.

BỘ Y TẾ
ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
--------------

BÁO CÁO TỔNG KẾT
ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ NGHIÊN CỨU CẤP TRƯỜNG

ĐẶC ĐIỂM BỆNH THỦY ĐẬU Ở TRẺ EM TẠI
KHOA NHIỄM BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG 1 TỪ
THÁNG 09/2015 ĐẾN THÁNG 09/2017
MÃ SỐ: 60 72 01 35
Chủ nhiệm đề tài:
TS. Nguyễn An Nghĩa
BS. Hourt Bora

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, 01/2019

.


.

BỘ Y TẾ
ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
--------------

BÁO CÁO TỔNG KẾT
ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ NGHIÊN CỨU CẤP TRƯỜNG

ĐẶC ĐIỂM BỆNH THỦY ĐẬU Ở TRẺ EM TẠI
KHOA NHIỄM BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG 1 TỪ
THÁNG 09/2015 ĐẾN THÁNG 09/2017
MÃ SỐ: 60 72 01 35
Chủ nhiệm đề tài:
TS. Nguyễn An Nghĩa
BS. Hourt Bora

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, 01/2019

.


.

DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM GIA
NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
1.TS. Nguyễn An Nghĩa
2.BS. Hourt Bora

.


.

MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, LƯU ĐỒ
DANH MỤC CÁC HÌNH


Trang
ĐẶT VẤN ĐỀ ........................................................................................................ 1
CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ..................................................................................... 3
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU................................................................................... 4
MỤC TIÊU TỔNG QUÁT ................................................................................. 4
MỤC TIÊU CỤ THỂ .......................................................................................... 4
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................ 5
1.1.

Vi-rút Varicella-zoster ............................................................................ 5

1.1.1. Giới thiệu ................................................................................................ 5
1.1.2. Tác nhân gây bệnh .................................................................................. 5
1.1.3. Đặc điểm vi sinh ..................................................................................... 7
1.2.

Bệnh thủy đậu ......................................................................................... 8
.


.

1.2.1. Lịch sử bệnh ........................................................................................... 9
1.2.2. Dịch tễ học ............................................................................................ 10
1.2.3. Sự lây truyền của bệnh thủy đậu .......................................................... 11
1.2.4. Sinh bệnh học ....................................................................................... 11
1.2.5. Đặc điểm lâm sàng ............................................................................... 13
1.2.6. Đặc điểm cận lâm sàng ......................................................................... 18
1.2.7. Chẩn đoán ............................................................................................. 19

1.2.8. Điều trị .................................................................................................. 20
1.2.9. Các biến chứng thường gặp .................................................................. 22
1.2.10. Phịng bệnh ........................................................................................... 25
1.3.

Tình hình nghiên cứu bệnh thủy đậu .................................................... 27

1.3.1. Trong nước ........................................................................................... 27
1.3.2. Ngoài nước ........................................................................................... 29
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................... 32
2.1.

Thiết kế nghiên cứu .............................................................................. 32

2.2.

Đối tượng nghiên cứu ........................................................................... 32

.


.

2.2.1. Dân số đích ........................................................................................... 32
2.2.2. Dân số mục tiêu .................................................................................... 32
2.2.3. Dân số chọn mẫu .................................................................................. 32
2.3.

Mẫu và phương pháp chọn mẫu ........................................................... 32


2.3.1. Cỡ mẫu ................................................................................................. 32
2.3.2. Tiêu chí chọn mẫu ................................................................................ 32
2.3.3. Tiêu chí loại trừ trong q trình nghiên cứu......................................... 32
2.3.4. Kiểm sốt sai lệch ................................................................................. 33
2.4.

Biến số nghiên cứu ............................................................................... 33

2.4.1. Liệt kê các biến số ................................................................................ 33
2.4.2. Định nghĩa các biến số ......................................................................... 37
2.5.

Phương pháp thu nhập số liệu .............................................................. 40

2.5.1. Phương pháp thu nhập số liệu .............................................................. 40
2.5.2. Công cụ thu thập dữ liệu ...................................................................... 41
2.5.3. Kiểm sốt sai lệnh thơng tin ................................................................. 41
2.5.4. Các bước tiến hành thu thập số liệu...................................................... 41
2.6.

Xử lý và phân tích số liệu ..................................................................... 42

.


