GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT TRANG PHỤC TRUYỀN THỐNG
DÂN TỘC SÁN DÌU


A. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài:
Trang phục là một trong những yếu tố văn hóa vật chất, bao gồm y phục và
trang sức được con người sử dụng trong sinh hoạt, lao động sản xuất, chiến đấu và
các hoạt động văn hóa xã hội khác. Trang phục thể hiện cách ứng xử của con người
với môi trường tự nhiên và môi trường xã hội, nhằm thỏa mãn chức năng sinh học,
xã hội và thẩm mỹ của con người.
Trong cuốn sách “Trang phục cổ truyền các dân tộc Việt Nam” tác giả Ngô
Đức Thịnh đã viết “Trang phục - bản sắc văn hóa dân tộc”. Bản sắc văn hóa dân
tộc được biểu hiện ở nhiều khía cạnh của đời sống vật chất cũng như tinh thần của
con người, tùy theo từng lĩnh vực văn hóa mà bản sắc dân tộc ẩn bên trong hay
biểu hiện bên ngồi.
Có thể nói trong văn hóa dân tộc, trang phục là phương tiện mà ở đó bản sắc dân
tộc được biểu hiện một cách rõ rệt, thường xuyên và tiêu biểu nhất.
Tùy theo từng điều kiện môi trường tự nhiên, quá trình phát triển của xã hội
mà ở mỗi tộc người, mỗi vùng miền lại có những nguyên liệu, những cách thức
riêng tạo ra bộ trang phục của riêng tộc người mình thể hiện tâm lý truyền thống,
thẩm mỹ của mình và có ý thức rõ rệt là: thơng qua trang phục phân biệt được dân
tộc này với dân tộc khác.
Ở trên khắp thế giới và dải đất Việt Nam trang phục vốn là những sáng tạo
văn hóa của tộc người, có thể nói rằng trang phục chính là một trong những yếu tố
văn hóa vật chất nổi bật nhất của văn hóa dân tộc
Là một dân tộc thiểu số, dân tộc Sán Dìu cũng là một dân tộc mà cũng có những
đặc trưng về phong tục tập quán và cũng mang đậm nét riêng thể hiện qua những đặc
trưng văn hóa riêng có. Đây là dân tộc chủ yếu sống ở miền trung du các tỉnh Thái
Nguyên, Vĩnh Phúc, Bắc Giang, Quảng Ninh, Tuyên Quang, Hải Dương(tổng cộng

khoảng 97%). Một số di cư vào Tây Nguyên lập nghiệp, thành các làng hay sống rải
rác tại các tỉnh thành khác.
Nói về trang phục thì người Sán Dìu khơng giống nhiều tộc người khác trên
cùng khu vực Đông Bắc như Tày, Nùng…hay một số tộc người khác vùng Tây Bắc
như người Thái, Mường… tạo ra trang phục của mình từ những cây trồng thiên nhiên
như: bông, lanh, đay… Người Sán Dìu khơng trồng cây để lấy ngun liệu dệt vải, họ
mua vải của tộc người khác hoặc do nhà nước cấp, họ chỉ tạo ra trang phục của tộc
người mình từ khâu nhuộm vải. Nhưng cũng khơng vì thế mà trang phục của họ mất đi
bản sắc riêng của tộc người mình, trang phục Sán Dìu mang những nét độc đáo không
bị lẫn với bất cứ dân tộc nào trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam, bộ trang phục tuy
bên ngồi nhìn kết cấu, kiểu dáng và màu sắc có phần đơn giản nhưng để tạo ra nó là cả
một q trình khổ cơng và phải có sự khéo léo của những bàn tay thiếu nữ dân tộc Sán
Dìu.
Tuy nhiên với tình hình phát triển mạnh mẽ của xã hội hiện nay khi mà
những sản phẩm trang phục hiện đại với những tính năng tiện ích, giá thành rẻ,
kiểu dáng, màu sắc hấp dẫn đã khiến trang phục dân tộc Sán Dìu ít được sử dụng
trong đời sống thường nhật mà chỉ được sử dụng trong những dịp đặc biệt của dân
tộc. Chính vì thế mà trang phục của người Sán Dìu đã và đang đổi thay, có nguy cơ
ngày một mai một mất đi bản sắc riêng của mình, người Sán Dìu khơng thích mặc
quần áo của dân tộc mình mà đang dần mặc trang phục gần giống trang phục của
người Kinh, thậm chí có sự kết hợp giữa trang phục Sán Dìu và Kinh khiến cho
trang phục dân tộc dần mất đi sự nguyên bản của nó… Trước thực trạng này, nếu
khơng có sự nhìn nhận đúng đắn về giá trị của trang phục dân tộc và khơng có sự
quan tâm kế thừa, phát huy các yếu tố văn hóa cũng như khai thác nó để phục vụ
cho tính đặc sắc văn hóa vùng, miền của dân tộc, đồng thời nghiên cứu về kết cấu,
phom dáng, màu sắc, chất liệu,…để phục vụ cho ngành công nghiệp thời trang
trong nước thì trang phục dân tộc Sán Dìu cũng như một số dân tộc thiểu số sẽ bị



