Phần II. Hồ Chí Minh tiếp thu, kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam

HỒ CHÍ MINH VỚI LUẬN CƯƠNG CỦA V.I. LÊNIN,
CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN - QUA LĂNG KÍNH
CỦA CÁC NHÀ VĂN, NHÀ THƠ
TS. Đoàn Sỹ Tuấn*
ThS. Lê Thị Ngọc Thùy**
Trường Đại học Hoa Lư
Tóm tắt
Bài viết tác giả nghiên cứu, tìm hiểu sự kiện Hồ Chí Minh đến với Luận cương của
V.I. Lênin, chủ nghĩa Mác - Lênin qua lăng kính của các nhà văn, nhà thơ với các
nội dung cơ bản: 1) Hồ Chí Minh - “Người đã khóc” khi đến với Luận cương của
V.I. Lênin, chủ nghĩa Mác - Lênin; 2) Hồ Chí Minh - “Một con người chủ nghĩa
Mác - Lênin sinh ra”, - Chung đúc, kết tinh, hội tụ, thăng hoa, tỏa sáng tinh hoa
văn hóa dân tộc và nhân loại. 3) Hồ Chí Minh -“Một người rất Mác mà ngoài
Mác”, kiên định, trung thành, thủy chung, son sắt; sáng tạo trong vận dụng và
phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin.
Từ khóa: Hồ Chí Minh, luận cương của V.I. Lênin, chủ nghĩa Mác - Lênin, nhà
thơ, nhà văn.

I. MỞ ĐẦU
Chủ tịch Hồ Chí Minh là anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa thế
giới. Ngƣời nhà thơ lớn, nguồn cảm hứng bất tận của thơ ca. Nhà thơ Phêlích Pita
Rơđri-ghết (Felix Pita Rodriguez) nói “tên Ngƣời là cả một niềm thơ”1. Cuộc đời, sự
nghiệp, tƣ tƣởng, đạo đức, phong cách của Ngƣời là đề tài lớn cho sáng tác thi ca. Sự
kiện lịch sử Hồ Chí Minh đến với Luận cƣơng của V.I. Lênin2, chủ nghĩa Mác - Lênin
đƣợc nhiều nhà văn, nhà thơ đặc biệt quan tâm, chú ý. Bài viết bƣớc đầu nghiên cứu,
Trƣởng Bộ mơn Lý luận chính trị
Phó trƣởng Bộ mơn Lý luận chính trị
1
Ngun bản tác phẩm bằng tiếng Tây Ban Nha có nhan đề là “Ho Chi Minh, su nombre puede

escribir en puema” (dịch nghĩa: “Hồ Chí Minh, tên của Ngƣời có thể viết thành thơ”). Dịch giả
Hoàng Hiệp đã chuyển tác phẩm sang tiếng Việt một cách sáng tạo, diễn tả đƣợc thần thái của thi
phẩm thành bài thơ mà nhiều ngƣời biết tới: “Hồ chí Minh, tên Người là cả một niềm thơ”. Tác giả
bài thơ ấy là Phêlích Pita Rơđrighết (Felix Pita Rodriguez).
2
“Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa” của V.I. Lênin.
*

**

|170


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

tìm hiểu sự kiện Hồ Chí Minh đến với Luận cƣơng của V.I. Lênin, chủ nghĩa Mác Lênin qua lăng kính của các nhà văn, nhà thơ, góp phần nhận thức sâu sắc hơn và cung
cấp một góc nhìn mới về sự kiện lịch sử quan trọng này.
II. NỘI DUNG
2.1. Hồ Chí Minh - “Người đã khóc” khi đến với Luận cương của V.I. Lênin, chủ
nghĩa Mác - Lênin
Hồ Chí Minh (khi đó là Nguyễn Ái Quốc) đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, đánh
dấu bằng sự kiện Ngƣời bắt gặp Sơ thảo lần thứ nhất luận cương về vấn đề dân tộc và
thuộc địa của V.I. Lênin vào ngày 16 - 17/7/1920. Sự kiện lịch sử quan trọng Hồ Chí
Minh khi đến với chủ nghĩa Mác - Lênin không chỉ thu hút sự quan tâm của các nhà
cách mạng, đồng bào, báo giới, giới nghiên cứu lý luận chính trị, lịch sử mà cịn có sự
thu hút đặc biệt của các nhà văn, nhà thơ. Trong Bài ca dâng Đảng, tác giả Nguyên Hồ
viết: “Vì yêu nƣớc mƣu tìm cứu nƣớc/ Bƣớc Lênin gọi bƣớc chân Ngƣời/ Hào quang
Cách mạng tháng Mƣời/ Bác đem soi sáng đất trời Việt Nam”3. Trong “Bông sen vàng
- Diễn ca về Bác Hồ vĩ đại”, tác giả Chu Hà - Lã Xuân Choát viết: “Nguyễn Ái Quốc
bừng ngôi sao sáng/ Ngƣời Việt Nam Cách mạng đầu tiên/ Đã tìm ở Mác, Lênin/

