnphẩmcủanhữngnỗlựccủaconngườitrongviệcgiảiquyết
nhữngvầnđềphảiđốimặttrongthựctế.Tuynhiên,khicoichủđềđónhưmộtchủthểtri
thứcchuẩnmực,cầnphảiđượctáchravàtrừutượnghốtừnhữngtìnhhuốngphứctạp
phátsinhranó.Nhữngngườitheođườnglốigiáodụctruyềnthốnglýluậnrằng,cóthểáp
đặttrithứcnàyđơngiảnbằngmộtloạtcácbướcliêntiếpdựatrênlogiccủachủthểđã
đượctrừutượnghốnày.Tuynhiên,cáchtrìnhbàynàyítgâychotrẻhứngthúđốivớichủ
đề.Hơnthếnữa,nócịnkhơngchophéptrẻtựmìnhkhámphátrithứcthơngquanhững
hoạtđộngđịihỏitrẻphảivậndụngmộtkiếnthứcnàođó.Theomơhìnhnày,trẻđượcchỉ
chocáchlàmmộtviệcgìđóhơnlàđượctựdotrựctiếpkhámphácáchlàmviệcđó.Hậu
quảlàgiáoviênphảidựavàonhữngđiềukhácnhưnỗisợhãitrướcsựđauđớnhayxúc
phạm,vàmệnhlệnhđểtruyềnđạtkiếnthức.Thayvìápđặtkiếnthứcchotrẻtheocách
này(hayđơngiảnlàđểchochúngtựxoayxởlấytheonhưlờikhuncủanhữngngười
theochủnghĩalãngmạn),ơngkêugọigiáoviên“tâmlýhố”chươngtrìnhhọcbằngcách
tạoramộtmơitrường,trongđónhữnghoạtđộngcủatrẻcóthểchứađựngcảnhữngtình

huốngkhógiảiquyết.Đểcóthểgiảiquyếtnhữngvấnđềnày,trẻphảivậndụngđếnkiến
thứcvàkỹnăngvềkhoahọc,lịchsửvànghệthuật.Trênthựctế,chươngtrìnhhọcchỉcho
giáoviên“đâulàkhảnăng,đâulàsựhồnthiệntrongchânlý,trongcáiđẹpvàtrongcách
cưxửmởrachonhữngđứatrẻnày.Tiếpđó,cầnđảmbảonhữngđiềukiệnsaochochính
nhữnghoạtđộngriêngcủatrẻcũngdầndầntiếntheohướngnêutrênchotớicựcđiểm.”
Deweycơngnhậnrằng,đểgiáoviêncóthểdạytheophươngphápnày,đểchiphốisựphát
triểncủatrẻmộtcáchgiántiếp,trướctiênhọphảilànhữngngườicókỹnăngchunmơn
cao,hiểubiếtthấuđáochủđềhọgiảngdạy,đượcđàotạovềtâmlýhọctrẻem,vàkhéo
léotrongkỹthuậtđưaranhữngtácnhânkíchthíchcầnthiếtđểchủđềgiảngdạytrởthành
mộtphầntrongsựtrảinghiệmngàycàngmởrộngcủatrẻ.Mộtngườithầynhưvậyphải
cókhảnăngnhìnnhậnthếgiớitheocáchnhìncủacảtrẻemlẫnngườilớn.“Giốngnhưcơ
béAlice,ngườithầyấyphảibướccùngnhữnghọctrịnhỏcủamìnhvềphíasautấm
gươngsoi,vàqualăngkínhtưởngtượngnày,nhìnmọithứbằngconmắtcủatrẻthơ,giới
hạnbởikinhnghiệmítỏicủatrẻ;nhưngđồngthời,khicầnthiết,ngườithầycũngphảicó
khảnănglấylạitầmnhìncủamộtngườicókinhnghiệmsống,vàdướigócnhìnthựctế
củamộtngườilớn,cungcấpnhữngtrụcộtkiếnthứcvàkỹnăngđểdẫnđườngchotrẻ.”
Deweythừanhậnrằng,hầuhếtcácgiáoviênkhơngcóđượckiếnthứcvàkỹnăngcần
thiếtđểdạyhọctheophươngphápnày,nhưngơngtinchắcrằng,họcóthểhọcđểlàm
đượcđiềunày.
Dânchủvàgiáodục
Ngườitathườngdùngcụmtừ“chươngtrìnhgiảngdạyngầm”đểchỉcáchngườitađịnh
hướngsựhìnhthànhtínhcáchcủamộtđứatrẻ,vànhữngtưtưởngđạođứcvàchínhtrị
đượctruyềnđạttrongtrườnghọc.Xétcảvềmặtlýthuyếtlẫnthựchànhtronghọcthuyết
giáodụccủaDewey,khíacạnh“ngầm”nàyđượcnêurõkhơngkémgìcácmụctiêukhác
củachươngtrìnhgiảngdạy,thậmchícịncóphầncấptiếnhơn.Deweykhơngngầnngại
khẳngđịnhrằng,“việchìnhthànhmộttínhcáchnhấtđịnh”là“nềntảngxácthựcduynhất
chocáchsốngđúngđắn”vàđồngnhất“cáchsốngđúngđắnđó”với“thơnglệdânchủ”.
Deweylýluậnrằng:cánhânđạtđếnsựnhậnthứcvềcáitơicủamìnhthơngquaviệctận
dụngnănglựcriêngđểđónggópcholợiíchcủacộngđồng.Dođó,nhiệmvụmấuchốt



củagiáodụctrongmộtxãhộidânchủlàgiúpchotrẻpháttriểntínhcách,thóiquenvà
phẩmchấtnhằmgiúptrẻnhậnthứcđượccáitơicủamình.
Xétmộtcáchtổngthể,Deweychorằng,cáctrườnghọccủanướcMỹkhiđóđangthấtbại
trongviệctạonênmộtmơitrườngcầnthiếtchosựnhậnthứcvềcáitơinày.Đasốtrường
họcvậndụngnhữngphươngphápcókhuynhhướngkhuyếnkhíchchủnghĩacánhân,
buộctấtcảhọcsinhtronglớpphảiđồngloạtđọccùngnhữngcuốnsáchnhưnhauvàđọc
thuộclịngnhữngbàihọcgiốnghệtnhau.Tronghồncảnhđó,trẻsẽmấtdầnnhữngđộng
lựcgiaotiếp,vàngườithầysẽkhơngthểtậndụngđượcnhữngnhucầutựnhiêncủađứa
trẻnhưcho,làm,vàphụcvụ.Phongcáchgiaotiếptíchcựccủatrẻkhiđóbịthaythếbởi
nhữngđộngcơvàtiêuchuẩnmangtínhcánhântuyệtđốinhưnỗisợhãi,tínhganhđua,
cạnhtranh,vànhữngphátxétvềđẳngcấpcaothấp.Hậuquảlànhữngđứatrẻkémcỏi
hơnsẽmấtdầnnhậnthứcvềnănglựccủamình,vàmãimãichấpnhậnđịavịthấpkém,
trongkhinhữngđứatrẻnổitrộihơnsẽcànghãnhtiến,khơngphảibởinănglựccủa
chúng,màbởichúngnhậnthứcđượcthếmạnhcủamình.Deweylýluậnrằng,nhàtrường
phảiđượctổchứcdướihìnhthứcmộtcộngđồngmangtínhchấthợptácđểởđó,nhiệt
tìnhgiaotiếpvàtínhcáchdânchủchotrẻđượcbồidưỡngvàpháthuy.Muốngiáodục
phụcvụdânchủ,nhàtrườngphảitrởthànhmộtthểchế,trongđótrẻđượcsống,được
thamgiavàođờisốngcộngđồng,nơiđứatrẻcảmthấymìnhđượchồnhậpvàđónggóp.
Việctạođiềukiệnchotínhcáchdânchủđượcpháttriểntronglớphọckhơngdễdànggì,
nhấtlàkhigiáoviênkhơngđượcápđặtđặcđiểmđóchotrẻ,màtráilại,cầntạonênmột
mơitrườngxãhộithunhỏgiúptrẻnhậnthứcđượctráchnhiệmsốngtheođạođứcdân
chủ.Deweygiảithíchrằng,nếpsốngđóđượcduytrìchỉkhitựcánhântrẻnhậnthức
đượcsâusắcmụcđíchchúngđanghướngtới,đểhăngsaydốcsứctheođuổi.
Deweyhiểurằng,ơngđặtlênvaingườithầytráchnhiệmhếtsứcnặngnề.Bởivậy,trong
nhữngnămcuốithếkỷXIX,khinóitớivaitrịcủangườithầytrongxãhội,Deweykhơng
thểtìmcáchdiễntảnàohơnngơnngữcủasáchPhúcâm,gọingườithầylà‘ngườitrợgiáo
trongvươngquốcđíchthựccủaChúa’.
SựmiêutảnàychothấythuyếtgiáodụchọccủaDeweyítmangtínhlấytrẻemlàmtrung
tâm,màđềcaovaitrịcủangườithầyhơnlàngườitathườnglầmtưởng.Ngunnhân

chínhkhiếnDeweytintưởngrằng,trẻcóthểpháthuytínhcáchdânchủdướingơitrường,
màơnghìnhdung,khơngphảidựavàokhảnăngtựphátvàsơkhaicủatrẻ,màbởiơngtin
vàokhảnăngtạonênmộtmơitrườnglớphọcchứađựngnhữngphươngtiệntrunggian
biếnnhữngkhảnăngấycủatrẻthànhhiểubiếtxãhộivàphảnxạnhanhnhạy.
Trongnhữngnăm1890,Deweythểhiệnniềmtincủamìnhđốivớingườithầyquanhận
địnhrằng,giáodụclàphươngthứccănbảnhướngtớitiếnbộvàcảicáchxãhội.Điềunày
cócơsởlogicnhấtđịnh.Vớivaitrịquantrọngtrongviệchìnhthànhtínhcáchcủanhững
đứatrẻtrongmộtxãhội,nhàtrường,nếuđượcthiếtkểphùhợp,cóthểcảitạoxãhộiấy.
Nhàtrườnglàmộtmơitrườngcóthểkiểmsốtđượcmộtcáchtươngđối,trongđónhững
điềukiệnchosựpháttriểncủacánhâncótácdụnglớntrongviệcđịnhhướngchosựphát
triểnđó.Quảthực,nếungườithầylàmtốtnhiệmvụcủamình,sẽkhơngcầnđếnbấtkì
mộthìnhthứccảicáchnàokhác.Mộtcộngđồngdânchủ,hợptáccóthểđượchìnhthành
ngaytừtronglớphọc.
Trởngạilớnnhấtđốivớitưtưởngnàylàđasốtrườnghọcđượcxâydựngkhơngphảitheo


hướngcảitổxãhội,mànhằmmụcđíchtáitạolạixãhội.Deweynhậnxétrằng,lâunayhệ
thốngtrườnghọcvẫnvậnhànhtheochứcnăngcủamộttổchứcxãhộivốncó.
NhữngsuynghĩcủaDeweyvềnhàtrườngvàngườithầyđượcpháchoạtrongcuốn‘Tín
ngưỡngsưphạm’củaơng,khơngphảichỉdừnglạiởnhữngnhậnđịnhvềnhữnggìđãtồn
tại,màcịnlànhữngmongướccủaơngđốivớitươnglai.Đểtrởthànhnhữngtácnhâncải
tổ,chứkhơngphảilàtácnhântáitạoxãhội,nhàtrườngnhấtthiếtphảiđượctổchứclại.
ĐóchínhlàthamvọnglớnnhấtcủaDeweyvớivaitrịlàmộtnhàcảicáchgiáodục:biến
nhữngtrườnghọccủanướcMỹthànhnhữngcơngcụnhằmdânchủhốtriệtđểxãhội
Mỹ.
TrườnghọcDewey
Năm1896,Deweytunbốrằng,trườnghọclàmộttrongnhữnghìnhthứccủađờisống
xãhộiđãđượctrừutượnghốvàđượckiểmsốt–mộthìnhthứcthửnghiệmtrựctiếp;và
nếucoitriếthọc,màmộtkhoahọcmangtínhthửnghiệm,khởiđiểmcủanóchínhlàviệc
xâydựngmộtngơitrường.KhiđặtchântớiChicago,Deweyđãhìnhdungđượckhárõvề

