<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<i>ChưítniỊ 4</i> • <i>S ự m a t đa d ang sinh học</i>

<i>C h ư ơ n g 4</i>

S ự M Ấ T Đ A D Ạ N G S I N H H Ọ C_■ _• _•

S ự l.ổn t ạ i c ủ a các loài h iệ n n a y đ a n g ỏ các mức độ k h á c
n h a n . T ù y th u ộ c .vào n g u v cơ s u y th ó a i , h a y m ấ t m á t m à c h i a
r;» cat m ứ c độ k h á c n h a u . Tô ch ứ c Q u ố c tê vế Báo tồ n t h i ê n
n h i õ n v à T à i n g u y ê n t h i ê n n h i ê n (IU C N ) d à để x u ấ t các c ấ p
đ á n h g iá ỏ các m ứ c độ su y th ó a i v à đ ã dược s ử d ụ n g t r o n g s á c h
Dỏ V iệ t N a m n h ư s a u :

1. D Á N H G I Á C H Í N H

D a n g n g u v c ấ p ( đ a n g b ị đ e d ọ a t u y ệ t c h ủ n g ) -
E n d a n g e r e d (E )

Là n h ữ n g t a x o n d a n g bị đe d ọ a t u y ệ t c h ủ n g v à k h ô n g c h ắ c

<i>cO</i> t h ể t ồ n t ạ i n ê u các n h â n tô đe dọ a v ẫ n tiếp diễn. G ồm
n h ú n g t a x ơ n có sơ lượng g iả m đ ế n m ứ c b áo đ ộ n g hoặc đ i ể u
k iệ n s ố n g c ủ a c h ú n g bị s u y t h ó a i m ạ n h m ẽ đ ế n mức có t h ể bị
t u y ệ t c h ủ n g .

S ẽ n g u y c â p ( c ó t h ể b ị đ e d ọ a t u y ệ t c h ủ n g ) -
V u l n e r a b l e (V)

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

120

<i>Đ a d ạ n g sin h học và Bảo tồn thiên nhiên -</i> Lê T rọ n g Cúc

C ũ n g g ồ m n h ữ n g t a x o n t u y s ố lượng còn k h á n h ư n g vì c h ú n g

có g iá t r ị k i n h t ế lớn. n ê n việc tìm b ắ t, k h a i t h á c được ti ế n
h à n h t h ư ờ n g x u y ê n ở m ọi nơi, d ễ đ ư a tới bị đe dọa.

H i ế m ( c ó t h ể s ẽ b ị n g u y c ấ p ) - R a r e (R )

G ồ m n h ữ n g t a x o n có p h â n b ố h ẹ p ( n h ấ t là c ủ a n h ữ n g chi
đ ơ n loài), sơ' lư ợ n g ít, t u y h i ệ n tạ i c h ư a p h ả i là đối

tượng

(ỉang

hoặc sẽ bị đe dọa, nhưng sự tồn tại lâu dài của chúng là mong

m a n h .

2 . C Á C C Ấ P Đ Á N H G I Á K H Á C

BỊ đ e d ọ a - T h r e a t e n e d (T): Là n h ữ n g t a x o n t h u ộ c m ộ t
t r o n g các c ấ p t r ê n , n h ư n g c h ư a đ ủ tư liệu đ ể x ếp c h ú n g vào
c ấ p c ụ t h ể nào.

B i ế t k h ô n g c h í n h x á c - I n s u f f i c ie n t ly (K): L à n h ữ n g t a x o n
n g h i n g ờ v à k h ô n g b i ế t c h ắ c c h ắ n c h ú n g th u ộ c loại n à o t r o n g
c á c c ấ p t r ê n vì t h i ế u t h ô n g t i n . Các loài n ê u t r o n g c ấ p n à y d ể
h y v ọ n g chờ các t á c g iả x á c đ ị n h mức cụ t h ể c ủ a c h ú n g .

3 . S ự T H A Y Đ Ổ I Đ A D Ạ N G S I N H H Ọ C T H E O T H Ờ I
G I A N

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

n h i ê u lồi, có b a o n h i ê u k iể u h ệ s i n h t h á i , b a o n h i ê u loài đ ã
m ấ t (ỉi, bao n h i ê u k iể u h ệ s i n h t h á i d ầ bị h ủ y d iệ t. D ự a t r ê n
c á c m ầ u hỏa t h ạ c h có dược, người t a c h o r à n g s ự s ô n g x u ấ t
h i ệ n t r ẽ n Trối đ ấ t vào cuối <i>t i ề n </i> <i>c a m b ri</i> v à đ ầ u <i>c a m b r i .</i> S ự đ a

d ạ n g c ủ a các s i n h v ậ t d a b à o t ă n g lê n m ộ t c á c h c h ậ m c h ạ p bởi
các s i n h v ậ t n h ỏ và đơn g iá n s a u g ầ n 3 tỷ n ă m . Người t a c h ư a
bjêt một cạch c h ắ c c h á n s ự đ a cỉạng h ó a c ủ a các s i n h v ậ t b ậ c
cao vào thòi đ iể m nào. N h ư n g t h e o các d ẫ n liệ u về h ó a t h ạ c h
cho thííy, p h ầ n lớn các n g à n h ( p h y t a ) đư ợc b ắ t đ ầ u t r o n g g ia i
đ o ạ n n à y và sơ lượng lồi t ă n g lên m ạ n h mẽ. Sô lư ợ n g các loài
va các họ n g à y c à n g t ả n g lên vào g iữ a C a m b i v à P l e i t o x e n .
N h ư n g s a u đó. các lồi bị h ủ y d iệ t m ạ n h mẽ. D ự a t r ê n các m ẩ u
hóa t h ạ c h người t a ước t í n h t r o n g s u ố t t h ò i k ỳ <i>P h a n ero zo ic</i>

(bao gồm Paleozoic, M esozoic và <i>C enozoic)</i> tốc độ h ủ y d i ệ t ước

t í n h là 9% t r ê n t r i ệ u n ă m , h a v k h o ả n g 5 n á m lại có m ộ t loài bị
m â t (R aup. 1978). V ào <i>Pleitocence,</i> b ă n g h à đ ã ả n h h ư ơ n g
m ạ n h m ẽ điểu k i ệ n k h í h ậ u c ủ a T r á i đ ấ t v à s i n h q u y ể n . N h i ề u
n h à địa c h ấ t và đ ịa s in h học k h ẳ n g đ ị n h r ằ n g , r ừ n g m ư a n h i ệ t
đctì c ủ a n a m Mỹ v à c h â u P h i đà c h u y ể n t h à n h các s.avan k h ô
trOhg s u ỏ t thòi kỳ ti ề n b ă n g h à. R ừ n g m ư a n h i ệ t đới bị t h u n h ỏ
lại. Về lý th u y ế t , vì r ừ n g m ư a n h i ệ t đới bị t h u n h ỏ l à m ch o sơ
lưỢhg lồi giảm di m ã n h liệt. Người t a ước t í n h , s ự s u y g i ả m các
loài h iệ n nav do nơi sô n g bị h ủ y hoại có t h ể so s á n h

được

với s ự
su y g iả m cấc loài do sự h ủ y hoại nơi s ô n g lúc b ấ y giờ.

