BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
KHOA LUẬT QUỐC TẾ

HỒNG PHƢỚC

MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA TRÁCH NHIỆM PHÁP LÝ
QUỐC TẾ CHỦ QUAN CỦA QUỐC GIA

KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
CHUYÊN NGÀNH LUẬT QUỐC TẾ
TP.HCM, 2012


TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH HỐ CHÍ MINH
KHOA LUẬT QUỐC TẾ

KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT

MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA TRÁCH NHIỆM
PHÁP LÝ QUỐC TẾ CHỦ QUAN CỦA QUỐC GIA

SINH VIÊN THỰC HIỆN: HỒNG PHƢỚC
KHỐ: 2008 -2012

MSSV: 0855050120

GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN: TS.TRẦN THĂNG LONG

TP. HỒ CHÍ MINH, [2012]

LỜI CAM ĐOAN
Tác giả cam đoan tuân thủ đầy đủ những quy định về quyền tác giả, quyền sở
hữu trí tuệ đối với những nội dung được tác giả tham khảo và trích dẫn trong cơng trình
khoa học của mình. Trong quá trình viết, việc sử dụng các kiến thức từ các cơng trình
nghiên cứu, tài liệu của các tác giả đi trước sẽ nhằm mục đích khẳng định tính kế thừa
của cơng trình khoa học. Các nội dung được trích dẫn, tham khảo và đưa vào cơng
trình sẽ được đảm bảo dẫn chiếu nguồn thông tin một cách rõ ràng, thuận tiện cho việc
tra cứu, đối chiếu thông tin. Một lần nữa, tác giả xin cam đoan cơng trình khoa học của
mình là hồn tồn trung thực, khơng có sự sao chép một cách trái phép bất kỳ cơng
trình nghiên cứu nào của các tác giả khác.
LỜI CẢM ƠN
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, cha mẹ, em trai, bạn bè đã tạo
mọi điều kiện tốt nhất cho em trong suốt quá trình nghiên cứu về đề tài này.
Em cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến Tiến sĩ Trần Thăng Long vì đã
tận tình hướng dẫn, cung cấp nhiều nguồn tài liệu quý báu cũng như sửa chữa những
sai sót để cho em hồn thành tốt cơng trình nghiên cứu của mình. Em cũng cảm ơn
những thầy cô trong tổ bộ môn Công pháp quốc tế đã truyền đạt cho em những kiến
thức nền tảng quan trọng về bộ môn Công pháp quốc tế, tạo cơ sở cho việc nghiên cứu
và hoàn thiện cơng trình ngày hơm nay.


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
ĐƯQT................................................................................ Điều ước quốc tế
HĐBA................................................................................ Hội đồng bảo an
LHQ .................................................................................. Liên Hiệp Quốc
PLQT ................................................................................ Pháp luật quốc tế
TACLQT ........................................................................... Tịa án cơng lý quốc tế
TNPLQT ........................................................................... Trách nhiệm pháp lý quốc tế
UBPLQT ........................................................................... Ủy ban pháp luật quốc tế



MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1
2. Tình hình nghiên cứu ......................................................................................... 2
3. Mục tiêu và đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 3
4. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 4
5. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 4
6. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng ................................................................ 4
NỘI DUNG CHÍNH .................................................................................................... 6
Chƣơng I. Một số vấn đề cơ bản về trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia .... 6
1. Khái niệm trách nhiệm pháp lý quốc tế ................................................................... 6
1.1. Khái niệm “trách nhiệm pháp lý” và “trách nhiệm pháp lý quốc tế” ............... 6
1.1.1.Trách nhiệm pháp lý ......................................................................... 6
1.1.2.Trách nhiệm pháp lý quốc tế ............................................................ 6
1.2. Đặc điểm của trách nhiệm pháp lý quốc tế ....................................................... 9
1.3. Ý nghĩa của trách nhiệm pháp lý quốc tế .......................................................... 10
1.4. Chủ thể của trách nhiệm pháp lý quốc tế .......................................................... 10
1.5. Nguồn của trách nhiệm pháp lý quốc tế ........................................................... 13
1.6. Phân loại trách nhiệm pháp lý quốc tế .............................................................. 14
2. Trách nhiệm pháp lý quốc tế do hành vi vi phạm pháp luật quốc tế của
quốc gia ................................................................................................................... 15
2.1. Cơ sở của trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia ........................................ 16
2.1.1. Hành vi vi phạm pháp luật quốc tế ................................................... 16
2.1.1.1. Đặc điểm của hành vi vi phạm pháp luật quốc tế .................. 17
2.1.1.2. Phân loại hành vi vi phạm pháp luật quốc tế chủ quan ........ 20
2.1.1.3. Các hành vi trái pháp luật quốc tế cụ thể của quốc gia ......... 23



2.1.2. Thiệt hại xảy ra trên thực tế ............................................................. 27
2.1.3. Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại ........ 28
2.1.4. Yếu tố “lỗi” trong trách nhiệm pháp lý quốc tế ............................... 29
2.2. Trường hợp miễn trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia .......................... 29
2.2.1. Tự vệ hợp pháp ................................................................................. 29
2.2.2. Quốc gia bị thiệt hại đồng ý ............................................................. 30
2.2.3. Trả đũa hợp pháp .............................................................................. 31
2.2.4. Bất khả kháng ................................................................................... 32
2.2.5. Hoàn cảnh ngặt nghèo ...................................................................... 33
2.2.6. Tình thế cấp thiết .............................................................................. 34
2.3. Thực hiện trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia ...................................... 35
2.3.1. Khôi phục nguyên trạng ................................................................... 35
2.3.2. Bồi thường thiệt hại .......................................................................... 36
2.3.3. Làm thỏa mãn yêu cầu ..................................................................... 36
2.3.4. Trả đũa quốc tế ................................................................................. 37
2.3.5. Trừng phạt quốc tế ........................................................................... 38
Chƣơng II. Thực tiễn áp dụng trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia trong
thời gian gần đây ........................................................................................................ 40
1. Trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia qua cuộc chiến Lebanon
năm 2006 ............................................................................................................ 40
1.1 Bối cảnh vụ việc ................................................................................................ 40
1.2 Phản ứng của cộng đồng quốc tế và việc áp dụng trách nhiệm pháp lý
quốc tế................................................................................................................ 44
1.3 Thực tiễn áp dụng trách nhiệm pháp lý quốc tế trong vụ việc .......................... 48
1.4 Nhận xét ............................................................................................................. 50
1.5 Quan điểm của Nhà nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam..................... 51
2. Trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia trong cuộc chiến Nga – Gruzia


(cuộc chiến Nam Ossestia) ................................................................................. 52

