SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

CÁCH LÀM MỘT BÀI VĂN NGHỊ
LUẬN VÀ THỂ NGHIỆM QUA MỘT
ĐỀ BÀI CƠ THỂ


A.Phần mở đầu.
I .LÝ do chọn đề tài:
Như chúng ta đã biết, phân mơn làm văn trong chương trình THPT ít
nhiều cũng bị xem nhẹ trong việc dạy và học.Chính vì vậy có rất nhiều em u
thích văn chương nhưng khi bắt tay vào làm bài văn lại rất lúng túng không biết
bắt đầu từ đâu và làm cho các em ngày càng xa lánh văn chương.
Trên bước đường tìm tịi của các đồng nghiệp đi trước tơi xin mạnh dạn đưa ra
một ý kiến nhỏ về việc:Vận dụng kinh nghiệm cách viết của Bác Hồ trong việc
làm một bài văn nghị luận.
Rất mong được các bạn đồng nghiệp góp ý, nhận xét và xây dựng để bản
sáng kiến được hồn thiện hơn.
II . .Mục đích nghiên cứu:
- GV và HS bám sát văn bản để tìm hiểu và khám phá.
- HS là chủ thể trong giờ học.
-T hu thập những phát hiện mới ,độc đáo từ HS.
III.Phương pháp nghiên cứu:
-Tìm đọc tài liệu.
- Kinh nghiệm trong quá trình dạy.
IV.Giới hạn phạm vi nghiên cứu:
- Đề tài tập trung vào cách viết của Bác Hồ để làm một bài văn nghị luận và thể
nghiệm qua một đề bài cơ thể.
- Nghiên cứu hệ thống những thao tác cần thiết phải làm đối với GV và HS
trong quá trình làm văn.

B.Nội dung.
I . ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn
1.ý nghĩa khoa học:
- Kĩ năng làm bài văn nghị luận là một trong những yếu tố tạo thành năng
lực văn chương của con người nói chung,đặc biệt quan trọng đối với học sinh
trong việc khám phá cái hay cái đẹp trong tác phẩm và thể hiện tâm hồn mình
trong bài viết.
-Làm văn là mơn học giúp học sinh hoàn thành và phát triển năng lực văn
chương.
2.ý nghĩa thực tiễn:
Trong những năm gần đây , xác định được tầm quan trọng của môn làm văn nên
giáo viên dạy văn đã quan tâm đến cách giúp học sinh rèn luyện kĩ năng thao tác
làm văn .
Riêng tôi , tôi cảm thấy rất tâm đắc khi dạy và đọc bài “ Khái quát tác giả
Nguyễn ái Quốc – Hồ Chí Minh “ vì lời dạy của người về kinh nghiệm viết báo ,
làm văn chương . Người nhắc rằng : “ Trước khi cầm bút người viết cần đặt ra và
trả lời thật sáng tỏ bốn câu hỏi : “ Viết cho ai ? “ “ Viết để làm gì ? “ “ Viết cái gì
? “ “ Viết nh- thế nào ? “ . ở vị trí một giáo viên , khi giảng lÝ thuyết cũng nhthực hành môn làm văn tôi đã nhiều lần sử dụng bốn câu hỏi trên để khảo sát
trình độ nhận thức và kĩ năng làm văn của học sinh . Mỗi em trả lời một cách đúng , sai , mập mờ … thật là thú vị .
Vậy từ cơ sở lÝ luận và thực tiễn trên bản thân tôi xin trao đổi về vấn đề
này xung quanh việc làm một bài văn nghị luận của học sinh phổ thông .
II . Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh
Về nhận thức , tôi hướng dẫn cho học sinh lần lượt giải đáp các câu hỏi :
1. Giáo viên hướng dẫn học sinh trả lời câu hỏi làm bài văn là “ Viết cho ai “
“ Viết để ai đọc ? “
Đa số các em trả lời : “ Viết cho thầy cô , để thầy cô giáo đọc “