Nguồn chân lý đỏ con tim của mình/ Nguyễn Ái Quốc kết tinh truyền thống/ Tên
Ngƣời mang sức sống toàn dân/ Tên Ngƣời thức tỉnh lƣơng tâm/ Tên Ngƣời thôi thúc
tinh thần đấu tranh/ Nguyễn Ái Quốc tên thành lửa đuốc/ Tên tƣợng trƣng hồn nƣớc
thiêng liêng/ Ngọn cờ dân tộc trƣơng lên/ Sáng vầng dƣơng đỏ, ngời thiên sử vàng/
Đọc “Luận cƣơng Lênin” kiệt tác/ Niềm vui mừng nƣớc mắt trào êm/ Một mình phịng
vắng nửa đêm/ Khoa tay Ngƣời nói hồn nhiên tự hào: Hỡi đồng bào khổ đau rên xiết/
Đây là điều cần thiết cho ta!/ Đây đƣờng cứu nƣớc cứu nhà/ Đây đƣờng gian khổ chói
lịa vinh quang”4. Trong bài thơ “Người đi tìm hình của nước”, nhà thơ Chế Lan Viên
viết: “Luận cƣơng đến với Bác Hồ. Và Ngƣời đã khóc/ Lệ Bác Hồ rơi trên chữ Lênin/
Bốn bức tƣờng im nghe Bác lật từng trang sách gấp/ Tƣởng bên ngoài đất nƣớc đợi
mong tin/ Bác reo lên một mình nhƣ nói trƣớc tồn dân tộc:/ “Cơm áo là đây, hạnh
phúc đây rồi!””5… Trong bài thơ “Lương tâm”, nhà thơ Bằng Việt viết: “Bao chặng
đƣờng Các Mác đã đi qua/ Bao bài học Lênin cịn nóng hổi/ Đã giúp Bác xóa cho mình
Nguyên Hồ (1970), Bài ca dâng Đảng (Kỷ niệm lần thứ 40 thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam),
Nxb Phổ thơng Hà Nội, tr.6.
4
Chu Hà - Lã Xn Chốt (2004), Bông sen vàng - Diễn ca về Bác Hồ vĩ đại, Hội Liên hiệp Văn
học nghệ thuật Hà Nội, tr.28-29.
5
Nguyễn Cảnh Lạc (2000), Thơ Dâng Bác, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, tr.162-163.
3

171

|


Phần II. Hồ Chí Minh tiếp thu, kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam

dấu hỏi/ Trƣớc phong trào dân tộc khắp năm châu”6. Trong bài “Việt Nam bất khuất

Việt Nam kiên cường”, tác giả Hồng Lam Vũ Đình Hệ viết: “Nguyễn Ái Quốc đọc tới
luận cƣơng…/ Ngƣời xúc động ngất ngây, phấn khởi!/ Nói to lên nhƣ với đồng bào/,
Tâm tƣ mừng rỡ khát khao/ Trong phòng riêng, vọng tiếng chào hăng say/ “Hỡi đồng
bào bị đọa đầy đau khổ!/ Đây là đƣờng thoát khổ, dân ta!”7. Trong “Việt Nam thi sử
hùng ca”, Hàn sĩ Trần Trí Trung viết: “Một ngàn chín trăm hai mƣơi/ Luận cƣơng sơ
thảo rọi soi tầm nhìn/ Của tác giả ký Lênin/ Vấn đề thuộc địa đƣợc in phát hành/ Con
đƣờng giải phóng dân mình/ Chủ nghĩa xã hội chứng minh rõ ràng”8. Những nội dung
trong các đoạn trích trên của các nhà thơ đều đề cập đến niềm vui mừng, xúc động tuột
cùng của Hồ Chí Minh (khi đó là Nguyễn Ái Quốc) đến với chủ nghĩa Mác - Lênin và
chủ nghĩa Mác - Lênin đã trào dâng trong Ngƣời “ánh sáng chân lý”, giúp Ngƣời tìm ra
con đƣờng cứu nƣớc, giải phóng dân tộc.
Sự kiện lịch sử quan trọng Hồ Chí Minh khi đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, theo
tác giả Chu Văn Sơn, nhà thơ Chế Lan Viên đƣợc đánh giá là một trong những ngƣời
viết hay nhất về chủ đề này. Tác giả Chu Văn Sơn viết: Chế Lan Viên say mê cái anh
hùng, cái siêu phàm, cái vĩ nhân; ông đã viết về Bác Hồ với tƣ cách là ngƣời anh hùng,
siêu phàm, vĩ nhân thực hiện hành trình của con ngƣời lớn lao đi tìm hình hài cho đất
nƣớc: “Người đi khắp bóng cờ châu Mỹ châu Phi”, đi khắp “những đất tự do những
trời nộ lệ”, “những con đường cách mạng đang đi tìm”…; để “vứt hết đau thương mà
hóa thành vĩ đại”, “chịu đau thương mà hạ sinh những bài ca”, “thai nghén đau thương
mà sinh nở cái oai hùng”…Trên hành trình gian vất vả ấy, “Ngƣời đã đến với Lênin.
Giờ phút tiếp cận Luận cƣơng của Lênin là một trong những giờ phút trọng đại không
chỉ đối với cá nhân ngƣời đang đánh đổi cả đời để tìm kiếm mà cịn cả đối với số phận
dân tộc - giờ phút ấy thật linh thiêng và chứa đựng trong đó cái huyền bí của sự hóa
thân sinh nở”9. Đến với Luận cƣơng của Lênin, Luận cƣơng đã gieo vào nhu cầu, khát
vọng nung nấu, cháy bỏng tìm đƣờng cứu nƣớc, cứu dân của Nguyễn Ái Quốc một sức
sống mới. Luận cƣơng của Lênin và nhu cầu, khát vọng nung nấu, cháy bỏng tìm
đƣờng cứu nƣớc, cứu dân của Nguyễn Ái Quốc hòa quyện vào nhau trong cái thế giới
mênh mông của nhà ái quốc vĩ đại. Và thế là “Hình của Đảng lồng trong hình của
Nguyễn Cảnh Lạc (2000), Thơ Dâng Bác, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, tr.211.
Hồng Lam Vũ Đình Hệ (2005), Việt Nam bất khuất Việt Nam kiên cường, Nxb Văn hóa thơng tin,