trườnghọcthựcnghiệm,màơngmuốnmở.Năm1894,ơngtâmsựvớingườivợ:“Trong
tâmtríanhlâunaylnấpủhìnhảnhvềmộtngơitrường–mộtngơitrườngnơimộthoạt
độngmangtínhxâydựngtheocảnghĩađenlẫnnghĩabóngsẽlàtrungtâmcủatấtthảy.Từ
đâysẽliêntụcpháttriểnhaihướng–mộthướngbaohàmnhữngmụctiêuxãhộicủahoạt
độngxâydựngđó,hướngkialàmốiliênhệvớinguồntàinguntựnhiênchohoạtđộng
này.Vềmặtlýthuyết,anhcóthểthấyrõnhữngthứnhưviệcbàođẽotrongqtrìnhxây
dựngmộtngơinhàlýtưởngsẽtrởthànhtrungtâmcủaqtrìnhhuấnluyệncảvềmặtxã
hộilẫnkhoahọc.Tấtcảsẽnằmgọntrongkhnkhổthóiquencơhọcthựccủaconmắt
vàbàntay”.
DeweytrìnhbàyvớibanlãnhđạotrườngĐạihọcChicagoýtưởngthànhlậpmộtngơi
trường,nơiđảmbảolýthuyếtgắnvớithựchànhlàmộtcấuthànhcốtyếuchokhoaSư
phạm,màHarper,ngườiủnghộchủtrươngcủaDewey,đồngthờilàmộtnhàhoạtđộng
trongcuộcvậnđộngcảicáchgiáodụcởChicago,gọilàsợidâythầnkinhcủacảbộmáy.
ThángGiêngnăm1896,TrườnghọcThựcnghiệmthuộcĐạihọcChicagomởcửa.Ban
đầu,trườngchỉcó16họcsinhvà2giáoviên,nhưngđếnnăm1903,sốhọcsinhtheohọc
tạitrườngđãlêntới140,vàđộingũgiảngdạybaogồm23giáoviênvà10trợgiảng.Đại
bộphậnhọcsinhlàconemcủacácgiađìnhtríthức,trongđókhơngítngườilàđồng
nghiệpcủaDewey.Khơngbaolâu,ngơitrườngnàyđượcngườitabiếtđếndướicáitên
‘trườnghọcDewey’,bởitạiđây,nhữnggiảthuyếtđựợcđưavàothửnghiệmhồntồnlà
nhữnggiảthuyếtvềthuyếttâmlýhọcchứcnăngvàmơnđạođứcdânchủcủaDewey.
DeweygọitrọngtâmcủachươngtrìnhhọctạiTrườnghọcDeweylà‘mộtphươngthức
hoạtđộngcủatrẻmơphỏnglại,hoặctươngđươngvớimộthoạtđộngnàođódiễnratrong
đờisốngxãhội’.Ởđây,họcsinhđượcchialàm11nhómtuổi,thamgiavàocáccơngtrình
nghiêncứukhácnhautậptrungvàocác‘nhiệmvụ’liênquanđếnlịchsửhayđươngđại.
Nhữngtrẻnhỏnhất,ởđộtuổi4,5,thamgiavàocáchoạtđộnggầngũivớinhữnggìdiễn
ratronggiađìnhhayởhàngxómxungquanhnhưnấunướng,khâuvá,làmmộc…Trẻ6
tuổihọccáchxâydựngtrangtrạitừcáckhốigỗđồchơi,trồngbơngvàlúamì,chếbiến,
rồivậnchuyểnnơngsảnrachợ.Trẻ7tuổi,thìhọcvềcuộcsốngtiềnsửtrongnhữnghang
độngdochúngtựtạonên,trongkhitrẻ8tuổimảimêvớinhữngchuyếnđibiểncủanhững



ngườiPhê-ni-xi,củaRobinsonCrusoevàcácnhàthámhiểmnhưMarcoPolo,Magellan
vàColumbus.Lịchsửvàđịalýđịaphươnglàtrọngtâmchươngtrìnhhọccủatrẻ9tuổi,
trongkhitrẻ10tuổihọclịchsửthờithuộcđịa,táitạolạimơhìnhmộtcănphịngtrong
nhàởcủangườiMỹthờisơkhai.Đốivớitrẻlớnhơn,cơngviệccủachúngkhơngchỉgiới
hạntrongmộtgiaiđoạnlịchsửnhấtđịnh(mặcdùlịchsửvẫngiữvịtríquantrọngtrong
chươngtrìnhhọccủalứatuổinày),màtậptrunghơnvàocácthínghiệmkhoahọcvềgiải
phẫu,điệntừ,kinhtếchínhtrịcũngnhưnhiếpảnh.Khikhơngtìmđượcđịađiểmphùhợp
chonhữngcuộchọpcủacâulạcbộhùngbiện,chúngtựxâydựngmộttrụsởcâulạcbộ
nhưthật.Cơngviệcxâydựngmộttrụsởnhưvậylàmộtnỗlựctậpthể,địihỏitrẻthuộc
nhiềunhómtuổikhácnhauthamgiavàomộtdựán,màtheođốivớikhơngítngười,là
mộtthờiđiểmmangtínhbiểutượngtronglịchsửcủangơitrườngnày.
Nhữnghoạtđộngtheonhiệmvụmộtmặthướngtớiviệcnghiêncứumộtcáchkhoahọc
nhữngngunliệuvàqtrìnhdiễnratrongkhitrẻthựchành;mặtkháchướngtớivaitrị
củachúngtrongxãhộivàvănhóa.Việcđặtcác“chứcphận”làmtrọngtâmmangtínhchủ
đềkhơngchỉtạocơhộiđểtrẻluyệntậpthaotácthủcơngvàtìmhiểulịchsử,màcịnđể
trẻlàmquenvớitốnhọc,địalý,vậtlý,sinhhọc,hốhọc,sáchbáo,nghệthuật,âmnhạc
vàngơnngữ.ỞTrườnghọcThựcnghiệm,Deweytổngkếtrằng,‘trẻđếntrườngđểlao
động,đểnấuăn,mayvá,đểlàmviệcvớiđồgỗvàdụngcụtrongcáchoạtđộngxâydựng
đơngiản,việchọcviết,đọc,làmtính…đãđượcbaohàmtrongphạmvivàxungquanh
cáchoạtđộngnày’.Nhữngkỹnăngnhưđọcđượcpháttriểnkhitrẻnhậnthứcđượcsự
hữuíchcủachúngtrongviệcgiảiquyếtcácvấnđềnảysinhtrongcáchoạtđộngliênquan
đếnnhiệmvụcủamình.Deweylýgiải:
“Chínhđộnglựcmàtrẻtựnhậnthứcđượcđểnắmbắtkỹnănggiúpchúngrấtnhiềutrong
việcnắmvữngcáckỹnăngđó.Dovậy,sáchvởvàkhảnăngđọc,chỉnênđượccoilàcơng
cụmàthơi.”
Saunày,haigiáoviêncủatrườngThựcnghiệmđãmiêutảlạiđầyđủcơngtrìnhthử
nghiệmgiáodụclớnlaonày.Họđưaranhữngdẫnchứngvềthànhcơngđángkểcủa
Deweyvàđồngnghiệptrongviệcđưalýthuyếtcủaơngvàothựctiễn.Vídụ,nhữnghọc
sinh6tuổicủatrườngdựatrênkinhnghiệmmàchúngcóđượcquacáchoạtđộngtrong

giađìnhvànhàtrẻ,đãtậptrungvàonhữngcơngviệcphụcvụgiađình.Chúngxâydựng
mộtmơhìnhtrangtrạitrênchiếcbàncáttrongtrongphịnghọcvàngồisân,haytrồngvà
thuhoạchmộtvụlúamìmùađơng.Giốngnhưđasốcáchoạtđộngxâydựngkháctrong
nhàtrường,việcxâydựngtrangtrạitạocơhộichotrẻhọctốn:Khicầnchiachiếcbàncát
thànhnhiềumảnhđấtkhácnhauđểtrồnglúamì,ngơ,yếnmạch,cũngnhưđểxâynhàở
vànhàkho,trẻsửdụngmộtchiếcthướcdài1footlàmđơnvịđolường,vàhọcđượcthế
nàolàmộtphầntưhaymộtnửa.Việcphânchiađơnvịcủachúng,dẫukhơngchínhxác
tuyệtđối,cũngđủgiúpchúngquyhoạchđượctrangtrạicủamình.Khiđãthànhthạohơn
trongviệcsửdụngthướcvànắmvữngcáckháiniệmnhưnửafoot,mộtphầntưphútvà
inch,trẻđươngnhiênđượcucầulàmviệcchínhxáchơn,vàchúngdễdàngthựchiện
ucầuđó…Khixâydựngnhàởtrongtrangtrại,cầndựng4cáicộtởcácgóc,và6,7
tấmgỗcùngchiềudài.Khiđocáctấmgỗ,trẻthườngqnkhơnggiữcạnhbêntráicủa
thướckẻvàocạnhbêntráicủatấmgỗ,vìthếphảilàmđilàmlạihai,balần,trẻmớiđo
đạcđượcchínhxác.Saukhiđãhồnthànhmộtmặtcủangơinhà,chúnglặplạicácquy
trìnhtươngtựđốivớimặtkia,vàkhilặplạinhưvậy,hiểnnhiêntrẻlàmviệcnhanhchóng
vàchínhxáchơn.


Trongnhữngtrườnghợpnhưvậy,ngườitacóthểthấyhứngthúcủatrẻđốivớimộthoạt
độngnàođó,chẳnghạnnhưviệcxâydựngmơhìnhtrangtrạichínhlànềntảngchoviệc
truyềnđạtmộtlượngkiếnthứcchunmơnnhưchokỹnăngđođạcvàthuậttốnphân
số.Ngồira,phươngphápnàycịngiúptrẻbiếtphươngphápgiảiquyếtvấnđềthử
nghiệm,trongđócácsaisótmàtrẻgặpphảilàmộtphầnquantrọngtrongqtrìnhhọc.
Việccungcấpchotrẻnhữngtrảinghiệmtrựctiếp,nhữngtìnhhuốngphứctạpphầnlớndo
trẻtựtạorachínhlàđiểmmấuchốttrongphươngphápsưphạmcủaDewey.Ơngtinrằng,
chỉkhichươngtrìnhhọcchuyểntrọngtâmsangnhắmvàocácđiềukiệnđịihỏitrẻchủ
độngthamgiavàoviệctạodựngcáctìnhhuốngphứctạpvàtìmhướnggiảiquyếtvấnđề
(mặcdùtrẻcóthểthửnghiệmvàmắclỗi)thìtrítuệmớithựcsựđượcgiảiphóng.
QuaviệcđọccácmơtảvàtườngthuậtvềTrườnghọcThựcNghiệm,khócóthểhiểuđược
dođâunhiềunhàphêbìnhgọiDeweylàkẻkhuyếnkhíchđườnglốigiáodụctiếnbộ

khơngmụcđích.Deweykhơngnhữngđãtrìnhbàyrõràngcácmụctiêucủachươngtrình
giảngdạy,vàchúngđượcthểhiệnrõtrongthựctếgiảngdạytrênlớphọccủacácgiáo
viênlàmviệccùngơng.Cũngnhưnhữngngườitheochủnghĩabảothủtruyềnthống,
Deweytrântrọngnhữngkiếnthứcmànhânloạiđãtíchluỹđược,vàmuốncáchọcsinh
trongtrườngtiểuhọccủaơngđượclàmquenvớikhotàngkhoahọc,lịchsửvànghệthuật.
Ơngcũngmuốnchúnghọcđọc,họcviết,họcđếm,họcsuynghĩmộtcáchkhoahọcvàthể
hiệnbảnthânmộtcáchlịchthiệp,taonhã.Xétvềkhíacạnhchủđềmơnhọc,mụctiêu
giáodụccủaDeweyvẫntươngđốimangtínhtruyềnthống,chỉcóphươngphápcủaơnglà
cấptiếnvàtriệtđể.Nhữngmụctiêucủaơng,tuykhơngcógìđổimới,nhưngcũngđược
thểhiệnmộtcáchrõràng.
TrườnghọcThựcNghiệmkhơngchỉđóngvaitrịhữuhiệugiúpDeweythửnghiệmlý
thuyếttâmlýhọcchứcnăngvàtưtưởngthựcdụngcủamình,màquantrọnghơncịnthể
hiệnhọcthuyếtđạođứcvàdânchủcủaơng.Ơngchorằng,“Phươngdiệnxãhộicủagiáo
dụcđượcđặtlênhàngđầu”.Trênhết,TrườnghọcDeweylàmộtthínghiệmvềđườnglối
giáodụcvìdânchủ.
DeweyđãkháthànhcơngtrongviệctạonênmộtcộngđồngdânchủtrongTrườnghọc
ThựcNghiệm.Trẻcùngnhaulậpkếhoạchchocácdựáncủamình,vàviệcthựchiệncác
dựánđódựatrênsựphânbốlaođộngmangtínhhợptác,trongđóvaitrịlãnhđạođược
thườngxunlnchuyển.Khơngnhữngthế,cộngđồngdânchủnàykhơngchỉđượccác
họcsinh,màcảnhữngngườilớnlàmviệctrongtrườngtrântrọng.
Deweygaygắtphêpháncáctrườnghọc,nơinhữnggiáoviênkhơngđượctạođiềukiện
thamgiavàocácquyếtđịnhcóảnhhưởngđếnhoạtđộngcủahệthốnggiáodụccơnglập.
Ơngđặcbiệtbấtbìnhtrướccácnhàcảitổtướcbỏsựkiểmsốtcủacácchínhtrịgiađối
vớitrườnghọcđểrồilạitraochonhữngngườiquảnlýtrườnghọcquyềnhạnchunchế
khổnglồ.SựchỉtríchnàyphảnánhquyếttâmcủaDeweytrongviệcmởrộngdânchủ
vượtquaphạmvichínhthể,đivàocảcơngsở.
Deweycănvấn:
“Dânchủcóýnghĩagì,nếunhưkhơngphảilàđểcáccánhânthamgiavàoviệcquyết
địnhmơitrườngvàmụctiêulàmviệccủachínhmình;nếunhưkhơngphải,trênhết,thơng
quasựphốihợptựdochunggiữacáccánhângiúpchocơngviệcchungđượchồnthành