4. S ự T H A Y Đ Ổ I Đ A D Ạ N G S I N H H Ọ C T H E O K H Ô N G
G I A N

N h ìn c h u n g , t r o n g đ i ề u kiện Lự n h i ê n , đ a d ạ n g loài c a o ở
n h ữ n g v ù n g có d iề u k iệ n k h í h ậ u ấ m á p và g i ả m d a n <i>(i</i> n h ữ n g

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

122

<i>Đa d ạ n g sinh học và Bảo tổn thiên nhiên -</i> Lê T rọ n g C úc

nơi có đ i ể u k i ệ n l ạ n h hơn t h e o c a o độ và vĩ độ. T r ê n đ ấ t hển.
đ a d ạ n g s i n h học t h ư ờ n g g ià u ở n h ữ n g nơi m ư a n h i ề u v à n ghẻo
ở n h ữ n g nơi k h ô h ạ n . G i à u n h ấ t v ẫ n là v ù n g r ừ n g ẩ m nrúệt.
đới. T u y n h i ê n , người t a v ẫ n c h ư a b iế t được m ộ t cách đ ầ \ đ ủ
về d a d ạ n g s i n h học ở t ấ t cả các h ệ s i n h t h á i t r ê n bề m ặ t T r á i
đ ấ t . N g u y ê n n h â n đối với dao đ ộ n g đ ịa lý r ộ n g lón ở đ a d ạ n ỵ
loài, và cá b i ệ t đối với s ự đ a d ạ n g r ấ t cao ở v ù n g r ừ n g ẩ m m i ệ t
đới c ũ n g c h ư a được h i ể u b iế t m ộ t c á c h tư ờ ng t ậ n , các c â u hiỏi
n à y chỉ mói được đ ặ t ra liên q u a n đ ế n h a i v ấ n để: n g u ồ n gố('
c ủ a đ a d ạ n g s i n h học t h ô n g q u a q u á t r ì n h ti ế n h ó a c ủ a loài 'VÙ
s ự d u y t r ì đ a d ạ n g s i n h học. c ả h a i c â u hỏi đó đểu p h ả i ỉ e m
x é t đ ế n các đ i ề u k i ệ n h i ệ n t ạ i v à lịch s ử (địa c h ấ t h o ặ c ,iê n
hóa), phố’ b iế n ở các v ù n g r i ê n g biệt, th ư ờ n g là th e o đ i ề u k i ệ n
k h í h ậ u n h ư n g c ũ n g có v ù n g th e o đ iể u k i ệ n t h ổ n h ư ỡ n g và đtịn
h ìn h . Nói c h u n g là ở n h ữ n g v ù n g có các h ệ s i n h t h á i đ ỉ n h <b>Cìực</b>
(climax) th ì đ a d ạ n g hơn n h ữ n g v ù n g t r ẻ hơn. T u y nhiên, <í
n h ữ n g v ù n g có các h ệ s i n h t h á i p h â n b ố k iể u d a báo, ở các gúai
đ o ạ n d iễ n t h ế k h á c n h a u t í n h đ a d ạ n g còn p h o n g p h ú h(ơn
n h ữ n g hệ s i n h t h á i đ ỉ n h cực. s ố lượng loài m à các n h à khtoa
học dự đ o á n t r ê n t h ế giới có s ự s a i k h á c r ấ t lớn, n h ư n g h ầ u hiết
đ ề u t h ố n g n h ấ t r ằ n g h à n g t r i ệ u loài n ữ a sẽ được p h á t b iệ n ,
trước h ế t l à các lồi cơn t r ù n g , vi s i n h v ậ t và các loài đ ộ n g v ậ t
k h ô n g xương số n g k h á c .

5. S ự S U Y G I Ả M Đ A D Ạ N G S I N H H Ọ C_• _* _•

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

<i>Ch ương 4 - S ự m á t đa dạng sin h học</i>

123

r ừ n g n h i ệ t dới đ a n g bị s u y thóai, h a y nói đ ú n g hơn là đ a n g bị
m ấ t di các m ả n h rừ ng, m à các m ả n h r ừ n g n à y là nơi s i n h sống
c ủ a các loài s i n h vật. H i ệ n n a y chỉ có 5% d i ệ n tích r ừ n g được
b á o vệ t r o n g các vườn quốc gia, các k h u d ự t r ữ t h i ê n n h iê n ,
( ' h i có <i>4%</i> d i ệ n tích k h u bảo vệ ở c h â u Phi, 2% ỏ Mỹ L a t i n h
v à <i>6% ở</i> c h â u Á. Đ ây c h ư a nói đ ế n s ự m ấ t m á t các loài m à t a
k h ô n g t h ấ y được t r o n g các v ù n g đảo, v ù n g s a n hơ, và các lồi
đ ộ n g v ậ t k h ó n h ậ n b i ế t n h ư côn t r ù n g t r ê n các t á n cây, đ a n g
đ ư ợ c n g h i ê n cứ u r ấ t h ạ n chế. M a y m ắ n ỉà các loài ở v ù n g n h i ệ t
đ ớ i t h ư ờ n g cục bộ hơn so với các v ù n g ơn đói. Vì vậy, h ậ u q u ả
g i á m 90% r ừ n g n h i ệ t đới đ ã k h ô n g l à m g iả m sơ' lư ợ ng lồi số n g
t r o n g 10% d iệ n tích r ừ n g còn lại, t h a y vì p h ả i c h ị u sự đe dọa
rn;ạnh m ẽ t r o n g tư ơ n g lai.

N h ì n lại k h o ả n g 6 0 0 t r i ệ u n ă m trước đ â y t h ì tốc độ h ủ y
clitệt t r u n g b ì n h 1 loài t r o n g m ộ t n ă m ( R a u p a n d S e p k o sk i,
19*84). H iệ n n a y tốc độ đó t ă n g lên h à n g t r ă m lầ n , t h ậ m chí có
riơii lên đ ế n h à n g n g à n lầ n ( M a y e r s 1986; R a v e n , 1987). T u y
Iibiiên, s ự m ấ t m á t trước đ â y c h ủ y ế u là do các q u á t r ì n h tự
n h ũ ê n . N g à y n a y c h ủ y ế u do tá c đ ộ n g m ạ n h m ẽ c ủ a loài người,
( ’h ú n g t a h ã y x e m xét các k h u r ừ n g n h i ệ t đới. R ừ n g n h i ệ t đới
ch ỉ c h i ế m 7% b ề m ặ t T r á i đ ấ t. n h ư n g c h ứ a đ ự n g k h o ả n g 50%