tr.144-145.
8
Hàn sĩ Trần Trí Trung (2007), Việt Nam thi sử hùng ca, Nxb Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, tr.65.
9
Nguyễn Cảnh Lạc (2000), Thơ Dâng Bác, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, tr.278.
6
7

|172


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

Nƣớc/ Phút khóc đầu tiên là phút Bác Hồ cƣời”10, cái “bào thai”, “núm ruột”, “chum
rau”, “cái chứng non song”, “bọc hồng tổ quốc”, đƣợc “sinh nở”… Nguyễn Ái Quốc Hồ Chí Minh trở thành “Ngôi sao sáng đƣa ta qua đêm trƣờng thế kỷ/ Đã thành mặt
trời chói lọi bình minh”; ngƣời “đẻ đất”, “đẻ nƣớc”, “đẻ đời”, “làm sáng vũ trụ”; thành
ngƣời đƣa lịch sử “bƣớc những bƣớc đi khổng lồ” trong xuyên suốt chiều dài của lịch
sử phát triển dân tộc dƣới ánh sáng của chủ nghĩa Mác - Lênin. Và thế là, theo Chế Lan
Viên, “… danh hiệu Hồ Chí Minh xuất hiện trên xứ sở trống đồng bốn nghìn năm…”,
cùng với Việt Nam - Tên Tổ quốc, tên Ngƣời “vang xa ngồi bờ cõi”.
2.2. Hồ Chí Minh - “Một con người chủ nghĩa Mác - Lênin sinh ra”, kết tinh, hội
tụ, thăng hoa, tỏa sáng tinh hoa văn hóa dân tộc và nhân loại
Với tƣ duy rộng mở, tinh thần cách mạng, Hồ Chí Minh tiếp thu một cách có phê
phán, gạn lọc tinh hoa văn hóa dân tộc và nhân loại, phƣơng Đông và Tây, cổ và kim,
truyền thống và hiện đại; cái hay, cái đẹp của nhiều luồng tƣ tƣởng, học thuyết, chủ
nghĩa để làm giàu, làm phong phú, sâu sắc “hành lý trí tuệ, hành trang tinh thần”, để
phục vụ sự nghiệp cách mạng. Ngƣời là sự chung đúc, kết tinh, hội tụ, thăng hoa, tỏa
sáng tinh hoa văn hóa truyền thống dân tộc và nhân loại.
Sự kết tinh, hội tụ, thăng hoa, tỏa sáng tinh hoa văn hóa truyền thống dân tộc,
đƣợc các nhà thơ đánh giá: Tác giả Chu Hà - Lã Xuân Choát, trong “Bông sen vàng Diễn ca về Bác Hồ vĩ đại” viết: “Sinh Cung hoa ngát bên nơi/ Khí thiêng hun đúc nên