tốthơnlàđểchomộtnhómnhỏlậpkếhoạch,tổchứcvàđiềukhiển,chodùnhómnhỏấy


cókhơnngoanvàthiệnchíđếnđâu?”.
ỞTrườnghọcThựcNghiệm,Deweycốgắngthựcthiloạihìnhdânchủtạicơngsởnày.
Cơngviệccủagiáoviênđượctổchứccũngtươngtựnhưđốivớihọcsinhtrongtrường.
Hàngtuần,giáoviêntậptrunglại,cùngnhauthảoluậnvàlậpkếhoạchlàmviệc.Mặcdầu
sựcómặtcủaDeweyđãhạnchếphầnnàoviệcchỉtríchcủahọ,nhữnggiáoviênnàyvẫn
đóngmộtvaitrịtíchcựctrongviệchìnhthànhchươngtrìnhgiảngdạycủatrường.
DeweykhơngcómộtchiếnlượcrõràngchoviệcbiếnđasốcáctrườnghọccủaMỹthành
cácthểchếhoạtđộngnhândanhnềndânchủcấptiến.Mặcdùơngkhơngchủđịnh,cũng
khơngkỳvọngphươngphápcủaTrườnghọcThựcnghiệmsẽđượchồntồnmơphỏng
lạiởnhữngnơikhác,thìơngvẫnhivọngngơitrườngcủaơngsẽlànguồncảmhứngcho
nhữngngườitìmđườngcảicáchhệthốnggiáodụccơnglập,cũngnhưlàmộtcơsởđào
tạochonhữnggiáoviênvàchungiacótưtưởngcấptiến.Ơnghiểurằng,thànhcơng
củatrườnghọcDewey,mộtphầnkhơngnhỏlànhờvàosựcáchlygiữangơitrườngnày
vớivơsốnhữngmâuthuẫn,chiarẽ,vàbấtbìnhđẳngtrongxãhộiquymơlớnhơn,mộtsự
cáchlykhólặplạiởđâukhác.Xétchocùng,đâychỉlàmộtngơitrườngnhỏ,baogồm
tồnconemcủanhữngtríthứctrunglưu,đượctrangbịđộingũgiáoviênlànhnghề,tận
tuỵ,vàcóquanhệvớinhữngnhàtríthứccủamộttrườngđạihọchàngđầunướcMỹ.
MặcdùDeweykhơngcókếhoạchthànhlậpcáctrườnghọcvớivaitrịlànhữngthểchế
đốilậpcóảnhhưởnglớntớigốcrễcủanềnvănhốMỹ,ơngvẫncómộthìnhdungrõ
ràngrằng,nhữngtrườnghọctrongmộtxãhộihồntồndânchủsẽrasao.Ơngđãcố
gắng,vàgặtháithànhcơngđángkể,trongviệcthểhiệnnhữnghìnhdungcủamìnhqua
TrườnghọcThựcnghiệm.Rõràng,ngơitrườngnàyđượcthiếtkếkhơngphảiđểtáisinh
xãhội.TuyDeweycốgắngliênkếttrườnghọcvớiđờisốngxãhộibênngồiquaviệcđặt
các‘nhiệmvụ’làmtrọngtâmcủachươngtrìnhhọc,ơngđãchủýlọclấynhữngđặctrưng
cốtlõinhấtcủanhữngcơngviệcnàytừcáchchúngđượcthựchiệntrongxãhộiMỹ,bằng
cáchtáchchúngrakhỏinhữngquanhệxãhộicủasảnxuấttưbảnvàđưachúngvàomột
mơitrườngcótínhhợptác,màởđó,nhữngngườithựchiệnchúngngồixãhộithựchầu

nhưkhơngthểnhậnrachúng.Ởngơitrườngnày,Deweychorằng,“nhữngnhiệmvụ
mangtínhđặcthùđượcthựchiện,màkhơngcóáplựcnàovềmặtkinhtế.Mụcđíchcủa
nhữnghoạtđộngnàykhơngphảilàgiátrịkinhtế,màlàsựpháttriểnnănglựcvàhiểubiết
xãhội”.
Khơngbịgịbóbởinhữnglợiíchhạnhẹp,nhữngnhiệmvụtrongtrườngđượctổchứcsao
chongườithựchiệnnhữnghoạtđộngấyýthứcđượcphươngpháp,mụcđích,hiểubiết
baohàmtrongđó,tứclàhoạtđộngấycóýnghĩavớichínhbảnthânngườithựchiện
chúng.Cơngviệccủatrẻlàmộtloạihìnhlaođộngliênhồn,địihỏisựphốihợpcủacả
chântaylẫntríóc,chứkhơngriêngrẽnhưnhữngloạihìnhlaođộngngàycàngtrởnên
phổbiếntrongcáccơngxưởnghayvănphịngtrênđấtMỹ.ĐơikhiDeweygọiTrường
họcThựcnghiệmlàmộtxãhộiphơithai,nhưngnócịnxamớitrởthànhphơithaicủaxã
hộibênngồinhữngbứctườngcủanó.NókhơnghứahẹnsựtáisinhmộtnướcMỹcơng
nghiệp,màhìnhdùngtrướccơngviệctáithiếtnướcMỹmộtcáchtồndiện.
TuổiđờicủaxãhộitheohìnhdungcủaDeweyrấtngắnngủi.Vàtrớtrêuthay,sựlụitàn
củanólạilàkếtquảcủasựđấutranhđịiquyềnquảnlýTrườnghọcThựcNghiệmcủa
nhữngngườilàmviệctrongđó.Xétchocùng,ngơitrườngnàykhơngphảilàsởhữucủa
Deweycùngcácđồngnghiệpcủaơng,màlàcủatrườngĐạihọcChicago.Năm1903,một


trườnghọcdoĐạitáFrancisParkerthànhlậpđượcsápnhậpvớiTrườnghọcThực
nghiệm.Năm1904,ơngHiệutrưởngHarpercủaĐạihọcChicagođứngvềphíacácgiáo
viênvànhữngngườiquảnlýbấtbình,vốnrấtkhơngtánthànhviệchợpnhấtvới‘Trường
họccủaƠngbàDewey’,vàlongạiAliceDeweysẽchohọnghỉviệc.KhiơngHarpersa
thảiAlice,Deweytừchức,vàngaylậptứcvềlàmviệctạitrườngĐạihọcColumbia,để
tiếptụcsựnghiệplâudàicủamìnhchođếncuốiđời.SựthấtbạicủaTrườnghọcThực
nghiệmlàđiềumànhiềungườiđemrasuydiễnvàlợidụngđểthườngbópméonhữngý
tưởngsưphạmcủaDewey,vàsựthấtbạitrongviệckếthừasựthểhiệncụthểvàtàitình
nhữngýtưởngdânchủcủaơng.
Cảicáchtiếnbộ
MặcdùDeweykhơngbaogiờmởlạiđượcmộtngơitrườngriêngcủamình,nhưngcho

đếncuốiđời,ơngvẫntiếptụccơngviệccủamộtnhàphêbìnhtíchcựcđốivớihệthống
giáodụcMỹ,vàthậmchícịnranướcngồi,góptiếngnóitrongcơngcuộccảicáchgiáo
dụcởNhật,Mêhicơ,ThổNhĩKỳ,LiênXơvàTrungQuốc.Chínhởnhữngquốcgianày,
Deweyđãgâyảnhhưởngđángkểnhất.ĐặtchânđếnTrungQuốcnăm1919,ngaytrước
thờiđiểmphongtràoNgũTứ(1)bùngnổ,Deweynhậnđượcsựchàođónnồngnhiệtcủa
khơngíttríthứcTrungQuốc,nhữngngườimà,theolờimộtsửgia,đãgắnliềntưtưởng
củaDeweyvớichínhkháiniệmvềhiệnđại.NiềmtinvềdânchủcủaDeweyđãkhiếnơng
trởnênmâuthuẫnvớihàngloạtcácnhàgiáodụctiếnbộ,trongđócócảnhữngngườitự
nhậnmìnhlànhữngngườitrungthànhvớitưtưởngDewey.
Ơngchỉtríchnhữngnhàquảnlýtiếnbộủnghộchươngtrìnhgiáodụchướngnghiệpmà,
theoơng,làmộthìnhthứcgiáodụcphânchiatầnglớp,biếnnhàtrườngthànhmộttác
nhânhữuhiệuchoviệctáisinhmộtxãhộiphidânchủ.Ơngnói,“Loạihìnhgiáodục
hướngnghiệp,màtơicholàhợplýkhơngphảilàmộtloạihìnhnhằmđàotạosaocho
ngườilaođộngthíchứngvớichếđộcơngnghiệpvốncó,bởiđólàmộtchếđộ,màtơi
khơngmấytánthành.”Nênchăng,ngườiMỹnêncốgắngxâydựng‘mộthệthốnggiáo
dụchướngnghiệpbướcđầulàmthayđổi,vàcuốicùngđiđếncảitổchếđộcơngnghiệp
hiệntại’.Deweycũngtiếptụctáchkhỏinhữngnhàgiáodụctiếnbộtheotưtưởnglãng
mạn,lấytrẻlàmtrungtâm.Năm1920,trongmộtlầnbộtphát,bấtchấpdưluận,ơnggọi
phươngphápđơnthuầnchotrẻpháttriểntựnhiên,khơngcósựkèmcặp,là‘thựcsựngu
xuẩn’.Cuốicùng,năm1930,ơngthậmchícịntranhcãivớicảnhững‘nhàcảitổxãhội’
triệtđể,nhữngngườimangtưtưởngcólẽgầngũivớiơngnhất,khihọtiếnhànhchủ
trương‘chốnggiáođiều’đểbáclạichươngtrìnhgiảngdạynhằmchínhthốnghốmộttrật
tựxãhộimangtínhápbức.Ơngkhơngnhấttrívớihọ,bởiviệchọthamgiavàophong
tràochốngtuntruyềnchỉchứngtỏrằng,họthiếuniềmtinvàosứcmạnhcủalýtưởngvà
phươngtiệntheođuổilýtưởngcủachínhhọ.Nhữngkếtluận,màhọđưaravềkhuyết
điểmcủaxãhộitưbản,chưachịuảnhhưởngcủanhữngluậnđiệutuntruyền,nhưnglại
điđếnnhữngkếtluậntrêndựatrênviệc‘nghiêncứumộtcáchtrítuệnhữngnguồnlựcvà
điềukiệntronglịchsửcũngnhưtronghiệntại’.
Nhữngnhàdânchủtiếnbộcũngnêntinrằng,họctrịcủamìnhcókhảnăngđiđếnnhững
kếtluậnnhưvậybằngchínhphươngtiệnấy,khơngphảivìcáchlàmđódânchủhơn,mà

bởinhữngkếtluậntrêncầnphảiđượcliêntụckiểmchứngquaphươngphápgiáodụcấy.
‘Nếuphươngpháptưduyấyđãcótácdụngđốivớichúngta,thìtạisaochúngtalạicóthể
ngộnhậnrằng,nósẽkhơngcótácdụngvớihọctrịcủachúngta,vàkhơnglàmchochúng