2.1 Bối cảnh vụ việc ................................................................................................ 52
2.2 Phản ứng của cộng đồng quốc tế và việc áp dụng trách nhiệm pháp lý
quốc tế ...................................................................................................................... 54
2.3 Thực tiễn áp dụng trách nhiệm pháp lý quốc tế trong vụ việc .......................... 57
2.4 Nhận xét ............................................................................................................. 59
2.5 Quan điểm của Nhà nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam..................... 60
KẾT LUẬN .................................................................................................................. 61


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

1

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong thế kỷ vừa qua, quan hệ quốc tế giữa các quốc gia trên thế giới có đã
nhiều thay đổi rất tích cực. Các quốc gia ngày càng xích lại gần nhau, hợp tác sâu rộng
trên nhiều lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội... để cùng nhau phát triển. Thành quả trên
khó có thể đạt được nếu khơng có sự phát triển của pháp luật quốc tế. Có thể thấy rằng,
các quy định pháp lý tiến bộ của pháp luật quốc tế liên tục ra đời đã giúp cho quan hệ
quốc tế giữa các quốc gia trở nên ngày càng đúng với ý nghĩa bình đẳng giữa các quốc
gia. Các quốc gia nhỏ, ít có tiếng nói trên trường quốc tế có khả năng thực tế bảo vệ
mình trước các quốc gia lớn theo các quy định tiến bộ trên.
Tuy nhiên, các quy định pháp luật dù có tiến bộ như thế nào vẫn có thể trở thành
vơ nghĩa nếu chúng không được thực thi một cách nghiêm túc trong thực tế, đặc biệt là
trong trường hợp pháp luật quốc tế thì việc khơng tn thủ lại hồn tồn có thể xảy ra.
Bởi lẽ, những chủ thể phải tuân thủ pháp luật quốc tế chính là các chủ thể của luật quốc
tế mà chủ yếu là các quốc gia cùng với đặc thù quan hệ giữa các quốc gia là bình đẳng

và thực thi các cam kết một cách tự nguyện. Đây là một quan hệ pháp luật khác hoàn
toàn với quan hệ pháp luật trong nước do khơng có một cơ quan nào cao hơn các quốc
gia để bắt buộc các quốc gia thực thi đúng đắn các quy định của pháp luật quốc tế.
Việc thực thi hoàn toàn phụ thuộc vào sự tự nguyện của các quốc gia sẽ dẫn đến khả
năng một quốc gia có thể vì lợi ích của mình bỏ qua việc tn thủ các cam kết, các quy
định pháp luật quốc tế. Chính vì thế, chế định trách nhiệm pháp lý quốc tế mang một
vai trò cực kỳ quan trọng để đảm bảo việc thực thi các quy định của pháp luật quốc tế,
bảo vệ trật tự của các quan hệ quốc tế giữa các chủ thể của luật quốc tế.

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

2

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

Trong thời gian gần đây, trên thế giới đã xảy ra rất nhiều vụ việc các quốc gia vi
phạm các quy định của pháp luật quốc tế, cả các quy định thông thường lẫn các quy
định nguyên tắc chung có tính bắt buộc của luật quốc tế. Trong một số vụ việc, trách
nhiệm pháp lý quốc tế đối với chủ thể có hành vi vi phạm đã được đặt ra nhằm bảo
đảm thiết lập lại trật tự cho quan hệ quốc tế. Tuy nhiên vẫn còn nhiều vụ việc trong đó
chủ thể luật quốc tế có hành vi vi phạm pháp luật quốc tế vẫn chưa hoặc không bị áp
dụng trách nhiệm pháp lý quốc tế từ đó đặt ra câu hỏi cho vị trí của chế định trách
nhiệm pháp lý quốc tế trong quan hệ pháp luật quốc tế mà ở đây là quan hệ giữa các
quốc gia. Đó là lý do tác giả lựa chọn đề tài này.
2. Tình hình nghiên cứu
Xuất phát từ tình hình thực tiễn của đất nước ta, chỉ mới mở cửa để hịa mình
cùng cộng đồng thế giới trong một khoảng thời gian ngắn từ sau năm 1986, đặc biệt là

sau khi có sự ra đời của bản Hiến pháp 1992, cho nên các lĩnh vực có liên quan đến yếu
tố quốc tế, mà đặc biệt là ngành luật quốc tế vẫn còn là điều mới mẻ trong con mắt
người Việt Nam. Điều này tất yếu dẫn đến các hoạt động đầu tư, hỗ trợ cho việc nghiên
cứu các vấn đề này cũng chỉ mới được quan tâm, chú trọng trong những năm gần đây.
Cùng với sự hội nhập sâu rộng vào đời sống quốc tế, nhu cầu tìm hiểu để nắm rõ các
quy định của luật pháp quốc tế đang ngày càng trở nên cấp thiết.
Khơng nằm ngồi quy luật trên, chế định “Trách nhiệm pháp lý quốc tế”, với tư
cách là đối tượng nghiên cứu của ngành luật công pháp quốc tế, vẫn chưa nhận được sự
quan tâm nghiên cứu đúng mức với số lượng các cơng trình nghiên cứu còn rất khiêm
tốn. Tại Việt Nam, chế định “Trách nhiệm pháp lý quốc tế” chỉ mới được nghiên cứu
và trình bày phần lớn là ở các sách giáo trình chuyên ngành, có thể kể ra như Tập bài
giảng Tranh chấp và giải quyết tranh chấp quốc tế của trường Đại học thành phố Luật
Hồ Chí Minh, cuốn sách chuyên khảo Luật quốc tế do Thạc sĩ Ngô Hữu Phước biên

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

3

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

soạn năm 2010 , Giáo trình Luật quốc tế của Đại học Luật Hà Nội năm 2007. Bên cạnh
các giáo trình chuyên ngành này, các nghiên cứu khác về đề tài chỉ dừng lại ở các cơng
trình nghiên cứu khoa học ở cấp trường như Lý Thị Ngân Châu, Trách nhiệm pháp lý
quốc tế những vấn đề lý luận và thực tiễn: Cơng trình nghiên cứu khoa học sinh viên
lần thứ IX niên học 2003 – 2004.
Tại những cơng trình này, các nội dung về cơ sở lý luận của chế định “Trách
nhiệm pháp lý quốc tế” đã được thể hiện đầy đủ, đưa đến cho người đọc cái nhìn tổng