Vì xác định đối tượng đọc văn của mình như thế , nên nội dung của bài vciÕt

thường nhắc lại một cách máy móc bài giảng của thầy cơ hoặc thông minh hơn
một chút là “ uốn giọng văn “ theo từng “ gu “ từng “ khẩu vị “ của thầy cô .Thật
là một lầm lẫn tai hại !
ở trường phổ thơng , mỗi bài kiểm tra đều có đề bài với những yêu cầu và kiến
thức kĩ năng cụ thể . Vậy trước khi làm bài tôi hướng dẫn các em trả lời câu hỏi
“ viết cho ai ?” một cách chính xác là “ ta viết cho người ra đề , để thuyết phục
tác giả của đề vn .
i tng đọcbài vn ca hc sinh l bạn đọc giả tưởng đứng trong nội
dung , yêu cầu của đề văn , chứ không phải thầy cô giáo . Cái đích mà văn
chương hướng tới là đề văn.
Chúng ta – Những thầy cô giáo chỉ nên là “ huấn luyện viên “ đứng ngoài
sân cỏ để nhận xét rút kinh nghiệm và hướng dẫn học sinh “đá bóng vào lưới”.
2 . Câu hỏi 2 : “ Viết để làm gì ?”
Nhiều học sinh trả lời “ Viết để dành điểm cao , để thi đỗ “ . Từ nhận thức
này , trước và trong khi làm bài các em đã lao đi tìm và chép lại các “ Bài văn
mẫu “ “ Bài chọn lọc “ ,thậm chí cả những bài nghiên cứu , bình luận văn chương
đầy chất hàn lâm vì lầm tưởng đấy là “ những áng văn tuyệt hảo “ sẽ làm các thầy
cô lãa mắt .Kết quả là các bài làm kiểu “ tư liệu” ấy như những phát sóng bắn chỉ
thiên , tiếng nổ thì vang trời nhưng chẳng dọa được ai .vì khi chấm bài các giáo
viên dễ dàng nhận ra những dấu hiệu vay mượn , quay cóp .
Vì vậy , với câu hỏi này giáo viên hướng dẫn các em trả lời dứt khoát : “ để
thể hiện kiÐn thức , tâm hồn , tình cảm cùng những kĩ năng cơ bản về văn
chương , về cuộc sống mà mình được học … theo yêu cầu kiểm tra của người ra
đề” . Sau đó hãy nghĩ đến câu trả lời : “để đạt điểm cao” Có nhận thức chính xác
thơng thống như vậy ,các em mới có thể giải thốt được những hào quang của
những bài mẫu ,tài liệu , để tự mình đi tìm chân lÝ ,tự mình chọn ý , động não để
viết bài văn .
3 . Câu hỏi 3 : “ Viết cái gì ?”
Câu hỏi 4 : “ Viết nh- thế nào ?”



NỊu đã trả lời đúng hai câu hỏi trước , các em dễ dàng trả lời được hai câu
hỏi này .
Khi làm bài , các em cần viết những gì mà đề văn yêu cầu , bằng cách vận dụng
sáng tạo những kiến thức đã được học , những kĩ năng đã được rèn luyện , viết
bằng tất cả trí thông minh bằng sự chân thành của một thanh niên báo cáo kết
quả học tập và phấn đấu trong những năm qua , để ngày mai bước vào đời hoặc
học lên một cách có hiệu quả nhất.

III. Hướng dãn thực nghiệm

Từ những nhận thức mang tính lÝ thuyết trên tơi hướng dẫn học sinh thực
hiện vào thực tiễn , trả lời bốn câu hỏi về “ cách viết” trước một đề văn cơ thể .
Anh ( chị ) hãy phân tích sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị từ lúc bị bắt
làm con dâu gạt nợ nhà thống lÝ P¸ Tra tới khi trốn khái Hồng Ngài trong truyện
ngắn “Vợ chồng APhủ” của nhà văn Tơ Hồi ( Câu 2 - Đề thi chính thức tốt
nghiệp PTTH năm 1999-2000)
1. Viết cho ai ?
Viết cho người ra đề, cho những ai đã từng đọc truyện ngắn “Vợ chồng
APhủ” , từng thú vị trước hình tượng nhân vật cơ Mị – một sáng tạo thẩm mĩ ,
giàu ý nghĩa nhân văn của nhà văn Tơ Hồi ; cho cả những người chưa đọc
truyện mà mới chỉ nghe tên tác phẩm , từng biết nhà văn Tơ Hồi .
Viết để bạn đọc giả tưởng kia hiểu giá trị của tác phẩm , hiểu vẻ đẹp của
hình tượng nhân vật , từ đó mà hiểu thêm cuộc sống , yêu thêm văn chương .
2. Viết để làm gì ?
Viết để trình bày những hiểu biết của mình về tác phẩm văn chương về
những kĩ năng cơ bản làm một bài văn nghị luận theo yêu cầu của đề ra .
“Đại thể trên cơ sở những hiểu biết tương đối chắc chắn về truyện ngắn “ Vợ
chồng Aphđ” , chọn lựa , phân tích những chi tiết tiêu biểu để làm nổi bật sức
sống tiềm tàng