nhiệttìnhvànăngđộng?”.
NgườitathườngtỏvẻlịchsựlắngnghenhữngphêbìnhcủaDeweyđốivớicácnhàcải
cách,nhưngkhơngmấyaichịutiếpthu.Rấthiếmngườiđitheo‘conđườngthốtkhỏi
nhữngrốirentronggiáodục’,màơngđềxướng.Cùnglúcđó,nhữngtưtưởngxãhộicủa
Deweyqcấptiếnđốivớinhữngngườiủnghộhiệuquảkhoahọc,vàlạikhơngđủtriệt
đểđốivớinhiềungườitheochủtrươngtáithiếtxãhội.Hơnthếnữa,mặcdùtưtưởngcủa
Deweyucầuxâydựngmộtchươngtrìnhhọcmangtínhcáchmạng,nhữngngườitheo
chủnghĩalãngmạnvẫncảmthấynóqcoitrọngtruyềnthốngvàchủđềmơnhọc.Bởi
vậy,nhưnhàsửhọcHerbertKliebardnhậnxét,ngayvớitầmvóctrítuệ,uytínquốctếvà
vơsốthànhtíchsánggiácủaơng,Deweyvẫnkhơngquytụđủnhữngmơnđồtronggiới
sưphạmthựchànhđểđượcgâyảnhhưởngđángkể.
NếunhưDeweytiếptụctintưởngrằng,nhữngnhàgiáolànhững“ngườitrợgiáotrong
vươngquốcđíchthựccủaChúa”,cólẽơngsẽcịnthấtvọnghơnlàkhinhữnglýluậnsư
phạmcủaơngthườngchỉnhưđàngảytaitrâutrướcnhiềungười.Tuynhiên,sauĐạichiến
Thếgiớithứnhất,trườnghọckhơngcịnlàtrọngtâmhoạtđộngcủaDewey.Bướcngoặt
nàychứngtỏDeweyđãnhậnthứcđượcmộtcáchthấuđáohơnvềvịtrícủatrườnghọc
trongqtrìnhcảitổxãhội,vàlớphọcđượcđưaraxakhỏitâmđiểmcủatầmnhìnvềcải
cáchcủaơng.ĐiềumàtrướcđâyDeweytừngcholàphươngtiệnquantrọngcủaqtrình
dânchủhốđờisốngxãhộiMỹ,giờtrởthànhmộttrongsốnhữngphươngtiệnquan
trọng,nhưngkhơngquantrọngbằngnhữngthểchếchínhtrịcơngkhaicủahệthốnggiáo
dụccơnglập.Deweybắtđầuthẳngthắnthừanhậnsựgắnbómậtthiếtgiữanhàtrườngvà
nhữngcơcấuquyềnlựchiệnhành.Dođó,nhàtrườngbịsửdụngnhưmộtcơngcụtáisinh
xãhộiphânchiagiaicấpdướichếđộtưbảncơngnghiệp.Chínhbởingunnhânnày,
việcbiếntrườnghọctrởthànhnhữngtácnhâncảicáchdânchủlàhếtsứckhókhăn.
Nhữngnỗlựcnhằmxâydựngtrườnghọcthànhnhữngthểchếdânchủhơnliêntụcgặp

phảitrởngạibởilncónhữngthếlựclớnmuốnduytrìtrậttựxãhộivốncó.Những
nhượcđiểmcủatrườnghọcphảnánhnhữngnhượcđiểmcủacảxãhội,vàviệckhắcphục
nhữngnhượcđiểmcủatrườnghọckhơngthểtáchrờicuộcđấutranhvìdânchủchocảxã
hội.Trườnghọcchỉcóthểđónggópchosựnghiệpdânchủhốxãhộichỉkhi‘trườnghọc
gắnbóvớiphongtràocủamộtlựclượngxãhộinàođó’.Khơngnênnhìnnhậntrườnghọc
theoquanđiểmcủaDeweylàmộthìnhthứclykhaichínhtrị.
DisảncủaDewey
SaukhiDeweymất,trongnhữngnăm1950,tưtưởnggiáodụccủaơngbịnhữngngười
đốilậpchỉtríchnặngnề.Họchorằng,hầuhếttấtcảnhữngnhượcđiểmcủahệthốnggiáo
dụccơnglậpcủaMỹđềulàdolỗicủaơng.ẢnhhưởngthựcsựcủaDeweyđốivớicác
trườnghọccủaMỹrấthạnchế,vànhữngnhàphêbìnhbảothủthườnglầmlẫnđánhđồng
ơngvớinhữngngườitheotưtưởngtiếnbộ,màchínhDeweycũngtừngphêphán.Tuythế,
những‘ngườitheotràolưuchínhthống’longạisựsuygiảmcủanhữngchuẩnmựctrítuệ
vàmốiđedoạcủanóđốivớiđấtnướcđangchạmtránvớichủnghĩaCộngsảntrongcuộc
Chiếntranhlạnhnày,vẫncoiDeweylàmộtđốitượngthườngbịđemrachỉtrích.Khi
LiênXơphóngvệtinhvũtrụSputnik,nhữnglờichỉtríchvốnđãkhóngheđốivớihệ
thốnggiáodụcMỹlạicàngtrởnênchóitaihơn.Khơngloạitrừbấtkìai–từTổngthống,
PhóTổngthống,cácđơđốc,tướnglĩnh,taybn,ngườibántạphố,thợđánhgiày,kẻ
bánrượulậu,taymơigiớinhàđất,kẻcơnđồ-đềunhảyvàolớntiếngđổlỗiviệcMỹđể


LiênXơvượtquatronglĩnhvựcnghiêncứuvũtrịvàbayquanhtráiđấtlàdoDewey.Từ
nhữngnăm1950,nhữnglờichỉtríchtươngtựtrởthànhmộtchủđềthườngxun,địnhkỳ
củacáccuộctranhluậnvềthựctrạnggiáodụcMỹ,vàmỗilầncótiếngkêugọiquaytrở
lại‘cănbản’làynhưrằng,cókèmtheonhữngtiếngsỉvảDewey.Kiểuchỉtríchnày
thườngmiêutảsailệchDeweylàmộtngườitheotrườngpháiRousseauhãohuyền.
MặcdùngàynaycórấtnhiềunhàgiáoMỹ,cólẽđãđọcvềDeweynhiềunhất,vàcốgắng
dạyhọctheophươngphápmàDeweyhướngdẫn,thìcácnhàphêbìnhvẫnđánhgiáthấp
mộtcáchnghiêmtrọngtầmvóccủaơng.Disảncủaơngkhơngphảilàmộtphươngpháp
thựchànhđãđượcđịnhhình,màlàmộtquanđiểmđầykhiêukhích.Đasốtrườnghọcvẫn

chưaphảilà‘nhữngnơivơcùngthúvị’và‘nhữngtiềnđồnlợihạicủanềnvănminhnhân
loại’theoýtưởngcủaơng.Dẫuvậy,đốivớinhữngngườimuốnxâydựngtrườnghọctheo
ýtưởngcủaDewey,nhữngthànhquảlaođộngcủaDeweyvẫnlnlàmộtdisảnvơgiá.


THÁINGUNBỒI(1868-1940)


THÁINGUNBỒI
(1868-1940)
MộtnhàcáchmạnggiáodụctiênphongđầuthếkỷXX,BộtrưởngGiáodụcđầutiêncủa
TrungQuốc
Giáodụckhơngchịusựkìmkẹpcủachínhtrị
TháiNgunBồilàmộtnhàcáchmạnggiáodụctiênphongđầuthếkỷXXcủaTrung
Quốc.ƠngnổitiếngvớinhiềucươngvịnhưBộtrưởngGiáodụcđầutiêncủaTrungHoa
Dânquốc,HiệutrưởngtrườngđạihọcBắcKinh,ngườisánglậpvàlàchủtịchđầutiên
củaTrungHoaHọcviệnviệnnghiêncứuquốcgiacaocấpnhấtTrungQuốc.TháiNgun
Bồicịnđượcbiếtđếnvớivaitrịtiênphongtrongviệccảicáchhệgiáodụctruyềnthống
cũngnhưnhữngnỗlựchếtmìnhnhằmkếthợptưtưởnggiáodụccủaTrungQuốcvới
PhươngTây.
Vàinétvềtiểusử.
TháiNgunBồi,tựHạcKhanh,hiệuKiếtDân,sinhngày11/1/1868ởhuyệnThiệu
Hưng,tỉnhChiếtGiang.Nhờgiađìnhkhágiảnênơngđượchọchànhchuđáo,dùimài
kinhsửvàvượtquacáckỳthituyểnquanlạicủatriềuđìnhnhàThanhmộtcáchxuấtsắc.
22tuổi,ơngđậutiếnsĩvàđượcvàolàmtrongHànlâmViện,mộtphẩmhàmcaoqdành
chogiớitríthứcphongkiếnTrungQuốc.
CuộcchiếntranhTrung-Nhậtnăm1894-1895đãbộclộnhữngyếukémcủanhànước
phongkiếnTrungHoatrướckhoahọckỹthuậttiêntiếncủaPhươngTây.TháiNgun
Bồiquyếtđịnhtừbỏviệcbiênsoạncáctácphẩmkinhđiểnvàchuyểnsangdịchcácsách
củaChâuÂu,mongướctìmranguồngốcsựthànhcơngcủaPhươngTây.Sauđó,ơng

giànhnhiềuthờigiangiảngdạy,cốgắngtruyềnbávàcổxchonhữngtưtưởngmớicủa
PhươngTây.Năm1901,cácnhàgiáodụcởThượngHảilậpTrungQuốcGiáodụcHộivà
bầuơnglàmChủtịch.Năm1907,ơngsangĐứchọctriết,thẩmmỹ,nhânchủngvàtâmlý


họcthựcnghiệmtạitrườngĐạihọcLeipzig.SuốtthờigianởĐức,ơngdịchnhiềusách
giáokhoagiáodụcđạođứcchocáctrườngphổthơng,viếttácphẩm“Lịchsửđạolý
TrungQuốc”vàdịchnhiềucuốnkhác.TrởvềTrungQuốcnăm1911,ơngđượcbổnhiệm
làmTổngtrưởngGiáodụccủachínhphủlâmthờiNamKinh.Năm1912,ơngtừchứcđể
phảnđốichếđộchunquyềncủaViênThếKhảivàlạisangĐứctiếptụcnghiêncứu.
Năm1913,ơngsangPháp,họctiếngPhápvàgiúpđiềuhànhCầnCơngKiệmHọcHội
củalưuhọcsinhTrungQuốccũngnhưthànhlậpHoa-PhápGiáodụcHội.
Từnăm1916chođếnnăm1926,vớicươngvịHiệutrưởngĐạihọcBắcKinh,vớitư
tưởngđộclậptrongtưduyơngđãtriểnkhaimạnhdạnthíđiểmcácchươngtrìnhcảicách
vàchủtrườngkhuyếnkhíchtàinăngtrẻ,ĐạihọcBắcKinhđãtrởthànhmộttrườngđại
họccóuytínhàngđầuởTrungQuốc.
Năm1927,ơngđượcbầulàmViệntrưởngViệnđạihọcthaychoBộgiáodụccũ.Đầunăm
1928,ơngthamgiathànhlậpTrungHoaHọcviệnnhằmthúcđẩynghiêncứukhoahọcvà
cơngnghệtrongnước.Dướisựlãnhđạocủaơngtrongcươngvịchủtịchđầutiên,Việnđã
gópphầntolớntrongviệcnângcaotrìnhđộnghiêncứukhoahọcởTrungQuốcvàmột
sốcơsởnghiêncứukhoahọcởđâyđãcóuytíntrêntồnthếgiới.
Saukhinghỉhưu,ơngmắcbệnhnặngtừnăm1936rồimấtngày5/3/1940tạiHồngKơng
ởtuổi72.
PhêphánnềngiáodụcKhổnggiáo
Bànvềchươngtrìnhgiảngdạylà16cuốnsáchđầutiênơngviếtriêngvềgiáodục.Xuất
bảnnăm1901,cuốnsáchphântíchhầuhếtnhữngkinhnghiệmquantrọngnhấtcủaơng,
cũngnhưhệtưtưởngđươngthờivàđềcậpđếnnhữngtưtưởnggiáodụcmàơngtheođuổi
vàphântíchkỹhơnởcáctácphẩmsaunày.Ơngviết:
“Thờiniênthiếucủatơihồntồnbịphíphạmvớimongmuốntrởthànhmộthọctrịgiỏi
trongcáckỳthidotriềuđìnhtổchức.Tuổitrẻcủatơichìmđắmtrongcáchhọcmơphạm,