mai một làm mất đi tính đặc sắc, phong phú, đa dạng trong cộng đồng các dân tộc
Việt Nam.
Ngoài ra, trong q trình học tập và cơng tác tại ngành Văn hóa Thể thao và
Du lịch(VHTT & DL) Vĩnh Phúc nơi có nhiều đồng bào dân tộc Sán Dìu sinh
sống, nơi có một quần thể danh lam thắng cảnh về sinh thái như Tam Đảo, Đại Lải,
Đầm Vạc… và có một đặc trưng rất riêng về văn hóa, nơi đây có một quần thể văn
hóa tâm linh: “Đến với Phật về với Mẫu” với những địa danh nổi tiếng như Thiền
viện trúc lâm Tây Thiên, thiền viện trúc lâm Tuệ Đức, tháp Bình Sơn, chùa Vĩnh
Khánh… Điểm đặc biệt là trong quá trình phục vụ khách tham quan sở VHTT &
DL Vĩnh Phúc đã dùng trang phục dân tộc Sán Dìu cho đội ngũ nhân viên mặc
trong quá trình phục vụ khách tham quan ở khu vực tuyến cáp treo Tây Thiên
mang đến cho du khách những cảm xúc thú vị, khẳng định sự khác biệt trong công
tác phục vụ du lịch của ngành Du lịch Vĩnh Phúc. Tuy nhiên chưa có tính đồng bộ
mới chỉ dừng lại ở trang phục nữ và chủ yếu là mặc vào dịp lễ hội và chưa tạo
được tâm lý thoải mái đối với người mặc…
Trước những lý do trên tác giả đã lựa chọn đề tài :“Giá trị nghệ thuật trang
phục truyền thống dân tộc Sán Dìu” và tập trung nghiên cứu vào các yếu tố: Kết
cấu, màu sắc, kiểu dáng, chất liệu, kỹ thuật sản xuất… cùng các giá trị về văn hóa
của trang phục góp phần gìn giữ, phát huy các giá trị nghệ thuật trang phục truyền
thống dân tộc Sán Dìu và mong muốn đưa ra một số giải pháp nhằm bảo tồn đồng
thời khích lệ người dân và bản thân đồng bào dân tộc Sán Dìu có những nhìn nhận
đúng đắn, thấy được hết ý nghĩa của trang phục truyền thống dân tộc mình, trân
trọng những thành tựu của cha ơng để lại góp phần quảng bá cho hình ảnh của nền
văn hóa dân tộc thiểu số Sán Dìu đến nhiều hơn với bạn bè trong nước và thế giới.
2. Tình hình nghiên cứu:
Dân tộc Sán Dìu là dân tộc thiểu số nên ít được các tác giả nghiên cứu chuyên sâu
thành các cuốn sách mà chỉ được nghiên cứu nhỏ ở phạm vi các bài viết về


