Hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các trường đại học ở Việt Nam

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.37 MB, 219 trang )

(1)Bộ giáo dục và đào tạo Tr−ờng đại học kinh tế quốc dân ------------------------------------------. hå thÞ h¶i yÕn. hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động Khoa häc vµ c«ng nghÖ trong c¸c tr−êng §¹i häc ë ViÖt Nam. LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ. Hµ Néi, 2008.

(2) 2. Bộ giáo dục và đào tạo Tr−ờng đại học kinh tế quốc dân ------------------------------------------. hå thÞ h¶i yÕn. hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động Khoa häc vµ c«ng nghÖ trong trong c¸c tr−êng §¹i häc ë ViÖt Nam Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ häc (Kinh tÕ vÜ m«) M· sè: 62.31.03.01. LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ. Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: H−íng dÉn 1: PGS.TS. NguyÔn V¨n C«ng H−íng dÉn 2: PGS.TS. Hoµng YÕn. Hµ Néi, 2008.

(3) 3. Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn ¸n lµ trung thùc vµ ch−a tõng ®−îc c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh khoa häc nµo kh¸c.. T¸c gi¶ luËn ¸n. Hå thÞ H¶i YÕn.

(4) 4 Môc lôc Trang. Lêi cam ®oan. 1. Môc lôc. 2. Danh môc c¸c ký hiÖu, c¸c ch÷ viÕt t¾t. 5. Danh môc c¸c biÓu. 6. Danh mục các hình vẽ, đồ thị. 7. PhÇn më ®Çu. 8. CH¦¥NG I: NH÷NG VÊN §Ò chung vÒ c¬ chÕ TµI CHÝNH §èI VíI HO¹T. 14. ĐộNG KHOA HọC Và CÔNG NGHệ trong các tr−ờng đại học. 1.1. Đặc điểm và nội dung cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học. 14. và công nghệ trong các tr−ờng đại học 1.1.1. Đặc điểm của hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng. 14. đại học. 1.1.2. Tài trợ cho hoạt động khoa học và công nghệ và bản chất của cơ chế tài. 25. chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong tr−ờng đại học 1.1.3. Nội dung cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ. 43. trong các tr−ờng đại học 1.1.4. Tầm quan trọng của cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và. 50. công nghệ trong các tr−ờng đại học. 1.2. Kinh nghiệm quốc tế về cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học. 57. và công nghệ trong các tr−ờng đại học. Ch−ơng II: Thực trạng cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa. 69. học và công nghệ trong các tr−ờng đại học ở n−ớc ta hiện nay. 2.1. Thực trạng cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học ở n−ớc ta. 69.

(5) 5 2.1.1. Kh¸i qu¸t c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc cã liªn quan. 69. đến cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học ở n−ớc ta những năm đổi mới 2.1.2. Thực trạng cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công. 75. nghệ trong các tr−ờng đại học.. 2.2. Đánh giá về cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công. 89. nghệ trong các tr−ờng đại học hiện nay 2.2.1. Nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu.. 89. 2.2.2. Những hạn chế của cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và. 109. công nghệ trong các tr−ờng đại học. 2.2.3. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña nh÷ng h¹n chÕ Ch−¬ng III: Ph−¬ng h−íng vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¬ chÕ. 111 127. tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học ở Việt Nam thời gian tới. 3.1. Ph−ơng h−ớng hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa. 127. học và công nghệ trong các tr−ờng đại học ở Việt Nam những năm tới 3.1.1. Bối cảnh quốc tế và trong n−ớc tác động đến ph−ơng h−ớng hoàn. 127. thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học n−ớc ta. 3.1.2. Những yêu cầu của việc hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt. 132. động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học 3.1.3. Ph−ơng h−ớng hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa. 140. học và công nghệ trong các tr−ờng đại học Việt Nam. 3.2. Giải pháp hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học. 145. và công nghệ trong các tr−ờng đại học Việt Nam những năm tới 3.2.1. Nhóm giải pháp tăng c−ờng huy động nguồn tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học. 145.

(6) 6 3.2.2. Nhãm gi¶i ph¸p sö dông cã hiÖu qu¶ nguån tµi chÝnh tõ ng©n s¸ch. 160. nhà n−ớc đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học. 3.2.3. Nhãm gi¶i ph¸p t¨ng c−êng mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a Nhµ tr−êng. 171. (ng−ời nghiên cứu), nguời sử dụng và Nhà n−ớc trong huy động và sử dụng nguồn tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ. KÕt luËn. 182. Danh môc c«ng tr×nh cña t¸c gi¶. 184. Tµi liÖu tham kh¶o. 185. Phô lôc. 192. 1. Kinh nghiÖm cña mét sè n−íc vÒ c¬ chÕ tµi chÝnh cho khoa häc vµ. 193. công nghệ trong các tr−ờng đại học 2. Số liệu về tài chính cho hoạt động khoa học và công nghệ giai đoạn. 214. 2001-2005 của 10 tr−ờng đại học trọng điểm do Bộ Giáo dục và Đào tạo qu¶n lý 3. Số liệu về tài chính giai đoạn 2001-2005 của 10 tr−ờng đại học. 215. träng ®iÓm do Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o qu¶n lý 4. Số liệu về đào tạo sau đại học và đội ngũ cán bộ khoa học các tr−ờng đại học Việt Nam.. 217.

(7) 7. Danh môc c¸c ký hiÖu, c¸c ch÷ viÕt t¾t. §H&C§. Đại học và Cao đẳng. §TPT. §Çu t− ph¸t triÓn. CGCN. ChuyÓn giao c«ng nghÖ. CNH. C«ng nghiÖp ho¸. CNTT. C«ng nghÖ th«ng tin. CP. ChÝnh phñ. GD&§T. Gi¸o dôc vµ §µo t¹o. H§H. Hiện đại hoá. HTQT. Hîp t¸c quèc tÕ. K§T. Khu d« thÞ. KCN. Khu c«ng nghiÖp. KH&CN. Khoa häc vµ c«ng nghÖ. KHKT. Khoa häc kü thuËt. KHTN. Khoa häc tù nhiªn. KHXH. Khoa häc x< héi. KHXH&NV. Khoa häc x< héi vµ nh©n v¨n. N§. Nghị định. NCCB. Nghiªn cøu c¬ b¶n. NCKH. Nghiªn cøu khoa häc. NSNN. Ng©n s¸ch Nhµ n−íc. NSTW. Ng©n s¸ch Trung −¬ng. SHCN. Së h÷u c«ng nghiÖp. SNKH. Sù nghiÖp khoa häc. XDCB. X©y dùng c¬ b¶n. XHCN. X< héi chñ nghÜa.

(8) 8. Danh môc c¸c BiÓu Trang BiÓu 1: §Çu t− cho KH&CN cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi. 58. Biểu 2: Tỷ lệ thực hiện kinh phí nghiên cứu KH&CN trong các tr−ờng đại học ở một sè n−íc trªn thÕ giíi n¨m 2002. 60. Biểu 3: Cơ cấu huy động các nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN giai đoạn 2001- 2005 trong các tr−ờng đại học. 79. Biểu 4: Tài chính từ NSNN cấp trực tiếp cho hoạt động KH&CN giai đoạn 1996 – 2005 cho các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT. 80. Biểu 5: Cơ cấu sử dụng tài chính cho hoạt động KH&CN giai đoạn 1996 – 2000 và 20012005 trong các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT. 82. Biểu 6: Số kinh phí và đề tài từ các ch−ơng trình KC và KX giai đoạn 2001-2005 do các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT thực hiện. 84. Biểu 7: Số kinh phí và nhiệm vụ hợp tác quốc tế về KHCN theo Nghị định th− giai đoạn 2001-2005 do các các tr−ờng đại học trực thuộc Bộ GD&ĐT thực hiện. 86. Biểu 8: Số l−ợng, cơ cấu và kinh phí các đề tài cấp Bộ giai đoạn 2001-2005 do các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT thực hiện. 87. BiÓu 9: C¸c dù ¸n ®Çu t− t¨ng c−êng n¨ng lùc nghiªn cøu giai ®o¹n 2001-2005 (t¨ng c−êng thiÕt bÞ) vµ söa ch÷a, x©y dùng nhá c¸c tæ chøc KH&CN. 89. Biểu 10: Số l−ợng đề tài các cấp giai đoạn 2001-2005 do các tr−ờng đại học và cao đẳng khối nông - l âm - y thực hiện. 92. Biểu 11: Số l−ợng đề tài các cấp giai đoạn 2001-2005 do các tr−ờng đại học khối kinh tÕ thùc hiÖn. 109. Biểu 12: NSNN đầu t− cho KH&CN của các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT. 110. BiÓu 13: Ph©n bæ kinh phÝ sù nghiÖp khoa häc giai ®o¹n 2001-2005. 115. BiÓu 14: NSNN cÊp cho biªn so¹n ch−¬ng tr×nh, gi¸o tr×nh. 118. Biểu 15: Số l−ợng và kinh phí đào tạo sau đại học. 119.