.

2.7.

Vấn đề y đức ......................................................................................... 42


2.8.

Hạn chế đề tài ....................................................................................... 43

CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................ 44
3.1.

Đặc điểm dịch tễ ................................................................................... 44

3.1.1. Giới tính ................................................................................................ 45
3.1.2. Tuổi....................................................................................................... 45
3.1.3. Địa chỉ .................................................................................................. 45
3.1.4. Phân bố bệnh theo tháng trong năm ..................................................... 45
3.1.5. Nguồn lây ............................................................................................. 46
3.1.6. Chủng ngừa thủy đậu............................................................................ 47
3.1.7. Tình trạng dinh dưỡng .......................................................................... 47
3.1.8. Bệnh lý nền ........................................................................................... 48
3.2.

Đặc điểm lâm sàng ............................................................................... 49

3.2.1. Lý do nhập viện .................................................................................... 49
3.2.2. Thời điểm nhập viện ............................................................................. 49
3.2.3. Triệu chứng lâm sàng ........................................................................... 50
3.3.

Đặc điểm cận lâm sàng ......................................................................... 52

.



.

3.3.1. Xét nghiệm huyết học và sinh hóa máu ............................................... 52
3.3.2. Đặc điểm dịch não tủy .......................................................................... 53
3.3.3. Xét nghiệm khác ................................................................................... 54
3.4.

Đặc điểm điều trị .................................................................................. 56

3.5.

Đặc điểm biến chứng ............................................................................ 57

3.6.

Tình trạng xuất viện ............................................................................. 60

3.7.

Đặc điểm bệnh nhi thủy đậu tử vong.................................................... 60

3.8.

Đặc điểm thủy đậu ở trẻ nhỏ hơn 1 tuổi ............................................... 64

Chương 4: BÀN LUẬN ....................................................................................... 68
4.1.


Đặc điểm dịch tễ ................................................................................... 68

4.1.1. Giới tính ................................................................................................ 68
4.1.2. Tuổi....................................................................................................... 69
4.1.3. Địa chỉ .................................................................................................. 70

4.1.4. Mùa ....................................................................................................... 71
4.1.5. Nguồn lây ............................................................................................. 72
4.1.6. Chủng ngừa .......................................................................................... 72
4.1.7. Tình trạng dinh dưỡng .......................................................................... 74

.


.

4.1.8. Bệnh lý nền ........................................................................................... 74
4.2.

Đặc điểm lâm sàng ............................................................................... 75

4.2.1. Lý do nhập viện .................................................................................... 75
4.2.2. Thời điểm nhập viện ............................................................................. 75
4.2.3. Triệu chứng lâm sàng ........................................................................... 76
4.3.

Đặc điểm cận lâm sàng ......................................................................... 79

4.3.1. Đặc điểm xét nghiệm máu và sinh hóa ................................................ 79
4.3.2. Dịch não tủy ......................................................................................... 80

4.3.3. Xét nghiệm khác ................................................................................... 81
4.4.

Đặc điểm điều trị .................................................................................. 82

4.5.

Biến chứng............................................................................................ 83

4.6.

Tình trạng xuất viện ............................................................................. 86

4.7.

Đặc điểm bệnh nhi thủy đậu tử vong.................................................... 87

4.8.

Đặc điểm thủy đậu ở trẻ nhỏ hơn 1 tuổi ............................................... 89

TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

.


.

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT

Từ viết tắt

Nghĩa

(+)

Dương tính

(-)

Âm tính

BN

Bệnh nhân

BV

Bệnh viện

CN/T

Cân nặng theo tuổi

DNT

Dịch não tủy


SDD

Suy dinh dưỡng

TB/mm3

Tế bào/mm3

TB ± SD

Trung bình ± độ lệnh chuẩn

TCMR

Tiêm chủng mở rộng

TP. HCM

Thành phố Hồ Chí Minh

Trung vị (25th-75th)

Trung vị (khoảng tứ phân vị 25-75)

VNMN

Viêm não màng não

.



.

