Không gian nghệ thuật trong bài thơ Câu cá mùa thu (Thu điếu) của Nguyễn Khuyến

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (699.17 KB, 6 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

VĂN MẪU LỚP 11

KHÔNG GIAN NGHỆ THUẬT

TRONG BÀI THƠ CÂU CÁ MÙA THU (THU ĐIẾU) CỦA NGUYỄN KHUYẾN

A.SƠ ĐỒ TÓM TẮT GỢI Ý

B.DÀN BÀI CHI TIẾT 
1.Mở bài

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Khuyến và bài thơ Câu cá mùa thu (Thu điếu)

+ Nguyễn Khuyến (1835 – 1909), được Xuân Diệu đánh giá là “nhà thơ của làng cảnh Việt
Nam”.

+ Thu điếu nằm trong chùm thơ thu của Nguyễn Khuyến, là bài thơ ghi lại những cảm nhận
tinh tế về cảnh sắc mùa thu ở làng quê Bắc Bộ.

- Dẫn dắt vấn đề: không gian nghệ thuật trong bài thơ Câu cá mùa thu (Thu điếu) là không
gian tĩnh, vắng người.

2.Thân bài

- Định nghĩa “Khơng gian nghệ thuật” là gì?

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

+ Khơng gian trong văn học Trung đại có một giá trị gắn liền với cảm thức của các thi sĩ.
+ Mơ hình khơng gian trong văn học trung đại mà cụ thể ở đây là bài thơ Thu điếu của
Nguyễn Khuyến được xây dựng theo cách con người cảm thụ là trung tâm, con người ý thức
được vị trí của mình trong thế giới tương quan với môi trường xung quanh.

- Hai câu đề: làm rõ nội dung của tiêu đề bài thơ. Hoặc trực tiếp hoặc gián tiếp nói đến việc
câu cá vào mùa thu: có ao, có mùa thu, có nước trong veo, có chiếc thuyền câu nhỏ.

 Cảnh thu đã được nhìn từ góc nhìn của một người ngồi câu cá trên ao.
- Nét riêng của cảnh sắc mùa thu vùng Bắc Bộ

+ Sự dịu nhẹ thanh sơ của cảnh vật:

Màu sắc: nước trong veo, sóng biếc, trời xanh ngắt

Đường nét chuyển động nhẹ nhàng: sóng hơi gợn tí, lá vàng khẽ đưa vèo, tầng mây lơ lửng
+ Hình ảnh bình dị, thân thuộc : ao, thuyền câu, ngõ trúc…

 Đây là cảnh thu đặc trưng của đồng bằng Bắc Bộ, ở xứ đồng chiêm trũng. Các chi tiết
trong bài đều giàu tính hiện thực, hầu như không vướng chút ước lệ nào, gợi những cảm xúc
sâu lắng về quê hương.

 Dưới ngòi bút của tác giả, tất cả các sự vật được nhắc tới đều xứng hợp với nhau: ao thu
nhỏ, thuyền câu bé tẻo teo, gió nhẹ - sóng gợn tí, trời xanh – nước trong, khách vắng teo –
người câu cá cũng trầm ngâm yên lặng, màu xanh của nước – lá trúc – của bầu trời hòa điệu
vào nhau.

- Từ láy được sử dụng nhiều, có tác dụng gợi vẻ giản dị cho bài thơ đồng thời giúp tăng nhạc
tính.

+ Từ láy vừa mô phỏng dáng dấp, động thái của sự vật làm cho sự vật sống động thêm, thể
hiện được sự biến đổi tinh vi trong cảm xúc chủ quan của chủ thể trữ tình.

+ Vần “eo” được sử dụng nhiều, tạo ra cảm giác cái nhìn của chủ thể trữ tình càng ngày càng
thu hẹp lại trong trạng thái mơ màng.

- Không gian trong Câu cá mùa thu: tĩnh lặng, phảng phất buồn

+ Miêu tả trực tiếp: Ngõ trúc quanh co khách vắng teo. -> “vắng teo” tức là vắng tuyệt đối,
không bóng người.

+ Miêu tả gián tiếp: nước “trong veo”, sóng “gợn tí”, mây “lơ lửng”, lá “khẽ đưa vèo”. Các
hình ảnh được miêu tả trong trạng thái ngừng chuyển động hoặc chuyển động rất nhẹ, rất
khẽ làm nổi bật sự tĩnh lặng.

+ Từ “đâu” gợi sự mơ hồ, không xác định.

Trong khơng gian ấy, chỉ có duy nhất một tiếng động của cá “đớp động dưới chân bèo”. Âm
thanh ấy không làm mất đi sự yên ắng đến rợn ngợp mà nó càng làm tăng sự yên ắng và tính
mịch của cảnh vật hơn. -> Đây là thủ pháp lấy động để tả tĩnh rất quen thuộc trong thơ cổ
phương Đông.

 Không gian trong bài thơ Thu điếu là khơng gian nhàn tản thốt tục, tức khơng gian gợi
lên cuộc sống bình dị thanh nhàn của con người trong thế giới tự nhiên.