(9) 9. Danh mục các hình vẽ, đồ thị. Trang H×nh 1: Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm khoa häc. 15. Hình 2: Sự phổ biến công nghệ và sản l−ợng tối −u đối với xã hội.. 30. Hình 3: Các mối quan hệ trong hoạt động nghiên cứu khoa học ở các tr−ờng đại học. 34. Hình 4: Mô hình vận động nguồn tài chính hai nhân tố. 42. Hình 5: Mô hình vận động tài chính ba nhân tố. 43. H×nh 6: §Çu t− cho khoa häc vµ c«ng nghÖ. 72. H×nh 7: Tû lÖ ®Çu t− cho khoa häc vµ c«ng nghÖ so víi chi NSNN. 72. Hình 8: Số kinh phí và đề tài, dự án sản xuất thử nghiệm độc lập cấp Nhà n−ớc giai đoạn 2001-2005 do các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT thực hiện. 84. Hình 9: Số kinh phí và nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản trong các tr−ờng đại học trực thuéc Bé GD&§T giai ®o¹n 2001-2005. 85. Hình 10 : Số kinh phí và dự án sản xuất thử nghiệm cấp Bộ của các đơn vị trực thuéc Bé GD&§T thùc hiÖn giai ®o¹n 2001-2005. 88.

(10) 10 PhÇn më ®Çu 1. Tính cấp thiết của đề tài Nghiªn cøu khoa häc lµ mét trong hai chøc n¨ng c¬ b¶n cña c¸c tr−êng đại học: chức năng đào tạo nguồn nhân lực và chức năng nghiên cứu khoa học. Trong những năm đổi mới, cùng với những thành tựu trong đào tạo, hoạt động khoa học và công nghệ (KH&CN) của các tr−ờng đại học trong cả n−ớc ®< ®−îc ®Èy m¹nh vµ cã nh÷ng tiÕn bé râ nÐt, ®−îc triÓn khai trªn tÊt c¶ c¸c h−íng tõ nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc, nghiªn cøu phôc vô x©y dùng ®−êng lối chính sách phát triển đất n−ớc, nghiên cứu ứng dụng và phát triển công nghệ, nghiên cứu cơ bản trong khoa học tự nhiên, khoa học x< hội, đến các hoạt động chuyển giao công nghệ vào sản xuất, đời sống, các hoạt động t− vÊn, dÞch vô KH&CN. Tuy nhiên, lĩnh vực hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học vẫn đang còn nhiều nhiều hạn chế, tiềm lực KH&CN ch−a đ−ợc huy động một cách đầy đủ, hoạt động KH&CN ch−a phát huy hết năng lực đội ngũ cán bộ khoa học và nghiên cứu đông đảo trong các tr−ờng đại học n−ớc ta. Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng này, trong đó đặc biệt phải kể đến là cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học cßn nhiÒu bÊt cËp, viÖc t¹o lËp, ph©n phèi vµ nhÊt lµ viÖc sö dông c¸c nguån ®Çu t− tµi chÝnh cho KH&CN cßn nhiÒu yÕu kÐm. Điều đó làm cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học ch−a t−ơng xứng với vị trí, ch−a t−ơng xứng với tiềm lực của nhà tr−ờng, đội ngũ cán bộ KH&CN đông đảo có trình độ cao ch−a đ−ợc khai thác, sử dụng triệt để để tạo ra sản phẩm nghiên cứu chất l−ợng cao phục vụ sự phát triển kinh tế x< hội của đất n−ớc. Vì vậy, việc nghiên cứu vấn đề Hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học ở Việt Nam có ý nghĩa thiết thùc c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn..

(11) 11 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến luận án Vấn đề tài chính đối với hoạt động KH&CN nói chung, trong các tr−ờng đại học nói riêng đ< đ−ợc trình bày trong nhiều công trình nghiên cứu trªn thÕ giíi vµ mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cña ViÖt Nam. Trên phạm vi thế giới, nhiều công trình trong nghiên cứu giáo dục đại học đ< đề cập tới vấn đề này. Nổi bật là trong cuốn Khoa học và công nghệ thế giới những n¨m ®Çu thÕ kû XXI do Trung t©m th«ng tin khoa häc vµ c«ng nghÖ thuéc Bé KH&CN xuÊt b¶n n¨m 2006 ” [22] ®< kh¸i qu¸t kh¸ chi tiÕt kinh nghiÖm c¸c n−íc vÒ ®Çu t− cho KH&CN nãi chung, ®Çu t− tµi chÝnh cho KH&CN trong c¸c tr−êng đại học nói riêng. Trong cuốn sách này, các tác giả đ< chỉ ra kinh nghiệm của nhiều n−íc trªn thÕ giíi nh− Mü, Canada, Céng hoµ Liªn bang §øc, Anh Quèc, Italia, Hungary, Trung quèc, NhËt B¶n, Singapore, §µi Loan, Th¸i Lan, Indonesia,...tiÕn hành đầu t− tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Cuốn sách đ< chỉ rõ, nhận thức quan niệm về vai trò của hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học và tầm quan trọng của nguồn lực tài chính đầu t− cho KH&CN trong các tr−ờng đại học; đ< chỉ ra cơ cấu nguồn đầu t− tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học, trình bày các những hình thức, biện pháp thực hiện đầu t− tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học. (Xem Phụ lục 1) Ngoài ra, chính sách tài chính cho KH&CN còn đ−ợc nhiều tác giả khác đề cập đến trong các nghiên cứu về giáo dục đại học, chẳng hạn trong cuốn Chất l−ợng giáo dục đại học là gì? (Green D.1994 - [81]), Báo cáo cải cách toàn cầu về tài chính và quản lý đối với giáo dục đại học (Johnstone, 1998 - [82]), cuốn Nghiên cứu so sánh các nền giáo dục đại học: tri thức, các tr−ờng đại học và phát triÓn (Philip G, Altbach - [85]). ë n−íc ta, nh÷ng n¨m gÇn ®©y còng ®< cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cứu về vấn đề tài chính của nền kinh tế cũng nh− cho hoạt động giáo dục và đào tạo và hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Có thể nêu lên một.

(12) 12 số công trình mà ở khía cạnh này hoặc khía cạnh khác đ< đề cập đến cơ chế tài chính cho KH&CN nói chung, cho các tr−ờng đại học nói riêng. Về bản chất của cơ chế tài chính cho KH&CN, trong đề tài cấp Bộ B2003.38.76TĐ: Hoàn thiện cơ chế, chính sách tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Việt Nam do Mai Ngọc C−ờng chủ trì đ< viết: Cơ chế chính sách tài chính đối với hoạt động KH&CN bao gồm cơ chế chính sách huy động, sử dụng và quản lý các nguồn tài chính đầu t− cho KH&CN. [28 -15] Trong đề tài B2005.38.125: Hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính đối với các tr−ờng đại học công lập ở Việt Nam do Vũ Duy Hào chủ trì, cũng chỉ rõ “C¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ®−îc hiÓu lµ tæng thÓ c¸c ph−¬ng ph¸p, h×nh thøc vµ công cụ đ−ợc vận dụng để quản lý hoạt động tài chính của một đơn vị trong những điều kiện cụ thể nhằm đạt đ−ợc những mục tiêu nhất định. [49 tr. 10] Các công trình nghiên cứu trên cũng đ< đề cập đến nguồn tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học. Trong đề tài cấp Bộ B2003.38.76TĐ viết: Có nhiều cách phân loại nguồn tài chính đầu t− cho KH&CN. Trong đề tài nµy, c¸c nguån tµi chÝnh ®Çu t− cho KH&CN ®−îc chia thµnh hai nguån: Nguån tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc; Nguån ngoµi ng©n s¸ch nhµ n−íc. T¸c gi¶ cũng đ< làm rõ vị trí, vai trò, cơ cấu nội dung, các nhân tố ảnh h−ởng đến nguån ®Çu t− tµi chÝnh cho KH&CN. [28 tr. 16-27] Ngoài ra, vấn đề cơ chế tài chính cho KH&CN nói chung, trong các tr−ờng đại học nói riêng còn đ−ợc đề cập tới trong một số công trình, bài viết kh¸c nh−: Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Tµi chÝnh víi viÖc ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ, cña Häc viÖn Tµi chÝnh, Hµ Néi 3/2003; §æi míi qu¶n lý tµi chÝnh từ ngân sách Nhà n−ớc đối với hoạt động khoa học và công nghệ, Mai Ngọc C−êng, Kû yÕu Héi th¶o khoa häc do KiÓm to¸n Nhµ n−íc - Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ tæ chøc, Hµ Néi, th¸ng 8/2006; VÒ c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh.