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

124 <i>Đa d ạng sinh học và Bào tổn thiên nhiên -</i> Lê T rọng Cúc

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

<i>C hương 4 ■ S ự m ấ t đa d ạng sin h học</i> 125

6. N G U Y Ê N N H Ả N SƯY G I Ả M Đ A D Ạ N G S I N H H Ọ C_• _#

Q u a các thời kỳ đ ịa c h ấ t , t ấ t cả các loài đ ề u bị t h u n h ổ k h u

p h â n bó. S ự s u y Lhóai c ủ a n h i ề u loài n h ư vậy, m ộ t m ặ t là do
các q u á t r ì n h tự n h i ê n c h ứ k h ô n g p h ả i do tá c d ộ n g c ủ a con
người n h ư h ủ y d iệ t do b iê n đ ộ n g d ị a c h ấ t , t h a y dôi k h í h ậ u ,
d ộ n g đ ấ t , p h u n lửa, v.v. T u y n h i ê n , s ự t u y ệ t c h ủ n g các loài
c ú n g gáv r a d o tá c đ ộ n g t r ự c tiê p hoặc g i á n tiê p c ủ a con người.
T h a y dối đ i ề u k iệ n k h í h ậ u t o à n c ầ u (iưới ả n h h ư ở n g c ủ a h o ạ t
đ ộ n g con n g ư ờ i là m s u y thoai t ầ n g ôzôn, m ư a a x í t và m ộ t sô
t á c (lộng k h á c lên c h í n h các s in h v ậ t và nơi s ố n g c ủ a chúng,
c ũ n g n h ư t á c đ ộ n g lâ u d ài lên các đ ặ c t í n h di t r u y ề n c ủ a q u ầ n
t h ể và các c h u t r ì n h v ậ t lý. hóa học và s i n h học tro n g sự d u y trì
d a d ạ n g s i n h học. Ả nh h ư ở n g c ủ a ô n h i ễ m lên các loài và lên nđi
so n g có t h ể k h ó n h ậ n t h ấ y n h ư n g nó tỏa rộ n g và kéo dài. N h ữ n g
n ă m g ầ n đ â y . người t a đ ã t h ấ y rõ p h ầ n n à o tá c d ộ n g c ủ a các
c h ấ t ô n h i ễ m lên các loài h o a n g dại v à các h ệ s in h th á i. R ấ t tiếc
lít xác đ ịn h tố c độ t u y ệ t c h ủ n g c ủ a các loài ở cả h iệ n tạ i và q u á
kliu là r ấ t k h ó k h ă n và h ầ u n h ư k h ô n g t h ể là m được.

M ấ t nơi s ố n g v à là m s u y thoái nơi s ố n g là sự đe dọa lớn
n h ấ t dối với đ a d ạ n g s i n h học. Con người lu ô n luôn t á c đ ộ n g và
là m t h a y đổi các h ệ s i n h t h á i là nơi s ố n g c ủ a các s i n h v ậ t. Tốc
độ v à q u y m ô t h a v đổi p h ụ th u ộ c vào tốc độ t ă n g d â n số, n g h è o

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

126

<i>Đa d ạ n g sin h học và B ảo tồn thiên nhién</i> - Lé T rọng Cúc

k ỷ q u a , d iệ n tích đ ấ t c a n h t á c t r ê n to à n t h ê giới t á n g 74%,
d i ệ n tí c h đ ấ t d ồ n g cỏ t ă n g 113%. C ũ n g t r o n g thời g ia n đó, r ừ n g
v à c á c t h ả m th ự c v ậ t c â y gỗ k h á c su y g iả m 21%. ư ớ c t í n h 4,6
t r i ệ u h a r ừ n g ẩ m n h i ệ t đới bị c h ặ t t r ắ n g h à n g n ă m . H à n g n à m
m ấ t đi 6,1 t r i ệ u h a r ừ n g ẩ m r ụ n g lá, 2,5 t r i ệ u h a r ừ n g t r ê n núi
v à 1,8 t r i ệ u r ừ n g k h ô r ụ n g lá. H à n g n ă m t r u n g b ìn h có k h o ả n g

1 8 0 .0 0 0 k m 2 r ừ n g n h i ệ t đới v à đ ấ t r ừ n g bị p h á t q u a n g , m ộ t sô'
là đ ể l à m n ư ơ n g rẫ y , m ộ t s ố đ ể p h á t t r i ể n đ ấ t n ô n g n g h iệ p
k h á c . Việc k h a i t h á c gỗ m à p h ầ n lớn k h ô n g th e o cách bền
v ữ n g , đ a n g là m s u y g i ả m đ a d ạ n g s i n h học c ủ a hơn 44.000 km*
h à n g n ă m .

N g ư ò i t a ước t í n h h à n g n ă m có t ừ 60-70 n g à n k m 2 đ ấ t
n ô n g n g h i ệ p k h ô n g s i n h lợi n ữ a bởi

nạn

xói mịn. H ệ t h ô n g tưới
t i ê u bơ" t r í k h ô n g hợp lý d ẫ n đ ế n n ạ n ú n g lụt, n h i ễ m c h u a m ặ n ,
đ ã l à m h ư h ỏ n g n h i ề u v ù n g đ ấ t r ộ n g lớn và p h ì n h i ê u , n ă n g
s u ấ t g i ả m s ú t t r ê n m ộ t d i ệ n t í c h k h o ả n g 15.000 k m 2 h à n g
n ă m . N ạ n th o á i hó a đ ấ t đ a n g l a n r ộ n g ở các v ù n g k h ô h ạ n ,
l à m ả n h h ư ở n g đ ế n 5,5 t r i ệ u h a h a y g ầ n 70% d iệ n tíc h đ ấ t

v ù n g này .

C ò n n h i ề u v ấ n đ ể n g h i ê m t r ọ n g k h á c đ a n g n ẩ y s i n h d
n h ữ n g k h u vực m à r ừ n g n h i ệ t đới đ ã bị p h á t r ụ i đ ể l à m đ ồ n g
cỏ c h ă n ni. T ì n h t r ạ n g n à y t h ư ờ n g được k h u y ế n k h í c h b ằ n g
c á c h g i ả m n h ẹ t h u ế , t h ừ a n h ậ n v à t r a o q u y ể n sở h ữ u đ ấ t ở
n h ữ n g nơi r ừ n g đ ã bị c h ặ t p h á . N ạ n t h i ế u c h ấ t d in h dưỡng, xói
m ị n , m ấ t k h ả n ă n g giữ nưởc, đ ã x ẩ y r a c ù n g m ộ t lúc là m cho
n h i ề u d iệ n tích đ ấ t r ừ n g n à y m ấ t n ă n g s u ấ t v à có c h i ể u h ư ớ n g
t h o á i h ó a n ặ n g hơn.