quát về nội dung của trách nhiệm pháp lý quốc tế. Trong bài nghiên cứu của mình, tác
giả sẽ một lần nữa đề cập đến cơ sở lý luận của Trách nhiệm pháp lý quốc tế một cách
chi tiết và cụ thể, bên cạnh đó nghiên cứu một vài vụ việc thực tế đã xảy ra trên thế
giới và phân tích khía cạnh trách nhiệm pháp lý quốc tế của các chủ thể có liên quan
trong các vụ việc đó.
3. Mục tiêu và đối tƣợng nghiên cứu
Mục tiêu của cơng trình sẽ hướng đến việc phân tích, làm rõ các vấn đề về mặt
lý luận và quy định của luật pháp quốc tế về chế định trách nhiệm pháp lý quốc tế,
trong đó tập trung đi sâu nghiên cứu đối với trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia.
Sau đó, dựa trên các nội dung vừa phân tích, tác giả sẽ có sự đánh giá tình hình thực
hiện chế định pháp luật này trên thực tế thông qua nghiên cứu một vài vụ việc vi phạm
pháp luật quốc tế của các quốc gia trên thế giới.
Về đối tượng nghiên cứu, cơng trình sẽ tập trung vào các chế định có liên quan
trực tiếp đến chế định trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia thông qua việc phân
tích chế định trách nhiệm pháp lý quốc tế nói chung trước đó. Các nội dung chính gồm
khái niệm, các đặc điểm của trách nhiệm pháp lý quốc tế, các cơ sở và căn cứ để truy
cứu trách nhiệm pháp lý quốc tế đối với quốc gia khi chủ thể này có hành vi vi phạm
luật pháp quốc tế, những trường hợp miễn trách và cách thức thực hiện của chế định.
Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

4

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

Trong phần nghiên cứu thực tiễn, tác giả lựa chọn hai vụ xung đột tiêu biểu trong thời
gian gần đây là cuộc chiến Lebanon năm 2006 và cuộc chiến Nga – Gruzia năm 2008.
Mặc dù hai cuộc xung đột trên chỉ diễn ra trong thời gian ngắn nhưng lại có quy mơ

đáng kể và có mối liên hệ sâu xa với nhiều cường quốc của thế giới.
4. Phạm vi nghiên cứu
Trách nhiệm pháp lý quốc tế là một chế định có nội dung và phạm vi rất rộng.
Vì vậy, việc nghiên cứu tồn bộ các vấn đề có liên quan đến chế định này sẽ đòi hỏi rất
nhiều thời gian, công sức và một mức độ nghiên cứu chun sâu. Do đó, để nâng cao
chất lượng của cơng trình, tác giả sẽ chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu trách nhiệm pháp
lý quốc tế chủ quan của quốc gia.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Với đặc thù của lĩnh vực khoa học pháp lý, khoa học xã hội, trong công trình
nghiên cứu của mình, tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu đặc thù của lĩnh
vực này gồm: phương pháp phân tích tổng hợp, phương pháp quy nạp diễn giải,
phương pháp logic, phương pháp hệ thống hóa.
6. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng
Trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia là một chế định pháp luật còn rất mới
mẻ đối với nước ta. Mặc dù chế định này trên thế giới đã thu hút được một số lượng
tương đối lớn sự quan tâm nghiên cứu của các học giả. Tuy nhiên, việc tiếp cận và sử
dụng các thành quả nghiên cứu này luôn gây rất nhiều khó khăn cho các đối tượng
nghiên cứu trong nước do bất đồng ngơn ngữ. Thơng qua cơng trình nghiên cứu này,
tác giả hy vọng có thể đóng góp thêm cho hoạt động nghiên cứu chế định pháp lý này
của ngành khoa học luật quốc tế nước nhà, tạo thêm nguồn tài liệu phục vụ cho hoạt

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

5

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg


động nghiên cứu của các bạn sinh viên và là cơ sở cho các nghiên cứu chuyên sâu hơn
về sau của chính tác giả.
Bên cạnh đó, cơng trình cũng chứa đựng những nội dung có giá trị ứng dụng đối
với chính Nhà nước Việt Nam trong con đường hội nhập và phát triển. Thông qua việc
nắm bắt, hiểu rõ các quy định luật pháp quốc tế về trách nhiệm pháp lý quốc tế của
quốc gia, Nhà nước ta sẽ được trang bị tốt hơn để bảo vệ chính mình trước những sự
kiện bất lợi từ phía các quốc gia khác.

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

6

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

Chƣơng I. Một số vấn đề cơ bản về trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia
1.Khái niệm trách nhiệm pháp lý quốc tế
1.1.Khái niệm “trách nhiệm pháp lý” và “trách nhiệm pháp lý quốc tế”
1.1.1.Trách nhiệm pháp lý
Theo từ điển tiếng Việt, “trách nhiệm” được hiểu là “nhiệm vụ phải gánh vác,
sự ràng buộc đối với hành vi, lời nói mà nếu sai trái hoặc có kết quả khơng tốt thì phải
gánh chịu phần hậu quả”1. Dựa vào định nghĩa này thì “trách nhiệm” sẽ ln gắn liền
với việc gánh chịu hậu quả bất lợi khi chủ thể có trách nhiệm khơng thực hiện tốt hoặc
có hành vi sai trái. Cũng từ cách hiểu này, “trách nhiệm pháp lý” sẽ được hiểu là hậu
quả pháp lý bất lợi mà chủ thể pháp luật phải gánh chịu do pháp luật quy định vì hành
vi vi phạm pháp luật của mình2.
Trong khoa học pháp lý, “trách nhiệm pháp lý” có thể được hiểu theo hai nghĩa
khác nhau. Thứ nhất, đó là nghĩa vụ mà pháp luật quy định cho một chủ thể. Đối với

cách hiểu này, trách nhiệm pháp lý có thể được tìm thấy trong các quy định pháp luật
về nhiệm vụ của các chủ thể mang quyền lực nhà nước hoặc nghĩa vụ của công dân đối
với nhà nước và xã hội. Theo cách hiểu thứ hai, trách nhiệm pháp lý chính là hậu quả
pháp lý bất lợi mà một chủ thể phải gánh chịu do thực hiện hành vi vi phạm pháp luật
của mình3. Đây là cách tiếp cận chung hiện nay về trách nhiệm pháp lý quốc tế.
1.1.2.Trách nhiệm pháp lý quốc tế
Chế định trách nhiệm pháp lý quốc tế xuất hiện cùng với sự hình thành của luật
quốc tế. Mặc dù vậy, trong lịch sử phát triển của mình, do chưa có những quy định rõ
1

Nguyễn Văn Xô, Từ điển tiếng Việt 2008, NXB Thanh Niên, TP. Hồ Chí Minh, (2008), tr.766.
Viện Khoa học Pháp lý, Từ điển Luật học, NXB Tư Pháp – NXB Từ Điển Bách Khoa, Hà Nội, (2006), tr.803.
3
Trường đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Lý luận Nhà nước và pháp luật, NXB Tư Pháp, Hà Nội (2007), tr. 505506.
2