(13) 13 ch−¬ng tr×nh KH&CN träng ®iÓm cÊp nhµ n−íc giai ®o¹n 5 n¨m 2001-2005, NguyÔn Tr−êng Giang, T¹p chÝ KiÓm to¸n, sè th¸ng 9/2006; Th«ng t− liªn tÞch sè 93/2006/TTL/BTC-BKHCN: Tù chñ h¬n trong viÖc sö dông dù to¸n kinh phí của đề tài, dự án. Nguyễn Minh Hoà, Tạp chí Hoạt động khoa học, số tháng 11/2006, Chi cho KH&CN: Hiệu quả khó "đong đếm" Minh Nguyệt T/c Hoạt động khoa học, số tháng 9/2006; Nghiên cứu hình thành và cơ chế hoạt động của hệ thống các quỹ hỗ trợ tài chính cho hoạt động khoa học và c«ng nghÖ ë ViÖt Nam, NguyÔn Danh S¬n, §Ò tµi nghiªn cøu cÊp Bé; §æi míi chính sách tài chính đối với KH&CN, Nguyễn Thị Anh Th−, T/c Hoạt động khoa häc, sè th¸ng 3/2006; Qu¶n lý, cÊp ph¸t, thanh to¸n kinh phÝ sù nghiÖp khoa häc giai ®o¹n 2001-2005, nh÷ng bÊt cËp vµ kiÕn nghÞ, TrÇn Xu©n TrÝ, T¹p chÝ KiÓm to¸n, th¸ng 9/2006;... Nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh trªn chñ yÕu míi ph©n tÝch c¬ chÕ tµi chÝnh cho KH&CN nãi chung. Ngay c¶ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¬ chÕ tµi chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học cũng ch−a làm rõ đ−ợc đặc điểm, nội dung của cơ chế tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học trên ph−ơng diện huy động nguồn và sử dụng nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN của khu vực này. Điều này dẫn đến thiếu những luận cứ khoa học cho việc đổi mới cơ chế tài chính nhằm đẩy mạnh hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học ở n−ớc ta. 3. Môc tiªu - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và kinh nghiệm quốc tế về cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. - Làm rõ thực trạng cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học ở Việt Nam hiện nay, chỉ ra những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân hạn chế của cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN ở các tr−ờng đại học n−ớc ta..

(14) 14 - §Ò xuÊt c¸c ph−¬ng h−íng vµ gi¶i ph¸p tiÕp tôc hoµn thiÖn c¬ chÕ tµi chính nhằm thúc đẩy hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học ở Việt Nam trong thêi gian tíi. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu. Đối t−ợng nghiên cứu của luận án là cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Tuy nhiên, cơ chế tài chính có phạm vi rộng. Luận án chỉ đề cập đến vấn đề huy động và sử dụng nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Hệ thống các tr−ờng đại học Việt Nam hiện nay có các tr−ờng công lập vµ c¸c tr−êng ngoµi c«ng lËp; c¸c tr−êng do Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o qu¶n lý vµ c¸c tr−êng thuéc c¸c bé ngµnh kh¸c. Do h¹n chÕ vÒ d÷ liÖu, luËn ¸n chñ yếu khảo sát hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học công lập, tr−ớc hết lµ c¸c tr−êng do Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o qu¶n lý. Trong ®iÒu kiÖn chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng, nguån tµi chÝnh còng ®−îc ®a d¹ng ho¸, bao gåm nguån tõ Ng©n s¸ch nhµ n−íc (NSNN) vµ nguån ngoµi NSNN. Trong ®iÒu kiÖn n−íc ta, nguån tµi chÝnh ngoµi NSNN ch−a lín. Thêm nữa, theo hệ thống số liệu báo cáo hiện nay, các tr−ờng đại học Việt Nam ph©n chia theo nguån tµi chÝnh trùc tiÕp tõ NSNN vµ c¸c nguån kh¸c. Trong các nguồn khác, có các nguồn tài chính từ hợp đồng với các tỉnh, thành phè, bé ngµnh,...vÒ c¬ b¶n còng lµ tõ NSNN, nguån tµi chÝnh ngoµi NSNN thực tế ch−a nhiều. Vì thế khi đề cập tới Việt Nam, luận án sẽ chia thành nguån tõ NSNN cÊp trùc tiÕp vµ nguån tµi chÝnh kh¸c. Trong luËn ¸n, t¸c gi¶ chú trọng về nguồn từ NSNN cấp cho các ch−ơng trình, đề tài dự án các cấp của các tr−ờng đại học trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo. Về mặt thời gian, luận án chỉ xem xét hoạt động KH&CN giai đoạn sau đổi mới, với sự nhấn mạnh vào giai đoạn 1996-2005. 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Bªn c¹nh c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng nh− ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng hîp, ph−¬ng.

(15) 15 pháp thống kê, so sánh, đối chiếu,... đề tài sử dụng ph−ơng pháp phỏng vấn xin ý kiến chuyên gia để rút ra kết luận cho các vấn đề nghiên cứu. §Ó cho viÖc so s¸nh chuçi sè liÖu thêi gian cã ý nghÜa, t¸c gi¶ ®< chuyÓn tÊt c¶ c¸c biÕn danh nghÜa (tÝnh b»ng tiÒn theo gi¸ hiÖn hµnh) thµnh c¸c biÕn thùc tÕ (tÝnh theo gi¸ cña n¨m c¬ së) trªn c¬ së chiÕt khÊu theo chØ sè ®iÒu chØnh GDP1. Để phân tích thực trạng chính sách tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học công lập từ khi đổi mới đến nay, luận án sẽ thu thập th«ng tin vµ sö dông sè liÖu tõ c¸c cuéc ®iÒu tra kh¶o s¸t, c¸c tµi liÖu thèng kª ViÖt Nam, sè liÖu cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ,... 6. KÕt cÊu luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, c¸c phô lôc, danh môc tµi liÖu tham khảo, các công trình đ< công bố có liên quan đến vấn đề nghiên cứu của tác gi¶, luËn ¸n ®−îc kÕt cÊu thµnh 3 ch−¬ng. Ch−ơng I: Những vấn đề chung về cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học Ch−ơng II: Thực trạng cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học ở n−ớc ta hiện nay. Ch−ơng III: Định h−ớng và giải pháp hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học ở Việt Nam thêi gian tíi.. 1. Chi tiªu trong n¨m t tÝnh theo gi¸ n¨m 2000 = Chi tiªu trong n¨m t tÝnh theo gi¸ n¨m t × (ChØ sè ®iÒu chØnh GDP n¨m 2000/ ChØ sè ®iÒu chØnh GDP n¨m t).

(16) 16. CH¦¥NG I Những vấn đề chung về cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học 1.1. Đặc điểm và nội dung Cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ nghệ trong các tr−ờng đại học. 1.1.1. Đặc điểm của hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học. 1.1.1.1. Hoạt động khoa học và công nghệ - một số khái niệm. Theo luËt Khoa häc vµ c«ng nghÖ, “Khoa häc lµ hÖ thèng tri thøc vÒ c¸c hiÖn t−îng, sù vËt, quy luËt cña tù nhiªn, x< héi vµ t− duy”. “C«ng nghÖ lµ tËp hîp c¸c ph−¬ng ph¸p, quy tr×nh, kü n¨ng, bÝ quyÕt, c«ng cô, ph−¬ng tiÖn dùng để biến đổi các nguồn lực thành sản phẩm” [60] Hoạt động khoa học và công nghệ là lĩnh vực rộng lớn liên quan đến toàn bộ những hoạt động về “nghiên cứu khoa học, nghiên cứu và phát triển công nghệ, dịch vụ KH&CN, hoạt động phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, hợp lý hoá sản xuất và các hoạt động khác nhằm phát triển KH&CN”. [60] Phát triển công nghệ là hoạt động nhằm tạo ra và hoàn thiện công nghệ míi, s¶n phÈm míi. Ph¸t triÓn c«ng nghÖ bao gåm triÓn khai thùc nghiÖm vµ s¶n xuÊt thö nghiÖm. [60] Triển khai thực nghiệm là hoạt động ứng dụng kết quả nghiên cứu khoa học để làm thực nghiệm nhằm tạo ra công nghệ mới, sản phẩm mới. Sản xuất thử nghiệm là hoạt động ứng dụng kết quả triển khai thực nghiệm để sản xuÊt thö ë quy m« nhá nh»m hoµn thiÖn c«ng nghÖ míi, s¶n phÈm míi tr−íc khi đ−a vào sản xuất và đời sống..