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH
Từ viết tắt

Tiếng Anh

Tiếng Việt

ALT

Alanin Amino Transferase

AST

Aspartate Amino Transferase

CDC

Centers for Disease Control

Trung tâm kiểm sốt và

and Prevention

phịng chống dịch bệnh

CRP


C-reactive protein

Phản ứng protein C

DNA

Deoxyribonucleic acid

HHV

Human Herpes virus

Vi-rút Herpes gây bệnh
ở người

LDH

Lactate dehydrogenase

Ig

Immunoglobulin

IL

Interleukin

PCR

Polymerase Chain Reaction


Phản ứng khuếch đại gen

S. aureus

Staphylococcus aureus

Tụ cầu khuẩn

VZV

Varizolla zoster virus

VZIG

Varicella zoster immune

Globulin miễn dịch

globulin

thủy đậu

World Health Organization

Tổ chức Y tế Thế Giới

WHO

.


Globulin miễn dịch


.

DANH MỤC CÁC BẢNG
STT

Tên bảng

Trang

Bảng 1.1: Các vi-rút herpes thuộc họ Human Herpes virus (HHV) ...................... 5
Bảng 2.1: Liệt kê các biến số ............................................................................... 33
Bảng 3.1: Phân bố bệnh theo giới tính, tuổi và địa chỉ ........................................ 44
Bảng 3.2: Phân bố bệnh theo nguồn lây............................................................... 46
Bảng 3.3: Phân bố bệnh theo tiền sử chủng ngừa thủy đậu ................................. 47
Bảng 3.4: Phân bố bệnh theo tình trạng dinh dưỡng............................................ 47
Bảng 3.5: Phân bố bệnh theo bệnh lý nền ............................................................ 48
Bảng 3.6: Lý do nhập viện ................................................................................... 49
Bảng 3.7: Thời điểm nhập viện ............................................................................ 49
Bảng 3.8: Đặc điểm lâm sàng............................................................................... 50
Bảng 3.9: Đặc điểm xét nghiệm máu ................................................................... 52
Bảng 3.10: Đặc điểm dịch não tủy ....................................................................... 54
Bảng 3.11: Xét nghiệm khác ................................................................................ 54
Bảng 3.12: Đặc điểm điều trị ............................................................................... 56
Bảng 3.13: Đặc điểm biến chứng ......................................................................... 57
Bảng 3.14: Phân bố các biến chứng và không biến chứng .................................. 58
Bảng 3.15: Đặc điểm xuất viện ............................................................................ 60

.

ơn 1 tuổi .................................................... 64


.

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, LƯU ĐỒ
STT

Tên biểu đồ, lưu đồ

Trang

Lưu đồ 2.1. Quy trình thực hiện nghiên cứu ........................................................ 41
Biểu đồ 3.1. Phân bố bệnh theo theo các tháng trong năm .................................. 45

.


.

DANH MỤC CÁC HÌNH
STT

Tên hình

Trang

Hình 1.1: Cấu trúc của Varicella zoster vrius ........................................................ 7

Hình 1.2: Sinh bệnh học thủy đậu ........................................................................ 12
Hình 1.3: Tổn thương thủy đậu ở giai đoạn khác nhau ........................................ 16
Hình 1.4: Tổn thương thủy đậu trên bệnh nhân đã chích ngừa............................ 18

.


.

THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI KHOA
HỌC VÀ CƠNG NGHỆ CẤP TRƯỜNG
1. Thơng tin chung:
- Tên đề tài: Đặc điểm bệnh thủy đậu ở trẻ em tại khoa Nhiễm bệnh viện Nhi
Đồng 1 từ tháng 09/2015 đến 09/2017.
- Mã số: 60 72 01 35
- Chủ nhiệm đề tài: Nguyễn An Nghĩa, Hourt Bora
Điện thoại: 090 319 9796 ; Email:
- Đơn vị quản lý về chuyên môn: Bộ môn Nhi, khoa Y, ĐHYD TP.HCM
- Thời gian thực hiện: 01/09/2015-01/09/2017
2. Mục tiêu:
Khảo sát đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng, điều trị và biến chứng của thủy
đậu trên trẻ em được chẩn đoán thủy đậu và điều trị tại khoa Nhiễm bệnh viện Nhi
Đồng 1.
3. Nội dung chính:
Trên trẻ được chẩn đốn thủy đậu tại khoa Nhiễm bệnh viện Nhi Đồng 1, chúng tôi:
Xác định tỷ lệ đặc điểm dịch, tỷ lệ đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, tỷ lệ đặc điểm
điều trị bằng acyclovir, tỷ lệ các biến chứng liên quan, mô tả đặc điểm bệnh nhân
thủy đậu tử vong.
4. Kết quả chính đạt được:
Qua nghiên cứu về đặc điểm bệnh thủy đậu ở trẻ em tại khoa Nhiễm Bệnh viện Nhi

