Giáo án Ngữ văn lớp 10 tiết 4 Đọc hiểu: Khái quát văn học dân gian Việt Nam

<span class='text_page_counter'>(1)</span>TuÇn 2. TiÕt 4. §äc hiÓu. Kh¸i qu¸t v¨n häc d©n gian ViÖt Nam. Ngµy so¹n: 14/08/2010 Ngµy gi¶ng:16/08/2010. A. Môc tiªu bµi häc Gióp HS: Hiểu và nhớ được những đặt trưng cơ bản của văn học dân gian. Hiểu được những giá trị to lớn của văn học dân gian. Đây là cơ sở để HS có thái độ trân trọng đối với di sản văn hóa tinh thần của dân tộc, từ đó học tập tốt hơn phần văn học dân gian trong chương trình. N¾m ®­îc Kn vÒ c¸c thÓ lo¹i cña v¨n häc d©n gian ViÖt Nam (cã thÓ nhí vµ cã thÓ kÓ tªn c¸c lo¹i, biÕt s¬ bé ph©n biÖt thÎ lo¹i nµy víi thÓ lo¹i kh¸c). B. phương pháp, phương tiện 1. Phương pháp Nêu ván đề + pháp vấn 2. Phương tiện SGK + SGV ng÷ v¨n 10 (TËp I) + gi¸o ¸n + Tranh ¶nh lÏ héi d©n gian C. TiÕn tr×nh lªn líp 1. ổn định tổ chức: Kiểm tra sĩ số 2. KiÓm tra bµi cò: CH: Trình bày những nét khác biệt giữa 2 thời kỳ văn học trung đại và hiện đại. Qua văn học, con người Việt Nam hiện lên ntn ? 3. Bµi míi Giíi thiÖu bµi míi: VH DG lµ 1 bé phËn kh«ng thÓ thiÕu trong tæng thÓ nÒn VH d©n téc, bởi đó là những sáng tác được cho ông ta gửi gắm tình cảm, quan niệm đạo lí, cốt cách về con người và nhân sinh quan. Vậy VHDG là những sáng tác ntn, biểu hiện và vai trò của nó ra sao trong đời sống dân tộc, chúng ta cùng tìm hiểu bài “ Khái quát VHDG Việt Nam”. Hoạt động của Thầy và Trò. ? Dựa vào kiến thức đã học vÒ VHDG, nh¾c l¹i KN vÒ VHDG ? Hs tr¶ lêi. ? Truyền miệng là phương thøc ntn ? T¹i sao VHDG lµ s¸ng t¸c tËp thÓ ? V× Sao nãi, VHDG lµ v¨n häc cña quÇn chúng lao động ? Hs tr¶ lêi.. Nội dung cần đạt. I. V¨n häc d©n gian lµ g× ? - K/n: VHDG lµ nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt ng«n tõ truyÒn miÖng ®­îc tËp thÓ nh©n d©n s¸ng t¸c nh»m phôc vô trùc tiÕp cho nh÷ng sinh ho¹t kh¸c nhau trong đời sống cộng đồng. + Truyền miệng là truyền từ đời này sang đời khác, người này sang người khác không bằng viết mµ b»ng miÖng. + V× kh«ng cã ch÷ viÕt, cha «ng ta l­u truyÒn qua miÖng, nªn n¶y sinh ý thøc söa v¨n b¶n cho hoµn chỉnh. Do đó sáng tác dân gian là sáng tác tập thể. + Vì nó luôn gắn bó với đời sống và tư tưởng, tình 11 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> c¶m cña quÇn chóng, lµ h×nh thøc nghÖ thuËt thÓ hiện “ ý thức cộng đồng” của các tầng lớp dân ? VHDG ViÖt Nam lµ v¨n häc chóng. cña 54 d©n téc. H·y kÓ tªn 1 sè TP’: Con rång ch¸u tiªn, Th¸nh Giãng, TÊm t¸c phÈm VHDG tiªu biÓu cña các dân tộc anh em trên đất Cám… kho tàng truyện cổ tích,c a dao, tục ngữ, truyện cười (Kinh); Đẻ đất đẻ nước (Mường); Đam nước ta ? săn (Êđê, Tây Nguyên), Tiễn dặn người yêu Hs tr¶ lêi. (Th¸i)… II. §Æc tr­ng c¬ b¶n cña VHDG ? VH DG có những đặc trưng + TÝnh truyÒn miÖng c¬ b¶n nµo ? Em cã nhËn xÐt g× + TÝnh tËp thÓ vÒ c¸ch biÓu hiÖn cña truyÖn 1. TÝnh truyÒn miÖng: VHDG lµ nh÷ng t¸c phÈm TÊm C¸m, B¸nh ch­ng b¸ng nghÖ thuËt ng«n tõ truyÒn miÖng. giµy vµ c¸c c©u: Cách thể hiện trong các văn bản đó đều được lựa Chồng tôi áo rách tôi thương Chồng người ấm gấm sông chọn , sắp xếp phù hợp. Qua đó ta thấy như các nhân vật sự kiện diễn ra trước mắt, tạo cho ta có hương mặc người… c¶m xóc. ? Điều