phong tục tập quán như: Điệu hát Soọng cô của người Sán Dìu Vĩnh

Phúc(Tạp chí văn hóa, thể thao và Du lịch Vĩnh Phúc), hồi sinh chữ viết Sán
Dìu- tác giả Kim Sa- Báo Biên Phòng, tranh thờ dân tộc Sán Dìu – Tuyên
Quang, Nhà ở và trang phục đồng bào dân tộc Sán Dìu (Tạp chí văn hóa,
thể thao và Du lịch Vĩnh Phúc ngày 07/05/2008), Độc đáo trang phục dân
tộc Sán Dìu vùng Tây Bắc(Báo mới đăng 8/10/2009) Giản dị trang phục
truyền thống người Sán Dìu tạp chí Du lịch Việt Nam 16 / 10/ 2012….được
đăng tải trên các cổng thông tin, các trang website của một số đơn vị cấp
ngành.
Trong cuốn “Trang phục cổ truyền các dân tộc Việt Nam” tác giả Ngơ Đức
Thịnh có đề cập đến trang phục Sán Dìu nhưng chỉ giới thiệu những nét cơ bản
nhất mà chưa có nghiên cứu sâu.
Ở đồ án tốt nghiệp đại học sinh viên Vũ Phương Lan năm 2005 đã thực hiện đề tài:
“Sáng tác trang phục nữ thanh niên dựa trên nghiên cứu trang phục dân tộc Sán Dìu”,
tuy nhiên mới chỉ dừng lại ở việc thiết kế một số mẫu trang phục phù hợp ở tại thời điểm
đó, chưa có những nghiên cứu sâu sắc về mặt lý luận và các giải pháp thiết kế các trang
phục ứng dụng về lâu dài.
3. Mục đích nghiên cứu:
Với mục tiêu nghiên cứu về: Giá trị nghệ thuật trang phục truyền thống dân
tộc Sán Dìu tác giả đi sâu vào nghiên cứu: Kết cấu, màu sắc, kiểu dáng, kỹ thuật
sản xuất, quy trình sản xuất … của trang phục dân tộc Sán Dìu để tìm ra nét độc
đáo riêng của nó.
Bên cạnh đó nghiên cứu các giá trị về văn hóa được thể hiện qua trang phục,
tìm câu trả lời cho các câu hỏi: Tại sao trang phục truyền thống dân tộc Sán Dìu
lại có kết cấu, màu sắc, kiểu dáng, chất liệu…như vậy? Các yếu tố địa hình, khí
hậu, phong tục tập qn, yếu tố tâm linh,… có ảnh hưởng gì đến q trình hình


thành trang phục hay khơng?Giải pháp nào cho việc gìn giữ và kế thừa trang
phục dân tộc Sán Dìu? …
Ngồi ra kết hợp so sánh những ưu và nhược điểm của trang phục Sán Dìu

với một số trang phục dân tộc thiểu số khác để có thể đề xuất hướng học tập,
nghiên cứu, sáng tác về kết cấu, màu sắc, kiểu dáng nhằm tạo cảm hứng cho các
nhà thiết kế sáng tác những trang phục hiện đại đẹp, hợp xu hướng mốt và tiện
dụng, có hướng phát triển về lâu dài nhằm hướng người Việt đến với những giá trị
truyền thống, giàu bản sắc văn hóa dân tộc.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:
Luận văn tập trung nghiên cứu trang phục truyền thống dân tộc Sán Dìu về:
Kết cấu, màu sắc, kiểu dáng, kỹ thuật sản xuất, quy trình sản xuất … tại Tam Đảo
- Vĩnh Phúc
Phạm vi nghiên cứu bắt đầu từ lược sử trang phục truyền thống của cộng
đồng các dân tộc Việt Nam và tập trung đi sâu nghiên cứu vào trang phục truyền
thống dân tộc Sán Dìu và những đóng góp của nó cho sự quảng bá du lịch tỉnh
Vĩnh Phúc với khẩu hiệu: “Đến với Phật, về với Mẫu”
Ngoài ra, đề xuất hướng nghiên cứu về kết cấu, màu sắc, kiểu dáng… của
trang phục để tạo cảm hứng sáng tác những trang phục hiện đại đẹp và tiện dụng
nhằm hướng người Việt đến với những giá trị truyền thống của dân tộc.
5. Phương pháp nghiên cứu:
Trong quá trình thực hiện, luận văn đã áp dụng các phương pháp nghiên cứu
sau:
- Thu thập, khảo sát và nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến đề tài thơng
qua các tạp chí, các trang web ở các tỉnh có dân tộc Sán Dìu sinh sống
- Phân tích, tổng hợp, so sánh những nguồn tư liệu của các tác giả đi trước
viết về trang phục truyền thống dân tộc Sán Dìu.