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

7

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

ràng, khái niệm “trách nhiệm pháp lý quốc tế” đã được hiểu và vận dụng theo những
cách khác nhau và cũng khác với quy định về trách nhiệm pháp lý quốc tế hiện nay. 4
Chỉ mãi tới thế kỷ XX, cộng đồng quốc tế mới bắt đầu quan tâm đến việc pháp điển
hóa các quy định về trách nhiệm pháp lý quốc tế và hướng tới xây dựng nó thành một
chế định thống nhất, đầy đủ. Mặc dù vậy, chế định trách nhiệm pháp lý quốc tế được

xây dựng hầu như chỉ bao gồm trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia. Sau hai cuộc
đại chiến thế giới, một loạt các quy định về trách nhiệm pháp lý quốc tế mới ra đời với
nội dung mang nhiều điểm tiến bộ, góp phần củng cố bảo vệ hịa bình và an ninh thế
giới. Điển hình là sự xuất hiện của khái niệm “xâm lược” và “trách nhiệm gây ra chiến
tranh” trong luật quốc tế.5 Bên cạnh đó sự phát triển của khoa học kỹ thuật, hoạt động
khai thác các nguồn tài nguyên khoáng sản, sự xuất hiện thêm nhiều các nhà máy công
nghiệp, nguy cơ về sự hủy diệt của môi trường sống đã dẫn đến sự ra đời của nhiều quy
phạm pháp luật quốc tế quy định trách nhiệm pháp lý quốc tế đối với hành vi gây ơ
nhiễm mơi trường.
Một minh chứng điển hình về nỗ lực của cộng đồng thế giới trong việc pháp
điển hóa các quy phạm pháp luật về trách nhiệm pháp lý quốc tế chính là bản dự thảo
các quy định về trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia (Draft Articles on the
Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts)6. Bản dự thảo được Ủy ban
pháp luật quốc tế của Liên Hiệp Quốc chấp thuận vào năm 2001 tại nhiệm kỳ thứ 53
của cơ quan này7.

4

Trường đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Quốc tế, NXB Cơng an nhân dân, Hà Nội (2009), tr. 473-475.
Từ đó, trong luật quốc tế đã bắt đầu hình thành quy định truy cứu trách nhiệm đối với quốc gia và cá nhân phát
động chiến tranh. Xem trường đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Quốc tế (2009), chú thích số 4, tr. 473.
6
Trong luận văn này, Dự thảo các quy định về trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia sẽ được sử dụng thống
nhất là Dự thảo 2001.
7
Để đạt được thành quả trên, bản Dự thảo đã trải qua gần 45 năm phát triển, hơn 30 bản báo cáo và sự làm việc
không mệt mỏi của các thành viên trong UBPLQT. Xem (truy
cập ngày 29/06/2012)
5


Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

8

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

Hiện nay, trong khoa học luật quốc tế có sự định nghĩa tương đối thống nhất về
trách nhiệm pháp lý quốc tế. Ở Việt Nam, định nghĩa về trách nhiệm pháp lý quốc tế
cũng khá nhất quán, thể hiện trong các giáo trình của các trường đại học Luật Hà Nội
và Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh. Theo đó, “trách nhiệm pháp lý quốc tế là một
chế định độc lập trong luật quốc tế bao gồm tổng thể các nguyên tắc, quy phạm luật
quốc tế điều chỉnh mối quan hệ giữa các chủ thể luật quốc tế khi có hành vi vi phạm
luật quốc tế hoặc hành vi mà luật quốc tế không nghiêm cấm (hành vi hợp pháp) của
chủ thể luật quốc tế này gây thiệt hại cho chủ thể luật quốc tế khác, quy định các hậu
quả pháp lý bất lợi cho chủ thể gây hại phải có nghĩa vụ loại bỏ, khắc phục thiệt hại đã
gây ra hoặc bồi thường theo những hình thức và biện pháp đã được Luật quốc tế xác
lập”8.
Tuy nhiên, cần có sự phân biệt với hành vi khơng thân thiện trong quan hệ quốc
tế. Đây là các hành vi hồn tồn khơng vi phạm quy định của pháp luật quốc tế mà đơn
thuần chỉ là hành vi không thân thiện, khơng tỏ thái độ hữu nghị hoặc có hành vi cư xử
không phù hợp thông lệ ngoại giao trong quan hệ quốc tế. Các hành vi này gây thiệt hại
đến lợi ích của quốc gia khác nhưng lợi ích đó khơng được pháp luật quốc tế bảo vệ,
tức không được quy định trong các quy phạm pháp lý quốc tế. Hành vi khơng thân
thiện có thể bắt gặp nhiều trong đời sống quốc tế, đặc biệt là ở quan hệ ngoại giao, hoạt
động tiếp đón các nhân vật quan trọng của quốc gia khác 9. Ngược lại, hành vi dẫn đến
trách nhiệm pháp lý quốc tế, bao gồm hành vi vi phạm hoặc không vi phạm pháp luật
quốc tế gây thiệt hại cho các quan hệ được luật quốc tế bảo vệ, kể cả trong trường hợp

hành vi không trái pháp luật quốc tế gây thiệt hại phải được quy định trong các nguồn

8

Trường đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật quốc tế (2009), chú thích số 4, tr.474.
Ví dụ như một nguyên thủ quốc gia A sang viếng thăm quốc gia B. Tại quốc gia B, ngun thủ quốc gia A đã
khơng được chào đón theo các nghi lễ ngoại giao phù hợp và chuyến công du bị nước chủ nhà sắp xếp bố trí thiếu
chu đáo. Trong trường hợp này có thể coi đó là một hành vi thiếu thân thiện, không vi phạm pháp luật quốc tế do
các nghi lễ ngoại giao, cách thức tiếp đón khơng được PLQT quy định mà tuỳ vào văn hoá, phong tục của từng
quốc gia.
9