Đồng 1 từ tháng 09/2015 đến tháng 03/2018, chúng tôi kết luận như sau:
Tuổi mắc bệnh trung vị là 1,65 (0,47-4,06) tuổi và thường gặp nhất là nhóm 1-5 tuổi,
nam nhiều hơn nữ (1,37:1), cư trú tại nhiều địa phương khác nhau và chủ yếu ở thành
phố Hồ Chí Minh. Bệnh xuất hiện quanh năm thường gặp từ tháng 1 đến tháng 4 và
áng 3, nguồn lây khai thác được chủ yếu là trong gia đình (40,3%),

.


.

đa số trẻ đủ tuổi tiêm chủng không được tiêm chủng trước khi bị bệnh (84,21%), một
phần nhỏ bệnh nhi có bệnh lý nền (9,7%) và nhẹ cân (1,49%).
Lý do nhập viện thường gặp là sốt và mụn nước, đồng thời cũng là triệu chứng
thường gặp nhất. Thời điểm nhập viện trung vị vào ngày thứ 3 (2-4) của bệnh. Triệu
chứng sốt trong thủy đậu thường là sốt nhẹ (93,87% trong các trường hợp có sốt) và
thời gian sốt sau nhập viện thường ngắn (trung bình là 1,73 ± 0,87 ngày). Trường hợp
sốt cao, sốt kéo dài gợi ý đến biến chứng của bệnh. Mụn nước là sang thương cơ bản
gặp trong tất cả các trường hợp, dạng hồng ban chiếm 91,42% và mụn mủ chỉ chiếm
25%. Sang thương dạng xuất huyết trong mụn nước rất hiếm gặp (0,37%). Sang
thương cơ bản hiện diện ở vị trí thân mình trong tất cả các trường hợp, vùng đầu mặt
cổ (99,25%). Sang thương ở niêm mạc hiện diện trong 6,34%.
Phần lớn số lượng bạch cầu, hemoglobin, tiểu cầu nằm trong giới hạn bình thường.
Giá trị CRP tăng chiếm 40,94%. Ở bệnh nhi có biến chứng viêm não màng não, số
lượng bạch cầu trong dịch não tủy tăng nhẹ, lượng đạm và đường bình thường. Tỷ lệ
X-quang phổi bất thường là 28,68%.
Đa số bệnh nhi được điều trị với acyclovir (81,34%), với liều trung bình 80,76 ±
10,43 mg/kg/ngày và thời gian điều trị acyclovir trung bình là 4,85 ± 0,89 ngày. Thời
gian nằm viện trung vị là 3 (2-5) ngày. Đa số bệnh nhi được cho xuất viện (98,88%),
tuy nhiên có trường hợp bệnh nặng phải xin về (0,37%) và tử vong (0,75%).

Tỷ lệ biến chứng là 41,04%. Các biến chứng thường gặp ở trẻ ≤5 tuổi, đặc biệt ở trẻ
<1 tuổi. Trong đó, biến chứng thường gặp nhất là bội nhiễm da (78,18%), tiếp theo là
viêm phổi (34,54%). Mặc dù ít gặp biến chứng viêm não màng não (2,73%) nhưng nó
là biến chứng nặng nhất và có thể để lại di chứng não hoặc tử vong.
Trong các bệnh nhi tử vong thì 2 trong 3 trường hợp có bệnh lý nền là bệnh lupus tổn
thương thận, huyết học đang điều trị và tất cả các bệnh nhi đều không được chủng
ngừa thủy đậu. Tử vong do thủy đậu có diễn tiến rất nhanh (tử vong trung bình vào
ngày 3,33 ± 1,52 của bệnh), mặc dù được nhập viện trong giai đoạn sớm của bệnh
.

0,57 của bệnh). Tất cả các trường hợp tử vong

đều có rối loạn đơng máu nặng trong giai đoạn cuối của bệnh trước khi tử vong.


