CHUYEN VE COI VI DO CANG

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (192.1 KB, 22 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

Lời giới thiệu

Côi Vị và Đồ Càng là hai nhân tài của xã Liên Minh huyện Vụ Bản tỉnh Nam Định. Trong quá
trình khảo cứu viết “Địa chí văn hố xã Liên Minh”, người viết đã sưu tầm được một số tư liệu về hai
ơng. Xin trích một số giai thoại về con người và tác phẩm của hai ông tới bạn đọc để hiểu thêm về
mảnh đất và con người nơi đây.

I. Thần đồng Phạm Nhật Cờng ( đồ Càng)

Tục gọi là ông đồ Càng, tên thật là Phạm Mĩ Càng, tên chữ là Phạm Nhật Cờng, tên hiệu là Trang
Kính, tên thuỵ là Dĩnh Ngộ.

Ông sinh năm 1897, nhà ở ngõ Trớc làng Tiền, là con trai của cụ đồ Phạm Mĩ Cảng. Ông thiên t
rất thông minh: 5 tuổi đã biết đọc, 6 tuổi biết làm thơ, câu đối. Năm lên 9 tuổi, ông học cụ cử
Khanh-ngời làng Giữa( Trung nghĩa) dạy ở Gôi( Côi sơn). Khi về qua đờng cái gặp mấy Khanh-ngời lính tập trêu đùa,
ơng làm câu đối:

" Kìa mấy vạn qn ong, Hồng Hoa ngời ấy đã khơng sợ;
Huống dăm ba lính kiến, bạch diện ta đây nọ có kinh"

Năm 10 tuổi, nhân có ơng bạn của bố đến chơi, ra một vế đối bảo ông đối thử:" Ao thanh trì, nớc
trong leo lẻo, cá lội ngất ngơ" ( ngơ = ng = cá). Ông đối lại:" Đá bạch thạch, gợn trắng
phau phau, chim ngồi lểu đểu" ( đểu = điểu = chim) ( Một ngời khác đối :" Sông Ngân hà, sao
bạc chan chan, vịt nằm ấm áp")

Năm 12 tuổi, ông đi thi tuyển sinh( cả Hán văn và Quốc văn) đỗ cao đợc ngời Pháp chụp ảnh kỷ
niệm. Khi thi xong ra ngồi nghỉ có một ngời ngồi 50 tuổi cũng đi thi đã mừng ông một vế đối:

" Âu á tri danh, đích thị kì nam dĩnh ngộ"
Ơng liền đối lại vừa khiêm nhờng vừa lễ độ :

" Càn khơn định phận, quả nhiên đại lão vãn thành"

(ý nói: Âu – Á biết tên, chính đây là ngời thơng minh kì tài nớc Nam. Vế dới:
Trời đất đã định, tất yếu ngời cao tuổi sẽ thành công.)

Cũng năm này, một hôm, ông xuống chơi nhà ngời thân với gia đình , làm nghề bật bơng ở Hào
kiệt. Trớc khi ăn cơm tra, chủ nhà bảo:

" Nghe tiếng cháu học giỏi, ăn cơm xong, cháu làm cho bác một bài thơ khuyên con và
đôi câu đối để bác treo Tết nhé!"

Ông đáp:

" Bác đa giấy bút đây ,cháu viết rồi hãy ăn cơm!".
Không đầy nửa tiếng, ông đã làm xong bài thơ nh sau:
 "Này này ta bảo các con ta:

¡n ë s ao cho khéo đ ạo nhà

Phi hc Trơng công trăm chữ nhẫn
 Nên nghe Khổng thánh một câu hoà
 Giàu sang bởi đó xinh hơn vẽ

Non nớc rồi ra đẹp tựa hoa
Son sắt mấy lời khuyên nhủ đó

Tuổi xanh nên phải học ơng già!"
Ơng cịn kèm theo một ụi cõu i tng gia ch:

"Mẫn cán ra tay, thiên hạ ấm;

Chuyên cần dốc sức , cả nhà no

("cán" và" cần" là dụng cụ đồ nghề để bật bông làm chăn, làm áo bông).
Chủ nhà cứ xuýt xoa, tấm tắc:, khenlấy khen để:

" Quả là thần ng! thn ng!"

Năm 15 tuổi, đi học về, nghe ông khách kể chuyện Sơn tây lại lụt lần nữa, sau một lúc ,ông làm
bài thơ:

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

Bởi đất nớc tràn non Bắc nọ
Há trời mây giận nớc Nam tơi
Xin ơng Tạo hố thơng dân với
Cứ lụt thế này khổ lắm thôi!"

Cũng năm này ơng đỗ khố sinh (Cao đẳng tiểu học).

Năm 17 tuổi, ông đi dạy chữ Hán ở Tứ giáp (Hào kiệt). Năm 18 tuổi, ông làm h ơng s dạy ở
tr-ờng Phú Lại. Học trß gåm 10 x· trong tỉng MËt VËt, hun ThiƯu Hoá, tỉnh Thanh Hoá. Năm 21 tuổi
ông làm lễ khao väng trong x· L¬ng kiƯt.

Năm1918(ơng 22 tuổi), nhân lúc vua Khải Định đi tuần thú tại Thanh Hố, ơng làm bài sớ bằng
chữ Hán đón đờng, dâng lên nhà vua khi vua đi qua. Nội dung bài sớ nh sau:

1. Nhất viết đại nhất thống( xin các giấy tờ, đề niên hiệu Việt Nam trớc ngày tháng dơng
lịch)

2. Nhị viết tồn thánh đạo( xin dịch các chuyện sách cũ, hay đem dạy ở trờng công)
3. Tam viết lệ hiếu phong (xin ra luật trị tội những kẻ không hiếu hạnh với cha mẹ)

4. Tø viÕt trõ PhËt h¹i(xin bít các tợng Phật, lấy chùa làm nơi hội họp hoặc làm trờng
dạy học)

Mc dự cú nhng iu quỏ t. song với lời lẽ đấu tranh uyển chuyển, hợp lý, nên triều đình khơng
những khơng bắt tội, mà cịn ra thơng t hành chính chấp thuận và năm sau tăng lơng cho ông từ 7,5
đồng lên 9 đồng một tháng( tơng đơng với 2 tạ gạo). Trong những năm này( 18 đến 23 tuổi) ông thờng
xuyên viết bài cho báo Nam phong. Năm 1919 ông chuyển về dạy học ở làng Ninh xá, xã Yên
ninh,huyện ý Yên ,tỉnh Nam Định rồi mất tại đó, giữa lúc tuổi đời cịn rất trẻ!...

Đơi bài thơ của ơng do cụ Quỳnh, xóm Tiền cung cấp:
"Khách đến chơi đây xin biết cho

Tuổi tôi mời bốn, nghiệp tôi nho
Thay thầy dạy bảo hai anh nhỏ
Nhờ chủ toan trang một nợ to
Kí chửa làm nên cịn phải két
Cử cha đỗ nổi vn nờn cũ

Bút nghiên sách vở ngày nên thú
Chẳng phải rằng tôi dạy học trò (1

1) Năm 14 tuổi, ông theo cha đi dạy học ở xóm Bốn nhà cố phó Cờng

Cố phó Cờng bị vợ mắng vì mải chơi tổ tôm, ông liền làm bài thơ "Chừa tổ tôm"tặng cố nh sau :
"Tổ tôm tôi nghĩ cũng nên chừa

Cúc đợc bao giờ chỉ có thua
Suốt tối khơng ù, chong mắt ếch
Cả ngày nằm ngủ ,chỏng càng cua
Nghĩ rằng đời chẳng bao thân tép

Nên cũng chơi cho thoả chí rùa
Bó buộc làm chi tuồng dạ cá
Tổ tơm tơi nghĩ cng nờn cha!"

(1911)

Bài thơ dí dỏm với toàn những "tôm, tép, cóc, ếch, cua, rùa, cá"

khiến ngời nghe cảm thấy bật cời mà vui vẻ tiếp thu, sửa chữa., không câu nệ tuổi tác, thế hệ
cách xa nhau...