( Tức là sức sống ẩn chứa bên trong ) của nhân vật Mị . Thấy được hai nét tưởng
như đối lập , nhưng lại rất thống nhất ở con người Mị : Có thời điểm cam chịu
nhẫn nhục ,nhưng thực chất ở Mị vẫn tiềm tàng một sức sống : Sức sống ấy được


bộc lộ qua những thời điểm chính “Khi tết đến” Và “Những đêm tình mùa xuân”
, khi cắt dây giải thốt cho Aphđ và cùng nhau trốn khái Hồng Ngài…
Về kĩ năng , phải tỏ ra biết cách phân tích một nhân vật trong truyện ngắn
.Biết làm một bài văn nghị luận văn học ,kết cấu chặt chẽ , bố cục rõ ràng.Diễn
đạt tốt , khơng mắc lỗi chính tả , dùng từ và ngữ pháp…( Trích “ Hướng dẫn
chÂm của bộ giáo dục và đào tạo”)
Ngồi việc trình bày nội dung trên các em cần cho người đọc nhận rõ
những rung cảm của mình về một hình tượng thẩm mĩ , về những vẻ đẹp ngôn
ngữ văn chương Tô Hồi nói riêng,vẻ đẹp trong sức sống con người nói chung .
3. Viết cái gì ?
Học sinh có thể trả lời : Dựa vào những chi tiết truyện , những lời kĨ ,
những cử chỉ , hành động tâm trạng của nhân vật Mị và một vài nhân vật có liên
quan …rồi phân tích , gi¶Ø mã , phán đốn , bình luận …bằng các lÝ lẽ cụ thể ,
chính xác, chặt chẽ qua từ ngữ , câu văn .GV h-ơngs dn tp trung vo cỏc lun
đểm:
a . M v bi kịch đớn đau:
Từ một cô gái hồn nhiên, yêu đời hiếu thảo…Mị bị bắt làm con dâu gạt nợ(
do bố mẹ vay nhà thống lÝ P¸ Tra)với cuộc sống im lìm,tăm tối,cơ cùcnh­ kẻ nơ
lệ.Mị đau khổ phản ứng quyỊt liệt và định ăn lá ngón tự tử,cố “sống mà như
chết”, “cúi mặt buồn rười rượi” , “lùi lũi như con rùa ni trong xã cửa”’có
chồng mà cũng như khơng.
b .Mị và diễn biƠn tình cảm ý thức:
Từ khổ đau đến chịu đựng vì bị dày vị đày đọa về thể xác và áp chế về
tinh thần,Mị bị ràng buộc trong ý nghĩ mình bị bố con nhà thống lý P¸ Tra cóng
trình ma là người nhà nó rồi thì chỉ cịn biết ở cho đến lúc chỊt mất xác ở đây

thôi,dẫn đến sự tê liệt tinh thần phản kháng.Lúc nào Mị cũng nhìn ra « cửa vng
bằng bàn tay ,chỉ thấy một màu mê mê trăng trắng không rõ là sương hay là
nắng.Cô mất ý thức về sự sống,thậm chí khơng cịn nghĩ đến cáÝ chỊt nữa.Mị
phó mặc cuộc sống cho định mệnh,cơ khơng có ý thức về thời gian,khơng nhớ
làm dâu nhà P¸ Tra bao nhiêu năm .Với Mị ,sự chuyển biến của thời khắc:sớm