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

9

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

của luật quốc tế. Việc tồn tại các quy định của pháp luật quốc tế là cơ sở bắt buộc để
trách nhiệm pháp lý quốc tế được đặt ra.
1.2.Đặc điểm của trách nhiệm pháp lý quốc tế
So với chế định trách nhiệm pháp lý trong luật quốc gia, trách nhiệm pháp lý
quốc tế có những đặc trưng quan trọng sau:
Thứ nhất, trách nhiệm pháp lý quốc tế là quan hệ pháp lý quốc tế chỉ diễn ra
giữa các chủ thể của luật quốc tế, không bao gồm các thể nhân hay pháp nhân. Như
vậy, các thể nhân hay pháp nhân khi bị thiệt hại từ một chủ thể luật quốc tế khác sẽ bảo
vệ mình và khơi phục quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm thơng qua việc yêu cầu

quốc gia mình truy cứu trách nhiệm pháp lý quốc tế đối với chủ thể luật quốc tế có
hành vi gây hại.
Thứ hai, trách nhiệm pháp lý sẽ được đặt ra cho một chủ thể của luật quốc tế khi
chủ thể đó có hành vi vi phạm hoặc không vi phạm pháp luật quốc tế gây thiệt hại cho
một chủ thể khác mà không cần xem xét đến yếu tố lỗi. Ví dụ cơ quan Nhà nước của
quốc gia A gây thiệt hại cho công dân quốc gia B thì quốc gia A sẽ truy cứu trách
nhiệm pháp lý quốc tế đối với quốc gia B mà không quan tâm đến yếu tố lỗi.
Thứ ba,việc thực hiện trách nhiệm pháp lý quốc tế hướng đến khôi phục quyền
lợi của bên bị thiệt hại gồm bồi thường về vật chất hoặc tinh thần chứ không hướng
đến việc trừng phạt chủ thể gây hại bằng các hình phạt như trong pháp luật quốc gia.
Ngoài ra, việc áp dụng nghĩa vụ bồi thường của các bên cũng phải tuân theo các quy
định của pháp luật quốc tế.

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

10

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

1.3.Ý nghĩa của chế định trách nhiệm pháp lý quốc tế
Việc ra đời của chế định trách nhệm pháp lý quốc tế đã mang lại ý nghĩa to lớn
đối với công đồng thế giới, đặc biệt là đối với các quốc gia nhỏ trong mối quan hệ với
các quốc gia lớn. Các ý nghĩa được thể hiện ở ba khía cạnh quan trọng, cụ thể:
Thứ nhất, trách nhiệm pháp lý quốc tế là cơ sở quan trọng, bảo đảm sự tuân thủ
nghiêm chỉnh các quy phạm pháp luật quốc tế. Bởi quan hệ quốc tế là quan hệ chủ yếu
giữa các quốc gia, các chủ thể có chủ quyền do đó việc thực hiện các quy phạm pháp
luật quốc tế về nguyên tắc là dựa trên sự tự nguyện của các chủ thể luật quốc tế. Chính

vì vậy, nếu không đặt ra trách nhiệm cho sự vi phạm pháp luật quốc tế, các quy phạm
pháp luật quốc tế sẽ có thể trở thành các quy phạm đạo đức và chỉ mang tính chất
khuyến nghị. Chính trách nhiệm pháp lý quốc tế sẽ là yếu tố ràng buộc các bên tuân thủ
nghiêm chỉnh các cam kết của mình và quy phạm pháp luật quốc tế.
Thứ hai, trách nhiệm pháp lý quốc tế cũng chính là cơ sở đảm bảo cho việc bảo
vệ, khơi phục lại lợi ích chính đáng của các chủ thể bị hại. Nhằm bảo đảm sự cơng
bằng, thiện chí trong quan hệ quốc tế thì việc khôi phục quyền lợi cho bên bị hại là yêu
cầu bắt buộc và có ý nghĩa như một hậu quả pháp lý bất lợi đối với bên gây thiệt hại,
ngăn ngừa chủ thể đó hoặc các chủ thể khác khơng tiếp tục vi phạm pháp luật quốc tế.
Thứ ba, đây cũng chính là cơ sở pháp lý để quốc gia bị hại hoặc cộng đồng quốc
tế thực hiện các biện pháp trả đũa hoặc trừng phạt đối với chủ thể vi phạm trong trường
hợp chủ thể đó vẫn khơng tn thủ theo các quy định của pháp luật quốc tế, bảo vệ một
cách đầy đủ và trọn vẹn việc thực thi nghiêm chỉnh các quy phạm pháp luật quốc tế.
1.4.Chủ thể của trách nhiệm pháp lý quốc tế
Chế định trách nhiệm pháp lý quốc tế là một chế định trong hệ thống luật quốc
tế do đó các chủ thể của luật quốc tế sẽ là các chủ thể của định chế trách nhiệm pháp lý
Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

11

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

quốc tế. Các chủ thể trong quan hệ trách nhiệm pháp lý quốc tế bao gồm chủ thể phải
gánh chịu trách nhiệm pháp lý quốc tế và chủ thể thực hiện truy cứu trách nhiệm pháp
lý quốc tế.
 Quốc gia
Quốc gia là chủ thể cơ bản của pháp luật quốc tế và cũng là chủ thể quan trọng

nhất của định chế trách nhiệm pháp lý quốc tế. Về mặt lý luận, quốc gia là một chủ thể
có tư cách pháp lý độc lập, có thể tự mình tham gia vào các quan hệ pháp lý, quan hệ
đối ngoại trên trường quốc tế. Tuy nhiên, các hoạt động của quốc gia phải được thực
hiện bởi những cơ quan và người đại diện của quốc gia, được pháp luật quốc gia đó
trao quyền. Theo Dự thảo 2001 thì quốc gia sẽ chịu trách nhiệm pháp lý quốc tế khi các
cơ quan, tổ chức, cá nhân đại diện cho quyền lực nhà nươc thực hiện hành vi vi phạm
pháp luật quốc tế.10
Trên thực tế có thể có trường hợp cơng dân của một quốc gia bị thiệt hại nhưng
cá nhân đó sẽ không tham gia trực tiếp vào quan hệ trách nhiệm pháp lý quốc tế để tự
mình khơi phục, bảo vệ lợi ích của mình. Bởi lẽ, quan hệ pháp lý quốc tế chỉ tồn tại
giữa các chủ thể của luật quốc tế, do đó cá nhân này phải yêu cầu, nhờ đến sự can thiệp
của quốc gia tư cách nguyên đơn đối với quốc gia gây thiệt hại để bảo vệ lợi ích cho
mình. Đồng thời, đây cũng chính là trách nhiệm của nhà nước đối với công dân mình.
 Các tổ chức quốc tế liên chính phủ
Cũng như quốc gia, tổ chức quốc tế cũng được điều hành, thực thi chức năng
của mình bởi những cá nhân, những con người được quy định của tổ chức trao quyền.
Do đó khi những chủ thể đại diện cho tổ chức quốc tế thực hiện hành vi vi phạm pháp