Ngƣời vĩ nhân/ Nơi văn hóa dân gian phong phú/ Sinh con ngƣời ƣu tú non sông/ Vẻ
vang nòi giống Lạc Hồng/ Phát huy sự nghiệp bây giờ là đây”11. Nhà thơ Xuân Diệu,
trong bài “Ảnh cụ Hồ”, viết: “Cụ Hồ, ấy là Việt Nam sinh đẻ/ Nên nghìn xƣa cịn lại vẻ
nhà nho/ Trải thế gian qua biết mấy địa đồ/ Môi bất hủ vẫn nụ cƣời nƣớc Việt/ Vẫn cái
trán non cao, vẫn mắt ngời nƣớc biếc/ Vẫn chịm râu hịa nhã của phƣơng Đơng/ Dân
sinh ra, nên nói tựa dân đồng/ Lời chuyện vẫn lại nôm na tục ngữ/ Áo màu xám vẫn giữ
tro vạn thuở/ Của nƣơng dâu, bãi đậu hoặc vƣờn ngô/ Sống rau dƣa, giày mũ vải thô
sơ/ Đời giản dị cũng đƣợm màu hiền triết...”12. Nhà thơ Bằng Việt trong bài “Lương
Tâm”, viết: “Tôi yêu từ truyền thuyết thủa sinh ra/ Những chuyện Bác, qua nhiều trang
lịch sử/… Chất truyền thống hòa tan vào hiện tại/ Nét thần kỳ lắng giữa nét dân gian/…
Nguyễn Cảnh Lạc (2000), Thơ Dâng Bác, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, tr.162.
Chu Hà - Lã Xn Chốt (2004), Bơng sen vàng - Diễn ca về Bác Hồ vĩ đại, Hội Liên hiệp Văn
học nghệ thuật Hà Nội, tr.8-9.
12
Nguyễn Cảnh Lạc (2000), Thơ Dâng Bác, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, tr.142.
10
11

173

|


Phần II. Hồ Chí Minh tiếp thu, kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam

Đất nƣớc bốn nghìn năm thành Bác Hồ đúc lại/ Đƣa dân tộc ta vào kỷ nguyên vĩ đại” 13.
Trong bài “Thăm một chiến sĩ quốc tế cộng sản- Nguyễn Ái Quốc”, nhà thơ cộng sản
ngƣời Nga, O. Manđenxtam, viết: “Tơi đã hình dung ra đƣợc một cách rất cụ thể,... dân
tộc An Nam đáng yêu, một dân tộc rất lịch thiệp và độ lƣợng, rất ghét những gì thái
quá. Dáng dấp của con ngƣời đang ngồi trƣớc mặt tôi đây, Nguyễn Ái Quốc, cũng đang

tỏa ra một cái gì thật lịch thiệp và tế nhị... Qua phong thái thanh cao, trong giọng nói
trầm ấm của Nguyễn Ái Quốc, chúng ta nhƣ nghe thấy ngày mai, nhƣ thấy sự n tĩnh
mênh mơng của tình hữu ái tồn thế giới. Từ Nguyễn Ái Quốc đã tỏa ra một thứ văn
hóa, khơng phải văn hóa Âu châu, mà có lẽ là một nền văn hóa tƣơng lai...” 14. Điếu văn
của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam, nhận định: “Dân tộc ta,
nhân dân ta, non sông đất nƣớc ta đã sinh ra Hồ Chủ tịch, ngƣời anh hùng dân tộc vĩ đại,
và chính Ngƣời đã làm rạng rỡ dân tộc ta, nhân dân và đất nƣớc ta. Ngƣời là tƣợng trƣng
cho tinh hoa của dân tộc Việt Nam, cho ý chí kiên cƣờng, bất khuất của nhân dân Việt
Nam suốt bốn nghìn năm lịch sử…”15.
Sự kết tinh, hội tụ, thăng hoa, tỏa sáng tinh hoa văn hóa nhân loại trong con
ngƣời Hồ Chí Minh, đƣợc thể hiện: Nhà báo, nhà văn Mỹ, Đâyvít Hanbơcstơn nhận
xét: “Hồ Chí Minh gần với Lênin, Giăng đi, Oasinhtơn - một Lênin phƣơng Đơng, một
Găngđi mácxít, một Oasinhtơn Việt Nam, nhƣng lại rất Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh là
một trong những nhân vật kỳ lạ của thời đại này - hơi giống Găngđi, hơi giống Lênin,
hoàn toàn Việt Nam”, “Cụ Hồ là Oasinhtơn của Việt Nam”16. “Không phải thuần túy
chỉ là Marx, là Lenin hay Mao Trạch Đơng, mà chính là lịch sử 2.000 năm chống ngoại
xâm của Việt Nam đã tạo nên ơng Hồ... Cũng nhƣ một cái gì đó trong mỗi ngƣời Việt
Nam đều có trong Hồ Chí Minh, một cái gì đó trong Hồ Chí Minh đều có trong hầu hết
những ngƣời Việt Nam ngày nay, dấu ấn của ông trên dân tộc Việt Nam thật là sâu
đậm”17. Và chính Ngƣời cũng tự bạch: “Học thuyết Khổng Tử có ƣu điểm lớn là tu
dƣỡng đạo đức cá nhân. Tơn giáo Jêsu có ƣu điểm lớn là lịng nhân ái cao cả. Chủ
nghĩa Mác có ƣu điểm lớn phƣơng pháp làm việc biện chứng. Chủ nghĩa Tôn Dật Tiên
có ƣu điểm là chính sách của nó thích hợp với điều kiện nƣớc ta. Khổng Tử, Jêsu, Mác,
Nguyễn Cảnh Lạc (2000), Thơ Dâng Bác, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, tr.208-214.
Hồ Chí Minh (2002) Tồn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.431.
15
Hồ Chí Minh (1996) Tồn tập, tập 12, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.510.
16
Xem Đavit Hanbơcxtam, Hồ, Nxb Răngđôm Haosơ, 1971 và Xem Xã luận báo Thế giới hàng
ngày, ngày 5/9/1969.