- Điền dã: đi về huyện Tam Đảo nơi có dân tộc Sán Dìu sinh sống để nghiên
cứu trực tiếp kết cấu, màu sắc, kiểu dáng…của trang phục
- Phỏng vấn một số cụ già thuộc dân tộc Sán Dìu về trang phục truyền thống,
phong tục tập quán của người Sán Dìu, phỏng vấn một số người (già, trẻ thuộc dân
tộc Sán Dìu) về việc mặc trang phục của dân tộc mình, phỏng vấn một số

người(già,trẻ thuộc dân tộc: Cao Lan, Kinh) cho nhận xét, đánh giá về trang phục
truyền thống dân tộc Sán Dìu.
6. Những đóng góp mới của đề tài:
Đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho những người quan tâm đến
trang phục của dân tộc thiểu số Sán Dìu cũng như trang phục của cộng đồng các
dân tộc Việt Nam, đóng góp một cách nhìn và đánh giá về giá trị to lớn của trang
phục dân tộc Sán Dìu nói riêng và hơn hết là cách nhìn nhận đúng đắn trong việc
kế thừa, gìn giữ các giá trị văn hóa của người Việt, đặc biệt là văn hóa Mặc.
Đề tài có đóng góp về mặt lý luận, có hữu ích đối với những nghiên cứu
tương tự và cung cấp tư liệu cho những nghiên cứu chi tiết và quy mô hơn trong
thời gian sau.
Đề tài nghiên cứu về trang phục truyền thống dân tộc Sán Dìu và góp phần
nâng cao giá trị nghệ thuật cho trang phục, giúp độc giả thấy được nét riêng, nét
độc đáo của trang phục, khai thác trang phục về mặt kinh tế góp phần quảng bá du
lịch tỉnh Vĩnh Phúc đến với cộng đồng.
Ngồi ra, đề tài cịn đề xuất một số giải pháp học tập, nghiên cứu về kết cấu,
màu sắc, kiểu dáng, chất liệu… của trang phục tạo cảm hứng cho các nhà thiết kế
sáng tác những trang phục hiện đại đẹp, hợp xu hướng mốt và tiện dụng nhằm
hướng người Việt đến với những giá trị truyền thống của dân tộc.
7. Cấu trúc của đề tài:
Đề tài nghiên cứu gồm các phần: phần mở đầu, phần kết luận và khuyến
nghị, tài liệu tham khảo và nội dung chính được chia làm 4 chương:


Chương1: LƯỢC SỬ TRANG PHỤC TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC SÁN DÌU
Chương 2: NGHỆ THUẬT TRANG PHỤC DÂN TỘC SÁN DÌU
Chương 3: NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA TRANG PHỤC CHO NGÀNH DU LỊCH
TỈNH VĨNH PHÚC
Chương 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP GÌN GIỮ, KẾ THỪA VÀ PHÁT HUY TRANG
PHỤC TRUYỀN THỐNG CÁC DÂN TỘC



B. PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: LƯỢC SỬ TRANG PHỤC TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC SÁN DÌU
1.1. LƯỢC SỬ VỀ DÂN TỘC SÁN DÌU Ở VIỆT NAM
1.1.1. Dân số và địa bàn cư trú
1.1.2. Các đặc điểm cơ bản
1.1.2.1. Tổ chức cộng đồng
1.1.2.2. Kiến trúc
1.1.2.3. Kinh tế
1.1.2.4. Văn hóa
1.2. LƯỢC SỬ VỀ DÂN TỘC SÁN DÌU Ở VĨNH PHÚC
1.2.1. Dân số và địa bàn cư trú
1.2.2. Các đặc điểm cơ bản
1.2.2.1. Tổ chức cộng đồng
1.2.2.2. Kiến trúc
1.2.2.3. Kinh tế
1.2.2.4. Văn hóa
1.3. THỰC TRẠNG SỬ DỤNG TRANG PHỤC DÂN TỘC SÁN DÌU HIỆN NAY

1.3.1. Cuộc sống thường nhật


1.3.2. Sinh hoạt lễ hội
Tiểu kết chương 1
CHƯƠNG 2: NGHỆ THUẬT TRANG PHỤC DÂN TỘC SÁN DÌU
2.1. TỔNG QUAN VỀ TRANG PHỤC DÂN TỘC SÁN DÌU
2.1.1. Trang phục nữ giới
2.1.1.1.Trang phục ngày thường
2.1.1.2.Trang phục ngày lễ hội và cưới xin

