Xử lý bảo quản đối với những cơng trình nghệ thuật và vật tạo tác trên giấy
khơng đóng thành tập

Mary Todd Glaser - Giám đốc Bộ phận Bảo quản Giấy,
Trung tâm Bảo quản Tài liệu Đông Bắc
Một trong những phương thức sau đây được một nhà bảo
quản chuyên nghiệp thực hiện, đây là người chuyên về xử lý
tài liệu giấy. Bài viết này sẽ giải thích rất nhiều cách thực
hiện của các nhà bảo quản giấy. Cách xử lý được lựa chọn
cho bất kỳ một vật tạo tác hay một tuyển tập tài liệu nào nên
là kết quả của cuộc trao đổi giữa nhà bảo quản và khách
hàng sau khi nhà bảo quản đã kiểm tra vật tạo tác. Có rất
nhiều cách và cấp độ baỏ quản và nhà bảo quản có thể đề
xuất các sự lựa chọn. Dù thế nào thì các phương thức được
lựa chọn vẫn phải phụ thuộc vào một số nhân tố. Nhân tố
này bao gồm điều kiện của vật tạo tác, cơng dụng của nó
trong tương lai, tầm quan trong về mặt nghệ thuật của nó, sẽ
sử dụng phương tiện nào và một điều khơng thể thiếu đó là
nguồn tài chính của khách hàng. Khách hàng phải cảm thấy


thoải mái đề thảo luận việc xử lý với nhà bảo quản và đưa ra
câu hỏi.
Kiểm tra và báo cáo ban đầu
Xử lý thường được tiến hành đầu tiên bằng việc kiểm tra cẩn
thận từng vật thể. Trước khi bắt đầu công việc, nhà bảo quản
sẽ cung cấp một bản báo cáo nêu rõ việc xử lý và ước tính
chi phí. Các dụng cụ phụ trợ có có ý nghĩa như kính hiển vi
ống nhịm được sử dụng liên tục trong q trình kiểm tra .
Phải kiểm tra tính hịa tan trong nước của tất cả các vật thể
trước khi xử lý bằng nước.

Tư liệu
Trong quá trình xử lý, nhà bảo quản phải liên tục ghi chép
lại tất cả các bước thực hiện, ghi chú cẩn thận các hóa chất
được sử dụng. Ảnh (thường bị mất màu) phải được gỡ ra
khỏi vật thể từ trước, hiếm khi gỡ ra trong hoặc sau khi xử
lý. Sau khi xử lý, phải gửi cho khách hàng một bản báo cáo
kèm bản chụp có ảnh.
Lau chùi bên ngoài
Bụi bẩn ở bên ngoài được phủi sạch bằng một bàn chải mềm
hoặc bằng một hợp chất tẩy khơng có tính chất làm trầy
xước như nhựa dẻo vi-nil dạng bột hoặc cục tẩy mềm. Các


lớp bẩn khác như vết côn trùng, cặn mốc được tầy bằng hóa
chất có sử dụng dụng cụ thích hợp.
Tẩy vết mốc và côn trùng
Vết bẩn mốc hoặc côn trùng tốt nhất là được tẩy riêng bằng
dụng cụ cơ học. Có thể sử dụng một máy hút chân khơng
nhỏ để loại bỏ mốc meo. Thường thì khơng thể loại bỏ được
hết các vết mốc vì tế bào nấm đã ăn sâu vào giấy. Xơng khói
thuốc sát trùng trước đây là cách xử lý chuẩn đối với mốc và
côn trùng, nhưng bây giờ hiếm khi người ta làm việc đó vì
thuốc sát trùng hóa chất có thể gây ảnh hưởng xấu cho cả
người làm và vật tạo tác.
Gia cố và sửa chữa
Khi thực sự cần thiết, tài liệu bị bong hoặc rách nát có thể
được gia cố bằng chất liệu tự nhiên hoặc nhân tạo thích hợp.
Tuy nhiên khơng sử dụng keo dán đối với tranh vẽ bằng bút
phấn màu vì màu sẽ bị thay đổi. Khi cần thiết phải nhúng
nước vật tạo tác bằng giấy, một số mảng màu tan trong nước