(17) 17 “Dịch vụ KH&CN là các hoạt động phục vụ việc nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ; các hoạt động liên quan đến sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ, các dịch vụ về thông tin, t− vấn, đào tạo, bồi d−ỡng, phổ biÕn, øng dông tri thøc KH&CN vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn”. [60] Hoạt động khoa học nói chung là một quá trình sản xuất sản phẩm KH&CN. Do đó nó cũng có đầu vào và đầu ra. Quá trình sản xuất sản phẩm KH&CN nµy ®−îc thùc hiÖn nh− sau: H×nh 1: Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm KH&CN. §Çu vµo - C¸n bé nghiªn cøu - Vèn - C«ng nghÖ. §Çu ra Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt Tæ chøc nghiªn cøu KH&CN. - C«ng tr×nh nghiªn cøu c¬ b¶n - C«ng tr×nh nghiªn cøu øng dông. Gièng nh− bÊt cø qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nµo kh¸c, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phẩm khoa học cũng cần có các đầu vào nh− lao động, đất đai, vốn. Hoạt động KH&CN đ−ợc thực hiện bởi các cán bộ nghiên cứu, cần có vốn trên cơ së c«ng nghÖ hiÖn cã. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm KH&CN lµ qu¸ tr×nh tæ chøc nghiªn cøu. Đó là việc phối hợp các yếu tố đầu vào để triển khai các hoạt động nghiên cøu khoa häc, bao gåm tõ thu thËp, xö lý th«ng tin, x©y dùng c¸c chi tiÕt c«ng trình theo mục tiêu yêu cầu sản phẩm của đề c−ơng nghiên cứu, tổ chức thu thập lấy ý kiến chuyên gia để hoàn thiện công trình và chuẩn bị cho nghiệm thu đánh giá..

(18) 18 S¶n phÈm nghiªn cøu lµ nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc, nh÷ng ph¸t minh, s¸ng kiÕn, c¶i tiÕn, c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ... Nã bao gåm s¶n phÈm nghiªn cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng. Mỗi loại sản phẩm này có những đặc điểm, đặc tính khác nhau và do đó, tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả cũng có sự kh¸c nhau. S¶n phÈm nghiªn cøu c¬ b¶n lµ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu liªn quan tíi viÖc ®iÒu tra hÖ thèng, kh¸i qu¸t thµnh b¶n chÊt, ph¸t hiÖn ra quy luËt vËn động của tự nhiên, x< hội và t− duy, từ đó cung cấp cho con ng−ời những hiểu biết đầy đủ hơn đối t−ợng đ−ợc nghiên cứu. Ng−ời ta chia nghiên cứu cơ bản lµm hai lo¹i: - Nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn tuý (pure research) lµ nghiªn cøu kh«ng lÖ thuéc vµo c¸c nhiÖm vô øng dông thùc tiÔn; - Nghiên cứu cơ bản định h−ớng là xuất phát từ đ−ờng lối chiến l−ợc phát triển của một quốc gia để nghiên cứu tổng hợp những qui luật tự nhiên và x< hội, những cơ sở khoa học có liên quan đến những nhiệm vụ chính trị, kinh tÕ vµ x< héi. Theo quan ®iÓm cña Tæ chøc Gi¸o dôc, Khoa häc vµ V¨n ho¸ cña Liªn hîp quèc (UNESCO) th× nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn tuý nãi chung cã tÝnh chÊt tù do c¸ nh©n hay Ýt ra còng cã mét nhµ b¸c häc gi÷ vai trß chñ yÕu trong mét c«ng tr×nh nghiên cứu. Còn nghiên cứu cơ bản định h−ớng th−ờng mang tính chất tập thể. Loại hình tổ chức nghiên cứu này đòi hỏi một trình độ tổ chức cao và trong nhiều tr−êng hîp ph¶i hîp t¸c trªn qui m« lín gi÷a nhiÒu c¬ quan khoa häc kh¸c nhau trong ph¹m vi quèc gia còng nh− trªn qui m« quèc tÕ. [35] S¶n phÈm nghiªn cøu øng dông lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu g¾n liÒn víi những áp dụng kiến thức khoa học vào thực tiễn hoạt động sản xuất kinh doanh vµ qu¶n lý. Nã bao gåm hai lo¹i chñ yÕu lµ s¶n phÈm triÓn khai thùc nghiÖm vµ s¶n phÈm t− vÊn..

(19) 19 - Sản phẩm triển khai thực nghiệm là những hoạt động kỹ thuật nhằm ¸p dông kÕt qu¶ nghiªn cøu hoÆc c¸c kiÕn thøc khoa häc vµo c¸c s¶n phÈm hoÆc c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. - Sản phẩm t− vấn là những khuyến nghị đối với nhà n−ớc các cấp, các tæ chøc x< héi vµ doanh nghiÖp vÒ quan ®iÓm, ph−¬ng h−íng, ph−¬ng ¸n, gi¶i pháp hoàn thiện tổ chức quản lý và phát triển các đối t−ợng nghiên cứu. 1.1.1.2 Vai trò của hoạt động KH&CN Hoạt động nghiên cứu khoa học tạo ra các sản phẩm KH&CN, từ đó có thể đ−ợc ứng dụng vào các hoạt động x< hội và sản xuất kinh doanh. Vậy hoạt động KH&CN mang lại lợi ích gì cho các cá nhân, doanh nghiệp và toàn x< hội? §èi víi c¸ nh©n, s¶n phÈm nghiªn cøu KH&CN gióp cho viÖc tho¶ m<n ngày càng tốt hơn nhu cầu tiêu dùng. Nhờ có những sản phẩm chứa đựng hàm l−îng khoa häc cao, con ng−êi ngµy cµng ®−îc sö dông nh÷ng hµng ho¸ dÞch vô tèt h¬n, chÊt l−îng cao h¬n, ph¶n ¸nh sù thÞnh v−îng vµ tiÕn bé h¬n. Con ng−êi cã c¬ héi hiÓu biÕt h¬n vÒ thÕ giíi vµ n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng. Đối với các doanh nghiệp, tiến bộ công nghệ quyết định năng lực c¹nh tranh vµ sù ph¸t triÓn cña mét doanh nghiÖp. C¸c doanh nghiÖp muèn tồn tại và thu nhiều lợi nhuận trong kinh doanh cũng th−ờng xuyên phải đổi mới và hoàn thiện ph−ơng pháp, kỹ thuật sản xuất, trình độ quản lý. Nhờ nh÷ng tiÕn bé KH&CN ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt, s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô cung øng ngµy cµng −u viÖt h¬n: s¶n phÈm ngµy cµng ®a d¹ng h¬n, cã chÊt l−ợng cao hơn và chi phí sản xuất thấp hơn. Chính điều đó làm cho sức cạnh tranh cña s¶n phÈm vµ doanh nghiÖp trªn thÞ tr−êng t¨ng lªn, doanh nghiÖp thu ®−îc lîi nhuËn nhiÒu h¬n. Đối với x< hội, sự phát triển của KH&CN có tác động đến việc tăng năng suất lao động x< hội, thúc đẩy lực l−ợng sản xuất phát triển, thúc đẩy tăng tr−ëng kinh tÕ cña quèc gia. Tri thøc míi t¹o ra tõ c¸c nghiªn cøu KH&CN ®<.

(20) 20 gãp phÇn gi¶m tû lÖ tö vong ë trÎ s¬ sinh, n©ng cao tuæi thä b×nh qu©n cña con ng−êi, n©ng cao phóc lîi x< héi. KH&CN t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh và hiệu quả hoạt động của toàn nền kinh tế. Thông qua việc phát triển và øng dông KH&CN, nhÊt lµ c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ vật liệu mới, công nghệ tự động hoá tạo tiền đề vững chắc cho phát triển kinh tế đất n−ớc. Đồng thời KH&CN nâng cao hiệu quả bảo vệ môi tr−ờng và bảo đảm an ninh quèc phßng. Theo nhµ kinh tÕ ®−îc nhËn gi¶i th−ëng Nobel vÒ kinh tÕ häc Robert Solow thì lý do căn bản để mức sống tăng lên theo thời gian là tiến bộ công nghệ. Năm 1957, khi sử dụng số liệu của Mỹ từ năm 1909 đến năm 1949 để kiểm định mô hình tăng tr−ởng ông có hai phát hiện quan trọng. Thứ nhất, chỉ kho¶ng mét nöa trong t¨ng tr−ëng cña GDP lµ do sù t¨ng tr−ëng cña c¸c yÕu tố đầu vào là lao động và t− bản. Thứ hai, không đến 20% của tăng tr−ởng GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi ®−îc tÝnh cho sù t¨ng tr−ëng cña t− b¶n. Sù t¨ng tr−ởng của GDP không đ−ợc giải thích bởi sự gia tăng t− bản và lao động là do sự thay đổi kỹ thuật bắt nguồn từ đổi mới công nghệ. [57] Tri thức và phát minh mới có thể đóng góp đáng kể vào sự tăng tr−ởng cña GDP tiÒm n¨ng. §Ó thÊy ®−îc ®iÒu nµy, gi¶ sö r»ng tû lÖ c¸c nguån lùc của x< hội dành cho sản xuất hàng hoá t− bản chỉ vừa đủ để thay thế t− bản đ< hao mòn. Nh− vậy, nếu t− bản cũ đơn giản chỉ đ−ợc thay thế bằng t− bản mới cùng loại, thì l−ợng t− bản trong nền kinh tế là cố định, và sẽ không có sự gia t¨ng n¨ng lùc s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, nÕu cã sù tiÕn bé c«ng nghÖ, khi m¸y cò h− háng, nã cã thÓ ®−îc thay thÕ b»ng m¸y míi cã n¨ng suÊt cao h¬n, thu nhập quốc dân sẽ tăng. Lịch sử cho thấy vai trò to lớn của sự thay đổi kỹ thuật đối với tăng tr−ởng kinh tế. Dây chuyền sản xuất và tự động hoá đ< làm thay đổi bộ mặt của hầu hết các ngành công nghiệp, máy bay đ< tạo ra một cuộc c¸ch m¹ng trong lÜnh vùc vËn t¶i, vµ c¸c thiÕt bÞ ®iÖn tö hiÖn nay ®ang thèng trÞ trong ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ th«ng tin... Nh÷ng ph¸t minh kh«ng.