.

5. Hiệu quả kinh tế - xã hội do đề tài mang lại:
Cung cấp dữ liệu về các đặc điểm dịch tễ học, lâm sàng, cận lâm sàng, điều trị và
biến chứng của bệnh thủy đậu trên trẻ em tại Việt Nam.

.


.1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Thủy đậu là một bệnh truyền nhiễm rất hay lây, do Varicella zoster virus
(VZV) gây ra. Bệnh có khả năng lây thành đại dịch. Biểu hiện lâm sàng chính của
bệnh là phát ban dạng mụn nước ở da và niêm mạc. Thời gian lây bệnh của thủy

đậu xảy ra từ một đến hai ngày trước khi xuất hiện phát ban cho đến lúc tất cả các
tổn thương đã đóng mày. Bệnh lây truyền chủ yếu qua đường hơ hấp do hít phải
vi-rút từ những giọt nước bọt lơ lửng trong khơng khí hoặc tiếp xúc trực tiếp với
dịch tiết từ các mụn nước và các vết lở loét trên da người bệnh [13], [23]. Thủy
đậu xảy ra chủ yếu ở trẻ em nhưng thường diễn tiến lành tính. Trẻ sơ sinh, phụ nữ
mang thai và người suy giảm miễn dịch có nguy cơ cao bị biến chứng như bội
nhiễm, viêm phổi, viêm não, viêm gan… có thể dẫn tới tử vong [2], [56].
Theo Tổ chức y tế thế giới (World Health Organization, WHO), thủy đậu
xảy ra trên toàn thế giới và trong trường hợp khơng có chương trình tiêm vắc-xin,
bệnh thường ảnh hưởng đến hầu hết mọi người ở độ tuổi trưởng thành. Tỷ lệ mắc
bệnh khác nhau theo khí hậu (ơn đới và nhiệt đới, ngun nhân của sự khác biệt
này chưa được hiểu rõ và liên quan đến đặc tính của VZV nhạy cảm với nhiệt),
mật độ dân số và nguy cơ bị phơi nhiễm (ví dụ như đi học tại nhà trẻ hoặc trường
học hoặc số anh chị em trong gia đình) [81]. Trước khi vắc-xin thủy đậu được cấp
phép sử dụng vào tháng 3 năm 1995, hàng năm tại Mỹ có khoảng 4 triệu trường
hợp mắc bệnh thủy đậu, 10.500-13.500 trường hợp phải nhập viện do biến chứng,
và số tử vong lên đến 100-150 ca hàng năm [51]. Sau đó, nhiều báo cáo tại Mỹ từ
năm 1995 đến năm 2000 cho thấy tỷ lệ mắc bệnh và nhập viện do thủy đậu giảm
đáng kể [73].

.


.2

Tại Việt Nam, theo báo cáo của Bộ Y tế, trung bình hàng năm con số mắc
thủy đậu khoảng 30.000-40.000 trường hợp, bệnh thường nhẹ và hầu như khơng
có tử vong. Trong 4 tháng đầu năm 2014, ghi nhận 16.380 trường hợp mắc bệnh
thủy đậu tại hầu hết các tỉnh, thành phố trên cả nước. Số mắc tăng cao hơn so với
cùng kỳ năm 2013 (7.900 trường hợp mắc), tuy nhiên vẫn thấp hơn nhiều so với

cùng kỳ năm 2008 có dịch thủy đậu (22.821 trường hợp mắc). Một số tỉnh có số
mắc cao trong 3 tháng 2014 là: Hà Nội (869), Khánh Hòa (851), Đà Nẵng (771),
Bà Rịa - Vũng Tàu (769), Nghệ An (669) [1].
Những đặc điểm trên cho thấy bệnh thủy đậu là một bệnh truyền nhiễm
phổ biến cả thế giới, bao gồm cả Việt Nam, và rất dễ lây ở những đối tượng khơng
có miễn dịch chống lại bệnh. Ở các nước phát triển bệnh giảm rõ rệt do được tạo
miễn dịch chủ động bằng vắc-xin. Tại Việt Nam, bệnh thủy đậu vẫn xuất hiện
nhiều trên dân số và có khả năng trở thành đại dịch trong khi vắc-xin thủy đậu
chưa được đưa vào lịch tiêm chủng mở rộng. Từ đó cho thấy rằng dịch thủy đậu
vẫn diễn tiến phức tạp, thế nhưng hiện nay vẫn ít nghiên cứu trong nước báo cáo
về bệnh này, đặc biệt là nghiên cứu trên trẻ em. Vì vậy chúng tôi tiến hành nghiên
cứu “đặc điểm bệnh thủy đậu ở trẻ em tại khoa nhiễm Bệnh viện Nhi Đồng 1 từ
tháng 09/2015 - 03/2018” nhằm cập nhật tình hình và thông tin về bệnh thủy đậu
trong thời gian qua.