10

Phần này sẽ được trình bày ở mục 2.1.1.3

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

12

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg


luật quốc tế khi đang thực thi các chức năng của tổ chức quốc tế thì tổ chức quốc tế sẽ
phải gánh chịu trách nhiệm pháp lý quốc tế11.
Hiện nay, số lượng của các tổ chức quốc tế liên chính phủ là rất nhiều và đang
ngày càng tăng thêm do nhu cầu mở rộng hợp tác quốc tế. Tuy nhiên, số lượng các quy
phạm quy định riêng cho chủ thể này vẫn còn hạn chế. Theo xu hướng phát triển, các
quy định cho chủ thể này sẽ ngày càng được quan tâm xây dựng và hoàn thiện trong
tương lai không xa12.
 Các dân tộc đấu tranh giành quyền tự quyết
Giống như các chủ thể khác của luật quốc tế, dân tộc đấu tranh giành quyền tự
quyết cũng phải gánh chịu trách nhiệm pháp lý quốc tế do hành vi vi phạm hoặc không
trái pháp luật gây thiệt hại của mình. Theo đó, khi các cơ quan, tổ chức, cá nhân đang
thực thi các nhiệm vụ được chủ thể này giao phó gây thiệt hại cho chủ thể khác của luật
quốc tế thì dân tộc đấu tranh giành quyền tự quyết sẽ là chủ thể gánh chịu trách nhiệm
pháp lý quốc tế13.
 Các thực thể đặc biệt
Hiện nay có một số thực thể đang tham gia vào các quan hệ pháp lý quốc tế (chủ
thể đặc biệt của luật quốc tế) như Toà thánh Vatican hoặc vùng lãnh thổ như Đài Loan.
Các chủ thể này cũng phải gánh chịu trách nhiệm pháp lý quốc tế do hành vi của mình
11

Chẳng hạn, nếu các binh sĩ của tổ chức liên minh quân sự Bắc Đại Tây Dương (Nato) có hành vi trái pháp luật
như giết hại, bắt cóc cơng dân một quốc gia khi đang thực hiện nhiệm vụ theo Nghị quyết của HĐBA tại quốc gia
đó thì tổ chức liên minh quân sự Nato sẽ là chủ thể gánh chịu TNPLQT bởi lẽ tổ chức này là một chủ thể của luật
quốc tế, do đó có quyền năng chủ thể và khả năng gánh chịu TNPLQT do nhân viên của mình gây ra.
12
Hiện nay, UBPLQT của Liên Hiệp Quốc đã vừa chấp thuận bản Dự thảo các quy định về trách nhiệm pháp lý
quốc tế của tổ chức quốc tế liên chính phủ năm 2011.
13
Ví dụ: các dân tộc đang đấu tranh giành quyền tự quyết phải chịu TNPLQT nếu trong q trình đấu tranh giải

phóng dân tộc của mình, các binh sĩ của chủ thể này đã thực hiện một số hành vi trái PLQT như tấn công, phá
huỷ các đại sứ quán, lãnh sự quán của các quốc gia khác đặt trên lãnh thổ đang bị chiếm đóng, gây thương vong
cho các nhân sự trong các cơ quan này. Đây là hành vi vi phạm quy định về bất khả xâm phạm của các cơ quan
đại diện ngoại giao, lãnh sự theo PLQT.

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

13

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

gây ra. Tuy nhiên do tính chất đặc biệt của mình, việc chịu trách nhiệm pháp lý quốc tế
của các chủ thể này sẽ chỉ đặt ra trong một phạm vi giới hạn14.
1.5.Nguồn của trách nhiệm pháp lý quốc tế
Nguồn của chế định trách nhiệm pháp lý quốc tế gồm các loại sau:
Thứ nhất, các điều ước quốc tế được các chủ thể luật quốc tế ký kết đã giúp cho
các quy phạm về trách nhiệm pháp lý quốc tế được quy định rõ ràng và thống nhất.
Một số các điều ước tiêu biểu bao gồm: Hiến chương Liên Hiệp Quốc với các quy định
về trách nhiệm pháp lý quốc tế đối với hành vi xâm phạm hoà bình thế giới, Cơng ước
1973 về ngăn chặn và trừng trị tội phân biệt chủng tộc, công ước 1948 về ngăn ngừa và
trừng trị tội diệt chủng, công ước 1972 về trách nhiệm pháp lý đối với thiệt hại phát
sinh từ hoạt động vũ trụ, các công ước chuyên môn về bảo vệ môi trường 15… Hiện
nay, Dự thảo các quy định về trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia năm 2001 và
Dự thảo các quy đinh về trách nhiệm pháp lý quốc tế của tổ chức quốc tế liên chính
phủ năm 2011 mặc dù chưa có hiệu lực nhưng lại có ý nghĩa khá quan trọng. Sự pháp
điển hố này đã góp phần xác định những tiêu chuẩn pháp lý chung, thống nhất đáp
ứng yêu cầu cấp thiết về vận dụng trách nhiệm pháp lý quốc tế vào quan hệ quốc tế

ngày nay.
Thứ hai, các tập quán quốc tế hiện nay là nguồn chủ yếu về số lượng và hiện
chứa đựng phần lớn các quy phạm pháp luật điều chỉnh quan hệ trách nhiệm pháp lý
14

Ví dụ tòa thánh Vatican được cộng đồng quốc tế thừa nhận là một thực thể - nhà nước độc lập nằm trong lòng
thành phố Roma, Ý. Mặc dù vậy, Vatican chỉ tham gia quan hệ quốc tế ở một số lĩnh vực nhất định như đối
ngoại, kinh tế… còn những quan hệ khác sẽ được một số quốc gia khác đảm nhận, ví dụ như lĩnh vực quốc phịng
sẽ do Nhà nước Ý thực hiện. Do đó tịa thánh Vatican sẽ chỉ chịu TNPLQT trong phạm vi giới hạn những chức
năng của mình. Xem (truy cập ngày
21/05/2012)
15
Cơng ước về các vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tếđặc biệt như là nơi cư trú của loài chim nước
(RAMSAR) năm 1971, Công ước về bảo vệ di sản văn hóa và tự nhiên của thế giới năm 1972, Nghị định thư
Montreal về các chất làm suy giảm tầng ôzôn năm 1987, Cơng ước khung về biến đổi khí hậu của Liên Hợp
Quốc (UNFCCC) năm 1992.