(# )
1-Nhà thơ Côi Vị:

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

Nm 1945, Cỏch mng thỏng Tỏm, ông giúp việc Chính phủ. Kháng chiến chống Pháp cùng gia
đình tản c vào n định (Thanh hố) tham gia cơng tác văn hố, rồi về Nga sơn. Ơng mất ở quê năm
1960.

Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu ở Sơn tây hay đến chơi với ông.

Theo gơng nhà thơ Tản Đà, lấy núi Tản , sông Đà làm bút danh, ông Thừa Tộ lấy non Côi sông
Vị làm bút danh của mình. Trong cuộc đời ngắn ngủi hơn 60 năm, ông đã để lại hơn 300 bài thơ đ ợc
tập hợp trong cuốn "Sợi tơ lịng" nói về đủ các khía cạnh tâm hồn tình cảm của ơng trong cuộc sống
mà ông đã trải qua, đã chứng kiến. Từ những việc rất nhỏ trong đời thờng nh "hút thuốc lào", " vợ than
Tết" đến những việc động trời nh " chiến tranh thế giới", " kháng chiến", " tản c" đều có mặt trong thơ
ơng. Xuất phát t quan nim:

" Chỉ có thú yêu thơ là tuyệt
Hỡi ai ai quen biết nàng thơ
Đi tìm cái thú lơ m¬

Đi tìm cái đẹp khơng bờ bến kia"
(1932)
Ơng khẳng định:" Non Cơi khơng có thơ,

Non Cơi cũng lu mờ.
Sơng Vị khơng có thơ,
Sơng Vị cũng lờ đờ."

Sinh ra và lớn lên giữa Non Côi - Sông Vị, không chỉ mợn tên núi, tên sơng làm bút danh của
mình, đồng thời ơng cũng thể hiện lịng u q hơng tha thiết, yêu sông, yêu núi dạt dào- Một phần
của quê hơng bao la, vĩnh cửu- mà ông muốn gửi hồn vào đó. Trong lời đề tựa cuốn "Sợi tơ lịng", viết
vào năm 1924 , ông cứ băn khoăn:

Cuốn "Sợi tơ lòng" tớ viết chơi
Chẳng lẽ tan theo gió bụi đời
Man mác nguồn thơ gieo Bến Vị
Mơ màng mây trắng tít Non Cơi!

Quả vậy, ơng ln ln mơ màng và man mác. Ông mơ màng những nơi thanh cao, tinh khiết,
những tuỵêt thú mà ông cho là lơ mơ, nh say, nh tỉnh do thơ đem lại. Theo ông, đó mới là cái đẹp vô
cùng. Sự mơ màng đó, đã đa ơng lên tận Cung Quảng, gặp chị Hằng Nga và các thi sĩ nổi tiếng trong
"giấc mơ th":

Đêm qua ta mơ màng
Thấy ở trong cung Hằng
Mùi hoa đa thoang thoảng
Túi thơ bày ngổn ngang
Tản Đà, Trần Tế Xơng

Thanh Quan, Hồ Xuân Hơng
Với bà Đoàn Thị Điểm
Cùng nhau ngåi mét giêng

Ơng hình dung ra cảnh ba nữ sĩ đang thay nhau ngâm thơ, hai nam thi sĩ đang gảy đàn ... mồm;
còn Hằng Nga đang uyển chuyển thớt tha đi lại, pha trà, gọt đào tiên đãi khách thơ. ông liền đẩy cửa
vào., các thi sĩ bắt tay chào. Tản Đà hỏi vồn vã; " Có thơ đa xem nào". Ơng dâng cuốn " Sợi tơ lịng"
để xin ý kiến, thì:

Tú Xơng gật đầu mãi
Tản Đà lại rung ựi

Thị Điểm chê : "Ngông quá"
Thanh Quan rằng: "Khinh ngời"
Và ông ngâm lại bài " Con muỗi "

Xuõn Hng khen: "Lỡm đời
"Tài bắt chớc thơ chị
"Côi Vị, em của tơi !"

Trong khơng khí cởi mở, thân tình ấy, Cơi Vị đợc dịp bày tỏ quan điểm:
"Tha các chị, các anh

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

Rồi ông đề đạt nguyện vọng:

Em ổ dới trần ai
Tục luỵ lắm, trời ơi!
Em muốn lên đây để
Xin làm một chân "Bồi"
Và ơng lại mơ màng tiếp:

S¸u chúng ta

Bồng Lai tiên cảnh
Mây nớc bao la
Gió vàng, sao b¹c

Cung thiền lấp lánh gơng Nga
Khi trẩy đào Vơng Mẫu

Khi tắm mát Ngân Hà...

Nhng tic thay, cuc vui no ri cũng đến lúc tàn, kể cả những cuộc vui trong mơ. Đã đến lúc
phải chia tay Hằng Nga, chia tay các thi sĩ. Ơng bàng hồng chợt tỉnh và li man mỏc bun:

Non Côi ám cỏ
Sông Vị lầy sa

Chia li, dòng lệ sơng sa

Canh khuya tâm sự, trăng tà, bãng soi!

Phải chăng, đây cũng là nõi u hoài man mác chung của cả một thế hệ nhà thơ lúc bấy giờ, của
cả một dân tộc lúc bấy giờ, trớc cảnh nớc mất nhà tan, nhân dân lầm than, nơ lệ. Bởi lẽ, Ơng sinh vào
buổi giao thời, cái buổi mà nhà thơ Tú Xơng đã từng than vón:

"Nào có ra gì cái chữ nho

Ông Nghè, ông Cống cũng nằm co
Chi bằng đi học làm thầy phán

Tối rợu sâm panh, sáng sữa bò."

Cho nờn, tõm trng ca ụng cũng giống tâm trạng của một số nhà thơ đơng thời. Ta hãy lắng
nghe nỗi buồn của ơng:

Bn nµy, buồn vẩn lại buồn vơ
Ai có mua buồn, tớ bán cho

Buồn ngắm thuyền nan, cơn sóng vỗ
Buồn trông gió táp cánh hoa xơ.
Buồn khi sơng phủ non đầu bạc
Buồn lúc mây che bóng nguyệt mờ.
Thợ trời khéo vẽ tranh buồn tẻ
Để khách đa sầu dạ ngẩn ngơ.

( 1935 )
Và cùng «ng "c¶m thu " :

Bao nÐt thu buån lÈn khuÊt đây
Trải bao thu trớc lại thu này
Sơng thu pha lẫn màu thu nhạt
Núi úa chen thêm lớp cỏ gầy
Bên dậu ủ ê, cây trút lá

Lng trời vơ vẩn, nhạn tìm mây
Ma thu rơi xuống lòng thu lạnh
Phảng phất hồn quê ngän giã may!

( 1940 )

Thậm chí giữa mùa xuân mà ông vẫn thấy: "Bông hoa sớt mớt dòng châu đọng", thì thật là
một sự man mác triền miên, một sự u hồi vơ tận! Chao ơi, với ơng " Cảnh nào, cảnh chẳng đeo
sầu", vì trong ơng lịng buồn quỏ i !

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

khắc hoạ chân dung cđa "vÞ tỉ s chiÕn tranh thÕ giíi thø hai":
" Nhớ ông xa:

Tóc chém vát xanh rì trớc trán
Râu con sò đen kịt trên môi"

Và miêu tả ngắn gọn tính cách của y:
" Tính khí hung hăng, nói năng táo tợn
 Chẳng con, chẳng vợ

Vị giang san mải sớm mê chiều

Không học, không hành, mà thao lợc vá trời lấp biển
" Thơng" dân khổ sở, "xót" nứơc lầm than

Nuụi chớ phc thự, hm hở làm bom, đúc súng
 Tài độc đoán, cậy khụng ai ngn cn

Lăm le phá cũi xổ lång,
 thÐt m¸y trun thanh.

" Đảng áo nâu" khoe có đủ oai quyền,
 xé tờ hiệp ớc

TiÕn binh nh th¸o níc vì bê

"Cê thËp ngoặc" phất phơ bay bốn phía
"Khúc khải hoàn" lừng lẫy hát ba quân...
 Rắp làm ma làm gió, làm chúa tể Châu Âu
 Toan nuốt Mĩ, nuốt Anh,nuốt khổng lồ Xô Viết
 Nào ngờ!