.


.3

CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
Đặc điểm dịch tễ học, lâm sàng, cận lâm sàng, điều trị và biến chứng của
trẻ được chẩn đoán thủy đậu tại khoa Nhiễm bệnh viện Nhi Đồng 1 từ tháng
09/2015 đến tháng 03/2018 như thế nào?

.


.4


MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
MỤC TIÊU TỔNG QUÁT
Khảo sát đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng, điều trị và biến chứng
của thủy đậu trên trẻ em được chẩn đoán thủy đậu và điều trị tại khoa Nhiễm bệnh
viện Nhi Đồng 1.
MỤC TIÊU CỤ THỂ
Trên trẻ được chẩn đoán thủy đậu tại khoa Nhiễm bệnh viện Nhi Đồng 1,
chúng tôi:
1.

Xác định tỷ lệ đặc điểm dịch tễ

2.

Xác định tỷ lệ đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng

3.

Xác định tỷ lệ đặc điểm điều trị bằng acyclovir

4.

Xác định tỷ lệ các biến chứng liên quan, mô tả đặc điểm bệnh nhân thủy

đậu tử vong

.


.5


CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Vi-rút Varicella-zoster
1.1.1. Giới thiệu
Varicella Zoster virus (VZV) có bộ gen là một chuỗi đơi DNA thuộc gia
đình alpha-herpes virus. VZV là tác nhân gây ra 2 bệnh cảnh lâm sàng khác nhau
là thủy đậu trong giai đoạn nhiễm ban đầu có thể tạo ra tình trạng nhiễm tiềm ẩn
trong hạch thần kinh tủy sống (hạch cảm giác) và sau này có thể kích hoạt lại gây
ra bệnh Zona [3], [23], [44].
VZV được phát hiện đầu tiên trong năm 1943 bởi Ruska bằng kính hiển vi
điện tử từ dịch mụn nước của bệnh nhân thủy đậu [70].
1.1.2. Tác nhân gây bệnh
Varicella Zoster virus là alpha-herpes virus thuộc họ vi-rút herpes gồm 8
thành viên (xem bảng 1.1). Tất cả các loại vi-rút herpes đều có chung một số đặc
tính và có khả năng tiềm ẩn trong cơ thể vật chủ [3], [21].
Bảng 1.1: Các vi-rút herpes thuộc họ Human Herpes virus (HHV)
Họ

Dưới họ

Loài
Herpes simplex
HHV1

virus-1 (HSV-1)

Herpes simplex
HHV2

Herpes

Viridae α-herpesviruses
.

virus-2 (HSV-2)
Varicella zoster
virus (VZV)

Khả năng lây bệnh
Bệnh Herpes simplex
ở da, niêm mạc, chủ
yếu ở nửa trên cơ thể
Bệnh Herpes simplex
ở da, niêm mạc, chủ
yếu ở nửa dưới cơ thể
Thủy đậu và zona


.6

Nhiễm trùng tăng bạch
cầu đơn nhân, u
lympho Burkitt, u
lympho hệ thống thần
HHV4

Epstein Barr

kinh trung ương/AIDS,

virus(EBV)


carcinoma ở mũi họng,
bạch sản lông

Vi-rút gây
γ herpesviruses

Sarcoma Kaposi một týp của
HHV8 Rhadinovirus

Sarcoma Kaposi, bệnh
Castleman

(KSHV)
Hội chứng nhiễm trùng
Cytomegalovirus
HHV5

(CMV)

tăng bạch cầu đơn
nhân, viêm võng
mạc...