đó thể hiện đặc trưng + VHDG lµ nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt ng«n tõ g× cña VHDG ? + VHDG tån t¹i vµ ph¸t triÓn nhê truyÒn miÖng Hs tr¶ lêi. ? VHDG tån t¹i vµ ph¸t triÓn nhờ phương thức truyền miệng. Em hiÓu g× vÒ: - TruyÒn miÖng - TruyÒn miÖng lµ sù ghi nhí theo kiÓu nhËp t©m vµ phæ biÕn b»ng lêi nãi hoÆc b»ng tr×nh diÔn cho người khác nghe, xem. VHDG khi được phổ biến lại đã thông qua lăng kínhchủ quan của người truyền tụng nên thường được sáng tạo thêm. - C¸ch thøc truyÒn miÖng - TruyÒn theo kh«ng gian: Lµ sù di chuyÓn t¸c phÈm tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c; TruyÒn theo thêi gian là sự bảo lưu TP’ từ đời này qua đời khác, từ thời đại này qua thời đại khác. - H×nh thøc truyÒn miÖng - Thông qua diễn xướng dân gian. Tham gia diễn GV có thể cho HS nghe hát 1 xướng dân gian ít là một, hai là nhiều, nhiều là cả 1 bài ca dao hoặc mô tả 1 cảnh tập thể trong sinh hoạt VH cộng đồng. trên chiếu chèo (Nếu đủ điều Hình thức diễn xướng: Nói, kể, hát TP’ VHDG. kiÖn) 2. VHDG lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh s¸ng t¸c tËp thÓ (tÝnh tËp thÓ) Yêu cầu HS đọc mục 2 và trả HS đọc lêi - Tập thể: 1 nhóm người (nghĩa hẹp), một cộng ? Tập thể ở đây nên hiểu ntn đồng dân cư (nghĩa rộng). Trong 1 tập thể nhỏ có ? thể chỉ ra tên cảu tưng người, nơi cư trú và hoàn 12 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Hs tr¶ lêi. c¶nh riªng cña hä. - C¬ chÕ s¸ng t¸c: TËp thÓ bao gåm nhiÒu c¸ nh©n ? Qu¸ tr×nh s¸ng t¸c tËp thÓ nh­ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n cïng 1 lóc diÔn ra ntn? tham gia s¸ng t¸c. Mçi c¸c nh©n tham gia nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau. Nh­ng v× truyÒn miÖng nªn lâu ngày, người ta không nhớ được và cũng không cần nhớ ai đã từng là tác giả. TP’ VHDG trở thành cña chung, ai còng cã thÓ tïy ý bæ xung, söa ch÷a (theo hướng tích cực). Tác phẩm sau khi được sửa chữa thường hay hơn; được bổ xung đầy đủ, phong phó h¬n. ? TËp thÓ lµ nh÷ng ai ? - Tập thể là tất cả mọi người, ai cũng có thể tham gia sáng tác. Nhưng trước đây, do người lao động không có “ phương tiện sản xuất tinh thần”…(C.Mác) nên họ sáng tác VHDG và coi đó là con đường, là cách thức duy nhất để thỏa mạn nhu cầu thưởng thức và sáng tạo nghệ thuật của mình. Vì vậy, ND lao động là lực lượng chính tạo ra kho tàng VHDG đồ sộ. ? Với đời sống hàng ngày => VHDG g¾n bã mËt thiÕt víi c¸c sinh ho¹t VHDG cã quan hÖ ntn ? khác nhau trong đời sống cộng đồng: Những sinh GV cho HS nghe 1 vài bài hát hoạt chung của nhiều người như lao động tập thể, qua b¨ng (nÕu cã ®iÒu kiÖn) vui chơi, Châu á hát tập thể, lễ hội (hò kéo lưới, hò chÌo thuyÒn, h¸t giao duyªn…) II. HÖ thèng thÓ lo¹i cña VHDG ViÖt Nam. ? VHDG gåm nh÷ng thÓ lo¹i Gồm 12 thể loại (HS đọc và thống kê theo SGK) nµo ? 