Mt cõy lm chẳng nên non
" bẻ đũa đợc sao cả nắm

Trận Bá Linh sụp đổ hết cơ đồ

Thân bách chiến tan hoang cùng khói đạn!...
Thế mới biết:

Hoá nhi hay ghét mặt phi thờng
" Thời thế vẫn căm tay xuất chúng

" Mới hay, gian hùng tạo thời thế, Ghê cha!
" Thời thế hại gian hùng, ngán nhỉ!

Và ông kết thúc:
"Côi Vị muốn :

" mợn tất thẩy núi xơng, sông máu thay làm vật lễ thành dâng
" Tát bao nhiêu bể thảm, nguồn thơng vào văn kính viếng!"

Trong những nõi sầu thảm của con ngời, có lẽ nỗi sầu thảm lớn nhất là chiến tranh. Thoát đợc nỗi
sầu này, ngời ta cảm thấy nhẹ nhõm đi nhiều. Côi Vị cùng mọi ngời Việt Nam đi vào cuộc kháng
chiến 9 năm chống Pháp với những câu thơ lạc quan hẳn lên, bởi ông ý thức đợc rằng, đây là cuộc
chiến tranh giữ lấy những gì mà cách mạng vừa giành đợc, Ông thay lời ngời mẹ động viờn con:

Con ra tiền tuyến phen này

Mẹ mong máu giặc thấm đầy áo con
Đời con là của nớc non

Nc non trơng cả vào con mọi bề
Ơng thay lời ngời chồng ng viờn v:

Mẹ cò là vợ dân quân

Thi dua phải chiếm lấy phần cao hơn
I- tờ, phải học luôn lu«n

Viết nhanh thoăn thoắt, đọc trơn làu làu
Chăn nn , trồng trọt, hoa màu

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

Cã tiỊn, cã g¹o trong tay

Thì nên đem giúp những ngày lạc qun
ích nhà, ích nớc, đơi bên

Mẹ cị làm đợc, tơi khen mẹ cị
(Mẹ cị ơi- 1947)
Và chính ngời chồng ấy, cũng rất hng hỏi:

Còn trời, còn nứớc, còn non
Tôi còn ái quốc, tôi còn thi đua
Thi đua cùng với mẹ cò

Tụi khụng nói khốc, nói đùa bỡn mơ
Giặc vơ tơi cũng thi ua

Thi đua giết giặc, không thua mẹ cò!

Thi gian ny, ơng tản c ở n Định, tỉnh Thanh Hố. Ơng hoà nhập vào cuộc sống của vùng tự
do, vui với niềm vui hạnh phúc lứa đôi của thế hệ trẻ, nhng khụng quờn nhc nh h:

Tiện đây xin cã lêi khuyªn

Dẫu vui ân ái, đừng quên nớc nhà

( Thơ mừng đám cới 1947)

Bản thân ông dù trút đợc nỗi buồn man mác, nhng không lúc nào, ông khuây khoả nỗi nhớ quê
cha đất tổ, nhớ quê hơng xóm làng, nơi có Non Cơi- Sơng Vị của ơng:

Ba năm ăn tết ở ba nơi

Ngh n quõn thự, git lệ rơi
Phần mộ lạnh lùng hơng khói vắng
Từ đờng tan vỡ, nắng ma phơi
Ruộng ao, đất cát thành hoang cả
Sách c ụng cha b t ri

Mỏi mắt trông về nơi cố lí
Ven trời ẩn hiện bóng Non Côi!

( Nhớ quê- 1946)

Ơi Non Cơi! Cái tên ấy, đã thấm vào máu thịt nhà thơ. Hình ảnh ấy, đã in đậm trong tâm hồn nhà
thơ, khơng gì có thể làm phai mờ và khơng hồn cảnh nào có thể làm nhạt nhồ đi đợc.

Với tâm hồn ấy, trong cuộc sống dù gặp mn vàn khó khăn, ơng nhìn cái gì cũng nên thơ, cũng
thành thơ. Xin trích một số bài mà chúng tơi đã su tầm đợc:

1. Hót thc lµo:

Sáng dậy thanh tâm hút thuốc lào
Hút vào một điếu dạ nôn nao
Chân trời bốn phía nh quay tít
Mặt đất hai chân muốn lộn nhào
Tanh tách nớc reo to lại nhỏ

Loanh quanh khãi toả thấp rồi cao
Tơng t chẳng rõ ai ngày trớc

iu ó chụn i li phi o.

2. Đi thi

Thi cử năm nay sắp tới kì

Chỉnh,* Bình, Nam hỡi có lo thi
Bảng vàng thiên hạ ham mê lắm
Mặt trắng ngời ta quý trọng gì
Con chửa làm nên thày chán quá
Cháu mà hỏng mÃi chú vui chi
Phen này chiến bút cho oanh liệt
Đè bẹp bao nhiêu sĩ tử đi.

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

Lm ụi câu đối viếng đồng tông,
Kiểm Vạn đem cho một đĩa lịng
Họ móc can tràng ra tạ lễ

Mình moi tim óc để làm công
Học hành năm trớc chừng bao của
Chữ nghĩa ngày nay đáng mấy đồng
Giá chữ đã hời hơn giỏ tht

Hỏi còn lông bút viết ra không?

(1938)

4. Tản c

Ba năm ăn Tết ở ba nơi
Căm uất quân thù giọt lƯ r¬i

Phần mộ lạnh lùng hơng khói vắng
Từ đờng tan nát nắng ma phơi
Ruộng ao đất cát thành hoang cả
Sách c ụng cha b t ri

Mỏi mắt trông về nơi cè lÝ
Ven trêi Èn hiƯn bãng non C«i.

5- Con muỗi:

Hut mỏu ngi ta chng bit ờ

ự cha con mui cứ vo ve
Cái vòi châm xuống đau đau lạ
Chất độc truyền sang ngứa ngứa ghê
Hễ đến ban đêm là nó tỉnh

Làm tan giấc ngủ của mình mê
Hở hang là chực lăm le đốt
Bà phải bng màn kín để che!

(1935)
6-Cua chơi trăng:

Mò mẫm đi đâu gọng với càng
Hay là cua cũng thích chơi trăng
Cung Thiềm ý hẳn ghen con cóc

Hang tối chừng đơng khát ánh trăng ?
Hai mắt láo lơ nhỡn to hoỏ

Tám chân quờ quạng với hào quang
Đời ngời vẫn bảo cua ngang ngạnh
Có giỏi bò lên cắp chị Hằng

(1937)
7-Hồng gai:

Hồng nào hồng chẳng có gai,
Phải chăng gai ấy là trời phú cho

Bảo cho những khách tò mò

Hái hoa chạm phải thì co tay vào!
8- Ngày xuân:

Ngy xuõn ta cũng thử bơng đùa 
Ta thử cời xem có chát chua
Hoa thấy ta cời hoa cũng cảm
Trên cành nhăn nhở gió đu đa!

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

Khen cho con tạo khéo ti rõy
Bt nc lan ra khp ú õy

Nghếch mặt lên chơi càng mát mặt
Thò tay hứng thử lại êm tay

Bụng hoa sớt mớt dòng châu đọng
Lới nhện long lanh mảnh ngc y
Nh quỏ i thụi m nh quỏ

Không nhờ hơi gió cũng bay bay
10.Đón xuân:

Kỡa xuõn ó n

ún xuõn vo ta nói chuyện xuân chơi
Vắng xuân lâu,ta những nhớ xuân hồi
Trải xn, hạ, thu, đơng vừa chín tháng
Hai trăm bảy mơi đêm đằng đẵng
Lại hai trăm bảy chục ngày thờng
Khi giú may, la lu

Lúc lá rụng, rơi sơng

Nhìn cảnh vật tang thơng sầu bát ngát
Vun vút oanh vàng bay lại hãt

Tơi tơi hoa đỏ bật lên cời

Xuân đến đây cho cả thế nhân vui
Cho CôiVị quãng đời tơi thắm lại
Xuân đến mừng xuân ta lại viết
Một trời xuân, vơ vét cả vào thơ
Yêu xuân không bến , không bờ !...
11-Tết đến:

Hoa đào hớn hở đón xuân sang
Tết đã mon men đến cổng làng
Câu đối đỏ loè hai vế chữ

Cành nêu cao vót mấy tầng thang
Tranh tranh, pháo pháo, con cời nói
áo áo, khăn khăn, vợ rộn ràng
Tớ đã già nua, cịn thích tết

Ai r»ng "lo " TÕt, tí r»ng " ngang"!