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

<i>c h ư ơ n g 4 ■ S ự m ấ t đa d ạ n g sinh học</i>

127

c á u , n h ư n g s ự xói m ịn gen I r o n g các q u ầ n t h ể n à y là mối q u a n
t ó m đ ặ c b i ệ t c ủ a lồi ngưịi, nó liên q u a n d ê n việc đ á p ứ n g

l ư ơ n g Ih ự c v à t í n h bền v ữ n g th íc h nghi c ủ a t h ự c t i ễ n n ô n g
n g h i ệ p íiịa p h ư ơ n g . Đối với các q u ầ n t h ể t h u ầ n hóa, m ấ t q u a n
h ệ họ h à n g h o ạ n g d ạ i c ủ a c â y t r ồ n g c ũ n g là b ă n k h o á n t ư ơ n g
tự. C ác t à i n g u y ê n di t r u y ề n n à y k h ô n g n h ữ n g tạ o n ă n g s u ấ t
<b>c h o h ộ t h ố n g n ô n g n g h i ệ p đ ịa p h ư ơ n g m à cò n ch o c á c c h ư ơ n g</b>

t r ì n h lai, c u n g c ấ p các đ ặ c đ iể m cơ b ả n như: c h ố n g c h ị u b ệ n h
t ậ t có giá t r ị d in h dưỡng, có k h ả n ă n g c h ị u đ ự n g ở q u y m ô
t o à n c ầ u , t r o n g các h ệ t h ố n g t h â m c a n h và nó sẽ n h â n lên g ấ p
bội t ầ m q u a n t r ọ n g t r o n g q u y mô t h a y đổi k h í h ậ u . Xói m ị n đ a
d ạ n g t r o n g các k h o gen cây t r ồ n g là r ấ t k h ó t r ì n h b ày v ề m ặ t
s ố lượng; t h e o c h i ề u h ư ở n g ước đ o á n g iá n tiế p t h ì tỷ lệ đ ấ t
t r ồ n g t r ê n t h ế giới dổi với các giống cao s ả n n h ư n g đ ồ n g n h ấ t

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

128 <i>Đ a d ạ n g sin h học và Bảo tón thiên nhiên</i> - Lô T rọng Cúr

C ác loài c ũ n g bị h ủ y d i ệ t bởi con người t h ô n g q u a m ộ t loại
các t á c đ ộ n g . Có t h ể c h i a r a h a i loại tá c đ ộ n g c h í n h : t r ự c tiế p
k h a i t h á c q u á m ứ c v à g i á n t i ế p - là m m ấ t nơi s ô n g v à t h a y đổt
nơi số n g . K h a i t h á c q u á m ứ c các loài k i n h tê là n h â n t ố cực kỳ
q u a n t r ọ n g , l à m m ấ t đ a d ạ n g s i n h học có t í n h c h ấ t lịch s ử và
đ a n g đ e d ọ a ở n h i ề u v ù n g t r ê n t h ế giới. K h a i t h á c q u á m ứ c là
n h â n t ố h à n g đ ầ u l à m g i ả m s ố lư ợ n g các loài t r ê n t h ế giói.

C á c lồi n h ậ p nội c ũ n g l à m m ấ t đ a d ạ n g s i n h học. C á c loài
n h ậ p nội t h ư ờ n g n h a n h c h ó n g c h i ế m ư u t h ế nơi s ô n g mới và
loại t r ừ các loài đ ặ c h ữ u ; l à m đ ả o lộn các q u á t r ì n h s i n h t h á i
t r o n g hệ. K h o ả n g 40% c á c loài bị m ấ t t r o n g các t h ủ y vực do tá c
đ ộ n g c ủ a c á c loài n h ậ p nội.

6.1. S ự t u y ệ t c h ủ n g c á c l o à i

</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>

<i>Chương 4</i> - <i>S ự m ấ t đ a d ạ n g sin h học</i>

129

Tốc độ t u y ệ t c h ú n g c ủ a c á c loài t r o n g t h i ê n n h i ê n là r ấ t
khác* n h a u . ỉ)ơì với m ột sơ q u ẩ n t h ể , m ộ t v à i c á t h ể có t h ể s ô n g
SÓI ciai d ắ n g m ộ t vài n ă m . vài c h ụ c n ă m , v à m ặ c cỉù c h ú n g v ẫ n
có t h ể tồn tạ i, n h ư n g sự d u y trì nịi g iơ n g c ủ a nó là m o n g m a n h
v à s ố p h ậ n cuối c ù n g là c ũ n g đi đ ế n t u y ệ t c h ủ n g . Ví dụ, m ộ t
vài cây gỗ s ố n g sót. kéo d à i vài, b a c h ụ c n ă m h a y h à n g t r ă m
n ă m n h ư n g k h ô n g cỏ k h á n ă n g s i n h s ả n v à p h á t t r i ể n . N h ữ n g
loài n à y dược coi là h iệ n t h â n c ủ a “c á i c h ế t d a n g s ố n g ’. M u ô n
b ả o vệ khỏi s ự t u y ệ t c h ủ n g c ủ a các loài, c ầ n t h i ô t p h ả i tìm r a
n h ữ n g n g u y ê n n h â n và y ế u <i>tố</i> l à m ch o loài bị t u y ệ t c h ủ n g .

6.2. K h a i t h á c q u á m ứ c c á c l o à i

</div>
<span class='text_page_counter'>(12)</span><div class='page_container' data-page=12>

130 <i>Đa d ạ n g sin h học và Bảo tồn thiên nhiên</i> - Lê T rọng Cue

t r o n g n h ữ n g m ù a n h ấ t đ ị n h , t h ậ m ch í n h ữ n g giờ n h ấ t đ ịn h
t r o n g n g à y . C ấ m s ả n b á t các con cái, các con non, các con còn
m a n g t r ứ n g , đ ặ c b i ệ t c ấ m k h a i t h á c t r o n g thời kỳ s i n h s ả n .
C á c q u y đ ị n h n à y đ ã đ ả m b ả o cho sự k h a i t h á c t à i n g u y ê n
đ ư ợ c l â u d à i h ơ n v à b ề n v ữ n g hơn. T h ê m à n g à y nay, tài
n g u y ê n t h i ê n n h i ê n d a n g bị k h a i t h á c b ằ n g các p h ư ơ n g t h ứ c
n h a n h n h ấ t , t à n p h á n h i ề u n h ấ t . H o ạ t đ ộ n g đ ầ u t i ê n c ủ a con
ng ư ờ i g â y n ê n s ự s u y t h ó a i đ a d ạ n g s í n h học được n h ậ n b iế t là
việc t i ê u d i ệ t các loài t h ú lớn ở c h â u ú c , Bắc Mỹ v à N a m Mỹ,
v à o th ờ i k ỳ đ ầ u c ủ a c h ủ n g h ĩ a th ự c d â n t ạ i các c h â u lục n à y
c á c h đ â y h à n g n g à n n ă m . V à n g à y nay , h ễ có t h ị trư ring ti ê u