gắnchặtvớiviệcnghiêncứukinhsử.Mãitớinăm30tuổi,tơimớibắtđầunhậnranhững
hạnchếtronghệthốnggiáodụcđó”.
ƠngdùngsáuchữHánkháiqttồnbộbảnchấtnềngiáodụckiểucũ:Bỉ(xấuxa),Loạn
(lộnxộn),Phù(sáorỗng),Tỉ(sợsệt),Trệ(đìnhtrệ)vàKhi(dốitrá).TháiNgunBồi
nhậnxétmụcđíchcủanềngiáodụcphongkiếnhếtsứcxấuxakhichỉdạyhọctrịcách
họcđểthiđậucáckỳtuyểnquanlại,buộchọctrịhọcvớimụctiêuduynhấtlàvìlợiích
vàsựthăngquantiếnchứccủabảnthân.Nềngiáodụcấylộnxộnbởikhơngđápứng
đượcnhucầucủatrẻemnóiriêngvàchosựpháttriểnnhâncáchnóichung.Họcsinhchỉ
đượchọccáccuốnkinhsửkhơnghềthayđổitừđờinàysangđờikhác.Nềngiáodụcđó
sáorỗngbởiphươngphápphổbiếnnhấtvẫnlàhọcthuộclịngvàtầmchươngtríchcú.
Thêmvàođó,mốiquanhệthầytrịhếtsứcnặngnềvàxacách,thầylncóquyềnbuộc
trịphảihọc,cịntrịkhơngcóquyềnchấtvấnthầyvàkhơngđượctựdotheođuổimục
đíchcủamình.Tâmlýchungcủahọcsinhlàđốiphó,bởiáplựccủaviệchọcvàthicửlớn
đếnnỗicoitrườnghọcnhưnhàtùvàkhaokhátmộtcuộcsốngvuitươi,trẻtrungvàsơi
nổi.
Kếtquảcủacáckỳthituyểnquanlạiđókhơngphảnánhthựcchất,bởiviệcgiáodụcở
trườngkhơnghiệuquảvàkhơngthiếtthực.Nhữngngườitrúngtuyểntạothànhmộttầng


lớpquanlại,đặcquyền,đặclợi,lnbaochenhau.Ơngkhẳngđịnhhệthốnggiáodục
đươngthờikhơngtrangbịnhữngkiếnthứccầnthiếtđểxâydựngmộtxãhộiTrungQuốc
thịnhvượngvàkhơngtạochoconngườicảmhứngsángtạo.Cộirễcủasựphilýấylàở
chỗtriếthọccủahệthốngnàychỉxoayquanhhệthốngthicửmàkhơngđềcậptớixãhội
lồingười.ƠngkêugọicácnhàgiáodụcTrungQuốcphảinhậnthứcđượccuộckhủng
hoảngvềgiáodụcvàdũngcảmphábỏsựràngbuộccủanềngiáodụccũ.Làngườiđiđầu
trongphongtràođịicảicáchgiáodụcởTrungQuốc,ơngtunbố:
“Chúngtaphảiđượctựdotưtưởngvàtựdongơnluận,vàkhơngđểchomộttrườngphái
triếthọchaybấtkỳmộtloạihìnhtơngiáonàogiamhãmtưtưởngcủachúngta.Tráilại,
chúngtaphảilnhướngtớinhữngtưtưởngcaocảmangtínhnhânloại,nhữngtưtưởng
sẽtồntạimãi,bấtkểkhơnggianvàthờigian.Đólànềngiáodụcxứngđángvớitêngọilà

nềngiáodụctồncầu”.
Ơngcươngquyếtvớiquanđiểm“cácnhàgiáodụcphảixâydựngtiêuchuẩngiáodụctrên
cơsởbốicảnhcủaxãhộivàcủangườidân.Nhờđó,chúngtasẽcómộtnềngiáodục
khơngchịusựkìmkẹpcủachínhtrị”.Theoơngđósẽlàmộtnềngiáodụcmớigắnbóhữu
cơvớixãhộivànềnvănhốtrongxãhộiđó.
NỗlựchợpnhấttưtưởngĐơng-Tây.
Mặcdùphêphánhệthốnggiáodụccũ,nhưngơngchưabaogiờđịixốbỏhồntồndi
sảntruyềnthốngKhổnggiáoTrungHoa.Theoơng,muốnhiệnđạihốhệgiáodụcmới,
nhấtthiếtphảikhơidậylịngtựhàodântộcvàsẵnsàngtiếpcậnmộtcáchlinhhoạtvăn
minhPhươngTây.Ơngnhậnthấymộttrongnhữngkhókhănlớnđangtháchthứccácnhà
giáodụcTrungQuốcbấygiờlàsựthấtbạitrongviệcphânbiệtrõđâulàmặttiếnbộvà
đâulàmặtlạchậutrongnềnvănminhTrungHoaxưa.Ơngviết:
“Nếunhưtrongqkhứchúngtakhoekhoangvìsựsiêuviệtcủađấtnướcchúngtabao
nhiêuthìngàynay,tráilại,saubaolầnthấtbạinhụcnhã,chúngtalạithầnthánhhốmọi
thứtừnướcngồivàkhinhrẻmọidisảncủadântộc.Chúngtasẵnlịngápdụngnhững
họcthuyếtvàthựctiễnđãđượccácquốcgiakhácchấpnhận,nhưnglạikhơngdámthử
nghiệmnhữnghọcthuyếtmớicủachínhmình”.
TháiNgunBồichorằng,conđườngcảicáchđúngđắnlàphảiđitheođườnglốidung
hồ(phươngpháptrungdung),nênchọnlọcvàtổnghợpnhữnggìtinhtnhấttrongmỗi
nềnvănhốđểxâydựngvàthửnghiệmnhữnghọcthuyếtmớiphùhợpvớihồncảnhcụ
thểcủaxãhộiTrungQuốc.
Vớitinhthầnđó,nhữngnghiêncứusaunàycủaơngchủyếutậptrungvàonhiệmvụchính
làsosánhcáctưtưởnggiáodụcvàvănhốcủaPhươngTâyvớiTrungQuốcđểtìmra
cáchkếthợphàihồvàthúcđẩynềngiáodụcTrungQuốc.Muốntìmraphươngpháp
thíchhợpchosựkếthợpgiữatưtưởngPhươngTâyvớitưtưởngTrungQuốc,trướchết
cầnhiểurõtinhthầnkhoahọccủaPhươngTây.Sauđó,ápdụngtinhthầnkhoahọcnày
sànglọcnhữnghọcthuyếtcũcủaTrungQuốc.Chỉbằngcáchlàmnhưthếthìmớicóthể
tạoracáchtiếpcậnmới”.
Vớilịngnhiệthuyếtkhơngmệtmỏi,ơngtrơngcậyvàokhoahọcPhươngTâybởiđólà
độnglựcchosựtiếnbộcủavănminhPhươngTây,trongđónhấnmạnhvềmốiquanhệ

củakhoahọcvớigiáodục.TừthànhtựucủacácnướcPhươngTây,TháiNgunBồiơng
thấyviệcchútrọngkhoahọcsẽtạođộnglựcmởmanghiểubiếtchoconngười,pháttriển


nhữngkỹnăngquansátvàthựcnghiệm,cũngnhưtạonênkhảnăngtưduychínhxácvà
tầmnhìnbaoqt.Dođó,khoahọcsẽnângcaohiệuquảcủagiáodụccảvềquymơlẫn
độchínhxác.Ơngchorằng,nềngiáodụcphongkiếncủaTrungQuốcthiếuvắngnhững
mơnkhoahọctrongkhithơngquaviệcnghiêncứucácmơnkhoahọcPhươngTâysẽ
giànhđượcnhiềusứcmạnhcảvềlýthuyếtvàthựcnghiệm.Khisosánhsựpháttriểngiáo
dụccủaTrungQuốcvàAnhQuốc,ơngviết:
“Chúngtơithựcsựmongmuốnnềngiáodụccủamìnhnhanhchóngpháttriểntrởthành
mộtnềngiáodụckhoahọc.TạiAnh,khơngnhữngcácphịngthínghiệmtrongcáctrường
đạihọcmàviệcnghiêncứukhoatrongxãhộicũngđượctrangbịrấttốt.NhưngởTrung
Quốc,nềngiáodụccũkhơnghềchútrọngtớigiảngdạycácmơnkhoahọcngồiviệcqui
địnhkhnmẫuchohọctrịvàchútrọngvănchương”.
Vớitinhthầnkhoahọcđó,ơngcốgắngtìmkiếmnhữngtưtưởngvànhữngkinhnghiệm
qbáucủaPhươngTâynhằmtìmragiảiphápphùhợpchoviệccảicáchgiáodụccủa
TrungQuốc.Nhữngnỗlựcđóthểhiệnbởinămloạihìnhgiáodục.
Nămloạihìnhgiáodục.
TrởthànhBộtrưởngGiáodụcnăm1912,TháiNgunBồiliềnđềxuấtmộtchínhsách
giáodụcchonhànướccộnghồ,vớiđặctrưngnămloạihìnhgiáodục:giáodụccơngdân
(giáodụcqnsự),giáodụcthuyếtvịlợi();giáodụclnlý,quanđiểmtồncầuvàgiáo
dụcthẩmmỹ.
ƠngđềxuấtloạihìnhgiáodụcqnsựđểbảovệTrungQuốc,đểgiànhlạinhữngquyền
đãmấtvàđểpháttriểnvănminhcơngnghiệp.Nhưngmặtkhác,ơnghiểuloạihìnhgiáo
dụcnàycũnghìnhthànhtưtưởngquốcgiachủnghĩa,đểcuốicùngsẽphảinhườngbước
chophươngpháptiếpcậntồncầu.Nhưngđểđápứngcuộckhủnghoảngkhicácthếlực
ngoạixâmvàsựkìnhđịchgiữacácphepháiqnsựđangđedoạsựtồntạicủađấtnước,
nênơngnghĩloạihìnhgiáodụcđólàcầnthiếtvàlàcấpbáchđểbảovệđấtnước,vàđể
cânbằngsựxungđộtgiữacácphepháikhácnhau.

Đểlàmrõýniệmcủaviệcgiáodụctheothuyếtvịlợi,ơngviết“Lýthuyếtnàyđượcsáng
tạoởMỹ,nhưnggầnđâyđãtrởnênthơngdụngởcácquốcgiaChâuÂu.Tạiđấtnước
chúngta,tàingundướilịngđấtvẫnchưađượcsửdụngnênchúngtarấtnghèo.Vìthế,
việcgiáodụcvịlợicầnphảiđượcưutiên”.
ChủnghĩathựcchứngcủaJohnDeweyđặcbiệtlơicuốnơngkhichútrọngvàophương
phápnghiêncứuthựcnghiệm.ƠngđồngývớiDeweyrằng,giáodụchiệnđạicầnphải
đượcthiếtlậpnhằmmanglạinhữnglợiíchtốiđa,khuyếnkhíchtríthơngminhcủacon
người,thúcđẩydânchủvàpháttriểnkinhtế.NhữngvấnđềtrongnềngiáodụcTrung
Quốcđanxenràngbuộcvớicácvấnđềkinhtế,vănhốvàchínhtrịnênkhơngthểgiải
quyếtđơnthuầnbằngcáchchonhiềungườiđượctớitrườnghơn,haybằngviệcxâydựng
hệthốngtrườnghọctheohìnhmẫucủaMỹhoặccácquốcgiacơngnghiệpkhác.
TháiNgunthườngnhắcđếnsựlạmdụngđầybikịchcáckiếnthứckhoahọcvìnhững
mụcđíchhẹphịicủanhữngthếlựcchínhtrịvàvìlợiíchkinhtếởPhươngTây.Ơngcảnh
báohìnhthứcgiáodụcqnsựvàvịlợikhơngđikèmvớigiáodụclnlýchỉđemlạisự
trịchthượngvàtháiđộthùnghịch.Sựthịnhvượngcủaquốcgiakhơngđicùngvớiviễn
cảnhtồncầusẽchỉgâyrasựhỗnloạn,vơtổchức.Nênơngđềxuấthồhợptưtưởngđạo
đứctruyềnthốngTrungQuốcvớitinhthầnkhoahọccủaPhươngTâyđểlợiíchcủakhoa


học,cơngnghệsẽđượcmởrộngchomọingườidântrênthếgiới.
Vềgiáodụcđạođức,ơngtinrằng,nhữngtưtưởngphongphúvàsâusắccủanhữngnhà
giáodụctronglịchsửTrungQuốclngópphầnxâydựngtrithứcthếgiới.Từquanđiểm
lịchsửđó,ơngđềxuấtcáchtruyềntảinhữnggiátrịtruyềnthốngvàoxãhộihiệnđại,theo
tưtưởngvềnềngiáodụcmới.TháiNgunBồiơngkiênđịnhchorằngnhữngchâm
ngơn,nhữnglờigiáohuấnlnlýtrongxãhộiphongkiếnqlỗithời,nhưlịngtrungvới
VuavàsựtơnsùngKhổnggiáo,đingượclạitưtưởngcộnghồ,cầnphảiđượcloạibỏ
khỏisáchgiáokhoa.Nhưngnhữngtưtưởngđạođứctruyềnthốngbắtkịpvớitưtưởng
tiếnbộthìcầnphảiđượcduytrìvàpháttriển.TháiNgunBồichorằngnềngiáodục
mớicủaTrungQuốccầnphảitiếptụcduytrìvàpháthuynhữngngunlýđạođứccógiá
trịtrongdisảnquốcgiađểtiếptụcqtrìnhhiệnđạihốTrungQuốc.Ơngviết:

Giáodụcđạođứcnhằmhướngconngườisốngvàlàmviệcvìnhau,vìlợiíchvàsựbảovệ
lẫnnhau.Tấtcảnhữngđiềunàynhằmphávỡtậpqnsốngíchkỷ,loạibỏtậngốcrễý
thứcphânbiệt“tơi”và“ngườikhác”.Từđó,mọingườisẽđẩymạnhviệcgiáodụctheo
hướngthựctế.
ƠngápdụngýtưởngcủaKantvềthếgiớihiệntượng(phenomenal)vàthếgiớitâmlinh
(noumental),vàchorằng,việcdànhchothếgiớihiệntượngvaitrịqquantrọngdường
nhưchỉtạoramộtchủnghĩavậtchấtvàíchkỷđầybấthạnh.Ơnghyvọngsựhìnhthành
mộtquanđiểmtồncầuđúngđắnsẽnidưỡngnhữngcảmxúcvịthavàcaocả,tiếntới
thấuhiếusựthốngnhấtvềbảnchấtcủatấtcảcácdântộc.
Cuốicùng,TháiNgunBồichorằng,giáodụcthẩmmỹlàphầnthiếtyếukhơngthểtách
rờicủanềngiáodụcmới.ƠngphêphánKhổnggiáoqítquantâmtớicácmơngiáodục
thẩmmĩnhưhộihoạ,âmnhạcvàkhiêuvũvàđịinềngiáodụcmớicầncoitrọngcácmơn
họcnàyđểtạoramộtcuộcsốngcủasinhviêntheohướngtíchcực.Ơngcịntunbố,
giáodụcthẩmmỹcầnphảithaythếchoviệctruyềnbánhữnghọcthuyếttơngiáo.Thơng
quanhậnthứcvàsựcảmnhậnthẩmmỹmànhữngmongướcthầmkínnhấtvàcảmxúc
củaconngườisẽđượcbộclộtrongkhibảnchấtcủamọithếlựcbạolực,hiếuchiếnvềtơn
giáovàqnsựđềuchốnglạitưtưởngtựdohọctậpcủasinhviên.Dovậy,cầnphảini
dưỡngsinhviênthơngquagiáodụcthẩmmỹđểthốtkhỏibấtkỳràngbuộcvàhạnchế
tơngiáonào.
Giáodụcthẩmmỹlàcầunốigiữathếgiớihiệntượngvàtâmlinh,bởisựcảmnhậnthẩm
mỹsẽgiúpsinhviênpháttriểnnhữngcảmxúctrongsánghơnvàloạibỏnhữngtínhxấu
nhưíchkỷ,ngangngạnhvàcămthù…
Sựđộclậpcủagiáodục.
Đểthựcthinămloạihìnhgiáodục,ơngcoisựđộclậpcủangànhgiáodụclàđiềukiệncơ
bảnvàcầnthiếtnhất:
“Giáodụcgiúpviệcdạycócơhộipháttriểntrílựcvàhồnthiệntínhcáchcánhânđóng
gópchonềnvănminhnhânloại.Nhưnggiáodụckhơngthểkhiếnviệcdạytrởthànhmột
cơngcụđặcbiệtđểnhữngkẻkhácsửdụngvìnhữngmụcđíchxấuxa.Chínhvìvậy,việc
dạydỗtạinhàtrườngphảihồntồntraochocácnhàgiáođộclập,khơngbịảnhhưởng
bởibấtcứđảngpháichínhtrịhaytơngiáonào”.

TháiNgunBồiđặcbiệtlongạiviệcchínhtrịhaytơngiáosẽkiểmsốtnềngiáodục,vì


vậyơngđềxuấtmộtkếhoạchbảovệsựđộclậpcủanềngiáodụcTrungQuốc.Đólàmột
hệthống“huyệnđạihọc”,theomơhìnhgiáodụccủaPháp.Ơngchorằng,chínhphủ
TrungQuốcphảithiếtlậpcác“huyệnđạihọc”trongtồnquốc.Mỗihuyệncómộttrường
đạihọccóchứcnănggiámsátviệcgiảngdạyởtấtcảcáccấp.Việckiểmsốtgiảngdạy
trongtồnvùngsẽtraochomộtUỷbangiáodụcgồmcácgiáosưđạihọcvàhiệutrưởng
cáctrườngsẽdouỷbannàychọnlựa.Hiệutrưởngcáctrườngtronghuyệnsẽlậpthành
Hộiđồnggiáodụcquyếtđịnhchínhsáchgiáodục.Tiềnsẽlấytừviệcthuthuếởđịa
phương,nhưngcáchuyệnnghèocóthểxingiúpđỡtừchínhphủtrungương.
Kếhoạchđó,kếthợpvớiýtưởngsựđộclậpcủanềngiáodụclàđiềumongước,nhưng
ơngđãthấtbạikhiđưaýđịnhnàyvàothựctiễn.Kếhoạchnàyđưaranăm1922khiTrung
Quốcđangbịchiacắtcảvềđịalývàchínhtrị.Nhậnthứcđượckhơngkhíchiếntranhvà
bấtổncủaxãhội,TháiNgunBồikhơnghyvọngchínhquyềnBắcKinhsẽthihànhkế
hoạchcủamình.Tớinăm1927,ơngđãthuyếtphụcchínhquyềnQuốcdânđảng,khiđó
mớigiànhquyềnkiểmsốtTrungQuốc,phêchuẩnkếhoạchphânđịnhranhgiớihuyện
đạihọc.Vìthế,ơngđượcbầulàmViệntrưởngViệnđạihọc,thaythếchoBộgiáodụccũ.
Bảnchấttrongkếhoạchcủaơnglàgạtbỏsựkiểmsốtcủachínhtrịđốivớigiáodục,đi
ngượclạimụcđíchcủaQuốcdânđảngnhằmthốngnhấtTrungQuốcdướimộtquyềnlực
chínhtrịtậptrung,vìvậyViệnĐạihọccủaơngchỉtồntạichưađầymộtnăm.
Dùthấtvọngkhikếhoạchthiếtlậphuyệnđạihọcthấtbạinhưngơngvẫnkiênđịnhđấu
tranhchoviệctruyềnbáquanđiểmvềsựđộclậpcủaviệcgiảngdạy.Ơngvẫnnỗlựcvận
độngchocácchươngtrìnhcảicáchhệthốnghànlâmvàdânchủhốhànhchính.Ơngbảo
vệquanđiểmthiếtlậpcácđiềukiệndânchủchoviệcquảnlývàđiềuhànhnềngiáodục
bằnghaiyếutốcơbản:(1)Tìmkiếmvàchấpnhậnnhữngđềxuấtcủaxãhội;(2)Khuyến
khíchviệccảicáchởnhữngnơicầnthiết.Làmộtnhàquảnlývànhàgiáodục,ơngủnghộ
việcchiasẻtráchnhiệmvànhấnmạnhvaitrịquantrọngcủaviệcđiềuhànhhệthốnggiáo
dụcbởinhữngngườitrựctiếpliênquanhoặcđãtừngtrảinghiệmviệcgiáodục.
TrởthànhHiệutrưởngTrườngđạihọcBắcKinh,TháiNgunBồiđãlàmhếtsứcmình

đểthihànhnguntắcdânchủvàtriểnkhaithànhcơngnhiềucảicáchtronghệthống
quảntrịcủanhàtrường,baogồm:
1.ThiếtlậpBanquảnlý,baogồmcáctrưởngkhoađểbanhànhcácquyếtđịnhvàchỉđạo
hoạtđộngcủatrường.Nhưvậy,chophépcáckhoathamgiatíchcựchơnvàođịnhhướng
chiếnlượcpháttriển.2.LậpHộiđồngGiáosưchịutráchnhiệmvềchươngtrìnhgiảng
dạy.3.Chophépsinhviêntựthiếtlậphàngloạttổchứccủamìnhnhằmthúcđẩyviệctự
quản,cáchoạtđộngngoạikhốvànghiêncứukhoahọccủasinhviên.
Ơngtinrằng,dânchủgắnbóchặtchẽvớitựdohọcthuật.Đốivớiơng,việcgiảngdạylà
điềuthiếtyếuchosựpháttriểnđadạngnhữnglýthuyếtvàquanđiểm,hậuthuẫnchosự
pháttriểncủatríthức.ChínhsáchcủađạihọcBắcKinhvềtựdohọcthuật,ơngviết:
1.Tơntrọngcáclýthuyếttríthức;noitheohìnhmẫuvềcáctrườngđạihọctrênthếgiới;
chấpnhậnmọiquanđiểmvàýtưởngtheonguntắc“tựdotưtưởng…”.Vìcáctrường
pháihọcthuậtkhácnhaucóthểtựbiệnhộchoquanđiểmcủamình,vàkhơngbịloạibỏ
theonguntắcchọnlọccủatựnhiên.Chúngđượcphéppháttriểntựdo,bấtchấpnhững
xungđộtvàmâuthuẫn.
2.Tiêuchíchủyếuđểtuyểndụngvàbổnhiệmcácgiáoviênlàkiếnthức.Việcgiảngdạy


củahọcũngphảitntheonguntắctựdotưtưởng.
ChínhsáchmởnàyđãgiúpđạihọcBắcKinhthuhútvàtuyểnmộđượcnhiềuhọcgiảcó
têntuổi,đạidiệnchonhiềutrườngpháitưtưởngkhácnhau,nhưTrầnĐộcTú,biêntập
viêntạpchícấptiếnTânThanhNiên,HồThạch,mộtsánglậpviêncủaĐảngCộngsản
TrungQuốc,lãnhtụcủacuộccáchmạngvănhọcvàlàngườitruyềnbátưtưởngcủaJohn
DeweyvàoTrungQuốcvàcảnhữngtríthứctánthànhchếđộphongkiến,bảovệhệthống
giáodụcKhổnggiáo.
ViệclậpranhữngkhoacósứcnghiêncứucaogópphầnlàmchoĐạihọcBắcKinhtrở
thànhdiễnđànchínhchoviệctraođổivănhốcủagiớitríthức.VớikinhnghiệmởĐại
họcBắcKinh,TháiNgunBồikếtluậnrằngđiềuquantrọnglànângcaonhậnthứcvềtự
dohọcthuậttrongcácnhàgiáodụccủaTrungQuốcvìnguntắcnàygópphầnphávỡ
chủnghĩađộctơncủaKhổnggiáotừngthốngtrịsuốt2000nămlịchsửTrungQuốc.