(21) 21 kÐm phÇn quan träng kh¸c nh− sù c¶i tiÕn t¶i träng cña thÐp, n¨ng suÊt c©y trồng, và kỹ thuật khám phá các nguyên liệu thô cơ bản từ d−ới lòng đất - tạo ra nh÷ng c¬ héi ®Çu t− míi. Phần lớn phát minh liên quan đến cả sự thay đổi kỹ thuật và sự thay đổi tổ chức sản xuất. Chúng tạo ra sự thay đổi liên tục trong công nghệ sản xuất vµ trong b¶n chÊt cña nh÷ng s¶n phÈm ®−îc t¹o ra. H<y ng−îc trë l¹i thÕ kû tr−íc, ta cã thÓ thÊy c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt rÊt Ýt s¶n phÈm gièng nh− c¸ch mµ hiÖn nay chóng ta ®ang lµm. HiÖn nay, ®a sè chóng ®−îc s¶n xuÊt vµ tiªu dïng d−íi h×nh th¸i míi vµ s¶n phÈm ®−îc c¶i tiÕn rÊt nhiÒu. Nh÷ng ph¸t minh chñ yÕu cña thÕ kû 20 bao gåm viÖc chÕ t¹o nh÷ng s¶n phÈm quan träng nh− điện thoại, thiết bị bán dẫn, máy tính điện tử và động cơ đốt trong... Chóng ta thËt khã h×nh dung nÕu nh− cuéc sèng kh«ng cã chóng. 1.1.1.3. Đặc điểm hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học Vận dụng định nghĩa trong Luật Khoa học và công nghệ trên, có thể nói hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học là những hoạt động về nghiên cứu khoa học, nghiên cứu và phát triển công nghệ, dịch vụ KH&CN, hoạt động phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật nhằm hợp lý hoá sản xuất và các hoạt động khác nhằm phát triển KH&CN do các tr−ờng đại häc thùc hiÖn Tr−ờng đại học vừa là một trung tâm đào tạo nguồn nhân lực, vừa là trung tâm nghiên cứu khoa học. Đây là nơi có một đội ngũ đông đảo các nhà khoa học có trình độ chuyên môn cao của đất n−ớc vừa làm làm công tác giảng dạy vừa làm công tác nghiên cứu khoa học. Hoạt động KH&CN trong tr−ờng đại học vừa có những đặc điểm chung nh− hoạt động KH&CN trong x< hội, lại vừa có những nét đặc thù. Những nét đặc thù chủ yếu đ−ợc thể hiện nh− sau:.

(22) 22 Thứ nhất, hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học mang tính liên ngành. Nghiªn cøu khoa häc (NCKH) trong nhµ tr−êng tËp hîp c¸c c¸n bé nghiªn cøu, gi¶ng viªn, nghiªn cøu sinh, häc viªn cao häc vµ sinh viªn tham gia NCKH, bao gồm nghiên cứu các vấn đề của khoa học cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và triển khai công nghệ cao nhằm đáp ứng những nhu cầu tr−ớc mắt vµ l©u dµi cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Là một bộ phận trong tiềm lực KH&CN quốc gia, các tr−ờng đại học là nơi tập trung lực l−ợng cán bộ chuyên môn không những có trình độ cao, chuyên môn sâu, mà còn đồng bộ về cơ cấu ngành nghề; là nơi hội tụ cả về bề réng vµ sù ph©n ngµnh theo chiÒu s©u cña tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc khoa häc. §Æc điểm đó làm cho tr−ờng đại học có −u thế đặc biệt trong việc tổ chức thực hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu liªn ngµnh, c¸c ch−¬ng tr×nh môc tiªu theo vïng l<nh thæ mµ bÊt kú lùc l−îng khoa häc cña mét ngµnh s¶n xuÊt, mét tæ chøc khoa häc nµo còng kh«ng thÓ cã ®−îc. Là một bộ phận trong tiềm lực KH&CN chung của đất n−ớc nên hoạt động KH&CN của các tr−ờng đại học thể hiện đ−ợc chức năng đặc thù của mình, đó là định h−ớng vào việc phát triển các bộ môn khoa học (một yêu cầu đặc thù do nhu cầu đào tạo và phát triển khoa học), phản ánh rõ nét các quá trình phân hoá và tích hợp các bộ môn khoa học. Chính yêu cầu đó, đòi hỏi ph¶i cã sù thèng nhÊt vµ bæ sung lÉn nhau gi÷a c¸c ph¹m trï nghiªn cøu c¬ bản, nghiên cứu ứng dụng và hoạt động triển khai ứng dụng tiến bộ kỹ thuật ở mức độ thích hợp. Vì vậy tr−ờng đại học cần phát triển năng lực tổ chức nghiên cứu liên ngành, tăng c−ờng hợp tác liên kết giữa các tr−ờng đại học, giữa tr−ờng đại học với cơ sở NCKH ngoài tr−ờng; th−ờng xuyên trao đổi cán bộ; thu hút đông đảo nghiên cứu sinh, thực tập sinh và sinh viên tham gia hoạt động nghiên cứu khoa học để phát huy −u thế của mình..

(23) 23 Thứ hai, hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học luôn gắn liền với nhu cầu đào tạo và sản xuất, hình thành lên mối liên hệ KH&CN - đào tạo sản xuất. Cùng với tốc độ phát triển tiến bộ KH&CN, việc phát triển ngành nghề sản xuất có ảnh h−ởng lớn đến lực l−ợng cán bộ khoa học, do đó không chỉ đặt ra những yêu cầu về số l−ợng và chất l−ợng cán bộ thực hiện nhiệm vụ đào tạo mà còn thu hút cán bộ tham gia vào hoạt động thực tiễn sản xuất kinh doanh. Khi KH&CN lµ lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp, mèi liªn kÕt gi÷a KH&CN - đào tạo - sản xuất ngày càng gắn bó chặt chẽ với nhau. Hiệu quả của nó phụ thuộc vào kết quả hoạt động của từng khâu riêng rẽ và mức độ liên kết giữa các khâu đó. Trong quá trình đào tạo, những kiến thức mới đ−ợc sử dụng vào quá trình dạy học, đồng thời nó bổ sung cho đội ngũ các cán bộ khoa học mới, có sự rèn luyện ngay từ trong quá trình đào tạo và cung cấp cho sản xuất nguồn lực lao động trình độ cao. Sản xuất cũng ảnh h−ởng tới sự phát triển của KH&CN, đào tạo bằng sự đảm bảo các điều kiện vật chất cho hai lĩnh vực đó. Nh−ng quan trọng hơn là đề ra đ−ợc các yêu cầu mới nảy sinh từ khuynh h−íng ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt x< héi. Ng−îc l¹i, tiÕn bé KH&CN thóc ®Èy phân công lao động x< hội, làm xuất hiện những ngành sản xuất mới, do đó làm thay đổi trở lại cơ cấu đào tạo cán bộ, làm nảy sinh ngành học mới, chuyên môn mới trên cơ sở phân hoá và tích hợp kiến thức. KH&CN và đào tạo thúc đẩy, tạo điều kiện để sản xuất phát triển nhanh hơn bằng cách tạo năng suất lao động cao nhờ có công nghệ tiên tiến và con ng−ời làm chủ công nghệ đó. Đẩy mạnh sự liên kết chặt chẽ giữa KH&CN - đào tạo - sản xuất đ< trở thành một xu thế, một biện pháp tích cực của nền giáo dục hiện đại. Điều này phát huy tính năng động, tích cực, sáng tạo của hệ thống giáo dục và phát huy.