Vì thích tết, nên khi thấy cháu Vũ Cao của ông cứ mải ngủ, ông đã phải lay gọi, đánh thức cháu
dậy:

"Hoa đào khoe sắc đón xn sang
Mà cháu tơi sao vẫn ngủ tràn

Gãi ghẻ xuân ? ồ trái thói !
"Ơ hờ tết hở ?" Gớm bền gan!
Toan vơ cảnh tết vào trong mộng,
Hay ấp nàng thơ ở cái chăn

Pháo nói đang rung hồi đánh thức
Hoa cời tự dục trống canh tan!"

Côi Vị rất yêu hoa, ông thờng mua hoa tháng (hoa tơi) do cô gái bán hoa theo lịch đem hoa đến
để ông cắm vào lọ hoa nơi ông làm việc. Cô bán hoa xinh đẹp, thi nhân li a tỡnh, nờn ụng cú bi th:"

Cô bán hoa:"

"Ch hàng hoa ,chị hàng hoa!
Tôi mong sáng sáng chị qua ng ny.

Cho tôi nhờ chút thơm lây

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

Cho tôi mua một vài bông

Bông lan, bông cúc, bông hồng xinh tơi
Bao nhiêu một cái nụ cời

Của bông hoa ,với cđa ngêi b¸n hoa ?"
(1936)

Vì u hoa nh thế, nên khi phải chia li với hoa, ông cảm thấy nh hoa cũng không cầm đợc nớc
mắt:

"Ta cúi xuống hôn hoa

Đầm đìa ớt mơi ta
Nhớ ta, hoa nhỏ lệ
Hay sơng đọng đêm qua

(1936)

Vì đa cảm nh vậy, nên ơng hay" lo vơ lo vẩn, lo bò trắng răng" nh bài "Xuân với má hồng":
Xuân về trên má đào ai,

Xuân đi, trên má đã phai nhạt dần
Má mà mơn mởn thanh tân
Hỏi ai không muốn đến gần hôn ai!

Má mà thắm nhạt ,hồng phai
Cái hơn khơng thể dằng dai đến già

B¶o cho những khách quần thoa
Thấy hây hây má liệu mà chồng con

Ngày xanh nó chạy bon bon
Nó đi trên má, má mòn mỏi đi...

Tô son, xuân sẽ bôi chì

Má hồng tô điểm riêng thì xuân xanh!...
...Có ai xe chỉ cho bền,

Trúi chân xn lại,ở liền mãi đâu?
...Trời cịn có hạ , thu, đơng
Hồng nhan có lúc cũng khơng cịn hồng

Khi nao mỏ ó khụng hng

Đừng mong mắt liếc ,chớ hòng môi hôn!...
...Thế mà Côi Vị nhà nho,

Lo v lo vn, lo bũ trng rng
Lo khi ụi mỏ bng,

Đôi môi Côi Vị ý chừng muốn hôn!..."

(1932)

Mấy năm sau, ông lại viết :"Thu víi m¸ hång" nh tá ý sèt rt thay cho ngời con gái cha chồng:
"Thu sang, núi cũng bạc đầu,

Mặt sông xanh ngắt , nữa màu tóc da
Mà ai cha, vẫn hoàn cha,
Đêm thu, vừa gió, vừa ma, lạnh lùng!

Heo may, gió lọt căn phòng,
Heo may gió "dục" lấy chồng ,ai ơi!...

Heo may,lạnh cả tâm hồn,
Không ai ấp ủ, có buồn chăng ai?..."

(1941)

Tỡnh cm dt do, ụng mn hỡnh ảnh" thuyền và bến"để gửi gắm nỗi lịng:
"Thuyền khơng bến lờnh ờnh bn bin,

Bến không thuyền bến lẻ loi duyên
Vui thay, trªn bÕn díi thun

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

§i víi thun cho khái thê ¬
Thun ¬i, m¶i thó giang hå

Để cho bến đợi , sông chờ, thuyền ơi!
Bến, bến hỡi, thuyền rời đi tạm

Nghĩa nơng sâu, thuyền dám qn đâu
Ba đào, phong vũ có nhau

Thuận buồm, xuôi gió, lâu lâu lại về
Thuyền coi bến là quê là quán
Bến coi thuyền là bạn cố tri
Hợp tan, tan hợp bao kì

Khứ lu, lu khứ ,nặng về nớc non
Bến cha lở ,thuyền còn qua lại
` Bến xa thuyền, bến hÃy còn trơ

Thuyn khụng bn b v

Bn không nỡ để thuyền lơ lửng thuyền!...
(1930)

Lãng mạn là thế, bay bổng là thế, song trong cuộc sống đời thờng, ông lại rất thực tế, ngày tết
ngồi vào mâm là ông"chén" thoải mái, tự nhiên:

"Ăn sao cho thích khẩu thì thơi
Lại uống cho say thật lử ngời
Măng, nấm đem ninh gà mái ghẹ
Tơng ,gừng chấm với thịt bò thui
Chai to ,cứ việc mà nghiêng mãi
Miếng nhỏ ,can gì chẳng gắp đôi
Những kẻ rau da là kẻ dại

ở đời chén đã ,mợ mày ơi !

Kết thúc cuôc đời viên chứcthừa phái "sáng cắp ô đi, tối cắp về", ông đợc" thăng "chức "quản
"trong gia đình, ơng làm bài thơ "T thỏn":

Mời tám năm qua một chức "thừa" *
Ngày nay thăng chức "quản gia nô"
Bạn cùng bếp núc, râu mày nhọ
Quẩn với màn chăn, chí khí co,
Thơ phú phải lòng chi tớ nữa
áo cơm làm bộ với ta ?
Đời ngời quá nửa còn nh thế
Chẳng rõ về sau có khác xa ?

Về già, nhớ lại thời thơ ấu, ông thấy nuối tiếc, nhớ nhung và càng cảm thấy quí thời gian đã trôi
qua, ông viết bài "Sống với thời gian":

Håi ta còn bé
Ăn khoẻ, ngủ khoẻ

Bt co co, do hang dế
Phá tổ chim, tìm trứng sẻ

Bỏ đom đóm vào mũi nhau
Nhét thuốc lào vào miệng ngoé
Mong cho chóng đến ngày ba mơi tết
Xin mẹ tiền mua bánh pháo kêu
Đốt vào sau chú

Đốt vào sau mèo
Nó chạy là ta thích

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

Ngày xanh trơi veo veo,
Bóng xn đã xế chiều.
Tóc h lm m

Da hồ nhăn nheo

Tic quỏ ! tri i! ta tiếc quá!...
Thời kì sung sớng đợc bao nhiêu?

Năm 1960, tập thơ ông gấp lại, ông đã đi vào cõi vĩnh hằng, để lại niềm tiếc thơng vô han
cho gia đình và bà con họ hàng lối xóm Tập thơ"Sợi tơ lịng" của ơng với trên 300 bài thơ chép
tay cha ra mắt bạn đọc thì bị thất lạcdo chiến tranh. Trong lời đề tựa ở đầu tập thơ, có lẽ cụ đã
tiên đốn phần nào số phận của nó:

Cuốn "Sợi tơ lịng" tớ viết chơi,
Chẳng nhẽ tan theo gió bụi đời?
Man mác nguồn thơ gieo bến Vị
Mơ màng mây trắng đỉnh non Côi!"

Chúng tôi, lớp con cháu hậu sinh,thấy tiếc q,tiếc q , nên cố cơng lục tìm trong lớp bụi
thời gian, qua trí nhớ của ngời con trai duy nhất của cụ là ông Vũ Quang Tuyên, mỗi ngày một

ít, chắp nối lại suốt 5-6 năm qua, đến nay cũng chỉ mới đợc một số bài đem ra trình làng. Hi
vọng rằng sẽ cịn đợc bổ xung tip!...