ẢnhhưởngcủaTháiNgunBồiđốivớinềngiáodụcTrungQuốc.
Trênhết,TháiNgunBồilàmộtnhàgiáodục,ngườinắmlấynhữngtưtưởngmớivàtìm
kiếmgiảipháptíchcựcchocácvấnđềcủaTrungQuốctrongqtrìnhhiệnđạihốgiáo
dục.
1.TronglịchsửcảicáchgiáodụcởTrungQuốc,sựlênánvàphêpháncủaơngđốivới
nềngiáodụcphongkiếnlàrấtđángkể.Nógópphầnlàmsángtỏnhữnghạnchếcủamơ
hìnhKhổnggiáovàkhởixướngviệcxâydựngnềngiáodụcTrungQuốchiệnđại.Nhưng
điềucóýnghĩahơnnữa,nỗlựccủaơnglàmộttrongnhữngnỗlựcquantrọngnhấtnhằm
kếthợpcácdisảnvănhốvàxãhộicủaTrungQuốcvớisựnăngđộngtrongtưtưởng
PhươngTây.
2.Quanđiểmcủaơngvềnămhìnhthứcgiáodụcđạidiệnchođịnhhướngmớivớiđặc
trưngphêphánKhổnggiáovàphùhợpvớitinhthầncủanhànướcCộnghồTrunghoa.
Việcơngnhấnmạnhvàokiếnthứckhoahọcvàcáchoạtđộngxãhộilàđặcbiệtcóảnh
hưởngtrongviệctraođổivàkếthợpchươngtrìnhhọctruyềnthốngvớihiệnđại.Sự
khuyếnkhíchcủaơngđốivớigiáodụcthẩmmỹgiúptrườnghọccóđịavịquantrọngcho
việcdạycácmơnnghệthuật,điềubịngăncấmtrongnềngiáodụccũ.
3.VớivaitrịhiệutrưởngĐạihọcBắcKinh,ơngđãtiếnhànhnhiềucảicáchgiáodục
quantrọngmanglạinhữngthànhtựutolớnchoviệcpháttriểnnềngiáodụcởTrung
Quốc.Ơngđãkhuyếnkhíchtưduysángtạo,nghiêncứucơbảnvàtổchứclạiviệcquảnlý
trườnghọctrêncácnguntắcdânchủ.SựnổitiếngcủaĐạihọcBắcKinhlànhờcơng
sứcđónggóplớncủaơngvớiviệckhuyếnkhíchtựdohọcthuật,dẫntớiviệchìnhthành
mộtcộngđồngtríthứcđadạngvớicáchoạtđộngtíchcựctronggiớisinhviên.
4.Sựđấutranhcủaơngchosựđộclậpcủanềngiáodụcđãtruyềncảmhứngchoviệcthực
thinềngiáodụcdânchủởTrungQuốctronglýthuyếtgiáodụctựdocủaơng.Đócũng
chínhlànhữngvấnđềmànềngiáodụcđươngthờicủaTrungQuốcđangđốimặt.Đólà
vaitrịcủachínhphủtrongnềngiáodụcvàchứcnăngcủaýthứchệchínhtrịtrongviệc
giảngdạy,sựkếtụcvàổnđịnhtrongcácchínhsáchgiáodục.
Chínhvìảnhhưởngtolớncủaơngnênrấtdễhiểukhicácnhàhọcgiảrấtquantâmđến
TháiNgunBồi.Rấtnhiềutácphẩmđãviếtvềcuộcđờivàsựnghiệpcủaơng.



NADEZHDAK.KRUPSKAYA(18691939)


NADEZHDAK.KRUPSKAYA
(1869-1939)
NgườikhởiđầunềngiáodụchọcMarxist–Leninist
NadezhdaKonstantinovnaKrupskaya,nữchínhkháchnổitiếng,làvợvàlàđồngchícủa
Lenin,làngườikhởiđầunềngiáodụchọcMarxist-Leninist.Disảnvềgiáodụccủabà
baohàmmọivấnđềvềđườnglốigiáodục,từnhữngnguntắccơbảntrongtổchứcvà
quảnlýtrườnghọc,nộidunggiáodụcvàđàotạogiáoviên,tớigiáodụcchongườilớn,
thanhtốnnạnmùchữvàcácphongtràohọcsinhsinhviên.
Krupskayanổitiếngởnhiềunướctrênthếgiớinhưmộtlýthuyếtgiavàsửgiavềgiáodục
họcvàlàmộttrongsốnhữngnhàtổchứcchínhcủahệthốnggiáodụcxãhộichủnghĩa.
GiảithưởngquốctếNadezhdaK.KrupskayavàgiấychứngnhậncủaUNESCOlàbằng
chứngđánhgiácaosựnghiệpcủabà;chúngđượctraohằngnămchocácquốcgia,cáccơ
quan,tổchứcvàcánhâncóthànhtíchxuấtsắctrongviệcthanhtốnnạnmùchữ.
Tiểusử
N.K.Krupskayasinhngày14tháng2năm1869tạiPetersburg.Chamẹbàxuấtthânlàđịa
chủnghèovàcóchungquanđiểmvớigiớitríthứccáchmạngdânchủtiêntiếnthờiấy,
điềunày,mộtcáchtựnhiênđãgiúpđịnhhìnhquanđiểmtiếnbộvềthếgiớiởcơcongái
sơinổivàhamhọchỏicủahọ.SaunàyKrupskayaviết:“Ngaytừnhữngngàyấy,tơiđã
ngherấtnhiềunhữngcuộctranhluậncáchmạngvàsựđồngcảmcủatơivớicácnhàcách


mạnglàtấtnhiên”.Từkhicịnnhỏ,Krupskayađãunghềdạyhọc.Bàhọcxongtrung
họcnăm1886vớikếtquảxuấtsắcvàbắtđầuvàohọcsưphạm.Tuynhiên,saukhitốt
nghiệp,bàkhơngtìmđượcchỗdạytrongtrườngtiểuhọccảởthànhphốlớnvànhỏ.Buộc
phảiđilàmtrợgiáovàdạytưchocáclớptrêncủamộttrườngnộitrú,ngườigiáoviêntrẻ
đãbộclộrõkhảnăngsưphạmtuyệtvời,kiếnthứcđángkinhngạcvàtháiđộtậntụyvới

cơngviệc.Năm1891,bàtrởthànhgiáoviêntạitrườnghọctốiChủnhậtcủacơngnhânở
Petersburg.
Trongthờigianđó,Krupskayahướngsựchúýcủamìnhvàonhữngtươngphảntrongxã
hộicũngnhưbiếnđộngcủacuộcsống,bắtđầuđitìmngunnhânnhữngbấtcơngđang
đầyrẫyvàconđườngđểxóabỏnhữngbấtcơngđó.Bàlàđộcgiảnhiệtthànhcủacáctác
phẩmchínhtrịxãhộivàđãnghiêncứucáctácphẩmcủaKarlMarx,FriedrichEngelsnhữngngườisánglậpChủnghĩacộngsảnkhoahọc.Krupskayagianhậpphongtràocách
mạngnăm1890,trởthànhthànhviêncủahộisinhviênMarxist.Bàthamgiahoạtđộng
cáchmạngcùngvớicơngnhântrongcácbuổinóichuyệnvàgiảngdạy,tựlàmquenvới
cuộcsốngvàđiềukiệnlàmviệccủahọ.“Nămnămcủatơitrongtrườnghọc”,bànhớlại,
“đãtruyềnniềmtinvàochủnghĩaMarxtrongtơivàgắnkếttơivớigiaicấpcơngnhân”.
Năm1985,KrupskayagianhậpLiênđồnđấutranhgiảiphónggiaicấpcơngnhânSt
Petersburg,doV.I.Ulyanov(Lenin)sánglậpvàsauđótronggầnnửathếkỷbàđãcống
hiếntồnbộsứclựcvàkiếnthứcchohoạtđộngcủaĐảng,phụcvụnhândânvàsựchuyển
biếncáchmạngcủaxãhội.BàthamgiachuẩnbịvàthamdựcáccuộchộinghịcủaĐảng,
dànhnhiềutâmsứcchoviệcxuấtbảnvàpháthànhcácvănkiệnĐảng.
Mặcdùbịbỏtùnhiềulần,khủngbốthườngxun,bịbắtgiữvàđiđày,trìnhđộhọcvấn
đãtrởthànhmộtphầnhữucơtrongnhữngmốiquantâmcủabà.Năm1910,bàviết:“Sẽ
đếnlúcchúngtagâydựngđượckiểutrườnghọcmàthếhệconcháuchúngtacầnđến.
Chúngtaphảibiếtlàmthếnàothểlậpramộttrườnghọcnhưvậy,đểlàmđượcđiềuđó
chúngtacầnkinhnghiệm,vàchúngtacầnlàmsớmđểhiểucáchtiếpcậnvớicơngviệc”.
Bàđãnghiêncứukỹtácphẩmcủanhữngnhàgiáodụclỗilạctrướcvàcùngthờivớibà
nhưY.A.Komenskii,JeanJacquesRousseau,J.H.Pestalozzi,K.D.Ushinskij,L.N.Tolstoy
vàJohnDeway,hệthốnggiáodụccủaNgavànướcngồi:Mỹ,Anh,Pháp,Đức,ThụySỹ
vàcácnướckhác.Bàtranhthủhồncảnhcưtrúbắtbuộcđểtựlàmquencáctrườnghọc,
thưviện,giáoviênvànhữngkinhnghiệmgiáodụctiênphong.Điềunàygiúpbàđưara
phântíchsâusắcvềthựctrạnggiáodụctrênthếgiới,lựachọnhọcthuyếtthựchànhgiáo
dụctốtnhất,vàdựatrêncơsởđó“xácđịnhchínhxáclậptrườngquanđiểmcủachủnghĩa
Marxđốivớiviệcđihọc”.
ĐếnCáchmạngthángMười,Krupskayađãxuấtbảnhơn40tácphẩm.Lớnnhấttrongsố
chúnglàtácphẩmGiáodụcquầnchúngvànềndânchủ(PublicEducationand

Democracy)hồnthànhnăm1915vàxuấtbảnnăm1910,đónggópmộtphầnrấtquan
trọngvàosựpháttriểncủagiáodụchọcMarxist.TheođánhgiácủaLeninthìchun
khảocủaKrupskayamangđếnkiếngiảimới,từquanđiểmcủagiaicấpcơngnhân,về
nhữngnhàgiáodụcdânchủnổitiếngnhưRousseauvàPestalozzi,làngườiđầutiêngiúp
xãhộiNgalàmquenvớinhữngtưtưởnggiáodụccủaBellersvàOwen,trìnhbàyhệ
thốnghọcthuyếtMarx-Engelsvềmốiliênkếtgiữagiáodụcvàlaođộngsảnxuất.Trích
dẫntừnguồntưliệudồidào,bàchỉrabảnchấtcủatưtưởnggiáodụclaođộngđãthayđổi
rasaotrongnhữnggiaiđoạnkhácnhaucủalịchsửphùhợpvớigiaicấpvàhồncảnhđã


nhàonặnranó.Đoạnkếtcủacuốnsáchđãtómtắtphântíchvềlịchsửgiáodụclaođộng:
“Chừngnàotổchứctrườnghọccịnnằmtrongtaygiaicấptưsản,thìtrườnghọccịnlàvũ
khítrựctiếpchốnglạilợiíchcủagiaicấpcơngnhân.Chỉgiaicấpcơngnhânmớicóthể
biếntrườnghọcthành“cơngcụđểcảibiếnxãhộiđươngthời”.
ThắnglợicủacuộcCáchmạngxãhộichủnghĩamởramộtlĩnhvựchoạtđộnggiáodục
rộnglớnchoKrupskaya.Bàđãđảmnhiệmnhiềutrọngtráchvềtổchức,chínhtrịvàgiáo
dục,làỦyviêndânủynhândân(Bộtrưởng)Giáodục;trongnhiềunămbàchịutrách
nhiệmđềrađịnhhướngsưphạmchohệthốnggiáodụcmớivàbiêntậptờTowardsaNew
Life(Hướngtớicuộcsốngmới).TrongnhữngnămnàyKrupskayađượcchọnlàmđại
biểutrongtấtcảhộinghịĐảng;bàlàthànhviêncủanhiềucơquancủaĐảng,làđạidiện
củanhiềucơquancaohơncủaChínhphủ,vàtừnăm1937,bàlàthànhviêncủaĐồnChủ
tịchXơViếttốicaoLiênXơ.
KrupskayađãkếthợprấttàitìnhvàhiệuquảcơngviệctrongChínhphủ,Đảngvàgiáo
dụcvớinỗlựcvềkhoahọcvàvănhọc.Trongsuốtcuộcđờibàđãxuấtbảntới3.000cuốn
sách,bàibáo,tổngquan,v.v…(tồntậpcáccơngtrìnhcủabàgồm11tậpđãramắt).
Nhiềutácphẩmcủabàđãđượcdịchsangtiếngnướcngồivàngơnngữcủacácdântộcở
LiênXơ.
ChấtlượngcáctácphẩmcủaKrupskayathuộcnhiềulĩnhvựcđãđượcNhànướcXơViết
đánhgiácao.BàđãđượctặngHnchươngLaođộngcờđỏ(1929)vàHnchương
Lenin(1933);năm1931bàđượcbầulàmthànhviêndanhdựcủaViệnHànlâmkhoahọc