đơi khi có thể được phủ một lớp nhựa tổng hợp lỗng. Cách
xử lý này chỉ thích hợp cho các khu vực tài liệu riêng lẻ mà
mầu có thể bị tan trong nước.
Tháo bỏ phần gáy


Nếu vật thể được đóng gáy bằng một chất liệu mà chất liệu
đó khơng phải là một phần của kết cấu ban đầu và gáy bị
hỏng hoặc khơng cịn phù hợp nữa thì cần phải tháo bỏ. Đơi
khi việc tháo gỡ gáy được tiến hành trong chậu nước. Nếu
như vật thể khơng nhúng được vào nước thì cần phải tháo gỡ
khơ bằng tác nhân hóa chất. Xử dụng hơi nước hoặc độ ẩm
có thể giúp tháo gỡ gáy về mặt cơ học. Tháo gỡ giấy dễ rách
ra khỏi gáy cứng sẽ rất mất thời gian và tốn kém. Thường thì
các nhà bảo quản thấy thật khó để biết trước được việc tháo
gỡ mất bao lâu hoặc tốn kém bao nhiêu.
Tháo bỏ sửa chữa cũ hoặc băng dính
Trước đây việc sửa chữa thường được tiến hành bằng chất
liệu có hại cho giấy ví dụ như băng dính thương mại hoặc
chất keo dính gây bẩn. Những sửa chữa có sử dụng chất keo
dính dạng nước như hồ động vật được tháo gỡ trong chậu
nước, sử dụng độ ẩm và hơi nước. Chất keo dính tổng hợp
và băng dính thường phải được phân hủy hoặc làm mềm
bằng chất dung môi hữu cơ trước khi chúng được tháo gỡ.
Rửa
Rửa bằng nước thường có lợi cho giấy. Rửa không những
loại bỏ được bụi và chất ố bẩn mà còn rửa sạch được hợp
chất axit cấu thành trong giấy. Rửa còn làm duỗi thẳng giấy



nhàu, cong. Vì lý do này mà những vật tạo tác khơng bị mất
màu hoặc bẩn vẫn có thể rửa. Trước đó phải kiểm tra kỹ các
yếu tố có thể bị ảnh hưởng bởi nước. Một số loại tài liệu yêu
cầu phải nhúng vào nước đã được lọc. Đôi khi một lượng
chất liệu kiềm có kiểm sốt cẩn thận như hydro ammoniac
có thể bổ sung vào nước để tăng độ pH lên khoảng 8.0, Việc
làm này sẽ có lợi trong tiến trình lau chùi. Vật tạo tác có
thành phần hịa tan trong nước có thể được rửa theo từng
phần, thả nổi rửa hoặc rửa trên một bàn hút.
Kiềm hóa (làm giảm độ axit)
Mặc dù rửa bằng nước bình thường là đủ để giảm độ axit,
xong đôi khi cũng cần bổ sung thêm chất kiềm cho giấy.
Việc làm này phù hợp với giấy mà sẽ bị axit tấn cơng thậm
chí ngay cả sau khi rửa hoặc giấy axit mà không thể rửa
được. Kiềm hóa có thể được thực hiện bằng cách nhúng vào
dung dịch chất kiềm dạng nước như bicacbonat magiê hoặc
hydroxit canxi. Nếu có thành phần hịa tan trong nước thì vật
tạo tác đó có thể được xử lý bằng cách khơng dùng nước mà
dùng muối kiềm hịa tan trong dung môi hữu cơ. Hỗn hợp
không phải là dạng nước được dùng bằng cách phun. Trong
khi việc bổ sung chất kiềm thường là có lợi, song những hóa
chất như vậy có thể gây ra sự thay đổi hoặc thậm chí là có
hại cho một số thành phần của cơng trình nghệ thuật. Ví dụ


một số mầu có thể thay đổi nếu như phải tiếp xúc với mơi
trường kiềm. Sự thay đổi này có thể diễn ra ngay hoặc dần
dần . Vì lý do này mà kiềm hóa khơng nên áp dụng cho mọi
loại tài liệu. Giống như các bước bảo quản khác, việc quyết
định thực hiện kiềm hóa phải dựa trên từng trường hợp và