MộT Số BàI THƠ TRàO PHúNG:
a -Nói chuyện với ngời điếc:

Buồn xem sách, sách không một quyển.
Gọi Tiềm sang nói chuyện cho vui
Hai tai Tiềm lại điếc lòi

.Thế là ta nói ra lời ta nghe
Bảo" đi mợn cùi dìa thợ cạo
Đem ngay về mà nạo tai đi!"
Tiềm nghe Tiềm chỉ cêi kh×

Ngẩn tị te hỏi :" Cái gì , hở ơng?
Mai ơng có ăn lịng khơng á?
Ơng ăn gì,cháu dở món ăn!"
Làm ta đợc bữa cời lăn

ThÊy cêi, TiỊm cịng nhăn răng ra cời.
Trời ơi! Đất hỡi ! Tai ơi !...

b - Dm i:

Chuyến tàu Hà nội đi Nam
Một chàng áo đoạn gấm lam chỉnh tề

Nm trờn ging gỏc ng khì
Mê man đến nỗi" dấm tè" khơng hay

Mét bµ ngåi dới nguy thay
Bị chàng công tử "dấm" ngay vào đầu

Cả cô bán bánh trên tàu
Chả giò, diêm thuốc, trầu cau ớt đầm

Bao nhiêu hành khách cời ầm.
Anh chàng xấu hổ , vÉn n»m cß khoeo.

"Dấm đài" cái mặt lêu lêu,
Tu mi nam t m bờu riu i

Làm cho ta phải phì cời,
Lại càng hú vía: không ngồi chỗ kia!

c -Trái kho¸y:

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

Có bao nhiêu" thuốc thánh" đành quăng
Dao cầu kia để nhện chăng,

Cho lang chết đói nhăn răng há mồm!...
Anh hàng sũ chúc ngời ta thọ,

Quan tài kia xếp xó ,ai mua.
Khơng mua là hết ăn thua
Quan tài lại để bán cho nhà hàng !...

(1940)
d -Thi sÜ víi cá may:

Thi sĩ buổi đời này
Ai coi ra gì đây
Le te dới mặt đất 
Nh là đám cỏ may.
Cỏ may thấp lại nhỏ,
Nhng cỏ may hay xỏ
Thi sĩ giống cỏ may
Coi ai cng nh c!

(1939)
đ-Trách bộ râu:

Lỳc tr, Cụi V thờng lui tới xóm Bình Khang, vì mê tiếng hát ả đào. Ông hay làm những bài hát ca trù để
các cô hát.Đổi lại, chủ cô đầu cũng không bao giờ lấy tiền của ơng.Vì hay thức đêm, nên râu mọc nhiều, ông
liền làm bài thơ trên nh sau:

"Bôi nhọ ta chi thế hỡi râu
Ta đơng mê mải thú cô đầu
Nay mai nó thấy cằm ta ráp,
Nó đếch nhân tình với nữa đâu!
Nó đếch nhân tình với nữa đâu
Hơn vào má nó , nó kêu đau.
Từ nay ta phải chăm chăm cạo
Trớc lúc ta đi đập trống chầu

(1940)
Nhng sau đó , không hiểu nghĩ thế nào, ông lại chủ trơng

" §Ĩ r©u":

"Thiết tởng khơng nên cạo nhẵn mà
Để buồn ngồi nhổ với trăng hoa
Đã bôi bộ mép cho già lại
Phải véo từng chân dứt nó ra
Họ Từ * râu dữ nên vô địch
Tào Tháo râu ria giáo mác qua
Đã chẳng tu mi cùng vũ trụ
Còn trơ cái mặt với sơn hà!"

Chủ trơng này đợc Vũ Cao đồng tình hởng ứng:
"Già ri, co mt,nh rõu chi

Tiền tốn, ngời ta lại bảo si

Nhẵn hói chỉ thành trơ diện mạo
Xồm xoàm thêm lộ vẻ tu mi!...
...

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

Và Côi Vị cũng không quên tặng cô đầu mấy vần :
"Em ngâm thơ của chÞ Thanh Quan

Thánh thót em pha mấy tiếng đàn
Nh dắt anh vào trong cõi mộng
Canh trờng nao núng cả tâm can!"
* Một số giai thoại về nhà thơ Cơi Vị:

Cơi -Vị có hai ngời bạn chữ Hán, một ngời Việt nam và một ngời Trung quốc buôn thuốc bắc ở
Thanh hoá lấy vợ Việt, chơi thân với nhau. Chín giờ tối hơm trớc cịn đàm đạo văn chơng với nhau.
Năm giờ sáng hôm sau, bà vợ đã chay đến than khóc, nhờ ơng Cơi Vị làm câu đối viếng nói rõ hồn

cảnh mình : hai chị em lấy chung một chồng, lại trong tình cảnh đất nớc lúc bấy giờ:Việt nam quê
mình thì đang đánh Pháp ; Trung quốc quê chồng thì đang nội chiến Mao-Tởng. Nghe xong , ông Côi
Vị liền viết:

"Phu quân đà quá cố, con cái lại xa xôi, nhớ nhớ thơng thơng, ngán nỗi chị cùng em goá
bụa.

Trung quốc rối can qua, Việt nam đầy gió bụi, về về ở ở, than ơi chàng để thiếp bơ vơ!"
Cơi Vị có ngời cháu gọi mình là cậu ruột, hi sinh ở núi Non nớc- Ninh bình, nghe tin, ơng làm
đơi câu đối viếng cháu:

"Trận Ninh bình phút chốc phơi thây, Non nớc đa tin, lịng cậu nơn nao nguồn lệ chảy.
Đài kỉ niệm mai sau có cháu, tinh thần chẳng chết, hơng trầm nghi ngút khói hơng bay!"
Sau khi nghe đồng đội của cháu tờng thuật lại trờng hợp hi sinh của cháu mình, ông làm tiếp:
"Phút cuối cùng còn giữ súng liên thanh, đạn nổ, máu càng sôi, cháu chết biết bao thù
địch chết.

Giờ quyết liệt phải cần tay chiến sĩ, đầu xanh, xơng đã trắng, cậu thơng, tất cả nớc nhà 
th-ơng!"

Ngồi nhìn con đạp máy khâu , ơng ứng khẩu đọc ln:
"Hạt thóc nảy theo đờng chỉ lợn.

§ång tiỊn chui ë lỗ kim ra!"

Hi tn c Yờn nh-Thanh hoỏ, hai gia đình thơng gia là ơng Tú Lễ và ơng Hồ á Ngọc cũng ở
gần đấy. Côi Vị thờng sang chơi. Ơng Ngọc muốn có thơ của Cơi Vị, nghĩ ra cách tặng hoa q vì biết
Cơi Vị rất u hoa.Ơng liền tặng ơng Ngọc bốn câu thơ:

"Kh«ng trång hoa cũng có hoa ?

Hoa có duyên gì với khách thơ?
Nhờ chút thơm lây nên nhớ mÃi,
Nhớ lòng thơm thảo cơ Hµn cho!"

Ơng Ngọc đợc thơ đem về lồng trong khung kính treo trong phịng khách tỏ ý trân trọng, không
hiểu ý ngầm của Côi Vị là chê ông A Ngọc chỉ thích "thơm lây", háo danh bởi tớc Hàn lõm gi.

Ông Ngọc về rồi, Côi Vị nói với anh ruột là ông Tú Lễ:"Ngọc là quý, nhng "á Ngọc"thì cũng
không toàn bích, mà là "ghé"thôi!"(1)

_________________________________

(1)B H ỏ Ngc l quan Ngự y thời Khải Định, chuyên chữa thuốc cho Triều đình, cậu
ấm Ngọc nhờ thế mà đợc phong tớc Hàn lâm,tuy học hành khơng giỏi giang lắm.

Hồi cịn làm thừa phái ở Từ sơn-Bắc ninh, một lần đi hát cơ đầủ n viên, Cơi Vị bị ả đào móc
túi mất 4 đồng, về nhà, ông làm bài thơ:

"Một hôm đi hát Yên viên,
Chị em giữ lại cả đêm, sáng v.

Sáng về, sờ túi gi-lê

Bn ng bc giy ó i đằng nào.
Phải chăng mang tiếng cơ" đào "
Thì cơ phải" khoét" xu,hào quan viên.

Trăm năm dù chẳng thành duyên,
Nâng khăn "sa tỳi" mt ờm cng tỡnh!"