t h ụ s ả n p h ẩ m là người d â n t ì m mọi cách để k h a i t h á c với m ứ c
tối đ a , s ử d ụ n g b ấ t kỳ p h ư ơ n g p h á p n à o đ ể t h u được n h i ề u s ả n
p h ẩ m n h ấ t , lợi n h u ậ n cao n h ấ t . Họ đ ã s ử d ụ n g các p h ư ơ n g
p h á p đ á n h b á t c á b à n g lưới m ắ t nhỏ, n ổ m ìn, x u n g đ i ệ n có t í n h
h ủ y d iệ t. Ở các nước có c h i ế n t r a n h , có n h i ề u loại người d u
n h ậ p t h ì t r o n g t ì n h t r ạ n g h ỗ n loạn đó là m ch o n h ữ n g q u y đ ị n h
t r u y ề n t h ố n g m ấ t d ầ n h i ệ u lực. Ó V iệt N a m , k h i t h ị t r ư ờ n g
t h ư ơ n g m ạ i q u a b iê n giới được mở rộ n g t h ì các s ả n p h ẩ m p h i
gỗ được b á n q u a b iê n giới m ộ t cách r ấ t n h ộ n n h ịp . Việc k h a i
t h á c q u á m ứ c các loài r ù a . c h i m c ả n h , cây, con là m th u ố c , đ ộ n g
v ậ t r ừ n g l à m đ ặ c s ả n cho t h ị t r ư ờ n g t r o n g nước và b á n q u a
b i ê n giới đ ã l à m ch o đ a d ạ n g s i n h học bị s u y g iả m t r ầ m trọ n g .
K h a i t h á c t à i h g u y ê n t h i ê n n h i ê n , h ủ y d i ệ t các loài m ộ t m ặ t do
s ă n b ắ t t r ự c Liếp, m ặ t k h á c b ằ n g con đ ư ờ n g g iá n t i ế p do p h á t
đố t, là m m ấ t nời cư t r ú c ủ a đ ộ n g v ậ t và các h ệ s i n h t h á i. S ự
s u y t h ó a i đ a d ạ n g s i n h học c à n g n g à y c à n g t ă n g lên do các q u á
t r ì n h s i n h t h á i k h á c x u ấ t h i ệ n n h ư s ự p h â n m ả n g r ừ n g , s ự s a

</div>
<span class='text_page_counter'>(13)</span><div class='page_container' data-page=13>

<i>Chiùing 4</i> - <i>S ự m ấ t đa d ạ n g sin h học</i> 131

6.3. S ự t à n p h á c á c h ệ s i n h t h á i

Mối đe d ọ a c h í n h đơi với đ a d ạ n g s i n h học là do s ự t à n Ị)há
các hộ s i n h t h á i , l à m m ấ t nởi cư t r ú c ủ a các s i n h v ậ t . M ấ t nơi
CƯ t r ú là n g u y cơ đ ầ u t i ê n l à m ch o các đ ộ n g v ậ t có x ư ơ n g s ố n g
bị đ<‘ dọa v à t h ự c v ậ t bị s u y t h ó a i d ẫ n đ ế n s ự t u y ệ t c h ủ n g . Nói
d ế n da d ạ n g s i n h học p h ả i k ể đ ế n các h ệ s i n h t h á i r ừ n g m ư a
n h i ệ t (Mi. V ai trò c ủ a c á c h ệ s i n h t h á i r ừ n g m ư a n h i ệ t đới t h ậ t
1:1 q u a n t r ọ n g , c h ú n g c h ỉ c h i ế m k h o ả n g 7% d i ệ n tí c h b ề m ặ t
T r á i díYt, n h ư n g ước t í n h c h ú n g c h ứ a hơn 50% t ổ n g sơ lồi.

1 >iộn tích b a n đ ầ u c ủ a r ừ n g m ư a n h i ệ t đới v à các loại r ừ n g ẩ m
n h i ệ t đói r ộ n g k h o ả n g 16 t r i ệ u k m 2 (R. P r i m a c k , 1 9 9 9 b ả n
dịch), n ă m 1982 d ự a t h e o ả n h v à sô liệu v i ễ n t h á m c h ỉ cò n lạ i
9,5 t r i ệ u k m 2. T r o n g v ò n g 3 n ă m t i ế p th e o , n ă m 1985 m ộ t t r i ệ u
k r r r r ừ n g n ữ a đ ã bị m ấ t . H i ệ n n a y , h à n g n ă m t r u n g b ì n h
80.000 k m 2 r ừ n g bị m ấ t h o à n t o à n v à 1 0 0 .0 0 0 k m 2 bị s u y t h ó a i
líUn cho c ấ u t r ú c h ệ s i n h t h á i h o à n t o à n bị t h a y đổi. Với tốc độ
m ấ t r ừ n g n h ư h i ệ n n a y t h ì t r o n g m ộ t t ư ơ n g lai k h ô n g xa,
k h o á n g 40 n ã m tói s ẽ c h ỉ còn lại r ấ t í t r ừ n g n h i ệ t đới n g u y ê n
vẹn nhờ m ộ t sô k h u n h ỏ đ ặ t dưới s ự b ả o tồ n n g h i ê m n g ặ t . T ì n h
h ì n h c ũ n g có t h ể tồi Lệ hơn, q u á t r ì n h s u y g i ả m có t h ể x ả y r a
n h a n h c h ó n g h ơ n do d â n s ố n g à y c à n g g ia t ă n g , t ì n h t r ạ n g đói
n g h è o n g à y c à n g n ặ n g n ể, á p lực d â n s ố v à n g h è o đói n g à y
c à n £ d è n ặ n g lên t à i n g u y ê n s i n h q u y ể n .

</div>
<span class='text_page_counter'>(14)</span><div class='page_container' data-page=14>

132 <i>Đa d ạng sinh học và Bảo tồn thiên nhiên</i> — Lê T rọ n g Cúc

việc n ấ u n ư ớ n g và sưởi ấ m , 45.000 k m L' mỗi n ă m bị p h á do các
công ty k h a i t h á c gỗ và 20.000 k m 2 mỗi n ă m bị k h a i q u a n g để
lấy đ ấ t cho c h ă n n u ô i gia súc và t r ồ n g c â y công n g h iệ p . Quy
mô các h o ạ t đ ộ n g n à y k h á c n h a u ỏ các v ù n g đ ị a lý k h á c n h a u :
k h a i t h á c gỗ là h o ạ t đ ộ n g q u a n t r ọ n g ỏ v ù n g n h i ệ t đới c h â u Á.
c h ă n nuôi gia s ú c p h á t t r i ể n m ạ n h ở v ù n g n h i ệ t đới c h â u Mỹ,
t r a n g t r ạ i , k h a i t h á c củi ở c h â u Phi.