(24) 24 vai trß, hiÖu qu¶ cña mét bé phËn tiÒm lùc khoa häc trong lùc l−îng s¶n xuÊt x< hội. Hiệu quả kinh tế x< hội của hoạt động NCKH trong tr−ờng đại học đ< trë thµnh yªu cÇu cÊp thiÕt bªn c¹nh hiÖu qu¶ s− ph¹m vµ hiÖu qu¶ NCKH. Để cho các hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học phát huy tác dụng thì bản thân các hoạt động đó phải có chất l−ợng và đạt hiệu quả cao. C¸c NCKH ph¶i xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña thùc tiÕn vµ c¸c kÕt qu¶ cña NCKH ph¶i ®−îc sö dông cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x< héi. Muèn vËy trong thùc tÕ cần có sự hợp tác giữa tr−ờng đại học với các cơ sở sản xuất.. Sự kết hợp KH&CN - đào tạo - sản xuất nhằm chuẩn bị kiến thức đón đầu cho nội dung giảng dạy, đảm bảo trình độ khoa học cao cho quá trình đào tạo, gắn lý luận với thực tiễn, trên cơ sở đó nâng cao chất l−ợng đào tạo đại học, đảm bảo cung cấp nguồn nhân lực có trình độ cao cho x< héi, gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc tho¶ m<n nhu cÇu vÒ KH&CN cña thùc tiÔn s¶n xuÊt, nhanh chãng ®−a nh÷ng thµnh tùu cña KH&CN øng dông vµo trong qóa tr×nh s¶n xuÊt. Thùc tÕ cho thÊy, tri thøc khoa häc gãp phÇn không nhỏ vào việc phát hiện, dự báo các nhu cầu mới, từ đó thúc đẩy sự nảy sinh các ngành sản xuất mới, đồng thời đó cũng là một động lực kích thích mạnh mẽ đối với sự phát triển của KH&CN và sản xuất. Việc kết hợp KH&CN - đào tạo - sản xuất làm tăng chất l−ợng đội ngũ giảng viên và cán bộ nghiên cứu của tr−ờng đại học, đồng thời tận dụng tối đa cơ sở vật chất, trang thiÕt bÞ cña nhµ tr−êng vµ thóc ®Èy hoµn thiÖn c¬ së vËt chÊt phôc vô cho hoạt động KH&CN, đào tạo. Trên cơ sở đó sẽ thúc đẩy sự phát triển của các tr−ờng đại học v−ơn lên đáp ứng những mục tiêu và nhiệm vụ của mình trong sự phát triển của đất n−ớc. Thứ ba, sản phẩm của hoạt động KH&CN trong tr−ờng đại học không những phục vụ x` hội mà còn phục vụ trực tiếp cho hoạt động đào tạo nguồn nh©n lùc khoa häc..

(25) 25 Khác với các đơn vị nghiên cứu KH&CN khác trong x< hội, sản phẩm hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học đa dạng hơn. Có thể chia thành hai bé phËn chÝnh lµ: s¶n phÈm phôc vô cho nhu cÇu ph¸t triÓn KH&CN cña x< hội và sản phẩm phục vụ nhu cầu đào tạo của nhà tr−ờng. Đối với các đơn vị nghiên cứu khác trong x< hội nh− các Viện nghiên cøu, c¸c trung t©m nghiªn cøu, s¶n phÈm KH&CN chñ yÕu lµ c¸c ph¸t minh, s¸ng chÕ, nh÷ng quy tr×nh c«ng nghÖ,... phôc vô cho qu¸ tr×nh qu¶n lý, s¶n xuất kinh doanh. Trong khi đó, đối với các tr−ờng đại học, sản phẩm KH&CN không dừng lại ở đó. Điều có ý nghĩa quan trọng là sản phẩm của hoạt động KH&CN phục vụ trực tiếp cho quá trình đào tạo của các tr−ờng đại học, là hệ thống mục tiêu, ch−ơng trình, học liệu phục vụ cho công tác đào tạo và nghiªn cøu. Tr−ờng đại học là những cơ sở đào tạo nguồn nhân lực có chất l−ợng cao cho đất n−ớc. Vì vậy, việc xây dựng nội dung ch−ơng trình đào tạo của nhµ tr−êng cã ý nghÜa quan träng. Chất l−ợng đào tạo nguồn nhân lực phụ thuộc tr−ớc hết vào đội ngũ giáo viên và ch−ơng trình, giáo trình phục vụ cho công tác đào tạo. Đội ngũ giáo viên có chất l−ợng cao, nội dung ch−ơng trình, giáo trình phục vụ đào tạo tiên tiến và phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế x< hội của đất n−ớc và xu h−ớng phát triển của nhân loại sẽ đảm bảo cho sản phẩm đào tạo có tính cạnh tranh tốt. Điều này phụ thuộc phần lớn vào hoạt động nghiên cứu khoa học của nhà tr−ờng. Thông qua nghiên cứu khoa học, một mặt, trình độ đội ngò gi¸o viªn ®−îc n©ng cao, mÆt kh¸c, néi dung, ch−¬ng tr×nh, gi¸o tr×nh, hÖ thèng häc liÖu ®−îc x©y dùng, bæ sung vµ hoµn thiÖn. KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa học nh− thế đ−ợc ứng dụng trực tiếp vào công tác đào tạo nguồn nhân lùc cña nhµ tr−êng..

(26) 26 Chính vì thế, đầu t− cho hoạt động KH&CN trong nhà tr−ờng còn phục vụ trực tiếp cho công tác đào tạo nguồn nhân lực khoa học cho các tr−ờng đại học. Thứ t−, hoạt đông nghiên cứu KH&CN đ−ợc thực hiện bởi một lực l−ợng cán bộ nghiên cứu khoa học mạnh có khả năng đáp ứng đ−ợc yêu cầu phát triển của tất cả các lĩnh vực hoạt động của nền sản xuất x` hội. Các tr−ờng đại học có đội ngũ đông đảo cán bộ khoa học cơ hữu có trình độ chuyên môn cao trong tất cả các lĩnh vực khoa học của đất n−ớc. Cã thÓ nãi, kh«ng cã mét c¬ së nghiªn cøu vµ triÓn khai nµo l¹i cã ®−îc đội ngũ cán bộ khoa học mạnh và có trình độ cao nh− trong các tr−ờng đại học. Chính từ đội ngũ cán bộ cơ hữu đông đảo có trình độ cao này mà nhiều nghiên cứu phát minh đ−ợc ứng dụng đ−a vào thực tiễn đều xuất phát từ các tr−ờng đại học. Tuy nhiên, hoạt động KH&CN của các tr−ờng đại học cũng gặp những khó khăn. Bởi lẽ, các tr−ờng đại học vừa là cơ sở đào tạo, vừa là cơ sở nghiên cøu khoa häc. §éi ngò c¸n bé cña nhµ tr−êng võa lµm c«ng t¸c gi¶ng d¹y, võa làm công tác nghiên cứu. Nếu áp lực giảng dạy quá lớn, hoạt động KH&CN của đội ngũ cán bộ giáo viên sẽ bị hạn chế. Vì thế, trong việc phát triển đào tạo, nhà n−ớc cần có chính sách đầu t− về nguồn nhân tài vật lực, tạo cho các tr−ờng đại học có môi tr−ờng thuận lợi để phát triển hoạt động KH&CN. Bên cạnh đội ngũ giáo viên có trình độ cao và đa dạng các ngành nghề, các tr−ờng đại học còn có một lực l−ợng cộng tác viên khoa học đông đảo là sinh viªn, nhÊt lµ sinh viªn n¨m cuèi, häc viªn cao häc, nghiªn cøu sinh vµ đội ngũ cựu sinh viên, thạc sỹ, tiến sỹ đ< tốt nghiệp đang công tác ở tất cả các cơ sở thực tiễn từ quản lý vĩ mô đến quản lý vi mô của đất n−ớc, kể cả trong n−íc vµ ë n−íc ngoµi. ViÖc ph¸t huy lùc l−îng sinh viªn vµ cùu sinh viªn nµy làm cho đội ngũ cán bộ hoạt động KH&CN của các tr−ờng đại học càng m¹nh h¬n..