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

thanh vắng, người thanh nhàn trong khi bản thân ông là người mang nặng hồi bão “trí
qn trạch dân” mà khơng hiện thực được. Tâm sự u uất, buồn bã len vào lúc ngắm cảnh là
điều dễ cảm nhận được.

3.Kết bài

- Nêu tóm lược khơng gian nghệ thuật trong bài thơ Thu điếu là một không gian tĩnh lặng,
gợn buồn.

- Gợi mở vấn đề

C.BÀI VĂN MẪU

Mùa thu vốn là một chủ đề quen thuộc trong thơ ca Việt Nam. Thu thường mang đến cho thi
sĩ một nỗi buồn man mác, gợi nhớ hay nuối tiếc về một cái gì đó xa xơi, đầy bí ẩn. Dường
như khơng ai vơ tình mà khơng nói đến cảnh thu, tình thu khi đã là thi sĩ! Đến với Nguyễn
Khuyến, chúng ta sẽ thấy được điều đó. Cảnh mùa thu trong thơ ông không phải là mùa thu
ở bất cứ miền nào, thời nào, mà là mùa thu ở quê ông, vùng đồng chiêm Bắc Bộ lúc bấy giờ.
Chỉ với bầu trời “xanh ngắt” (Thu vịnh), với cái nước “trong veo” của ao cá (Thu điếu), và cái
“lưng giậu phất phơ màu khói nhạt, làn ao lóng lánh bóng trăng loe” ( Thu ẩm). Nguyễn
Khuyến đã làm say đắm lòng bao thế hệ! Khi nhận xét về bải thơ Thu điếu của Nguyễn
Khuyến, Xuân Diệu có viết: “Bài thơ thu vịnh là có thần hơn hết, nhưng ta vẫn phải nhận bài
Thu điếu là điển hình hơn cả cho mùa thu của làng cảnh Việt Nam”. Vậy ta thử tìm hiểu xem
thế nào mà “Thu điếu là điển hình hơn cả cho mùa thu của làng cảnh Việt Nam”? Không gian
thu ấy có gì mà đặc biệt, có thể làm ngỡ ngàng đọc giả đến vậy?

Nếu như ở Thu vịnh, mùa thu được Nguyễn Khuyến đón nhận từ cái khơng gian thống
đãng, mênh mông, bát ngát, với cặp mát hướng thượng, khám phá dần các tầng cao của mùa
thu để thấy được:

“ Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao”

thì ở Thu điếu, nhà thơ không tả mùa thu ở một khung cảnh thiên nhiên rộng rãi, không
phải là trời thu, rừng thu hay hồ thu, mà lại chỉ gói gọn trong một ao thu: ao chuôm là đặc
điểm của vùng đồng chiêm trũng, vùng quê của Nguyễn Khuyến:

Ao thu lạnh lẽo nước trong veo 
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

tạo độ gợi cao: “lẽo”, “veo”, “tẻo teo” mang đến cho người đọc một nỗi buồn man mác, cảnh
vắng vẻ, ít người qua lại. Và rồi hình ảnh:

Sóng biếc theo làn hơi gợn tí 
Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo

Càng làm cho khơng khí trở nên tĩnh lặng hơn, nhà thơ đã dùng vcái động của “lá vàng trước
gió” để miêu tả cái tĩnh của cảnh thu làng quê Việt Nam. Những cơn gió mùa thu đã xuất
hiện và mang theo cái lạnh trở về, khiến ao thu khơng cịn “lạnh lẽo”, khơng cịn tĩnh lặng
nữa vì mặt hồ đã “gợn tí”, “lá vàng khẽ đưa vèo”, cảnh vật dường như đã bắt đầu thay đổi
hẳn đi! Cơn “sóng biếc” nhỏ “hơi gợn tí” và chiếc lá “trước gió khẽ đưa vèo” tưởng như mâu
thuẫn với nhau, nhưng thật ra ở đây Nguyễn Khuyến đã quan sát kĩ theo chiếc lá bay trong
gió, chiếc lá rất nhẹ và thon thon hình thuyền, chao đảo liệng đi trong khơng gian, rơi xuống
mặt hồ yên tĩnh. Quả là phải có một tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống thật sâu sắc thì
Nguyễn Khuyến mới có thể cảm nhận được những âm thanh tinh tế, tưởng chừng như
chẳng ai để ý đến như thế! Như trên đã nói: mở đầu bài thơ, tác giả sử dụng vần “eo” nhưng
tác giả không bị giới hạn mà đã mở rộng không gian theo chiều cao, tạo nên sự khoáng đạt,
rộng rãi cho cảnh vật:

Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt 
Ngõ trúc quanh co khách vắng teo

Bầu trời thu xanh ngắt xưa nay vẫn là biểu tượng đẹp của mùa thu. Những áng mây không
trôi nổi bay khắp bầu trời mà “lơ lửng”. Trước đây Nguyễn Du đã từng viết về mùa thu với:

Long lanh đáy nước in trời

Thành xây khói biếc non phơi bóng vàng

Nay Nguyễn Khuyến cũng thế. Mở ra không gian rộng, cảm hứng Nguyễn Khuyến lại trở về
với khung cảnh làng quê quen thuộc cũng vẫn hình ảnh tre truc, vẫn bầu trời thu ngày nào,
vẫn ngõ xóm quanh co…tất cả đều thân thương vè nhuốm màu sắc thôn quê Việt Nam. Chỉ
đến với Nguyễn Khuyến, chúng ta mới thấy được những nét quê tĩnh lặng, êm ả như vậy.