2.1.2. Trang phục nam giới
2.1.2.1.Trang phục ngày thường
2.1.2.2.Trang phục ngày lễ hội và cưới xin
2.1.3. Trang phục trẻ em
2.1.4. Trang phục thầy cúng
2.1.5. Tang phục
2.2. NGHỆ THUẬT TRANG PHỤC DÂN TỘC SÁN DÌU
2.2.1. Hình dáng
2.2.2. Màu sắc
2.2.3. Kết cấu
2.2.4.Chất liệu
2.2.3. Kỹ thuật sản xuất
2.3. MỘT SỐ GIÁ TRỊ CỦA TRANG PHỤC DÂN TỘC SÁN DÌU
2.3.1. Giá trị sử dụng
2.3.2. Giá trị kinh tế
2.3.3. Giá trị văn hóa
2.3.4. Giá trị thẩm mỹ
Tiểu kết chương 2


CHƯƠNG 3: NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA TRANG PHỤC DÂN TỘC SÁN
DÌU CHO NGÀNH DU LỊCH TỈNH VĨNH PHÚC
3.1. TỔNG QUAN VỀ DU LỊCH VĨNH PHÚC

3.1.1. Giới thiêu chung
3.1.1.1. Diện tích:
3.1.1.2. Dân số:
3.1.1.3. Tỉnh lỵ:
3.1.1.4. Các huyện, thị:
3.1.1.5. Dân tộc: Việt (Kinh), Sán Dìu, Sán Chay, Tày...

3.1.2. Điều kiện tự nhiên
3.1.3. Tiềm năng phát triển kinh tế và du lịch
3.1.4. Giao thơng
3.1.5. Di tích - Danh Thắng - Văn Hố - Điểm tham quan
3.1.5.1. Điểm tham quan
3.1.5.2. Di tích lịch sử, văn hóa
3.1.5.3. Thắng cảnh
3.1.5.4. Du lịch văn hố
3.1.5.5. Du lịch thể thao, giải trí
3.2. NHỮNG ĐỊA DANH VĨNH PHÚC CĨ DÂN TỘC SÁN DÌU SINH SỐNG
3. 3. NHỮNG ĐĨNG GĨP CỦA TRANG PHỤC DÂN TỘC SÁN DÌU TRONG QUẢNG
BÁ DU LỊCH TỈNH VĨNH PHÚC

3.3.1. Quảng bá văn hóa
3.3.2. Tăng trưởng GDP
Tiểu kết chương 3.


CHƯƠNG 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP GÌN GIỮ, KẾ THỪA VÀ PHÁT HUY
TRANG PHỤC TRUYỀN THỐNG CÁC DÂN TỘC
4.1. THỰC TRẠNG CHUNG CỦA TRANG PHỤC TRUYỀN THỐNG CÁC DÂN TỘC
THIỂU SỐ

4.1.1. ý nghĩa và vai trò của trang phục dân tộc trong sự phát triển đất nước
4.1.1.1. Ý nghĩa
4.1.1.2.Vai trò
4.1.2. Thực trạng chung của trang phục truyền thống các dân tộc thiểu số
4.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP GÌN GIỮ, KẾ THỪA VÀ PHÁT HUY TRANG PHỤC
TRUYỀN THỐNG CÁC DÂN TỘC.


4.2.1. Xây dựng giáo trình nghiên cứu trang phục các dân tộc bắt buộc trong hệ
thống giáo dục đại học, cao đẳng và TCCN và dạy nghề có liên quan đến thời trang
và may mặc
4.2.2. Tuyên truyền ý nghĩa, giá trị nghệ thuật của trang phục trong sinh hoạt
thường kỳ của khu dân cư nơi đồng bào dân tộc sinh sống
4.2.3. Vận dụng thiết kế sáng tác trang phục hiện đại dựa trên nghiên cứu trang
phục dân tộc và xu hg mốt đưa vào sử dụng ở một số môi trường chuyên nghiệp
như: Du lịch, nhà khách,…
Tiểu kết chương 4


C. PHẦN KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
DANH MỤC, TÀI LIỆU THAM KHẢO
- DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
- DANH MỤC CẤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ
- HÌNH MINH HỌA
- DANH MỤC BÀI VIẾT CÔNG BỐ ĐÃ ĐĂNG TRÊN ĐỀ TÀI
- DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
PHỤ LỤC