(27) 27 Ngay khi còn ngồi trên ghế nhà tr−ờng, việc tham gia hoạt động KH&CN lµm cho lùc l−îng khoa häc trÎ nµy cã ®iÒu kiÖn lÜnh héi ®−îc c¸c kiến thức mới mang tính hệ thống, đồng thời biết cách vận dụng lí thuyết vào giải quyết các vấn đề của thực tiễn. Nhờ vậy, họ đ−ợc rèn luyện kỹ năng và ph−ơng pháp phân tích khoa học hết sức thiết thực cho hoạt động nghề nghiệp sau nµy. ViÖc tæ chøc cho c¸c cùu sinh viªn, th¹c sü, tiÕn sü ®< tèt nghiÖp ra tr−ờng tham gia các hoạt động NCKH không chỉ đơn giản là tăng số l−ợng và chất l−ợng nguồn nhân lực KH&CN mà điều quan trọng hơn là thông qua đó, nối dài bàn tay của nhà tr−ờng tới mọi lĩnh vực hoạt động của thực tiễn sản xuất kinh doanh, đóng góp cụ thể và đáp ứng kịp thời nhu cầu đa dạng về KH&CN trong cuéc sèng. 1.1.2. Tài trợ cho hoạt động KH&CN và bản chất của cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong tr−ờng đại học Sau khi hiểu rõ về hoạt động KH&CN và đặc điểm của nó trong các tr−ờng đại học, chúng ta chuyển sang nghiên cứu về cơ chế tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Song tr−ớc khi phân tích bản chất của cơ chế tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học, một vấn đề quan trọng là cần làm rõ hoạt động KH&CN đ−ợc tài trợ nh− thế nào. 1.1.2.1. Tài trợ cho hoạt động KH&CN - Nhà n−ớc hay Doanh nghiệp ? Quan điểm đ−ợc chấp nhận rộng r<i là các hoạt động khoa học và công nghÖ rÊt khã ®−îc tµi trî th«ng qua thÞ tr−êng tù do c¹nh tranh. Chóng ta dÔ dµng thÊy ®−îc quan ®iÓm nµy trong c¸c lý thuyÕt kinh tÕ. Quan ®iÓm nµy lÇn đầu tiên đ−ợc Schumpeter (88) đ−a ra và sau đó đ−ợc Nelson (84) và Arrow (80) tiÕp tôc ph¸t triÓn. LuËn cø c¬ b¶n mµ hä ®−a ra lµ: s¶n phÈm chñ yÕu cña ®Çu t− vào hoạt động khoa học và công nghệ là tạo ra tri thức mới mà tri thức lại có đặc ®iÓm lµ kh«ng cã tÝnh tranh giµnh: viÖc sö dông tri thøc cña mét ng−êi kh«ng.

(28) 28 làm giảm khả năng sử dụng tri thức đó của những ng−ời khác. Khi tri thức kh«ng thÓ gi÷ bÝ mËt, c¸c doanh nghiÖp ®Çu t− kh«ng nhËn ®−îc toµn bé lîi Ých từ đầu t−, và do đó các doanh nghiệp sẽ dành quá ít nguồn lực cho việc phát minh ra kiến thức mới đứng trên quan điểm của x< hội. Để đánh giá sự hợp lý của chính sách đối với các phát minh, điều quan träng lµ ph¶i ph©n biÖt ®−îc nh÷ng kiÕn thøc nghiªn cøu c¬ b¶n víi nh÷ng kiÕn thøc nghiªn cøu øng dông, hay kiÕn thøc c«ng nghÖ. KiÕn thøc nghiªn cøu øng dông, hay c«ng nghÖ, vÝ dô ph¸t minh vÒ mét lo¹i thiÕt bÞ hay vËt liÖu míi tèt h¬n, cã thÓ ®−îc cÊp b»ng s¸ng chÕ. C¸c ®iÒu luËt vÒ b»ng s¸ng chÕ b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng−êi ph¸t minh b»ng c¸ch cho họ độc quyền sử dụng đối với phát minh của mình trong một giai đoạn nhất định. Khi một doanh nghiệp tạo ra sự đột phá về công nghệ, họ có thể đ−ợc cấp bằng sáng chế đối với ý t−ởng đó và thu đ−ợc phần lớn ích lợi kinh tế cho riªng m×nh. B»ng s¸ng chÕ ®−îc coi lµ c¸ch néi hiÖn hãa ¶nh h−ëng ra bªn ngoài bằng cách trao cho doanh nghiệp quyền sở hữu độc quyền đối với phát minh cña hä. NÕu c¸c doanh nghiÖp kh¸c muèn sö dông c«ng nghÖ míi, hä ph¶i ®−îc doanh nghiÖp ph¸t minh cho phÐp vµ tr¶ tiÒn sö dông b¶n quyÒn ph¸t minh. Do vËy, hÖ thèng b»ng s¸ng chÕ cã t¸c dông khuyÕn khÝch doanh nghiÖp tham gia nghiên cứu và các hoạt động khác nhằm thúc đẩy tiến bộ công nghệ. Do vậy, ng−êi ph¸t minh thu ®−îc rÊt nhiÒu Ých lîi tõ ph¸t minh cña m×nh, mÆc dï ch¾c ch¾n kh«ng thÓ thu hÕt ®−îc. Trong điều kiện kinh tế thị tr−ờng, trận đấu thật sự diễn ra không phải trong phßng thÝ nghiÖm mµ lµ trªn thÞ tr−êng. ChÝnh t¹i ®©y c¸c tæ chøc, doanh nghiệp, công ty đ−ợc xây dựng, có truyền thống hoạt động sản xuất kinh doanh lu«n gi÷ thÕ phßng thñ cã thÓ chiÕn th¾ng trong c¹nh tranh víi c¸c c«ng ty míi, bÊt chÊp sù h¬n h¼n vÒ kü thuËt cña c¸c c«ng ty míi nµy. §Ó chiÕn th¾ng, con đ−ờng đúng đắn nhất mà các công ty phải làm để đạt đ−ợc mục đích cuối cùng.

(29) 29 lµ thu lîi nhuËn tèi ®a tõ nguån lùc s½n cã lµ ph¶i tiÕn hµnh c¶i tiÕn s¶n phÈm vµ quy trình công nghệ và nhờ công nghệ đó mà chiếm lĩnh đ−ợc những thị tr−ờng míi. V× thÕ, hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi chÝnh ®Çu t− cho nghiªn cøu øng dông vµ triÓn khai thùc nghiÖm cã thÓ ®o l−êng ®−îc ngay, trong mét thêi gian ng¾n víi tiêu thức rất cụ thể đó là lợi nhuận mang lại cho ng−ời ứng dụng chúng. Và cũng v× thÕ, ng−êi ta nh×n nhËn hiÖu qu¶ ®Çu t− cho khoa häc nghiªn cøu triÓn khai thùc nghiÖm mét c¸ch dÔ dµng h¬n. C¸c nhµ ®Çu t− cho khoa häc còng dÔ chÊp nhận hơn về những đề xuất trong việc nghiên cứu các đề tài ứng dụng, triển khai thực nghiệm. Với đặc tính đó, sản phẩm nghiên cứu ứng dụng là một hàng hoá t− nh©n, nã ®−îc c¶ x< héi, c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc ®Çu t− v× mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ, mang l¹i lîi nhuËn. Ng−îc l¹i, s¶n phÈm nghiªn cøu c¬ b¶n lµ mét hµng ho¸ c«ng céng. HiÖu qu¶ cña nghiªn cøu c¬ b¶n ®−îc xem xÐt trªn quan ®iÓm hiÖu qu¶ kinh tÕ - x< héi, chø kh«ng ph¶i b»ng sè lîi nhuËn mµ nã mang l¹i ®−îc lµ bao nhiêu. ở đây, tác động lan toả có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Tác động lan toả trong khoa học là gì? Theo chúng tôi, đó là năng lực truyÒn b¸ do nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu mang l¹i, nã cã kh¶ n¨ng cung cÊp cho bao nhiêu ng−ời những kiến thức mới về kết quả nghiên cứu đ−ợc đề xuất. Chẳng hạn những t− t−ởng mới, các định lý, công thức toán học, lý học, ho¸ häc, ®−îc ®−a vµo cuèn gi¸o tr×nh sÏ cung cÊp kiÕn thøc míi cho bao nhiêu ng−ời đọc; bao nhiêu ng−ời sẽ dùng chúng vào giảng dạy, nghiên cứu vµ häc tËp; Bao nhiªu ng−êi sÏ trÝch dÉn nã trong c¸c t¸c phÈm mµ hä sÏ viÕt ra cho các thế hệ tiếp theo. Các công trình NCKH về trái đất là những cơ sở khoa học cho việc lựa chọn địa điểm xây dựng các công trình, phát hiện các mỏ và nguồn nguyên liệu, vật liệu mới... Những bản đồ khí t−ợng, thuỷ văn, thổ nh−ỡng, động thực vật dùng vào phân vùng l<nh thổ và xác định các hệ sinh th¸i,... lµ nh÷ng kiÕn thøc nghiªn cøu c¬ b¶n.