1. TruyÖn thÇn tho¹i: TruyÖn vÒ c¸c vÞ thÇn, Gọi HS đọc nhằm giải thích các hiện tượng tự nhiên và XH. Ví ? Dùa vµo SGK, h·y nãi 1 dô: ThÇn trô trêi… c¸ch ng¾n gän vÒ tõng thÓ lo¹i 2. Sö thi: TruyÖn v¨n vÇn hoÆc kÕt hîp v¨n vÇn cña VHDG. Mçi lo¹i kÓ tªn 1 víi v¨n xu«i kÓ l¹i c¸c sù kiÖn lÞch sö. VD: §am t¸c phÈm tiªu biÓu. San, Đẻ đất đẻ nước… GV yªu cÇu HS dùa vµo 3. TruyÒn thuyÕt: TruyÖn v¨n xu«i kÓ vÒ c¸c SGK để trả lời nhưng không đọc nhân vật, sự kiện lịch sử. VD: Truyện An Dương định nghĩa mà phải diễn đạt Vương, Truyền thuyết Hồ Gươm… b»ng ng«n ng÷ cña m×nh. 4. Cæ tÝch: TruyÖn v¨n xu«i kÓ vÒ sè phËn c¸c GV nhận xét và lưu ý những nhân vật, phản ánh cuộc đấu tranh XH và phản ánh ®iÓm c¬ b¶n vÒ tõng thÓ lo¹i. ước mơ của nhân dân lao động. VD: Tấm Cám, Th¹ch Sanh… 5. Truyện cười: Truyện gây cười nhằm giải trí hoặc phê phán. VD: Tam đại con gà, Trạng Quúnh… 6. Ngô ng«n: TruyÖn ngô nh÷ng triÕt lÝ hoÆc kinh 13 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> ? V× Sao nãi: VHDG lµ kho tri thøc v« cïng phong phó vÒ đời sống ?. ? TÝnh gi¸o dôc cña VHDG ®­îc thÓ hiÖn ntn ? GV chó ý nh÷ng gi¸ trÞ con người: Lòng yêu quê hương, đất nước, tinh thần bất khuất, đức kiªn trung, vÞ tha, tÝnh cÇn kiÖm, ãc thùc tÕ…. nghiệm ở đời. VD: Treo biển, trí khôn… 7. Tục ngữ: Văn vần, đúc kết kinh nghiệm cuộc sèng. VD: Tay lµm hµm nhai; GÇn mùc th× ®en, gÇn đèn thì rạng… 8. Câu đố: Văn vần, miêu tả sự vật theo lối ám chỉ, nhằm giải trí và rèn luyện khả năng liên tưởng suy ®o¸n. VD: Võa b»ng c¸i vung mµ vïng xuèng ao (MÆt tr¨ng) 9. Ca dao - d©n ca: V¨n vÇn, diÔn t¶ t×nh c¶m, thường có nhạc. VD: ThuyÒn ¬i cã nhí bÕn ch¨ng Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền 10. VÌ: V¨n vÇn, kÓ l¹i hoÆc b×nh luËn vÒ c¸c sù kiÖn, nh©n vËt VD: VÌ th»ng nh¸c 11. TruyÖn th¬: V¨n vÇn, võa tù sù, võa tr÷ t×nh, thường kể về những con người nghèo khó, thể hiện khát vọng tình yêu tự do. VD: Tiễn dặn người yêu (Th¸i) 12. S©n khÊu chÌo: T¸c phÈm s©n khÊu DG kÕt hợp yếu tố trữ tình và trào lộng ca ngợi tấm gương đạo đức, phê phán mặt trái XH. VD: Quan ©m thÞ kÝnh… III. Nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña VHDG ViÖt Nam. 1. VHDG lµ kho tri thøc v« cïng phong phó vÒ đời sống các dân tộc. - Tri thức thuộc mọi lĩnh vực của đời sống: tự nhiên, XH và con người. Đó là những kinh nghiệm mà nhân dân đã đúc kết từ cuộc sống. - Tri thøc Êy ®­îc tr×nh bµy b»ng nghÖ thuËt ng«n từ của nhân dân. Đất nước ta có 54 dân tộc anh em nªn vèn tri thøc DG v« cïng phong phó. 2. VHDG có giá trị sâu sắc về đạo lí làm người. Giáo dục tinh thần nhân đạo và lạc quan, tôn vinh những giá trị con người, tình yêu thương con người và đấu tranh không mệt mỏi để giải phóng con người khỏi bất công. VD: TruyÖn TÊm C¸m. + Giúp con người đồng cảm, chia sẻ với nỗi bất h¹nh cña TÊm. + Khẳng định phẩm chất của Tấm. 14 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> + Lªn ¸n kÎ xÊu, kÎ ¸c. Yêu cầu HS đọc SGK 3. Giá trị nghệ thuật to lớn của VHDG đóng vai ? VHDG cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt trß quan träng trong nÒn v¨n häc d©n téc. - V¨n häc ®­îc ch¾t läc, mµi ròa trë thµnh nh÷ng ntn ? viªn ngäc s¸ng. - NhiÒu t¸c phÈm trë thµnh mÉu mùc vÒ nghÖ thuËt. - Truyện dân gian là tác phẩm được nhiều người yªu thÝch. - Th¬ ca d©n gian mang ®Ëm chÊt tr÷ t×nh lµm say đắm lòng người. * ghi nhí Gọi 2 HS đọc ghi nhớ SGK SGK trang 19 4. Cñng cè - HÖ thèng ND: theo bµi häc - NhËn xÐt chung 5. DÆn dß Học bài. Làm các bài tập giờ tiếng Việt để luyện tập. 15 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span>