17
Trần Chung Ngọc/ Vài nét về “Cụ Hồ”.
13
14

|174


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

Tôn Dật Tiên chẳng phải có ƣu điểm chung đó hay sao? Họ đều mƣu phúc lớn cho loài
ngƣời, mƣu cầu hạnh phúc cho xã hội. Nếu hơm nay họ cịn sống trên cõi đời này, tôi
tin rằng họ nhất định sống chung với nhau rất hồn mỹ nhƣ những ngƣời bạn thân thiết.
Tơi cố gắng làm một ngƣời học trò nhỏ của các vị ấy”18. Đánh giá về sự kết hợp hài
hòa, nhuần nhụy giữa tinh hoa văn hóa dân tộc và nhân loại trong con Ngƣời Hồ Chí
Minh, tác giả Trần Bạch Đằng viết: “Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh đƣợc ấp ủ lâu dài trong cái
nơi chủ nghĩa u nƣớc, tẩm mình sâu sắc trong hồn dân tộc, là kết tinh của truyền thống
nhiều nghìn năm dựng nƣớc và giữ nƣớc của nhân dân Việt Nam. Trên cái nền kiên cố
ấy, trên mảnh đất phì nhiêu ấy, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh gạn lọc các hạt giống trí tuệ cổ
kim phƣơng Đơng, phƣơng Tây và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, sản phẩm
khoa học hiện đại vào một đất nƣớc cụ thể. Ngƣời ta khơng thể tìm thấy chủ nghĩa quốc
gia cực đoan, thủ cựu, hẹp hòi, vị kỷ, cũng nhƣ ngƣời ta khơng thể tìm thấy chủ nghĩa
quốc tế khơng tƣởng trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh”19. Nhà lãnh đạo ngoại giao - nhà thơ
Xuân Thủy viết về Hồ Chí Minh: “Một con ngƣời gồm kim cổ Tây Đông/ Giàu quốc tế
đậm Việt Nam từng nét”20.
Tinh hoa văn hóa nhân loại, truyền thống văn hóa dân tộc Việt Nam góp phần
làm phong phú “hành lý” trí tuệ, “hành trang” tinh thần, là nền tảng tạo nên tầm vóc và
bản lĩnh trí tuệ của Hồ Chí Minh. Từ đó, nâng cao tƣ duy, độc lập, tự chủ, sáng tạo của
Hồ Chí Minh trong việc tiếp thu và phát triển Chủ nghĩa Mác - Lênin - đỉnh cao trí tuệ
thời đại, tạo ra sự biến đổi có tính chất bƣớc ngoặt và căn bản về chất của tƣ tƣởng Hồ

Chí Minh. Chủ nghĩa Mác - Lênin đã tác động mạnh mẽ đến tƣ tƣởng, tình cảm, quan
điểm, lập trƣờng và thế giới quan, phƣơng pháp luận cách mạng Hồ Chí Minh; là cơ sở
thế giới quan và phƣơng pháp luận của tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, là nguồn gốc lý luận trực
tiếp, quyết định bản chất, quá trình phát triển của tƣ tƣởng Hồ Chí Minh. GS. Nguyễn
Đức Bình khẳng định: “Việc Nguyễn Ái Quốc đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, tìm thấy
ở chủ nghĩa Mác - Lênin “cái cần thiết” và “con đường” giải phóng dân tộc Việt Nam,
“ngọn hải đăng soi đường cho toàn thể nhân loại bị áp bức đi tới giải phóng” là bƣớc
quyết định trong q trình hình thành tƣ tƣởng Hồ Chí Minh. Bắt gặp chủ nghĩa Mác Hồ Chí Minh - Truyện. Bản dịch Trung văn của Trƣơng Niệm Thức. Bát nguyệt xuất bản xã
Thƣợng Hải, 1949.
19
Trần Bạch Đằng (2007), Tư tưởng Hồ Chí Minh: Sinh khí của một học thuyết đến với Tư tưởng
Hồ Chí Minh, Nxb Trẻ, tháng 2/2007.
20
Dựa theo PGS.TS. Nguyễn Trọng Phúc, trong bài “Sự khởi đầu và mãi mãi”. http://dangcong
san.cpv.org.vn
18

175

|


Phần II. Hồ Chí Minh tiếp thu, kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam

Lênin, tƣ tƣởng yêu nƣớc ở Nguyễn Ái Quốc có bƣớc nhảy vọt về chất - tƣởng yêu
nƣớc của Nguyễn Ái Quốc trở thành tƣ tƣởng Hồ Chí Minh”21.
Đánh giá về ảnh hƣởng to lớn của chủ nghĩa Mác - Lênin đối với tƣ tƣởng, nhân
cách, con ngƣời Hồ Chí Minh, nhà thơ Hải Nhƣ, trong bài “Một con người chủ nghĩa
Mác sinh ra”, đã khẳng định chủ nghĩa Mác sinh ra Hồ Chí Minh và Hồ Chí Minh là sự
kết tinh tinh hoa của chủ nghĩa Mác. Bài thơ đã khắc họa chân thực, phong phú, sinh