được sự tư vấn của chuyên gia bảo quản.
Vá
Những miếng rách được sắp thẳng hàng sau đó vá, thường là
ở mặt trái, bằng những dải giấy Nhật mỏng nhỏ. Những dải
này được dính kết bằng chất keo khơng gây bẩn như hồ bột.
Giấy mỏng trong suốt được sử dụng để tránh làm dầy tài liệu
và cho phép nhìn được chữ .
Bổ sung những chỗ giấy bị mất
Lỗ hoặc những chỗ bị mất giấy được bồi bằng giấy Nhật
(cách này ít tốn kém nhất), bột giấy hoặc một loại giấy đựơc
lựa chọn cẩn thận phù hợp với tài liệu về mặt trọng lượng,
kết cấu và màu sắc. Lựa chọn chất liệu bột giấy là tốn thời
gian nhất thường là áp dụng đối với những vật thể có giá trị
nghệ thuật. Nếu nhà bảo quản có thiết bị cần thiết thì việc đổ
bột giấy lên một trang giấy chỉ cần thực hiện bằng một thao
tác đơn giản. Đối với vật thể lưu trữ mà tầm quan trọng về
thẩm mỹ không nhiều, nhà bảo quản chỉ đơn giản là phục


chế tài liệu (xem dưới đây) và để tờ giấy phục chế lấp các lỗ
thủng ngay bên ngoài.
Gia cố (lớp lót)
Đặc biệt những trang mỏng, dễ rách có thể được gia cố bằng
cách bồi thêm một tờ giấy mỏng mềm. Giấy bồi về trọng
lượng phải nhẹ hơn giấy văn bản gốc. Giấy Nhật, làm bằng
tay hoặc bằng máy có chất lượng xenlulơza tốt (kozo)
thường là chất liệu lót mặc dầu đơi khi có thể sử dụng giấy
phương tây. Giấy gia cố thường được gắn bằng hồ bột loãng.
Theo truyền thống, vật tạo tác, đặc biệt là những vật thể quá
cỡ như bản đồ được gia cố bằng vải dệt như lanh hoặc

mutxơlin. Chất liệu dệt phản ứng rất khác biệt đối với sự
thay đổi khí hậu và do vậy khơng thích hợp với vật tạo tác
như giấy. Đơi khi vải được sử dụng với những vật thể lớn
mà thiếu nó thì vật thể sẽ bị duỗi thẳng hoặc giấy dán tường
mà trong tương lai sẽ bị tháo gỡ. Trong những trường hợp
như vậy, vật thể phải được lót giấy trước nhằm ngăn cách
vật thể với vải.
Xin chú ý rằng một cách bảo vệ khác như khung hoặc đóng
bao pơliette đơi khi được sử dụng thay thế cho gia cố (xem
dưới đây)


Quét lại màu
Việc làm này được thực hiện hết sức cẩn thận, bôi mầu
nước, vật liệu tổng hợp, phấn mầu vào những vùng đã có và
một số chỗ bị mất màu bề mặt như vết xước, mòn hoặc rách.
Khi bổ sung màu vào chỗ mất cần phải hết sức cẩn thận.
Tẩy trắng
Tẩy trắng mất thời gian và đòi hỏi sự khéo léo. Việc làm này
cần thực hiện khi vết bẩn hoặc đổi màu xuất hiện trên cơng
trình nghệ thuật có giá trị thẩm mỹ. Tẩy trắng có thể được
thực hiện bằng cách đưa ra ánh sáng nhân tạo hoặc ánh sáng
mặt trời hoặc có thể là dùng hóa chất. Các nhà bảo quản
thích tẩy trắng bằng ánh sáng vì nó nhẹ nhàng và lại khơng
có hại cho chất xenlulơza. Tuy nhiên một số vết bẩn cần phải
dùng đến hoá chất.
Tẩy trắng giấy bằng hóa chất phải được tiến hành trong điều
kiện kiểm soát kỹ lưỡng và thuốc tẩy phải đảm bảo an toàn
cho cả giấy và phụ liệu. Thuốc tẩy phải được loại bỏ sạch
khỏi giấy sau khi xử lý. Sau khi tẩy bằng hóa chất cần rửa