6.4. R ừ n g n g ậ p m ặ n b ị h ủ y h o ạ i

M ộ t t r o n g n h ữ n g h ệ s i n h t h á i q u a n t r ọ n g n h ấ t t r o n g h ệ
t h ố n g đ ấ t n g ậ p nước ở v ù n g n h i ệ t đới là r ừ n g n g ậ p m ặ n . R ừng
n g ậ p m ặ n c h ủ y ế u p h á t t r i ể n ở các v ù n g cửa s ô n g ven b iể n

nước m ặ n h o ặ c nước lợ, đ ặ c b iệ t là n h ữ n g nơi có lớp b ù n đ á y
dày . C ác loài t h ự c v ậ t ư u t h ế t r o n g r ừ n g n g ậ p m ặ n là các loài
s ú v ẹ t t h í c h n g h i với đ iể u k i ệ n môi t r ư ờ n g nước m ặ n . R ừ n g
n g ậ p m ặ n r ấ t q u a n t r ọ n g vì là nơi s i n h s ả n , c u n g c ấ p t h ứ c ă n
cho n h i ề u lồi tơm cá, là nơi cư t r ú c ủ a n h i ề u loài đ ộ n g v ậ t và
c ũ n g là nơi c u n g c ấ p các tà i n g u y ê n gỗ, t h a n củi và các n g u y ê n
liệu cho các n g à n h s ả n x u ấ t công n g h i ệ p khác. Ngoài ra , r ừ n g
n g ậ p m ặ n cịn đ ó n g vai trò s in h t h á i vô c ù n g q u a n t r ọ n g k h á c là
bảo vệ v ù n g v e n bò, lưu giữ p h ù sa m ỏ rộ n g v ù n g đ ấ t v e n bò.
M ặc d ù r ừ n g n g ậ p m ặ n đóng vai trị q u a n t r ọ n g n h ư v ậ y n h ư n g
n h ữ n g n ă m g ầ n đ â y nó bị t à n p h á n h i ề u đ ể nuôi t r ồ n g t h ủ y s ả n .
n h ấ t là các nước ở v ù n g Đ ông N a m Á. ở P h ilip p in t r o n g 100
n ă m qu a, hơn 50% diện tích r ừ n g n g ậ p m ặ n đã bị p h á hủv.

6.5. C á c r ạ n s a n h ô b ị t à n p h á

</div>
<span class='text_page_counter'>(15)</span><div class='page_container' data-page=15>

<i>Chư<tng 4</i> - <i>S ự m ấ t đa d ạ n g Rinh học</i> 133

s ô n g c ủ a h à n g n g à n lồi t ầ m q u a n t r ọ n g k i n h t ế n h ư tơm.
cá. c u a . sị. t r a i , v.v. C ác r ạ n s a n hô là nơi c u n g c ấ p các n g u y ê n
liệu cho c h ế b i ế n th u ố c , c ũ n g là nơi d u lịch, r ấ t có giá trị cho
n h ữ n g t r ò bơi l ặ n đ ê c h i ê m n g ư ỡ n g v à c h ụ p ả n h , q u a y p h i m
Iih ữ n g r ừ n g s a n hô đ a n g n g u y ê n v ẹ n v à n h ữ n g lu ồ n g cá lớn
(la n g s ô n g t r o n g các r ạ n s a n hô. ơ n h i ề u v ù n g , các r ạ n s a n hô
c ù n g h i n h t h à n h n ê n n h ữ n g k ê t c â u b ể n c h ậ t , b ảo vệ bờ b iể n

khỏi bị xói m ị n t r o n g n h ữ n g t r ậ n bão lốn.

C h ư ơ n g t r ì n h k i ể m đ ị n h s a n hô n ă m 1997 đ ã k h ả o s á t hơn
,'Ỉ00 r ạ n s a n h ô ở 31 nước t r ê n t h ế giới, cho t h ấ y sự tổ n t h ấ t

m a n g t í n h t o à n cầ u , đ ặ c b iệ t là do k h a i t h á c q u á mức. ơ v ù n g
b iổ n Ấ n Độ - T h á i B ì n h Dương, t r o n g 179 r ạ n s a n hô được
k h ả o s á t , chỉ t ì m t h ấ y 25 lồi tơm, k h ơ n g tì m t h ấ y cá mó đ ầ u
k h u m và cá t u y ế t n à o m à m ộ t thờ i k h á p h o n g p h ú . C ác loài
h ả i s â m có giá t r ị cao v à được d ù n g l à m t h ự c p h ẩ m , tr ư ớ c .đ â y
I h ư ờ n g s ô n g k h ắ p nơi t r ê n đ á y biển, x u n g q u a n h các r ạ n s a n
hơ, t h ì h i ệ n n a y í t n h ấ t c ũ n g có b a lồi k h ơ n g t ì m t h ấ y . Trưóc
(tây, các q u ầ n t h ể có t ừ 150 đ ế n 2 5 0 loài t r a i , sò lốn được ghi
n h ậ n <i>ỏ</i> m ộ t s ố k h u b ả o tồ n th u ộ c b iể n Đỏ v à ú c , t h ì h i ệ n n a y
chỉ tì m t h ấ y co n s ố t r u n g b ì n h 17 loài t r a i lớn t h u ộ c  n Độ -
T h á i B ì n h Dương.

6.6. S ự p h â n m ả n h c á c n ơ i c ư t r ú

</div>
<span class='text_page_counter'>(16)</span><div class='page_container' data-page=16>

134 <i>Đ a d ạ n g s i n h h ọ c v à B ả o tố n th i ê n n h iê n -</i> L ê T r ọ n g C ú c

đ iệ n , giao t h ô n g hào, h à n g r à o đ ể p h ò n g c h ố n g c h á y r ừ n g , p h á t
t r i ể n t h ô n xóm, k h a i h o a n g đ ể c a n h tác, r ả i c h ấ t độc h ó a học
t h à n h t ừ n g v ệ t t r o n g c h i ế n t r a n h , h a y b ấ t k ỳ m ộ t loại h ì n h rAo
c h ắ n n à o c ũ n g c ả n t r ở việc di c h u y ể n c ủ a các loài t r o n g nơi cư
t r ú . M ộ t m ả n h h a y m ộ t p h ầ n c ủ a nơi cư t r ú mới có d i ệ n tích
n h ỏ h ơ n n h i ề u , l à m t h u ậ n t i ệ n h ơ n cho các v ậ t dữ t ấ n c ô n g con
m ồi m ộ t c á c h dễ d à n g h ơ n v à có n h i ề u n g u y cơ bị s ă n b ắ t hớn
vì k h o ả n g c á c h ti ế p c ậ n g ầ n hơn. M ặ t k h á c , s ự p h â n c ắ t có th ế
h ạ n c h ế k h ả n ă n g p h á t t á n v à đ ị n h cư c ủ a loài. R ấ t n h i ề u loài
c h i m , t h ú , côn t r ù n g s ố n g t r o n g r ừ n g k h ô n g vượt q u a được dù
m ộ t k h o ả n g t r ố n g n h ư c h i ề u r ộ n g c ủ a m ộ t con đường. S ự p h â n
c ắ t n à y c ũ n g h ạ n c h ế các loài mới x â m n h ậ p vào các k h u vực
n à y do h à n g r à o n g ă n c ả n s ự p h á t t á n l à m cho t h à n h p h ầ n loài
ỏ các p h ầ n bị p h â n c ắ t n g à y c à n g bị s u y g iả m . N h i ề u loài động

v ậ t s ố n g đơn lẻ h a y th e o b ầ y đ à n c ầ n p h ả i được t ự đo đi
c h u y ể n q u a n h i ề u c ả n h q u a n t r ê n m ộ t đ ịa b à n r ộ n g lớn đ ê tìm
t h ứ c ă n .