động, sâu sắc, rõ nét bức chân dung Hồ Chí Minh - “Một con ngƣời chủ nghĩa Mác
sinh ra”. Đó là một con ngƣời: 1) Sống gắn bó, hài hịa, trân trọng tự nhiên: “Ta sẽ đến
thǎm ngôi nhà Bác ở/ Thǎm vƣờn cây còn ấm mãi hơi Ngƣời/ Thǎm bụi hoa nhài, nhớ
Bác khôn nguôi/ Hoa vƣờn Bác, Bác tự tay chǎm chút/ Bác không nhắc, ta quên hoa
râm bụt/ Bởi trong ta, còn cỏ nội hoa hèn/ Đời sẽ nghèo nếu trong bƣớc đi lên/ Ta quên
hết sắc hƣơng ta đã có/ Hƣơng dẫu thoảng cũng khiến đời giàu có/ Biết ơn Ngƣời chủ
nghĩa Mác sinh ra/ Đẹp thế đó nâng niu từng cây cỏ...”22; 2) Giản dị, thanh bạch:
“Đừng dệt nhé chuyện thần kỳ về Bác/ Chữ thần kỳ Bác riêng tặng nhân dân/ Đảng ta
lập ra gian khổ muôn phần/ Lập ra Đảng là một ngƣời giản dị/ Ngƣời nguyện sống trọn
cuộc đời chiến sĩ/ Thǎm vƣờn Ngƣời, ta cứ nghĩ vƣờn ta!/ Một con ngƣời chủ nghĩa
Mác sinh ra/ Đẹp thế đó, giữa nếp nhà thanh bạch...”23; 3) Yêu thích tự do, độc lập: “Ta
chẳng thấy Bác trồng hoa chậu nhỏ/ Có lẽ vì khơng muốn bó vào khn/ Hai chữ thiên
đƣờng ta hiểu đúng hơn/ Đâu phải chỉ những lâu đài cao ngất/ Mà trƣớc hết là tự do,
độc lập/ Cho mỗi cuộc đời, cho cả cỏ hoa!”24; 4) Dân chủ, đoàn kết, quý trọng con
ngƣời: “Xƣa, ngƣời dân khi đến trƣớc sân rồng/ Lƣng cúi gập vì thấy mình bé lại/ Ta đi
giữa vƣờn Ngƣời, lịng thƣ thái./ Ngẩng cao, nghe dƣới gót sỏi cƣời/ Ôi vui sao, ta thấy
bên Ngƣời/ Nhƣ thấy lớn cạnh vua Hùng dựng nƣớc/ Nhƣng Ngƣời khác những vua
hùng thuở trƣớc/ Sống cuộc đời y hệt cuộc đời ta/ Một con ngƣời chủ nghĩa Mác sinh
ra/ Đẹp thế đó, ơi linh hồn của Đảng...”; “Bác đã cho ta, Bác đã cho đời/ Lẽ sống của
ngày mai trên trái đất/ Lẽ sống đẹp, khơng coi mình cao nhất/ Mong kiếp ngƣời, ai
cũng cất đầu cao/ Có thể con ngƣời chiếm lĩnh các vì sao/ Nhƣng lẽ sống đến vƣờn
Ngƣời mới thấy!”; “Đừng tƣởng Bác Hồ chỉ có vui thơi/ Có những lúc Bác Hồ buồn
ghê gớm/ Đấy là lúc: ta sai lầm to lớn/ Quên mọi ngƣời, ta chỉ thấy mình ta!/ Một con
ngƣời chủ nghĩa Mác sinh ra/ Đẹp thế đó, khơng dung mình sống nhỏ...”25.
Nguyễn Đức Bình (2010), Di sản Hồ Chí Minh trong thời đại ngay nay - Quan hệ giữa tư tưởng
Hồ Chí Minh với chủ nghĩa Mác - Lênin, Nxb Chính trị - Hành chính.
22, 22, 23, 24, 25
Nguyễn Cảnh Lạc (2000), Thơ Dâng Bác, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, tr.218-220.
21