sạch bằng nước khu vực được xử lý. Nếu có thể, nên giới
hạn hóa chất trong phạm vi ố bẩn, nhưng trang nào ố hoặc
phai màu nhiều thì có thể phải tẩy tồn bộ. Những trang như
vậy có thể được ngâm vào chậu nước hoặc được phun dung


dịch.
Duỗi thẳng
Sau khi xử lý nước cần phải làm thẳng. Việc làm này được
thực hiện giữa các lớp giấy thấm hoặc lớp nỉ, dưới sức nén
vừa phải. Vật thể có lót lớp thường được làm khơ và duỗi
thẳng bằng cách trải rộng trên một màn hình kari-bari Nhật
Bản hoặc trên một bàn làm bằng chất liệu tổng hợp.
Lưu giữ
Một khi vật thể đã được xử lý, nó phải được cất giữ hợp lý
trong cặp tài liệu lưu trữ hoặc trong khu vực riêng. Các cách
lưu giữ đặc biệt như lồng khung, bao phim pôliette sẽ bảo vệ
thêm cho vật thể. Trong một số trường hợp các cách làm này
có thể thực hiện tại chỗ bằng nhiều phương thức gia cố như
làm lớp lót.
Đóng bao phim pơliette
Phương thức bảo vệ và gia cố này phù hợp nhất đối với các
loại tài liệu lưu trữ. Đóng bao được tiến hành bằng cách kẹp
vật thể giữa hai tấm phim pôliette (Mylar), thường dầy
khoảng 4 hoặc 5 mil và gắn kín phim ở tất cả các cạnh. Một
số phịng thí nghiệm bảo quản có thiết bị đặc biệt để gắn
phim bằng cách siêu âm hoặc bằng hơi nóng. Có thể sử dụng


băng dính hai mặt (3M Scotch; băng dính nhã hiệu #415). Vì

pơliette có chứa tĩnh điện do vậy việc đóng bao khơng nên
dùng đối với những tài liệu có phụ liệu dễ bong và dễ vỡ
hoặc giấy axit
Lồng khung giấy
Mặc dầu nhiều bảo tàng thường xuyên lồng khung giấy để
lưu giữ tranh ảnh, việc làm này đặc biệt phù hợp với các
cơng trình nghệ thuật hoặc vật tạo tác có ý định lồng khung.
Khung giấy thường bao gồm một cửa sổ và bìa đỡ 4 lớp
100% là bìa làm từ vải vụn hoặc bìa lưu trữ khơng có chất
gỗ. Vật thể được gắn vào bìa đỡ bằng bản lề làm bằng giấy
Nhật và hồ bột hoặc có thanh đỡ ở các góc.
Đóng khung
Khi đã được lồng khung giấy, vật thể có thể được gửi đến
thợ đóng khung một cách an tồn để làm khung mới hoặc nó
có thể được đặt vào khung đã có sẵn. Nếu khung có sẵn
được tái sử dụng, nó cần phải được thay đổi để phù hợp với
cách nhìn của nhà bảo quản. Ví dụ, nếu khung vừa khít, các
cạnh của vật thể chạm vào gỗ thì đường xoi phải được nới
rộng hoặc lót một lớp chất liệu cách biệt. Một số khung cần
phải làm sâu để lồng được khung giấy, việc bọc kính và lớp
đỡ phía sau cần thiết để bảo vệ vật tạo tác. Có thể làm cho


khung sâu hơn bằng cách ghép vào phía sau khung các thanh
gỗ được vít chặt. Có thể dùng nhựa tổng hợp kính lọc mầu
tia cực tím hoặc kính thường để thực hiện việc lắp kính. Hãy
chú ý là nhựa tổng hợp như UF-3 Plexiglas có chứa tĩnh điện
nên khơng thích hợp cho tranh vẽ bằng bút phấn màu hoặc
vật thể có phụ kiện lỏng.
Các thơng tin về những vấn đề này có thể tham khảo bài

hướng dẫn kỹ thuật của NEDCC “Matting and Framing Art
and Artifacts on Paper” và “Encapsulation in Polyester Film
using Double-Sided Tape”.