Nơi c ư t r ú bị c h i a c ắ t c ũ n g góp p h ầ n l à m s u y g i ả m q u ầ n
t h ể v à có n g u y cơ d ẫ n đ ế n t u y ệ t c h ủ n g . M ộ t q u ầ n t h ể lớn lúc
đ ầ u bị c h i a r a n h i ề u q u ầ n t h ể nhỏ, n h ữ n g q u ầ n t h ể n h ỏ n à y
r ấ t dễ bị tổ n t h ư ơ n g do bị ức c h ế s i n h s ả n , sai lệch vê di
t r u y ề n . Đ iể u đó k h ơ n g có n g h ĩ a là m ộ t nơi cư t r ú r ộ n g lớn cho
p h é p m ộ t q u ầ n t h ể đ ộ n g v ậ t lớn cư t r ú t h ì m ộ t p h ầ n n h ỏ c ủ a
nơi s i n h s ố n g sẽ đ ả m b ảo cho s ự tồ n t ạ i b ể n v ữ n g c ủ a n h ữ n g
q u ầ n t h ể nhỏ.

6.7. T á c đ ộ n g b i ê n

</div>
<span class='text_page_counter'>(17)</span><div class='page_container' data-page=17>

<i>C h ư ơ n g 4 - S ự m ấ t d a d ạ n g s i n h h ọ c</i> 135

<b>VÓI p h ầ n s á u tr o n g rừng. N h ữ n g tá c đ ộ n g đó trước h ế t là sự</b>
t h a y đổi các đ iề u k iệ n s i n h t h á i : á n h s á n g , n h i ệ t độ, độ ẩ m .
chị độ gió. v.v. . C á r loài t h ự c v ậ t tr ư ó c d â y s ố n g t r o n g rừ n g ,
giò đ â y trỏ n ô n k h ô n g t h í c h ứ n g với đ iề u k iệ n môi t r ư ờ n g v ù n g
b iê n n h i ề u á n h s á n g hơn. gió n h i ề u hđn. b i ế n đ ộ n g về độ ẩ m và
n h i ệ t độ c ũ n g n h i ề u hơn. Ỏ đ â y , các loài t h ự c v ậ t , các loài d â y
Nỉo ư a s á n tí có đ i ể u k iệ n x â m n h ậ p và p h á t tr i ể n . T h à n h p h ầ n
loài t h ự c v ậ t ơ v ù n g biên có t h ể t ă n g lên do các lồi mói ưa
s á n g x â m n h ậ p vào. Đ ườ n g b iê n c ủ a r ừ n g là môi t r ư ờ n g m ẫ n
c à m v à d ễ bị b iến động, t ạ i d â y các loài dịch h ạ i gây b ệ n h r ấ t
d ê s i n h sống, t ă n g cường về s ố lượng, s a u đó x â m n h ậ p vào
p h ầ n s â u h ơ n c ủ a rừ n g , c ũ n g n h ư l à m t ă n g k h ả n ă n g ti ế p xúc
<b>VỚI c á c loài đ ộ n g v ậ t , th ự c v ậ t t h u ầ n d ư ỡ n g . C ác b ệ n h d ịc h c ủ a</b>

c ác loài t h u ầ n d ư ỡ n g có t h ể lâ y la n r ấ t dễ d à n g s a n g các loài
h o a n g d ã, vốn t h ư ờ n g có k h ả n ă n g m i ễ n dịch r ấ t k é m . K h ả
n ă n g lây b ệ n h t ừ các loài s ố n g t r o n g t h i ê n n h i ê n (ổ dịch tự
n h i ê n ) s a n g các loài t h u ầ n c h ủ n g , t h ậ m c h í cho ngư ời c ũ n g
t á n g c a o k h i mức độ tiếp xúc gia tă n g .

6 . 8 . N ơ i c ư t r ú b ị ô n h i ể m

Nơi cư t r ú có t h ế k h ô n g bị ả n h h ư ở n g t r ự c ti ế p b ằ n g các
h o ạ t d ộ n g p h á h ủ y hay c h i a c ắ t c ủ a con người, n h ư n g bị ả n h
h ư ớ n g s â u s ắ c do các h o ạ t đ ộ n g k h á c , gây ô n h i ễ m môi t r ư ờ n g
nơi CƯ trú .

</div>
<span class='text_page_counter'>(18)</span><div class='page_container' data-page=18>

136

<i>Đa d ạ n g sin h học và Bảo tồn thièn nhiên -</i> Lê T rọ n g Cúc

h i ệ n tư ợ n g p h ù dư ỡn g , l à m cho t h ủ y vực bị c h ế t h ẳ n . Ô n h iễ m
c h ấ t t h ả i ỏ các sông, biển, đ ặ c b iệ t là ô n h i ễ m d ầ u , chỉ c ầ n một
giọt d ầ u c ũ n g có t h ể l o a n g r a m ộ t bề m ặ t r ộ n g d ầ u l o a n g làm
h ạ n chê k h ả n ă n g q u a n g hợp và t r a o đơì k h í ở t h ự c v ậ t th u y
s i n h , c ũ n g n h ư c h ế độ á n h s á n g đối với các đ ộ n g vật, l à m cho
đ a d ạ n g s i n h học ở các t h ủ y vực bị h ủ y d i ệ t d ầ n . T h u ố c t r ừ
s â u , c h ấ t d i ệ t cỏ, d ầ u rò rỉ, kim loại n ặ n g ( t h ủ y n g â n , chì,
thiếc..) và các c h ấ t t ẩ y r ử a k h á c có t h ể l à m tổ n t h ư ơ n g h a y giết,
c h ế t các loài s i n h v ậ t t h ủ y s i n h t r o n g m ôi t r ư ờ n g nước.

Các h o ạ t đ ộ n g c ủ a con người c ũ n g g â y ô n h i ễ m b ẩ u k h i
q u y ể n c ủ a T r á i đ ấ t . T rư ớ c đây, người t a cứ tư ở n g n h ữ n g tác
đ ộ n g n h ỏ nhoi c ủ a con ngư ời vào b ầ u k h í q u y ể n k h ổ n g lồ ấ v co
hồ n h ư k h ô n g g â y t á c h ạ i gì đ á n g kể. N h ư n g t h ự c tế, h i ệ n n ay
h à n g lo ạ t các d ạ n g ô n h i ễ m k h ô n g k h í đ a n g đe dọ a đi đ ế n h ủ y

d i ệ t các h ệ s i n h t h á i T r á i đ ấ t. Cáo n h à m á y n h i ệ t đ iệ n , côniĩ
n g h i ệ p l u y ệ n t h é p đ a n g s ử d ụ n g t h a n đ á h a y d ầ u l à m n h iê n
liệu đ ã t h ả i r a m ộ t lư ợ ng lớn n i t r a t , s u n p h a t v ào k h í q u y ể n .
Các k h í n à y k h i g ặ p hơi nước dã t ạ o t h à n h a x i t n it r ic và
s u n p h u r i c . C ác a x i t n à y liên k ế t vối các đ á m m á y t ạ o t h à n h
m ư a a x it, là m g i ả m độ p H c ủ a đ ấ t v à c ủ a nước t r o n g các ao,
hồ. sông, suối, t i ê u d i ệ t n h i ề u loài đ ộ n g v ậ t và t h ự c v ậ t tr o n g
các t h ủ y vực.