|176


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

2.3. Hồ Chí Minh - “Một người rất Mác mà ngoài Mác”, vừa rất mực kiên định,
trung thành, thủy chung, son sắt; vừa rất sáng tạo trong vận dụng và phát triển
chủ nghĩa Mác - Lênin
GS. Nguyễn Đức Bình khẳng định: “Việc Nguyễn Ái Quốc đến với chủ nghĩa
Mác - Lênin, tìm thấy ở chủ nghĩa Mác - Lênin “cái cần thiết” và “con đƣờng” giải
phóng dân tộc Việt Nam, “ngọn hải đăng soi đƣờng cho toàn thể nhân loại bị áp bức đi
tới giải phóng” là bƣớc quyết định trong q trình hình thành tƣ tƣởng Hồ Chí Minh.
Bắt gặp chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng yêu nƣớc ở Nguyễn Ái Quốc có bƣớc nhảy
vọt về chất - tƣởng yêu nƣớc của Nguyễn Ái Quốc trở thành tƣ tƣởng Hồ Chí Minh”.
Trong cuốn Hệ tư tưởng Việt Nam, GS Trần Văn Giàu, đã viết: “Có thể đọc hàng trăm
quyển sách Đơng, Tây kim cổ, khơng ở đâu có một chiến lƣợc giành rọt về vấn đề dân
tộc thuộc địa nhƣ Luận cƣơng của Lênin. Ruộng đồng đã “có nƣớc” trƣớc khi “nƣớc
sơng” đẩy lên”26. Đến với chủ nghĩa Mác - Lênin - đỉnh cao của tƣ duy, trí tuệ lồi
ngƣời, nhƣng Ngƣời không dừng ở đỉnh cao mà tiếp tục phát triển đỉnh cao lên đỉnh
cao mới. Ngƣời xuyên suốt, kiên định, trung thành vận dụng và phát triển sáng tạo chủ
nghĩa Mác - Lênin trên nhiều phƣơng diện, cả trong cách mạng giải phóng dân tộc và
xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nhà thơ Việt Phƣơng, trong bài thơ “Người”, đã viết:
“Một ngƣời khơng Phật mà rất Phật. Khơng tắm Hồng Hà tắm sơng Lam. Một ngƣời
rất Mác mà ngồi Mác. Nghèo nhƣ chút nhút ngọt nhƣ cam. Một ngƣời quốc tế vì dân
tộc. Một lịng sau trƣớc nghĩa kết đồn. Một ngƣời hóa thân thành dân nƣớc. Khơng
là thần thánh chẳng vua quan. Một ngƣời mang đủ bao khao khát. Nhƣ mọi con ngƣời
ở trần gian. Cuộc đời vạn biến mà khơng khác. Một ngƣời tồn vẹn chỉ Việt Nam” 27.
Câu thơ “Một người rất Mác mà ngoài Mác”, khẳng định Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí
Minh “rất Mác”, rất trung thành, kiên định với chủ nghĩa Mác - Lênin, đồng thời,
Ngƣời “ngoài Mác”, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin. Ngƣời

nói: “Dù sao thì cũng không thể cấm bổ sung “cơ sở lịch sử” của chủ nghĩa Mác bằng
cách đƣa thêm vào đó những tƣ liệu mà Mác ở thời mình khơng thể có đƣợc. Mác đã
xây dựng học thuyết của mình trên một triết lý nhất định của lịch sử, nhƣng lịch sử
nào? Lịch sử châu Âu. Mà châu Âu là gì? Đó chƣa phải là toàn thể nhân loại”28. “Học
tập chủ nghĩa Mác - Lênin là học tập cái tinh thần xử trí mọi việc, đối với mọi ngƣời và
Trần Văn Giàu, Hệ tư tưởng Việt Nam, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, tr.44.
Việt Phƣơng (2005), Bài thơ Người. Bác Hồ trong Tơi.
28
Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.509-510.
26
27

177

|


Phần II. Hồ Chí Minh tiếp thu, kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam

đối với bản thân mình; là học tập những chân lý phổ biến của chủ nghĩa Mác - Lênin để
áp dụng một cách sáng tạo vào hoàn cảnh thực tế của nƣớc ta. Học để mà làm. Lý luận
đi đơi với thực tiễn. Nhƣng có đồng chí học thuộc lòng một số sách vở về chủ nghĩa
Mác - Lênin. Họ tự cho mình là hiểu biết chủ nghĩa Mác - Lênin hơn ai hết. Song, khi
gặp việc thực tế, thì họ hoặc là máy móc, hoặc là lúng túng. Lời nói và việc làm của họ
khơng nhất trí. Họ học sách vở Mác - Lênin, nhƣng khơng học tinh thần Mác - Lênin.
Học để trang sức, chứ không phải để vận dụng vào công việc cách mạng”29. Giáo sƣ sử
học Trần Văn Giàu đã có lý khi đề cập đến phƣơng pháp luận, phƣơng pháp tƣ duy Hồ
Chí Minh. Đây chính là cơ sở dẫn đến sự hình thành tƣ tƣởng Hồ Chí Minh. Ơng viết:
“Suốt đời mình, Cụ Hồ có tính quen là quan sát thực tế... Sát thực tế là tính Cụ Hồ”,
"óc phân tích tổng hợp của Cụ Hồ rất sắc sảo”. Và, “Cụ Hồ là ngƣời Việt Nam đầu tiên