tối,ngày tháng khơng có ý nghĩa gì,cuộc sống chỉ cịn là một màn sương mờ
đục,không dĩ vãng,hiện tại và không tương lai.
c .Mị với sức sống tiềm tàng và sự hồi sinh kì diệu:
Bước chuyển đầu tiên thể hiện sự trỗi dậy của Mị là lòng ham sống,là sự ý
thức trở lại về sự sống,thời gian ,về khát vọng tinh thần(mùa xuân về,những đêm
tình mùa xuân,tiếng sáo gọi bạn tình khiÕnMÞ yêu đời,ham sống,Mị nhớ về ngày
trước,Mị uống rượu…)Mị hành đọng như một con người tự do.Càng bị đè nén áp
bức,sức sống trong con người Mị càng mãnh liệt dâng trào:Mị phơi phới trở
lại,trong lòng đột nhiên vui sướng như những đêm tết ngày trước “Mị trẻ lắm,Mị
vẫn còn trẻ,Mị muốn đi chơi”, từ những sục sôi trong tâm tư đã biến thành hành
động “Mị đến góc nhà lấy ống mỡ ,xắn một miếng bỏ vào đĩa đèn cho sáng”.Có
thể xem đây là hành động thức tỉnh,tự mình thắp sáng ngọn lửa soi mình để thốt
khỏi những đêm dài tăm tối triỊn miên…Cơ qn lại tóc ,rút cái váy hoa,sửa
soạn đi chơi tết…rồi bị A Sử trãi vào cột.
Bị trãi Mị quên những đớn đau thể xác,quên mình đang bị trãi,cô sống
trong sự giằng xé mãnh liệt giữa niềm khao khát hạnh phúc cháy bángvµ sự thật
tàn bạo lạnh lùng.
Hành động cuối cùng khi Mị cắt dây trói cứu A Phí là hành động có ý
nghĩa quan trọng trong bước ngoặt của đời cơ để cứu người và cứu mình,tự giải
phóng khái vịng nơ lệ.Nó chứng minh cho sức sống tiềm tàng d¸nh thức từng
bước ý thức và hành động nên sức sống tâm hồn trong Mị là bất diệt.
4. Viết nh- thế nào ?
Với câu hỏi này , giáo viên hướng dẫn học sinh : Viết nh- một bài văn nghị

luận văn học mà mình đã được học , được rèn luyện .
Bố cục 3 phần triển khai các luận đề , luận điểm , luận cứ …rành mạch ,
chặt chẽ , logÝc…ngồi ra chữ viết trình bày cần rõ ràng , cẩn thận ,tỏ rõ thái độ
tôn trọng người đọc và biết trân trọng một sản phẩm tinh thần của chính mình
IV. Kết quả đạt được .
Qua các năm học 2002 đến 2008, tôi nhận thấy những bài văn đạt điểm
cao và tỉ lệ học sinh đạt học lực khá ,trung bình trở lên chiếm tỉ lệ cao đều là


những sản phẩm tinh thần đích thực của những học sinh tự giác tích cực , chăm
chỉ rèn luyện kĩ năng nêu cao tinh thần sáng tạo ,nghiêm túc tự tin khi làm bài .

C . Kết luận
Chúng ta biết rằng : Văn là người , sáng tác văn chương nói chungvà khi
làm một bài văn nghị luận nói riêng , muốn đạt kết quả cao , người viết phải huy
động cả trí tuệ và tâm hồn trên từng câu chữ .
Đã có bao nhiêu sách vở tài liệu ,bàn bạc , hướng dẫn chúng ta về cách viết
cách làm văn . Bốn câu hỏi trong cách viếtcủa mình Bác Hồ chỉ xem là kinh
nghiệm,là sự gợi ý , định hướng cho người cầm bút trước khi viết .Kinh gnhiÖm
ấy tuy giản dị nhưng sâu sắc như là chân lÝ vậy.
Đối với tôi , một giáo viên với công tác giảng dạy chưa nhiều nhưng bốn
câu hỏi ấy của Bác ln là điều tâm niệm , là chìa khóa để tôi hướng dẫn các em
trong việc thực hành văn chương
Tôi rất mong nhận được sự trao đổi từ các bạn đồng nghiệp .
Ngày tháng năm 2008
Người thực hiện

Thiều Thị Hảo