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>

CôiVị làm thừa phái ở Chiêm hoá -Tuyên quang khoảng 5năm. Khi về xuôi, ông vẫn nhớ nàng
Đào, ông làm bài "Nhớ tình nhân":

"Dòng sông Gâm nao nao nớc chảy
Đỉnh non Thần hây hẩy gió đa
Non sông kia khéo hẹn hò

Chõu Chiờm 19 năm xa gặp nàng
Nàng độ ấy hàm răng trắng muốt
Đôi mắt trong, trong suốt mùa thu
Môi nàng thắm tựa son tụ

Má Đào mơn mởn ,tóc tơ mợt mà
...

Ba nm hơi tiếng đã quen
Yêu nhau vì nết ,vì duyên, vì tài
Nào những lúc lên đồi hóng mát
Xuống ao sen cùng ngắt bơng hoa
Nhởn nhơ dới bóng Hằng Nga,
Nhìn nàng ta nói ,trơng ta nàng cời
Nào những lúc thuyền trơi đủng đỉnh
Nàng cùng ta ngoạn cảnh trên sông
Trời mây man mác xa trơng

Nớc non nặng một tấm lịng vì ai!
Đã thề thốt đinh ninh sơn hải,
Có ngờ đâu vật đổi sao dời
Xa nhau mời sáu năm trời

Tin th im bặt,bóng ngởi vắng teo
Gặp chi ở đèo heo hút gió

Để ngày nay đây đó chia li
Mong mơ , mơ chẳng thấy gì

B©ng khuâng ngắm ảnh, ảnh thì nhạt phai
Hồi năm ngoái nghe nơi Chiêm hoá

B bom ri n nh ũi cn
Xa xụi xit ni bn chn

Xa xôi, chẳng biết nàng còn hay không
Nàng còn giữ hình dung óng ả?

Hay l nay nng đã tang thơng?
Hoa rừng dầu dãi nắng sơng

Dễ thờng nhạt phấn, phai hơng đã nhiều!
...

Có hai cánh thì bay lên đấy
Ta thấy nàng , nàng thấy ta luôn,
Cùng nhau kể ni hn ụn

Cho nhau nghìn vạn cái hôn nồng nàn!...
( 1940)

ở thôn Mai trang có cơ Lê thị Liễu ,thích thơ Cơi Vị, đã hai lần gửi th cho ơng:
" Nghe nói thi nhân tận góc trời

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

Sống ở lều tranh một mái rèm!
Là cô thôn nữ vừa đôi tám
Sống ở đồng quê mộng với thơ
Xa xôi, thi sĩ buồn chăng tá
Gỡ giúp lịng em một mối tơ!"
Cơi vị đáp lại:

"Hai lần Côi Vị tiếp th cô,
Chẳng phải th mà chỉ những thơ
Lê Liễu là ai? Ai đó nhỉ?

Mai trang non níc ở đâu cơ ?
Làm thơ, tôi chẳng dám làm thơ
Cô cứ cho là bác hủ nho

Ch cú vi ba cõu mách q
Ra gì mong ớc để cơ mơ!
Lời cơ thỏ thẻ nhẹ nh ru
 Chẳng rõ ngời cơ có đợc nh
Tài sắc nếu cơ tồn vẹn cả
Trời ơi. sung sớng vị hôn phu!
Cái kiếp văn chơng chán đủ điều
Hao dầu, tốn bấc , chẳng xu tiêu
Sao cô cứ gảy đàn thơ mãi

Ríc lÊy mai sau mét tiÕng nghÌo!"
(1941)

Cũng thời gian ở Chiêm hố , Cơi Vị kết bạn với Lâm tuyền Khách- một nhà văn chuyên viết

chuyện rừng núi, dạy Tiểu học.Tri châu Chiêm hố là Ma Dỗn Khơn, khơng biết chữ, có ba ngời con:
hai gái đầu, một trai rốt. Côi Vị yêu cô chị, Lâm tuyền khách yêu cô em. Một thời gian sau, Khôn
nghiện thuốc phiện chết,Côi Vị làm bài văn tế " nhạc phụ bất lai"(tiếc rằng ơng Tun nhớ khơng đầy
đủ):

"Nhí B¸c xa, vai so, cỉ rơt.

Tính vốn lành, đời cứ gọi xiên thằng mắt trắng
Tình khơng bạc, khách cịn moi móc đứa mơi thâm
Cằm phụ mẫu nhô ra quá mép, nhai chẳng cần răng
Tai trợng phu dính bệt vào đầu, nằm khơng sợ vớng
...Co ro cái cẳng để chờ khi về gió đi mây là sung sớng

Chúng tôi , hai thằng rể hụt, nghe tin nớc mắt vắn dài Đã toan đa linh cữu v th, tỡm
khụng c hng!...

...Đầu lòng hai ả tố nga... nổi tiếng giai nhân
Rốt ổ một trang công tử ,cha truyÒn con nèi.

Chúc cậu ấm ở trên trần thế, nghìn thu hơng khói đốt dài lâu

Cầu tơn ơng lên cõi Nát bàn, tĩnh độ siêu sinh, không ả phù dung theo ngất ngởng 
Ơ hơ, thợng hởng!"

Trong gia đình, Cơi Vị là một ngời cha mẫu mực, hiền từ, hết lịng thơng u con cháu, rất
thơng cảm và tâm lí với các con.

Một hơm, nhận đợc lá th của nàng dâu tơng lai, mở ra thấy có bài thơ "Lòng con" với 4 câu thơ:
"Con nhớ nhà ta chỉ muốn lên,

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

Côi Vị liền làm bài thơ "Nhớ con dâu" đáp lại:
" Hôm nay lại nhớ con rồi,
Nhớ con, cha viết mấy lời thăm con.

Xa con, cha nhớ, cha buồn
Thơng con đi bán về buôn dÃi dầu!...

Rồi Nhung(2) thử nghĩ về sau
Xem cha ở với nàng dâu thế nào.

Nhung tuy khụng phi mỏ o
Coi Nhung cng chng khỏc no nh Tuyờn

Nay mai vui thú đoàn viên,
Thì cha khuây bớt nỗi phiền mẹ xa!"

n ngy ci con, ông làm bài thơ "Lòng chị vu quy"dài hơn 60 câu, ơng tự đặt mình là
con dâu , nói lên tâm sự của ngời chị gái với ngời em, căn dặn em ở lại săn sóc cha mẹ già:

" ở nhà định tỉnh thần hôn,
Chị đi gánh vác giang sn nh chng!"

(20 là ngày giỗ. Tuyên là con trai Côi Vị-Nhung là con dâu)

Tâm trạng bổi hổi bồi hồi, bịn rịn cha muốn bớc chân ra khỏi

ngụi nhà thân yêu trong đó có cha mẹ ,có em với bao nhiêu kỉ niệm tuổi ấu thơ. Buồn vui lẫn
lộn, nhà trai sắp đến đón dâu, pháo sắp nổ ngồi cổng rồi ,chị phải làm ngay cơng việc khơng
thể thiếu là trang điểm:trớc khi về nhà chồng, mặc dầu ch khụng mun:

"à quên, chị chải cái đầu,
Tô môi, điểm má cho mầu da tơi.

Để cho em chị cời cời,
Để cho anh ấy ngắm ngời chị đây.

Để cho vui vẻ mĐ thÇy

Tng bừng hai họ trong ngày đón đa!
Hay cha, tri li ma ma,

Nhân duyên càng mát, dây tơ càng bỊn!..."

Bài thơ trên đợc ơng Cơi Vị chép vào tờ giấy hồng điều, rồi đem trao tận tay con dâu, khi con
dâu về đến cửa nhà mình.

Sau ngày cới, tối tối CôiVị thờng ngâm thơ cho cả nhà nghe và dạy thêm cách làm thơ cho con
dâu vốn cũng rất yêu thơ. Tiếc rằng ngời con dâu ấy lại ra đi trớc ông, để lại ba ngời con, ngời con gái
là cháu Vũ Thị Hải cũng nối đợc phần nào chí ơng,cháu cũng làm đợc một tập thơ lấy tên là "Tuổi trẻ
và ớc mơ",với gần 50 bài thơ thuộc nhiều thể loại, một số bài đã đợc đăng trên báo"Phụ nữ"., tạp chí
Văn Nhân- Nam định...