Roseolovirus
(Vi-rút Herpes ái
β herpesviruses

HHV6 tính với tế bào
lympho)


Bệnh phát ban ở trẻ em

HHV7

Bệnh phát ban ở trẻ em

Roseolovirus

Bộ gen của VZV mã hóa khoảng 70 gen, hầu hết đều có chuỗi DNA và
chức năng giống như gen của các vi-rút herpes khác. Sản phẩm của gen chuyển
dạng thymidin đặc hiệu của vi-rút và hợp chất cao phân tử của DNA vi-rút, hỗ trợ
.


.7

việc tái tạo vi-rút. Đoạn gen cuối cùng mã hóa cấu trúc protein vi-rút, tương ứng
với mục tiêu của kháng thể và đáp ứng miễn dịch tế bào [22], [29], [72].
1.1.3. Đặc điểm vi sinh
 Đặc điểm cấu trúc VZV

Gai glycoprotein
Màng lipid
Tegument
Capsid
Bộ gen DNA

Hình 1.1: Cấu trúc của Varicella zoster virus [60]
Varicella zoster virus (VZV) có dạng hình cầu, đường kính từ 100-200nm

và gồm các thành phần sau:
Bộ gen (Genome) của vi-rút là một chuỗi DNA gồm 125000 cặp bazơ,
dạng thẳng, xoắn kép, có khối lượng phân tử khoảng 180 x 10 6 Dalton, cấu tạo
gồm một đoạn DNA dài duy nhất gắn kèm với các đoạn lặp lại trái chiều ở hai đầu
và ở giữa. Còn một đoạn DNA ngắn duy nhất cũng gắn kèm với các đoạn lặp lại
trái chiều ở hai đầu và ở giữa. Genome có tất cả 4 đoạn đồng phân, hai đoạn lớn
.

.


.8

Virion có đường kính 150-200nm, cấu tạo gồm: capsid hình khối đa diện
20 mặt tam giác đều gồm 162 capsome. Bao quanh capsid là lớp protein vơ định
hình (tegument). Phía ngoài cùng là vỏ ngoài gồm 2 hoặc hơn 2 lớp màng lipid.
Vì chứa lipid nên vi-rút dễ bị bất hoạt bởi các dung mơi làm tan vi-rút.
Vi-rút có khoảng 30 loại protein cấu trúc và không cấu trúc, trong đó có 6
loại glycoprotein, được ký hiệu là E, B, H, I, C, L. Glycoprotein giúp cho vi-rút
bám và xâm nhập vào tế bào, đồng thời là kháng nguyên để hệ thống miễn dịch
nhận diện bao gồm đáp ứng miễn dịch dịch thể và tế bào [17].
 Tính chất của vi-rút
- Vi-rút dễ chết bởi nhiệt độ, ánh sáng, thuốc sát trùng. Đề kháng tốt ở nhiệt
độ -80oC.
- Chu kỳ tăng trưởng của vi-rút thay đổi từ 18 giờ đến 72 giờ [3].
1.2. Bệnh thủy đậu
Bệnh thủy đậu là một bệnh truyền nhiễm rất hay lây, do Varicella zoster
virus (VZV) gây ra. Bệnh có khả năng lây thành đại dịch. Biểu hiện lâm sàng
chính của bệnh là phát ban dạng mụn nước ở da và niêm mạc. Thời gian lây bệnh
của thủy đậu xảy ra từ một đến hai ngày trước khi xuất hiện phát ban cho đến lúc

tất cả các tổn thương đã đóng mày. Bệnh lây truyền chủ yếu qua đường hơ hấp do
hít phải vi-rút từ những giọt nước bọt lơ lửng trong khơng khí hoặc tiếp xúc trực
tiếp với dịch tiết từ các mụn nước và các vết lở loét trên da người bệnh [13], [23].
Thủy đậu xảy ra chủ yếu ở trẻ em nhưng thường diễn tiến lành tính. Trẻ sơ sinh,
phụ nữ mang thai và người suy giảm miễn dịch có nguy cơ cao bị biến chứng như
bội nhiễm, viêm phổi, viêm não, viêm gan… có thể dẫn tới tử vong [2], [56]. Tại
Mỹ, chương trình tiêm chủng thủy đậu làm giảm đáng kể tỷ lệ mắc bệnh, biến

.