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

14

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

quốc tế. Do trách nhiệm pháp lý quốc tế là một chế định pháp lý mới chỉ được cộng
đồng thế giới quan tâm và xây dựng bằng các quy định cụ thể từ sau thế kỷ XX, các
quốc gia và các chủ thể khác của luật quốc tế nói chung sử dụng phổ biến tập quán để
giải quyết các vấn đề của chế định này. Bên cạnh đó sự chưa thống nhất giữa các quốc

gia về nội dung và những nguyên tắc thực hiện trách nhiệm pháp lý quốc tế cũng là
một nguyên nhân khiến cho mặc dù đã có một số điều ước được ký kết, số lượng các
quy phạm trong các tập quán vẫn chiếm số lượng rất lớn và đóng góp cực kỳ quan
trọng vào sự điều chỉnh định chế này ở thời điểm hiện tại.
Thứ ba, các tuyên bố đơn phương của một quốc gia thể hiện sự tự nguyện ràng
buộc một nghĩa vụ của quốc gia mình đối với một chủ thể nào đó của luật quốc tế và
được chủ thể luật quốc tế đó chấp nhận có thể được xem như một dạng nguồn của trách
nhiệm pháp lý quốc tế. Quốc gia tuyên bố phải có nghĩa vụ thực hiện đầy đủ những nội
dung mình đã cam kết trong tuyên bố, nếu thực hiện không đúng hoặc không thực hiện
sẽ phải gánh chịu trách nhiệm pháp lý quốc tế.
Thứ tư, các phương tiện bổ trợ nguồn của luật quốc tế mặc dù không được sử
dụng một cách trực tiếp để xác định và áp dụng trách nhiệm pháp lý quốc tế cho những
chủ thể luật quốc tế, nhưng có vai trị quan trọng trong việc xây dựng, pháp điển hoá
những quy phạm pháp lý quốc tế, tạo cơ sở, tiền đề cho sự ra đời những quy phạm
pháp lý quốc tế mới tiến bộ hơn. Trong số các phương tiện bổ trợ nguồn thì các Nghị
quyết của các tổ chức quốc tế liên chính phủ và các bản án của Tồ án quốc tế và trọng
tài quốc tế là hai nguồn pháp lý đóng vai trị quan trọng nhất.
1.6.Phân loại trách nhiệm pháp lý quốc tế
Trách nhiệm pháp lý quốc tế có thể được phân loại dựa trên nhiều tiêu chí nhằm
mục đích phục vụ cơng tác nghiên cứu trong khoa học pháp lý quốc tế và việc vận
dụng trách nhiệm pháp lý quốc tế trong thực tiễn quan hệ quốc tế.
Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

15

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg


Dựa trên tiêu chí về tính chất pháp lý của hành vi gây thiệt hại, trách nhiệm
pháp lý quốc tế được chia thành trách nhiệm pháp lý quốc tế khách quan và trách
nhiệm pháp lý quốc tế chủ quan. Trách nhiệm pháp lý quốc tế chủ quan sẽ phát sinh
khi chủ thể luật quốc tế thực hiện hành vi vi phạm pháp luật quốc tế. Ngược lại, trách
nhiệm pháp lý khách quan lại phát sinh khi các chủ thể luật quốc tế thực hiện hành vi
pháp luật quốc tế không cấm nhưng gây thiệt hại cho một chủ thể luật quốc tế khác.
Trong phạm vi nghiên cứu của luận văn này, tác giả chỉ đề cập đến TNPLQT phát sinh
do hành vi vi phạm PLQT (TNPLQT chủ quan).
Dựa trên tiêu chí về tính chất của thiệt hại, trách nhiệm pháp lý quốc tế được
chia thành trách nhiệm pháp lý quốc tế vật chất và trách nhiệm pháp lý quốc tế phi vật
chất. Trách nhiệm này gắn liền với việc xác định thiệt hại vật chất hay phi vật chất.
Thiệt hại về vật chất là những thiệt hại như cơ sở vật chất, các cơng trình xây dựng của
một quốc gia bị một quốc gia khác gây thiệt hại, sức khoẻ, tính mạng của người dân,
thiệt hại về tài chính, kinh tế…. Ngược lại, thiệt hại phi vật chất lại là những thiệt hại
về mặt tinh thần, về chính trị, ngoại giao. Các thiệt hại này thường khó có thể tính tốn
được cụ thể và mang tính trừu tượng cao16.
2. Trách nhiệm pháp lý quốc tế do hành vi vi phạm pháp luật quốc tế của quốc gia
Trách nhiệm pháp lý quốc tế do hành vi vi phạm phát luật quốc tế của quốc gia
(TNPLQT chủ quan) là chế định trách nhiệm pháp lý được áp dụng phổ biến trong
quan hệ quốc tế. Bởi lẽ, quan hệ giữa các quốc gia là quan hệ cơ bản và chủ yếu của
quan hệ quốc tế hiện nay. Ngoài ra, số lượng quy phạm pháp lý quy định về trách
16

Các thiệt hại phi vật chất thường xảy ra trong thực tiễn quan hệ quốc tế như việc trục xuất đại sứ của quốc gia
khác, việc đưa ra những tuyên bố làm ảnh hưởng đến hình ảnh của quốc gia khác trên trường quốc tế. Ví dụ việc
Tổng thống Mỹ tuyên bố trong thông điệp Liên bang vào năm 2002 xem Iran và Triều Tiên là những quốc gia
thuộc “liên minh ma quỷ”. Xem (truy cập
ngày 27/05/2012) hoặc việc xâm phạm biên giới chủ quyền của quốc gia khác như cuộc tập trận của Mỹ và Hàn
Quốc sát biên giới của Triều Tiên vào năm 2010 được cho là hành vi trả đũa Triều Tiên đối với việc Triều Tiên
đã bắn pháo vào lãnh thổ Hàn Quốc trước đó, xâm phạm chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Hàn Quốc Xem

(truy cập ngày 27/05/2012)

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

16

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

nhiệm pháp lý chủ quan nhiều hơn nhiều lần số lượng quy phạm pháp lý cho trách
nhiệm pháp lý khách quan, vốn chỉ mới xuất hiện ở một vài các Điều ước quốc tế gần
đây. Trong nội dung trách nhiệm pháp lý chủ quan, tác giả sẽ chỉ đề cập đến trách
nhiệm pháp lý quốc tế chủ quan của quốc gia.
2.1.Cơ sở của trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia.
Trách nhiệm pháp lý quốc tế là một chế định giúp cho các quốc gia bị thiệt hại
có thể bảo vệ, khơi phục lại được lợi ích của mình. Tại thời điểm hiện nay, cộng đồng
quốc tế vẫn chưa có được một văn bản pháp lý quốc tế thống nhất có hiệu lực quy định
về vấn đề này (Dự thảo 2001 hiện vẫn chưa có hiệu lực). Tuy nhiên, Dự thảo 2001 vẫn
được cộng đồng quốc tế sử dụng như một nguồn bổ trợ của luật quốc tế cho quan hệ
trách nhiệm pháp lý quốc tế.
Theo dự thảo, một quốc gia chỉ phải gánh chịu trách nhiệm pháp lý quốc tế khi
hội đủ các điều kiện sau:


Có hành vi vi phạm pháp luật quốc tế




Có thiệt hại xảy ra trên thực tế



Có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi vi phạm và thiệt hại đã xảy ra

2.1.1.Hành vi vi phạm pháp luật quốc tế
Hành vi vi phạm pháp luật quốc tế là hành vi mà một quốc gia thực hiện mâu
thuẫn hay đi ngược lại các cam kết, các quy định pháp luật quốc tế của quốc gia đó.
Việc xác định tồn tại trên thực tế một hành vi vi phạm pháp luật quốc tế là tiền đề, cơ
sở đầu tiên của việc xác định trách nhiệm pháp lý quốc tế cho một quốc gia. Về nguyên

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

17

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg

tắc, “Mọi hành vi trái pháp luật của quốc gia đều dẫn tới trách nhiệm pháp lý quốc tế
của quốc gia đó.”17
2.1.1.1. Đặc điểm của hành vi vi phạm pháp luật quốc tế
Thứ nhất, hành vi vi phạm pháp luật quốc tế thể hiện dưới dạng là hành động và
không hành động trái pháp luật quốc tế. Nội dung trên đã được ghi nhận tại Điều 2 Dự
thảo 200118.
Hành vi hành động vi phạm pháp luật quốc tế là những hành vi có tính chủ
động, tích cực mà quốc gia thực hiện vi phạm luật quốc tế như sử dụng quân đội xâm
lược lãnh thổ quốc gia khác, hành vi tài trợ cho các hoạt động khủng bố, hành vi xâm

hại các giá trị nhân đạo quốc tế như tàn sát dân thường hoặc tù binh chiến tranh, hành
vi ban hành các văn bản pháp luật trong nước vi phạm với các cam kết, quy định pháp
luật quốc tế, hành vi can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác.
Các hành vi không hành động vi phạm pháp luật quốc tế là những hành vi có
tính bị động khi các quốc gia không thực hiện những nghĩa vụ, những công việc mà
theo các cam kết của quốc gia, các quy định pháp luật quốc tế quốc gia có nghĩa vụ
phải thực hiện. Các hành vi khơng hành động trái pháp luật như: hành vi không ban
hành các văn bản pháp luật phù hợp với pháp luật quốc tế mà quốc gia đã cam kết,
hành vi không bảo vệ các cơ quan đại diện ngoại giao của quốc gia khác trên lãnh thổ
quốc gia mình, khơng xét xử các cá nhân, pháp nhân gây thiệt hại cho cá nhân, pháp
nhân hay quốc gia nước ngồi, khơng thực hiện việc dẫn độ tội phạm quốc tế.

17

Điều 1 Dự thảo các quy định về trách nhiệm pháp lý quốc tế của quốc gia năm 2001
Điều 2 Dự thảo 2001 quy định:
Một hành vi trái pháp luật của một quốc gia khi thực hiện, là một hành động hoặc không hành động:
- được quy cho quốc gia đó theo pháp luật quốc tế, và
- cấu thành một sự vi phạm một nghĩa vụ quốc tế của quốc gia đó.
18

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia


Sinh viên thực hiện: Hoàng Phước

18

Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Thăng Lomg


Trên thực tế thì hành vi khơng hành động vi phạm pháp luật quốc tế xảy ra ít
hơn nhiều so với hành vi hành động vi phạm pháp luật quốc tế. Hơn thế nữa, việc phân
định một hành vi là hành vi không hành động vi phạm pháp luật quốc tế từ các tình
huống, hồn cảnh xung quanh là hết sức khó khăn. Ví dụ tiêu biểu trên thực tế là vụ eo
biển Corfu (Anh và Albania)19 và vụ Nhân viên ngoại giao và lãnh sự Mỹ tại Teheran
(Mỹ và Iran)20.
Thứ hai, hành vi trái pháp luật quốc tế là hành vi vi phạm những nghĩa vụ quốc
tế.
Về mặt lý luận, một hành vi được xem là hành vi vi phạm pháp luật quốc tế khi
hành vi đó đi ngược hay làm trái với quy định của pháp luật quốc tế. Theo đó, quốc gia
sẽ bị xem là vi phạm pháp luật quốc tế khi quốc gia thực hiện không phù hợp bất kể
nghĩa vụ nào, nghĩa vụ được thiết lập nên bởi tập quán quốc tế hay Điều ước quốc tế,
hay thậm chí những nguyên tắc chung bắt buộc thi hành của pháp luật quốc tế. Các
tuyên bố đơn phương của một quốc gia cũng có thể tạo ra một nghĩa vụ pháp lý quốc tế

19

Một ví dụ cho hành vi không hành động vi phạm pháp luật nước ngồi đó là vụ việc Eo biển Corfu (Vương
quốc Anh và Bắc Ai Len với Cộng hoà nhân dân Albania). Đây là vụ kiện đòi bồi thường thiệt hại do sự kiện
ngày 22 tháng 10 năm 1946, hai tàu chiến của Anh va phải thuỷ lôi tại vùng nước của Albania, eo biển Corfu. Vụ
va chạm với thuỷ lơi đã làm hai tàu chiến của Anh bị chìm, gần năm mươi thuỷ thủ bị chết và số lượng tương
đương bị thương. Theo đó Tồ án cơng lý quốc tế (The international court of justice) đã tuyên Albania phải bồi
thường cho Liên hiệp Anh số tiền £843,947. TACLQT đã lập luận rằng, trong vụ việc trên Albania hoàn toàn có
đủ khả năng để biết về sự hiện diện của bãi thuỷ lơi trong vùng nước lãnh thổ của mình nhưng đã không thực
hiện hành vi cảnh báo cho một quốc gia thứ ba khác về sự hiện diện đó. Xem
(truy cập ngày 29/05/2012)
20
Một vụ việc khác đó là vụ việc Nhân viên ngoại giao và lãnh vự Mỹ ở Tehran , Iran (United States Diplomatic
and Consular Staff in Tehran) hay còn gọi là vụ khủng hoảng con tin ở Iran. Trong vụ việc trên, 66 công dân Mỹ,
gồm các viên chức ngoại giao Mỹ đã bị giữ làm con tin trong 444 ngày từ ngày 4 tháng 9 năm 1979 đến ngày 20

tháng 1 năm 1981 do một nhóm sinh viên và binh lính Hồi giáo thực hiện. TACLQT đã kết luận quy trách nhiệm
cho nhà nước Cộng hồ Hồi giáo Iran do việc đã có hành vi không thực hiện các hành động cần thiết mà đáng lý
ra họ có nghĩa vụ phải thực hiện. Xem (truy cập ngày
29/05/2012)

Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của trách nhiệm pháp lý chủ quan của quốc gia