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

___________________________

*Nghe chuyện bên Trung quốc có một nhà thơ nghèo quá, phải đi ăn trộm gạo, vào nhà chủ
thấy sách hay quá, mải mê đọc đến nỗi quên cả việc đi ăn trộm. Đến sáng ,bị chủ nhà bắt đợc,
hỏi lí do, anh ta thực thà kể lại.Chủ nhà liền ra đề, anh ta làm đợc, hai bên kết nghĩa tơng giao.
Nhân tích này, Cơi Vị làm bài thơ:

"Chú chích làm sao cũng biết thơ.

Nào nào ta thử mấy vần cho
Than ôi ,thơ thế, nghèo nh thế
Ngán nỗi tài to, phận chẳng to
Có lẽ thế nhân tồn thị dốt
Nên đời thi sĩ mới không no
Tiền đây, bác lấy mà tiờu nhộ
Tri k ụi ta tht chng ng!"

Côi Vị

với một số

nhân vật lịch sử

.

Tâm sự Chiêu Quân:

"Phự kiều thiếp đứng cheo leo
Dới sông nớc chảy nh reo hói hựng
Ny thụi n phỳt cui cựng

Đem thân phó thác cho dòng Trờng giang
(1940)
Mỵ châu -Trọng Thuỷ

Mỵ Châu em có hay

Giờ phút này anh đắng cay
Cha con em bỏ mạng
Đoạn trng y ai hay!...

Thôi anh nhảy xuống giếng vàng
Hỡi nớc reo lên mà kết tội

Xin ng x t bc tỡnh lang!..."

Vnh Trn Hng o:

"Anh hùng chỉ có Đại vơng thôi,
Giúp nớc yên dân, trải mấy hồi
Văn võ tài cao thiên hạ hiếm
Nghĩa trunggơng sáng thế gian soi
Lá cờ xÃ tắc §«ng A phÈy

Dịng máu quan qn Bắc quốc trơi
Mn thủa oai linh cịn chấn động
Sơng Đằng ngọn nớc thuỷ triều sôi!"

(1936)

Với những ngời nông dân quê ông,quanh năm lam lũ, “Bán mặt cho đất, bán lng cho trời",
một nắng hai sơng, vất vả khó nhọc tởng nh khơng biết gì đến văn hố, văn nghệ. Nhng với cái
nhìn của ơng , họ hồn tồn khơng phải nh vậy. Ta hãy nghe bài "Lịng em" của ơng đăng trên
báo "Ngày nay" của nhóm "Tự lực văn đồn"ra năm 1938:

Lßng em

Anh ơi, trời đã rạng đông,
Dậy đi, rửa mặt ra đồng kẻo tra

Dậy đi, cơm nớc thì vừa
Anh nên quí cái thì giờ làm ăn!...

</div>
(18)<div class='page_container' data-page=18>

ỏo ti khụng tn my ng,

Phòng khi ma nắng bÃo bùng che thân!...

...Lo mùa rồi lại lo chiêm,

Lo ma, lo giú, lo ờm, lo ngy
Bao giờ hạt thóc lên qy,
Cái rơm lên đống, lịng này lo!...

...Ngời ta quần lĩnh áo the,
Chúng em đây chỉ nhà quê nhà mùa

Quanh năm vất vả cày bừa,
Rỗi đâu mà có thì giờ điểm trang!...

...Em đây nắng dÃi ma dầu,

Chân tay nhem nhuốc,mái đầu bòng bong.
Ai không muốn giữ m¸ hång

Nớc da trăng trắng cho chồng yêu đơng...
... Còn dăm luống na thỡ xong

Anh oi! anh cố ra công cày bừa
Em về sắp sửa cơm tra
Nấu canh cho ngọt cho võa lßng anh...

Nớc thì thấp, ruộng thì cao
Mình em tát mãi đến bao giờ đầy
 Em về lấy cái gầu dây
Để anh tát đỡ mt tay vi no!...

Hát đi em ... hát đi em

Hát đi, nghe hát cho quên nhọc nhằn
 Hát cho di dỡng tinh thần

Hát cho quên lúc phong trần này đi!..."
:

Nm 1940, Nht kéo vào Lạng sơn đánh Pháp.Trong ba ngày tết, chúng thờng cho máy
bay ném bom xuống những nơi có quân Pháp đóng.Vì vậy thờng xun có báo động, đang ăn
cỗ vui vẻ phải bỏ dở chạy xuống hầm tránh máy bay. Côi Vị liền làm bài thơ:

"Báo động ngày tết":
Luôn ba hơm tết có tàu bay

Báo động ban đêm, báo động ngày.
Họ mải tầng mây man mác rộng
Mình mê bữa chén bét be say.
Thôi van các tớng về nơi khác
Đừng bắt hai chân chạy tết này
Hay thấy trời Nam khan tiếng pháo 
Toan cho mấy quả vỡ trời đây

Năm 1945, dân hai tỉnh Nam Định -Thái Bình có 2 triệu ngời thì 1/2 triệu ngời chết vì đói,
Cơi Vị ghi lại sự kiện này:trong bài " Chết đói":

"V« phóc thay Nam -Định - Thái Bình
Ai làm cơ cận ,giÕt sinh linh

</div>
(19)<div class='page_container' data-page=19>

Vũ Cao thờng nói với Cơi Vị : "Con có hai ngời chú, một ngời chú ruột là Vũ Văn Tộ và một ngời
chú thơ là Côi Vị!" TuyVũ Cao chỉ sống bên chú 6-7 năm thôi, nhng ông đã học đợc nhiều ở ngời chú
của mình về t cách đạo đức, về lối sống, về vốn chữ Hán và đặc biệt là nghệ thuật làm thơ. Tất nhiên
Côi Vị cũng học lại ở ngời cháu của mình về vốn chữ Pháp. Mỗi khi có dịp, hai chú cháu thờng trao
đổi, xớng hoạ thơ với nhau rt tõm c.

- Hoạ thơ "Ngày giỗ song thân":

Côi Vị:

"Ngh n hai thõn di sui vng
 Lòng con nh thể nấm mồ hoang

Cù lao nghĩa cả tầy non biển
Báo đáp ơn sâu chẳng tấc gang
Mộng mị khó tìm ra bóng vía
Thời gian cịn xố cả dong quang
Mỗi năm tháng chạp bày ra cúng
Ngơ ngác con nhìn ngọn khói nhang!"

(1943)

Vị Cao:

Hơm nọ trên ni cũng đốt vàng,
Cỗ làm to lắm,chén tan hoang
Gà non một mái hầm niêu đất
Lợn nhỡ đơi giị luộc chảo gang
Hơng mới loe loe vừa cháy hết
Miệng đà lem lém sắp xơi quang

Cịn dăm hơm nữa chiều hai tám
Lại thy trờn bn ỏnh la nhang!"

(1943)
Hoạ thơ "Mắng khỉ":

Côi Vị:

"Ai bảo rằng mi tổ giống ngời,
Tổ mi là khỉ đó tiều ơi!...
Nỡ đem màu đỏ tơ sau đít
Dốu mỏ, nhe răng đến nực cời
Con nỡm kêu gì, kêu khẹc khẹc
Bú dù hay nhảy nhảy choi choi
Lại cịn dở thói trăng hoa na
Gói dỏi lõu ngy tht xu chi!"

(Thái Bình- 1942)

Vũ Cao:

"Ta quyết rằng ta tổ giống ngời
Hỡi loài con cháu của ta ơi!...
Ngời bơi mơi má ,ta bơi đít
Họ vểnh râu mày, tớ vểnh đuôi.
Hễ đợc mồi ngon là phải nhảy
Cịn hơn đồ nhãi lại hay choi.
Ơng khơng lịch sự lm chi ht,
ễng nga thỡ ụng gói gói chi!"