LiênXơvànăm1936bàđượctặngdanhhiệutiếnsĩgiáodục.
N.K.Krupskayaquađờingày27tháng2năm1939.Thihàibàđượcantángtrongđiện
KremlicạnhlăngLenintrênQuảngtrườngĐỏởMoscow.
Xâydựngnềngiáodụcxãhộichủnghĩa
CuộcCáchmạngthángMườimangđếnnhữngcơhộiđểxâydựngnềngiáodụccách
mạng.Nhiềuvấnđềcótầmquantrọnglịchsửtolớnđượcgiảiquyếtvàđộcquyềngiáo
dụccủatầnglớpgiàucóđãbịphábỏ;cầnphảivượtquasựlạchậuvềvănhóacủanước
Ngavàchuẩnbịchomộtsốlượngcơngnhânlớnnhấtcóthểđượclàmquenvớichínhtrị,
kiếnthứcvàcácgiátrịmỹhọc.
HiểubiếtvềgiáodụchọcvàkỹnăngtổchứcđãđặtKrupskayanganghàngvớiA.V.
LunacharskyvàM.N.Pokrovskytrongviệcđặtnềnmóngchohệthốnggiáodụccơnglập
xãhộichủnghĩahồntồnmới.Bướcđiđầutiêntheođườnglốinày,nhưKrupskayaviết
năm1918,phảilà“phábỏhệthốngtrườnghọccủagiaicấpthốngtrịcũđãtrởnênbất
cơngmộtcáchđánghổthẹnvàlậpranhữngtrườnghọcthỏamãnucầucủatrậttựxã
hộichủnghĩađangtrỗidậy”.Vớibà,vaitrịcủaloạitrườnghọcmớilàhìnhthànhnên
nhữngconngườipháttriểntồndiệnvớiquanđiểmhịahợpvềthếgiớivàhiểubiếtrõ
ràngvềnhữnggìđangdiễnraxungquanhhọtrongtựnhiêncũngnhưtrongxãhội;những
conngườiđượctrangbịcảtrìnhđộlýluậnlẫnthựchànhđểđảmnhiệmmọicơngviệctrí
óclẫnchântay,vàcóthểxâydựngcuộcsốnglýtưởng,viênmãn,tươiđẹpvàhạnhphúc
trongxãhội.
Mộtcáchtựnhiên,nhữngmụcđíchnàyđốivớigiáodụcđịihỏiphảithiếtlậphệthống
giáodụcbaoqtduynhất.KhichínhquyềnXơViếtđặttấtcảcácthểchếgiáodụccủa
đấtnướcdướisựquảnlýcủaDânủynhândân,thìcánhcửabắtđầuđượcmởrachotấtcả


quầnchúnglaođộng,bấtkểđịavịxãhội,quốctịch,tínngưỡnghoặcgiớitính,đồngthời
tạonêntínhliêntụcthựcsựgiữagiáodụctiểuhọc,trunghọcvàcaohơn.
Tấtnhiên,khơngdễgìxâydựngđượchệthốnggiáodụccơnglậpdânchủnhấtqntrên
tàndưcủahệthốngcũ,qtrìnhnàycịnbịcảntrởbởisựpháhoạivànghèođói,bởicuộc
nộichiếndothếlựcphảncáchmạnggâyra,bởisựcanthiệptừbênngồivànạnmùchữ.

Nhữngcuốnsáchgiáokhoacũđãbịvứtbỏ,nhưngnhữngcuốnmớichưađượcviết;việc
sảnxuấtcáctrangthiếtbịdạyhọcchưađượcđặtđúngtrìnhtự;chưađủcơsởvậtchấtcho
trườnghọcvànhữngcáiđangcóthìkhơngđượcsưởiấm;mộttỷlệđángkểgiáoviên,mà
nếutínhcảhọthìcũngchưađủ,đãbịnhữngkẻđạidiệnchochếđộcũkíchđộngngấm
ngầmpháhoạichếđộmới,vàđiềutrướctiênlàchưacógiáoviênmớiđểthaythếhọ.
“Bấtchấptấtcảkhókhănđó”,Krupskayaviếtnăm1918,“sựpháttriểncủagiáodụccơng
lậpvẫnđangdiễnravàsẽsớmcóđượchìnhthứctổchứcvữngchắcmàchínhcuộcsống
địihỏi”.ChìakhóađểthànhcơnglàsựủnghộhồntồnchínhsáchcủađảngvàChính
phủcủatầnglớpcơngnhânvànơngdânđangkhaokhátkiếnthức.Tổchứcgiáodụctrở
thànhmốiquantâmđốivớitồnthểnhândân:cácXơViếtxãvềgiáodụccơnglậpđược
dựngnênởkhắpnơivàhộiphụhuynhhọcsinhđượctổchứctrongcáctrườnghọc.
Tuynhiên,vaitrịquyếtđịnhtrongviệctáithiếtnềngiáodụcxãhộichủnghĩalạiđặtlên
vaicácgiáoviên.Thựctếlàkhơngphảiaitrongsốhọcũnghiểuđượcbảnchấtcủanhững
thayđổimangtínhcáchmạngđangdiễnratrênđấtnước,Krupskayanhậnxét:“Trênthực
tếngườigiáoviênnhândânrấtgầngũivớimơitrườngcủanhândânvàtrongphầnlớn
cáctrườnghợpcóliênhệvớimơitrườngấyquahàngnghìncách;sựchiarẽgiữangười
thầyvàngườidânchỉlàgiảtạo,vìmụcđíchđặcbiệt.Nhữngđiềukiệnmớiđangthủtiêu
sựchiarẽnày,vàcáchìnhthứccộngtácgiữagiáoviênvàngườidânphảiđượcthiếtlập
đểđặtdấuchấmhếtchosựchiarẽphitựnhiên[…].Việclậplạimốiquanhệnàysẽđảm
bảochotrườnghọcđạtđượcthànhcơng,thơngqualàmviệctíchcựcbênnhautrìnhđộ
vănhóacủađấtnướcsẽnânglênvàchúngtasẽcótươnglaitốtđẹphơn;nóhứahẹnsự
phụchưngchonghềgiáo,màvaitrịhiệnđãđượctơnvinhvàkỳvọng.
NhiềuviệcđãđượcthựchiệnởLiênbangXơViếtđểkhuyếnkhíchcácgiáoviênđảm
đươngnhiệmvụmới,khơidậysựquantâmcủahọđốivớicácvấnđềmớicủagiáodục,
cảithiệnđiềukiệnvậtchấtvànângcaođịavịxãhộicủahọ.Cáckhóahọc,hộithảo
chunđề,cácnhómphươngphápsưphạmvàcáctổchứckhácđượchìnhthànhtrên
khắpđấtnướcđểđàotạolạinhữnggiáoviêncũ;mộtmạnglướirộnglớncơsởđàotạo
dànhchogiáoviêntrunghọcvàcaohơn.
Nạnmùchữởmộtbộphậnđángkểngườilớn,tàndưcủachếđộcũ,đặtratrởngạikhác
khơngkémphầnkhókhăntrongviệcxâydựngnềngiáodụctồndân.Krupskayaxem

thanhtốnnạnmùchữlàưutiêncủagiáodụcXơViếtvì:“Chúngtakhơngthểpháttriển
kinhtếvàvănhóanếuchưaxuađượcbóngtốicủanạnmùchữ”.Năm1919,Chínhphủđã
cơngbốsắclệnhthanhtốnnạnmùchữchongườidântrongđộtuổitừ8đến50.Năm
1920đượcchứngkiếnviệcthànhlậpỦybanđặcbiệttồnNgavềthanhtốnnạnmùchữ,
cóvaitrịphốihợpnỗlựccủatấtcảcáctổchứccóliênquantớigiáodục;năm1923một
tổchứctìnhnguyệnmangtên“Đảđảonạnmùchữ”đượcthànhlập.Khẩuhiệu“Người
biếtchữdạyngườichưabiếtchữ”củanóđãlơicuốnsựthamgiacủahọcsinhsinhviên,
giáoviênvàbộphậnlớntríthức.Kếtquảlàtừnăm1920đếnnăm1940đãcókhoảng60
triệungườilớnđượcdạybiếtđọcbiếtviết.


Năm1925,chínhquyềnXơViếtbắtđầuphổcậpgiáodụctiểuhọcbắtbuộcmiễnphí,
khiếnchosốngườimùchữgiảmmạnh.Khơngcịnngườimùchữtrongthếhệđang
trưởngthành.Mạnglướicáctrườngtiểuhọcmởrộngnhanhchóng.Sốngườiđihọctiểu
họctrongnăm1929-1930đãtănggấpđơisovớinăm1914-1915.Ởcácnướccộnghịa
(vùngTrungÁ,Kapca,v.v…)sốhọcsinhtiểuhọcđãtănggấpbốnlầnsovớitrướcCách
mạng.Sáchvỡlịngvàcácloạisáchgiáokhoakhácđượcbiênsoạntheongơnngữcủa
cácdântộcLiênXơ.Năm1928sáchđượcxuấtbảnbằng70ngơnngữdântộcvàđếnnăm
1934sốngơnngữđượcxuấtbảnlà104.
Tuynhiên,Krupskayathấyrằngviệcdạychữchỉlàsựkhởiđầucủaqtrìnhgiáodục
ngườilớn.Bàkêugọixóabỏtìnhtrạngnửamùchữ,tiếptụchọctậpthơngquatựgiáo
dục,lnlàmgiàuthêmcảkiếnthứcchungvàkiếnthứcchunmơntrongsuốtcuộcđời.
Trongnhiềubàibáovềtựgiáodục,Krupskayađãtrìnhbàyvềnộidung,hìnhthứcvàcác
phươngpháphoặctổchứcsựhỗtrợnhiềumặtdànhchonhữngngườitựhọc.Bàbàytỏ
quanđiểmrằngmộtcơngviệcnhưvậycầnphảitranhthủsựgiúpđỡcủatấtcảcácxí
nghiệpvàcơquanNhànước,cáctổchứcnhândân,cáccơsởgiáodục,phươngtiện
truyềnthơngđạichúng,cácnhàkhoahọcvànhữngngườicơngtáctronglĩnhvựcvăn
hóa.TheosángkiếncủaKrupskaya,mộtmạnglướicáctrườngtrunghọcphổthơngbuổi
tốihoặcvừahọcvừalàmdànhchongườilớnđãđượcthànhlập,trongđótrìnhđộgiảng
dạycăncứvàotuổitácvàkinhnghiệmcủahọcviên.

Nềntảngkhoahọccủacácphươngphápvànộidunggiảngdạy
MộtđiểmquantrọngtrongsựnghiệpcủaKrupskayasauCáchmạngthángMườilàsự
đónggópcủabàvàoviệcthayđổitậngốcnộidunggiáodục,pháttriểnchươngtrình,
phươngphápgiảngdạymớichotrườnghọcvàviếtnhữngcuốnsáchgiáokhoamới.
“Hiệnnay,chúngtarấtcầnđưanộidungmớivàogiảngdạy,đểtrườnghọcliênhệchặt
chẽvớiđờisống,đểđưanóđếngầnvớiquầnchúngvàtổchứcnềngiáodụccộngsản
đíchthựcchotrẻem”.
Kiếnthứctrangbịchotrẻemởtrườnghọcphảichuẩnbịchohoạtđộngsángtạo,laođộng
vàxâydựngxãhộixãhộichủnghĩa.Krupskayaviết:“Chúngtakhơngđượctựbằnglịng
vớiviệcdạyđọc,viếtvàlàmtính;họcsinhphảihọcnhữngngunlýcơbảncủakhoa
họcmànếukhơngcóchúngthìkhơngthểđónggóptíchcựcvàcóýthứcchocuộcsống”.
Bàcoikhoahọctựnhiênlàmơnhọccơbảntrangbịhiểubiếtduyvậtvềcáchiệntượngtự
nhiênvàgiúpsửdụngkhơnngoansứcmạnhtựnhiên;mộtmơnhọccơbảnkháclàkhoa
họcxãhội,giảithíchcácmốiquanhệgiaicấpvàconđườngpháttriểncủaxãhội.
Krupskayatinrằngcáctrườnghọcdànhchoquầnchúngnhândânsẽmanglạitrìnhđộ
kiếnthứclýluậnđầyđủ;vànăm1918bàtrìnhbàynhiệmvụchínhcủagiáodụcXơViết
nhưsau:“Chúngtaphảirútratừkhoahọctấtcảnhữnggìquantrọng,cơbản,sốngcịnchúngtaphảinắmlấyvàápdụngngaylậptứcvàocuộcsống,đưanóvàolưuthơng”.
Tậphợplựclượngưutúnhấttronggiáodục,Krupskayađãlãnhđạoviệctriểnkhainhững
nộidungmớicủagiáodụchọcđườngdựatrênthànhtựukhoahọc.Bànghiêncứucẩn
thậnnhữngchươngtrìnhđãtriểnkhaivàtổngkếtcácsáchgiáokhoamới,cốgắngxáclập
mốiliênhệchủđềgầngũihơngiữachúng.Trongmốiliênhệnàybàviết:“Khơngđược
đểhọcsinhbịqtảivàcầnchochúngđủthờigianđểlàmviệcđộclập,tổchứchợplý
cuộcsốngtậpthểtrongnhàtrường,[…]hoạtđộngthểchấtvàthamgiatíchcựcvàocuộc
sốnghằngngày”.