đề cao tầm quan trọng của lý luận. Theo Cụ Hồ, lý luận đối với một chính đảng quan
trọng nhƣ linh hồn đối với con ngƣời. Song, ngƣời ta thấy Cụ Hồ sau khi đã vạch ra
tổng lộ tuyên thì chú trọng đặc biệt đến thực tiễn. Thực tiễn có thể chứng minh hoặc
bác bỏ, hoặc địi sửa đổi chủ trƣơng mang tính lý luận. Thấy sai trái hay thiếu sót thì
can đảm sửa, bổ sung, hay bỏ đi, đến đây thì thực tiễn là ƣu tiên. Cụ Hồ là ngƣời dám
nhìn thẳng vào sự thật. Cụ xem thực tiễn là trọng yếu số một. Cụ khơng thích lý luận tƣ
biện cũng nhƣ khơng thích thực tiễn mù quáng”30. Cố Thủ tƣớng Phạm Văn Đồng
nhận xét: “Hồ Chí Minh,… là một con ngƣời sáng tạo, rất sáng tạo, con ngƣời đổi
mới, thƣờng xuyên đổi mới, đổi mới rất táo bạo. Con ngƣời ấy “có sự dị ứng bẩm
sinh với bệnh giáo điều rập khuôn, bệnh cơng thức sáo mịn” 31. Nghị quyết của Bộ
Chính trị khẳng định “Trong khi giải quyết những vấn đề của cách mạng Việt Nam,
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã góp phần phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin trên nhiều vấn
đề quan trọng, đặc biệt là lý luận về cách mạng giải phóng dân tộc và tiến lên chủ
nghĩa xã hội ở các nƣớc thuộc địa và phụ thuộc” 32.
III. KẾT LUẬN
Nguyễn Ái Quốc đến với chủ nghĩa Mác - Lênin thông qua Sơ thảo lần thứ nhất
luận cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa của V.I. Lênin vào ngày 16 - 17/7/1920.
29

Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 11, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.611.
Nguyễn Huy, “Đổi mới - linh hồn của tư tưởng Hồ Chí Minh”, Tạp chí Triết học.
31
Tƣơng Lai, “Tầm vóc Hồ Chí Minh”, />32
Đảng Cộng sản Việt Nam, “Nghị quyết của Bộ Chính trị về một số định hướng lớn trong công
tác tư tưởng hiện nay”, tr.7.
30

|178



“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

Qua lăng kính của các nhà thơ, nhà văn sự kiện lịch sử này thể hiện: 1. Luận cƣơng của
V.I. Lênin, chủ nghĩa Mác - Lênin có ý nghĩa đặc biệt quan trọng khơng chỉ đối với
riêng Ngƣời (tác động mạnh mẽ đến tƣ tƣởng, tình cảm, quan điểm, lập trƣờng cách
mạng, giúp Ngƣời tìm ra con đƣờng cứu nƣớc và giải phóng dân tộc, “thắp sáng và
truyền lửa lịch sử”), mà cịn có ý nghĩa to lớn, quan trọng đối với dân tộc Việt Nam
(quyết định chiều hƣớng phát triển cách mạng của dân tộc ta theo con đƣờng, khuynh
hƣớng vơ sản, góp phần thúc đẩy lịch sử - đi những bƣớc đi “khổng lồ”); 2. Luận
cƣơng của V.I. Lênin, chủ nghĩa Mác - Lênin đã tạo ra một Hồ Chí Minh - “Một con
ngƣời chủ nghĩa Mác - Lênin sinh ra”; kết tinh, hội tụ, thăng hoa, tỏa sáng tinh hoa văn
hóa dân tộc và nhân loại; 3. Luận cƣơng của V.I. Lênin, chủ nghĩa Mác - Lênin đã tạo
ra một Hồ Chí Minh - “Một ngƣời rất Mác mà ngồi Mác” vừa kiên định, trung thành,
thủy chung, son sắt; vừa rất sáng tạo trong vận dụng và phát triển Luận cƣơng của V.I.
Lênin, chủ nghĩa Mác - Lênin. Qua đó, góp phần cung cấp một góc nhìn mới, nhận thức
sâu sắc hơn, toàn diện hơn về sự kiện lịch sử “đặc biệt” quan trọng này.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. PGS.TS. Đoàn Trọng Huy (2015), Hồ Chí Minh niềm thơ cao cả, Nxb Thanh niên.
2. Chu Hà - Lã Xn Chốt (2004), Bơng sen vàng - Diễn ca về Bác Hồ vĩ đại,
Nxb Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Hà Nội.
3. Hồng Lam - Vũ Đình Hệ (2005), Việt Nam bất khuất Việt Nam kiên cường,
Nxb Văn hóa thơng tin.
4. Hàn sĩ Trần Trí Trung (2007), Việt Nam thi sử hùng ca, Nxb Tổng hợp Thành
phố Hồ Chí Minh.
5. Nguyễn Xuân Lạc (2000), Thơ Dâng Bác, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
6. Trần Đình Huỳnh (2011), Hồ Chí Minh - Đường trường muôn dặm dâng hiến
và tỏa sáng, Nxb Hà Nội.
7. Bùi Cơng Bính (2010), Nhớ Bác lịng ta trong sáng hơn, Nxb Hội nhà văn
Vƣờn quốc gia Ba Vì.
8. Nhóm trí thức Việt (2016), Hồ Chí Minh thơ và đời, Nxb Văn học.


179

|