</div>
<span class='text_page_counter'>(19)</span><div class='page_container' data-page=19>

<i>( 'h ư<tng 4</i> - <i>S ự m ấ t đa d ạ n g sinh học</i>

137

<i>HỌ',</i> là h iệ u ứ n g n h à k í n h . N ồ n g độ các c h ấ t k h í n à y đ ậ m đ ặ c
h a o n h i ê u th ì n h i ệ t lư ợ n g bị t h u lại g ầ n m ặ t đ ấ t b ấ y n h i ê u và
n h i ệ t độ T r á i đ ấ t t ă n g lén b ấ y n h i ê u . T r o n g v ò n g 100 n ă m
(Ịii a. c á c n g h i ê n c ứ u ch o th ấ y : h à m lượng các c h ấ t k h í m ê t a n ,
c a c b o n i c và các c h ấ t k h í k h á c đ ã t ă n g lên m ộ t c á c h đ ể u đ ặ n và
c ò n t i ế p t ụ c g ia t ă n g t r o n g tư ơ n g lai. N g u y ê n n h â n c ủ a việc
t ì i n g h à m lư ợ ng các c h ấ t k h í n à v t r o n g k h í q u y ể n là do các
h o ạ t d ộ n g xả t h ả i t r o n g công n g h iệ p , n ô n g n g h i ệ p v à s i n h h o ạ t
eủỉỉ c o n người. Việc t ă n g h à m lượng các c h ấ t k h í “n h à k í n h ”
l à m c h o n h i ệ t độ T r á i đ ấ t t ă n g lên k h o ả n g 0 .5 ° c t r o n g t h ế kỷ
t h ư XX. C ác n h à k h o a học dự đ o á n t r o n g t h ê kỷ XXI, k h í h ậ u
T r á i đ ấ t còn ấ m lên k h o ả n g t ừ 2 đ ế n 6 ° c vì s ự g ia t ă n g h à m
liỉỢing k h í cacbonic, m ê t a n v à các c h ấ t k h í k h á c . N h i ệ t độ k h í
q u y ể n T r á i đ ấ t t ă n g lê n sẽ l à m n h i ễ u lo ạ n s ự p h â n bô* các q u ầ n
t h ể l o à i s i n h v ậ t t r ê n b ể m ặ t T r á i đ ấ t . N h ữ n g loài k h ô n g th ích
ứ n g

được

vối n h i ệ t độ c a o sẽ bị h ủ y d i ệ t n h a n h chóng. Việc
tànig n h i ộ t độ bể m ặ t T r á i đ ấ t cịn có n g u y cơ sẽ l à m t a n các
k h ố i b ă n g lớn ở các v ù n g cực. H ậ u q u ả c ủ a nó là l à m cho mực
n ư ứ c b i ể n d â n g cao. N ư ớ c b ỉể n d â n g cao sẽ là m n g ậ p l ụ t n h ữ n g
v ù n g t h ấ p , h ủ y h o ạ i các v ù n g đ ấ t n g ậ p nước v e n biển.

T ấ m lá c h ắ n ozôn t r ê n t ầ n g b ì n h lư u đ a n g bị s u y g iả m ,
chủi y ế u do các c h ấ t chloro- flu o ro cac b o n (CFC), c ũ n g là k h í
n h à k i n h do c h í n h h o ạ t đ ộ n g c ủ a con người s i n h ra . T ầ n g ôzôn
là m à n g n g ă n c á c h k h ô n g cho các t i a cực tí m c ủ a m ặ t tr ò i là m
tổn h ạ i đ ế n sức s ả n x u ấ t <b>c ủ a </b> b iển, l à m g iả m k h ả n ă n g m iễ n
d ị c h c ủ a con người, g â y t ổ n h ạ i cho m ắ t và u n g t h ư da.

</div>
<span class='text_page_counter'>(20)</span><div class='page_container' data-page=20>

1 3 8 <i>Đ a d ạ n g s i n h h ọ c v à B ả o tổ n th i ê n n h i ê n -</i> L ê T r ọ n g C u e

n h a u n h ờ v ậ n tốc c ủ a t h ủ y t r i ề u v à được ghi n h ậ n là nơi có
n ă n g s u ấ t c a o n h ấ t . T u y n h i ê n , v ù n g b iể n ven bờ, c á c đ ầ m p h á
c ũ n g l à nơi t i ế p n h ậ n các loại r á c t h ả i , d ầ u v à các c h ấ t độc hại
k h á c t ừ các t h à n h phô' lớn, các n h à m áy, h ầ m mỏ, c á c h ó a c h ấ t
d ư t h ừ a d ù n g t r o n g n ô n g n g h i ệ p . N g ư ò i t a ưỏc t í n h h à n g n ă m
có k h o ả n g 6 t r i ệ u t ấ n c h a i n h ự a , b ao bì p la s t ic c á c loại vứ t
x u ố n g b i ể n t ừ các t à u b iể n . M ộ t n g u ồ n đ á n g k ể n ữ a là các
t h u y ể n đ á n h c á bị m ấ t h o ặ c loại bỏ k h o ả n g 136 t r i ệ u t ấ n c h ấ t
d ẻ o d ù n g t r o n g đ á n h c á m ỗ i n ă m , p h ầ n lón là n h ữ n g c h ấ t
k h ô n g p h â n h ủ y được. Tồi t ệ n h ấ t là lưới móc t r ô i nổi n g a y
d ư ới m ặ t n ư ớ c m à k h ô n g k i ể m s o á t được, có k h i t ạ o t h à n h m ột
m ạ n g lưới d à i tới 50 k m . Đó là n h ữ n g sợi nhỏ đ ồ n g l o ạ t r ấ t khó
t h ấ y v à t ạ o t h à n h “m ộ t b ứ c t ư ờ n g c ủ a s ự c h ế t chóc” , r à q u é t và
t h u m ọ i t h ứ v à o lưới. H à n g t r i ệ u cá voi, cá heo, c á m ậ p , chó
b i ể n v à c h i m <b>V. V. , </b> đ ã bị g i ế t h ạ i . C ác lưới m a t r ô i nổi k h i cá
h o ặ c t h ú m ắ c lưới c h ế t rồi c h ì m x u ố n g đ á y h o ặc lớp nước s â u
h ơ n . S a u m ộ t t h ò i g i a n , các s i n h v ậ t m ắ c lưới bị p h â n h ủ y h ế t,
lưói lạ i nổi t r ỏ lạ i v à t i ế p t ụ c c ô n g việc b ẫy b ắ t v ô n g h ĩ a của
nó. C h u k ỳ c h ì m nổi c ủ a lưới có t h ể tồ n t ạ i t r o n g n h i ề u n ă m .
N g ư ờ i t a

ước

t í n h h à n g n ă m có k h o ả n g 6 0 0 d ặ m h ả i lý lưới trôi

n ổ i d o b ị m ấ t .

</div>

<!--links-->