Trời sang thu, khơng khí giá lạnh, đường làng cũng vắng vẻ. “Ngõ trúc quanh co” cũng “vắng
teo” khơng bóng người qua lại. Sau này Xn Diệu trong bài Đây mùa thu tới cũng đã bắt
đựơc những nét điển hình đó của sơng nước ở vùng quê, khi trời đã bắt đầu bước vào
những ngày giá lạnh:

Những luồng run rẩy rung rinh lá… 
… Đã nghe rét mướt luồn trong gió 
Đã vắng người sang những chuyến đò

Cùng với: Cành biếc run run chân ý nhi (Thu)

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

Tựa gối buông cần, lâu chẳng được 
Cá đâu đớp động dưới chân bèo.

Hai câu thơ kết thúc đã góp phần bộc lộ đôi nét về chân dung tác giả. Tôi nhớ khơng lầm
dường như đã có tài liệu cho rằng: “tựa gối, ôm cần lâu chẳng được”, “ôm” chứ không phải là
“buông”. Theo Việt Nam tự điển thì “bng” hay hơn, phù hợp với tính cách của nhà thơ
hơn. Trong những ngày từ quan lui về ở ẩn, mùa thu câu cá, đó là thú vui của nhà thơ nơi
làng q để tiêu khiển trong cơng việc, để hồ mình vào thiên nhiên, mà quên đi những bận
lòng với nước non, cho tâm hồn thanh thản. “Buông”: thả lỏng, đi câu không cốt để kiếm cái
ăn (hiểu theo đúng nghĩa của nó), mà để giải trí, cho nên “ôm” không phù hợp với hồn
cảnh. Từ “bng” mang đến cho câu thơ hiệu quả nghệ thuật cao hơn.

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

Website HOC247 cung cấp một môi trường học trực tuyến sinh động, nhiều tiện ích thơng minh,

nội dung bài giảng được biên soạn công phu và giảng dạy bởi những giáo viên nhiều năm kinh

nghiệm, giỏi về kiến thức chuyên môn lẫn kỹ năng sư phạm đến từ các trường Đại học và các
trường chuyên danh tiếng.

I. Luyện Thi Online

- Luyên thi ĐH, THPT QG: Đội ngũ GV Giỏi, Kinh nghiệm từ các Trường ĐH và THPT danh tiếng xây
dựng các khóa luyện thi THPTQG các mơn: Tốn, Ngữ Văn, Tiếng Anh, Vật Lý, Hóa Học và Sinh Học.
- Luyện thi vào lớp 10 chuyên Toán: Ôn thi HSG lớp 9 và luyện thi vào lớp 10 chuyên Toán các

trường PTNK, Chuyên HCM (LHP-TĐN-NTH-GĐ), Chuyên Phan Bội Châu Nghệ An và các trường Chuyên
khác cùng TS.Trần Nam Dũng, TS. Pham Sỹ Nam, TS. Trịnh Thanh Đèo và Thầy Nguyễn Đức Tấn.

II. Khoá Học Nâng Cao và HSG

- Toán Nâng Cao THCS: Cung cấp chương trình Tốn Nâng Cao, Tốn Chun dành cho các em HS THCS
lớp 6, 7, 8, 9 u thích mơn Tốn phát triển tư duy, nâng cao thành tích học tập ở trường và đạt điểm tốt
ở các kỳ thi HSG.

- Bồi dưỡng HSG Toán: Bồi dưỡng 5 phân môn Đại Số, Số Học, Giải Tích, Hình Học và Tổ Hợp dành cho
học sinh các khối lớp 10, 11, 12. Đội ngũ Giảng Viên giàu kinh nghiệm: TS. Lê Bá Khánh Trình, TS. Trần

Nam Dũng, TS. Pham Sỹ Nam, TS. Lưu Bá Thắng, Thầy Lê Phúc Lữ, Thầy Võ Quốc Bá Cẩn cùng đơi HLV đạt

thành tích cao HSG Quốc Gia.

III. Kênh học tập miễn phí

- HOC247 NET: Website hoc miễn phí các bài học theo chương trình SGK từ lớp 1 đến lớp 12 tất cả các
môn học với nội dung bài giảng chi tiết, sửa bài tập SGK, luyện tập trắc nghiệm mễn phí, kho tư liệu tham
khảo phong phú và cộng đồng hỏi đáp sôi động nhất.

- HOC247 TV: Kênh Youtube cung cấp các Video bài giảng, chuyên đề, ôn tập, sửa bài tập, sửa đề thi miễn
phí từ lớp 1 đến lớp 12 tất cả các mơn Tốn- Lý - Hoá, Sinh- Sử - Địa, Ngữ Văn, Tin Học và Tiếng Anh.