(Hà Đông- 1942)

Vợ than Tết : Tết sắp đến, xung quanh nhộn nhịp chuẩn bịđón Tết. Riêng Cơi Vị chỉ
loay hoay tìm lời, tìm ý cho thơ, chẳng để ý gì cả. Thấy vậy, bà vợ phàn nàn,ơng liền làm
bài này :

</div>
(20)<div class='page_container' data-page=20>

Tết đến sau lng đã biết cha?
Vất cái nghiên đi tìm chĩnh gạo
Thu ngịi bút lại kiếm đồng xu
Câu thơ đã dẻo đâu bằng bánh
Thịt mỡ còn thơm gấp mấy thơ
Chữ nghĩa chẳng mài ra Tết đợc 
Trời ơi! Tôi chán cảnh nhà thơ

Làm xong, ông bỏ phongbì gửi cho cháu ruột của mình là nhà thơ Vũ Cao, lúc đó đang ở Hà
đơng. Một tuần sau, ơng nhận đợc th phúc đap. Đầu th có mấy lời phi lộ :"Tha thím, ngồi đời, cháu rất
kính trọng thím , nhng trong thơ, cháu xin phép đợc "cãi"lại thím giúp chú:

Tơi cứ lơ mơ, cứ lơ mơ
Tết đến thì sao ,rõ chán cha
Nghiên vẫn đeo đai thì ứa gạo
Bút cịn dan díu chẳng vơi xu
Thịt ăn nặng xác, thêm lòng tục
Pháo nổ ran trời rực ý thơ

Rõ chỉ loanh quanh rồi lắm chuyện
Cũng đòi mang tiếng vợ nh th!

Ông Côi Vị cời tủm tỉm :" "Thằng Chỉnh hãm thËt!"

(Vị Cao ë nhµ thêng gäi lµ ChØnh)

Cũng nhân ngày Tết ,Vũ Cao về thăm chú. Để thử tài chú, Vũ Cao đề nghị:"Th a chú, sấm,chớp,
gió, ma là cơng việc của Tạo hố. Mỗi hiện tợng thiên nhiên kì diệu này, xin chú làm cho một câu thơ,
nhng khơng đợc dùng chữ "sấm, chớp, gió, ma", song đọc lên ngời đọc vẫn hiểu đợc, mà hiểu đúng.
Với điều kiện: cháu đánh một que diêm, lửa cháy hết trên ngón tay, chú phải làm xong một câu. ..đợc
khơng chú?". Ơng Cơi Vị nhíu đơi lơng mày :" Đố chi mà khó vậy!" rồi ơng gật đầu chấp nhận. Vũ
Cao cầm diêm đánh xoè một cái, lửa bắt đầu cháy, anh giơ lên trớc mặt chú nói :" chớp". Ơng Cơi Vị
nhìn ánh lửa cháy trên chiếc que diêm cứ ngắn dần và sắp hết. Mặt ông đanh lại, thần kinh nh căng ra,
hai thái dơng giật giật. Vũ Cao vất mẩu diêm xuống đất vì nóng tay. Anh đắc chí vì tởng chắc chắn
phen này chú thua cuộc thì vừa lúc ơng Cơi Vị đọc:

Vũ Cao ngạc nhiên, sửng sốt. Anh đánh que diêm thứ hai và giục:" Sấm! Chú đọc đi!" Ngọn lửa
sắp cháy hết, ông tập trung t tởng. Không đợi Vũ Cao vất que diêm xuống đất, ông đọc:

"Mặt đất ầm vang mấy tiếng rền"

Vũ Cao gật đầu tán thởng và bật tiếp que diêm thứ ba, nói to:" gió". Lần này thì khơng lâu, Cơi
Vị đã đọc:

"Cây muốn lặng thinh nào có đợc"

Vũ Cao vui vẻ bật que diêm cuối cùng, nói :"ma"
CơiVị nh dịng nớc đã khai thông, đọc luôn:
"Biển đà ăm ắp lại đầy thêm"

Vũ Cao chắp tay:" Cháu xin bái phục chú!" và kính cẩn rót một chén r ợu đầy bng đến trớc mặt
ơng Cơi Vị:" Ngày xn, cháu xin kính chúc chú :, sức khoẻ dồi dào , nguồn thơ lai láng nh chén rợu

nồng này.!" Côi Vị vốn không a rợu, từ chối. Vũ Cao phải khích chú:

"Sơng Vị nơn nao dịng chảy ngợc,
Non Cơi chuếnh chống nhọn quay đờ
Ngời ta tục thế còn ham nốc

Bụng chú thơ đầy , vẫn phải pha
 Thi tửu nên danh, đời mấy kẻ
Thơ xuông, thơ cũng quạnh hiu mà!

Nể cháu, ông Côi Vị đỡ lấy chén rợu " khà" một cách khoan khối! Cả hai chú cháu cùng cời...
Một đêm đơng, khoảng giữa tháng chạp, hai chú cháu nằm đắp chung một chăn. Trăng đã lên
một con sào, ánh trăng chiếu qua cửa sổ vào tận giờng nằm của hai chú cháu. Cơi Vị quay sang phía
cháu, lay Vũ Cao lúc ấy đã thiu thiu ngủ và bảo :"Này cháu, từ trớc đến nay, các nhà thơ đều cảm hứng về
trăng thu, nên đã có nhiều bài thơ hay để lại, ví nh câu thơ của Hàn Mặc Tử:

</div>
(21)<div class='page_container' data-page=21>

Cha thấy ai nói đến trăng đơng. Đêm nay, nằm ngắm trăng đơng, cháu hãy làm bốn câu thơ nói
về trăng đông , nhng tuyệt đối không đợc dùng tiếng "đông" đấy nhé! Suy nghĩ một lúc, Vũ Cao nói :
"Con xin đọc":

"Trăng ơi, nàng đứng ở khơng trung
Riêng một mình ta ở góc phịng
Hãy xuống đây nằm cho đỡ lạnh
Xem nào, xem có thú hơn khơng!"

Hai chú cháu rì rầm suốt đêm không ngủ.Sáng hôm sau, bà Côi Vị tra hỏi lí do. Ơng
trình bày và xin lỗi vì q yêu chị Nguyệt- Hằng ở trên cung Quảng nên thơng chị lẻ loi cơ đơn,
cháu thì rủ nàng xuống" ngủ chung", chú thì khuyên:

"Chị Nguyệt ngủ đi, đừng thức nữa,

Cùng nhau tri kỉ đợi sang thu!"

Nghe xong, bà Côi Vị nguýt một cái rõ dài rồi trách:"Chú cháu ông chỉ đợc cái bộ 
th-ơng vay, khóc mớn là giỏi thơi! Cịn tơi, ơng có thth-ơng khơng đấy?" Ơng Cơi V ch ci xo!

Một lần khác, ông Côi Vị khuyên Vũ Cao lấy vợ. Vũ Cao xin khất và làm bài "Cha lấy
vợ":

" Ly v, tri i!... Ly vợ ?
Xem nào râu mép có hay cha?
Tiền đâu kiếm nổi nuôi thân xác
Bút chỉ đào xuông mấy cẳng thơ
Vả phờng quỉ cái xem vơ số
Mà món tiên nga chẳng có thừa
Nguyệt lão thơng ai thì cứ việc.
Phanh dùm cho cháu chuyện xe tơ!"

Xem xong, ông Côi Vị bảo :"Cháu học tiếng Pháp nhiều quá ,nên trong thơ Việt lại có cả
tiếng Tây. Chữ "phanh"theo chú hiểu có nghĩa là hãm lại, dừng lại. Cháu định cha lấy hay định
không lấy?Nếu định "cha lấy" thì nên thay chữ "phanh dùm" bằng chữ "màn màn"có sát ý hơn
khơng? mà lại rất Việt nam nữa!". Vũ Cao phải chịu là chú giỏi.

Cho nên, mỗi khi phải xa chú, Vũ Cao thờng bổi hổi, bồi hồi;
"Nhớ lắm, chiều nay lại nhớ rồi,

Nh nh thơ ấy ở xa xôi,
Tơ vơng man mác bầu tâm sự.
Bút nhặt say sa mớ chuyện đời
Sóng bạc lung linh dịng nớc Vị
Mây vàng thấp thống ngọn non Cơi

Ai thơng, ai nhớ lịng tơi nhỉ,

</div>
(22)<div class='page_container' data-page=22>

M ỤC L C

Thn ng Phm Nht Cng (ễNG cNG)

Nhà thơ Côi Vị

</div>