(30) 30 Kh«ng chØ trong lÜnh vùc khoa häc c¬ b¶n vµ kü thuËt, mµ ngay trong lÜnh vùc khoa häc kinh tÕ còng cã thÓ nªu lªn mét lo¹t vÝ dô vÒ nghiªn cøu c¬ b¶n. C¸c t¸c phÈm kinh ®iÓn nh− “Cña c¶i c¸c d©n téc“ cña Adam Smith, “T− b¶n luËn” cña K.Mark, “Lý thuyÕt tæng qu¸t vÒ viÖc lµm, l<i suÊt vµ tiÒn tÖ” của John Maynard Keynes,... không chỉ ngày nay, mà có lẽ còn nhiều đời sau nµy vÉn ®−îc nh÷ng ng−êi nghiªn cøu, nh÷ng nhµ kinh tÕ häc, nh÷ng nhµ hoạch định chính sách ở tầm vĩ mô cũng nh− các doanh nghiệp cần nghiền ngÉm, so s¸nh, vËn dông cho sù nghiÖp cña m×nh. Ch¼ng h¹n lý thuyÕt næi tiÕng vÒ lý thuyÕt “Bµn tay v« h×nh” cña A.Smith lµ mét minh chøng. Theo t− t−ởng này của A.Smith, nền kinh tế muốn phát triển thì cần phải tự vận động, phải đảm bảo sự tự do của nhà kinh doanh, tự do đầu t−, tự do lựa chọn ngành nghÒ, tù do kinh doanh bÊt kú ngµnh nµo mµ hä thÊy lµ nã cã lîi cho m×nh. Sù tự do đó sẽ làm cho nhà kinh doanh thu đ−ợc nhiều lợi nhuận trên th−ơng tr−êng, mµ muèn thÕ hä ph¶i s¶n xuÊt vµ cung øng nhiÒu s¶n phÈm h¬n cho ng−ời tiêu dùng, phải th−ờng xuyên cải tiến để giảm chi phí tăng lợi nhuận, từ đó làm cho x< hội ngày càng phát triển. Xuất phát từ đó, ông cho rằng, nhà n−íc kh«ng nªn trùc tiÕp lµ ng−êi s¶n xuÊt kinh doanh hµng ho¸. Theo «ng, muốn có hiệu quả, nhà n−ớc chỉ nên là ng−ời đảm bảo quyền về tài sản cho nhµ kinh doanh, th«ng qua hÖ thèng luËt ph¸p mµ nhµ n−íc t¹o ra; Nhµ n−íc đảm bảo cho một x< hội có môi tr−ờng hoà bình, ổn định, chống thù trong giặc ngoài để các nhà kinh doanh yên tâm đầu t− sản xuất; Đồng thời, nhà n−ớc đầu t− phát triển cơ sở hạ tầng, đảm bảo cơ sở hạ tầng cho nền kinh tế, tạo ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp khai th¸c tiÒm n¨ng vµ ph¸t triÓn thuËn lîi. T− t−ởng đó của A.Smith, cho đến ngày nay vẫn còn nguyên giá trị. Hµng tr¨m nhµ kinh tÕ häc næi tiÕng thÕ giíi, hµng ngµn, hµng v¹n c¸c nhµ kinh tÕ häc hËu thêi cña «ng ®< trÝch dÉn, ph©n tÝch, x©y dùng nªn nh÷ng nguyên lý để điều hành nền kinh tế. Chẳng hạn, t− t−ởng đó thấm đ−ợm trong lý thuyÕt cung cÇu gi¸ c¶ cña Alfred Marshall vÒ cung cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ.

(31) 31 tr−ờng, trong Cân bằng tổng quát của Leon Walras, trong cạnh tranh và độc quyÒn cña Chamberlin vµ J.Robinxon, trong chu kú tiÒn tÖ vµ thu nhËp quèc d©n cña Mitol Friedman,..., trong lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp cña P.A. Samuellson. [29 tr. 77, 168-169, 173-176,183-193, 297-301] ý nghĩa của kiến thức cơ bản đối với tiến bộ x< hội nh− thế là rất lớn, nh−ng lại không trực tiếp mang lại lợi nhuận cho nhà đầu t−. Điều đó làm cho c¸c doanh nghiÖp th−êng kh«ng muèn ®Çu t− cho nghiªn cøu c¬ b¶n. Cã thÓ nói, đối với các nghiên cứu cơ bản thị tr−ờng đ< thất bại trong việc phân bổ nguồn lực có hiệu quả vì các quyền sở hữu không đ−ợc xác định rõ ràng. Kiến thøc c¬ b¶n cã gi¸ trÞ nh−ng l¹i kh«ng cã chñ së h÷u nµo ®−îc h−ëng quyÒn lực hợp pháp để kiểm soát chúng. Không ai có thể định giá cho kiến thức nghiªn cøu c¬ b¶n vµ trùc tiÕp thu lîi nhuËn tõ viÖc ®Çu t− nghiªn cøu kiÕn thức đó. Thị tr−ờng không cung cấp dịch vụ nghiên cứu cơ bản do không ai có thÓ thu tiÒn cña nh÷ng ng−êi sö dông v× nh÷ng Ých lîi mµ hä nhËn ®−îc. Nh− vËy, kiÕn thøc c¬ b¶n kh«ng thÓ ®−îc b¶o vÖ b»ng b¶n quyÒn s¸ng chÕ. Nếu một nhà vật lí chứng minh đ−ợc một định lý mới, thì định lý này sẽ nằm trong khèi kiÕn thøc chung vµ bÊt kú ai còng cã thÓ sö dông nã mµ kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. Do vËy, c¸c doanh nghiÖp ch¹y theo lîi nhuËn cã xu h−íng t×m c¸ch h−ëng lîi mµ kh«ng tr¶ tiÒn cho nh÷ng kiÕn thøc mµ ng−êi kh¸c ®< ph¸t minh ra. KÕt qu¶ lµ doanh nghiệp hầu nh− sẽ không dành nguồn lực cho hoạt động nghiên cứu cơ bản. HÖ thèng b¶n quyÒn s¸ng chÕ lµm cho nh÷ng kiÕn thøc c«ng nghÖ trë nªn cã kh¶ năng loại trừ những ng−ời không trả tiền không thể sử dụng hàng hóa đó, trong khi kiến thức cơ bản không có khả năng loại trừ đó. Việc thiếu quyền sở hữu gây ra thất bại thị tr−ờng và chính phủ có thể giải quyết vấn đề này. Chính phủ có thể lựa chọn gi¶i ph¸p cung cÊp nh÷ng dÞch vô nµy. Thùc tÕ ë c¸c quèc gia cho thÊy chÝnh phñ th−êng cÊp vèn cho nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ y häc, to¸n häc, vËt lý, hãa häc, sinh häc còng nh− trong lÜnh vùc x< héi nh©n v¨n..

(32) 32 Lập luận biện minh cho họat động tài trợ của chính phủ đối với các ch−ơng trình nghiên cứu này dựa trên quan điểm cho rằng nó đóng góp tích cực vào khối kiến thức chung của x< hội. Tuy nhiên, việc xác định mức hỗ trợ thÝch hîp cña chÝnh phñ cho nh÷ng nç lùc nµy rÊt khã kh¨n, bëi v× rÊt khã x¸c định các ích lợi. Hơn nữa, các thành viên của Quốc hội, những ng−ời quyết định số tiền dành cho nghiên cứu, do nhiều lý do khác nhau nên th−ờng không có đủ thông tin về hoạt động KH&CN, do vậy không thực hiện tốt chức năng là đánh giá xem những loại hình nghiên cứu nào đem lại ích lợi lớn nhất. Kh«ng chØ víi nghiªn cøu c¬ b¶n mµ ngay c¶ víi c¸c nghiªn cøu øng dông hay c«ng nghÖ chÝnh phñ còng cÇn cã sù hç trî vÒ tµi chÝnh v× chóng ®em l¹i lîi Ých cho c¶ nh÷ng ng−êi ngoµi cuéc. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ míi t¹o ra ¶nh h−ëng ngo¹i hiÖn tÝch cùc, bëi v× nã n»m trong khèi kiÕn thøc c«ng nghÖ cña toµn x< héi vµ do vËy nh÷ng ng−êi khác cũng có thể sử dụng. Nh− vậy, chi phí đối với x< hội nhỏ hơn chi phí t− nh©n trong viÖc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ. Hình 2. Sự phổ biến công nghệ và sản l−ợng tối −u đối với xB hội. Gi¸ s¶n phÈm c«ng nghÖ. Gi¸ trÞ cña ngo¹i øng c«ng nghÖ. §−êng cung (chi phÝ t− nh©n) §−êng chi phÝ x< héi. Tr¹ng th¸i c©n b»ng Tèi −u. §−êng cÇu (gi¸ trÞ t− nh©n) QThÞ tr−êng QTèi −u. Sè l−îng s¶n phÈm c«ng nghÖ.

(33) 33 Hình 2 mô tả thị tr−ờng đối với sản phẩm công nghệ. Trong tr−ờng hợp nµy, chi phÝ x< héi cña s¶n xuÊt thÊp h¬n chi phÝ t− nh©n - ®−îc biÓu thÞ b»ng ®−êng cung. Cô thÓ, chi phÝ x< héi cña viÖc t¹o ra mét s¶n phÈm c«ng nghÖ b»ng chi phÝ t− nh©n trõ ®i gi¸ trÞ cña sù phæ biÕn c«ng nghÖ. Do vËy, c¸c nhµ hoạch định chính sách nhằm tối đa hóa phúc lợi x< hội sẽ chọn l−ợng sản phÈm c«ng nghÖ lín h¬n so víi thÞ tr−êng t− nh©n. Trong tr−êng hîp nµy, chÝnh phñ cã thÓ néi hiÖn hãa ¶nh h−ëng ngo¹i hiÖn b»ng c¸ch trî cÊp cho hoạt động nghiên cứu và triển khai. Nếu chính phủ trợ cấp cho các doanh nghiệp thực hiện hoạt động KH&CN, thì đ−ờng cung sẽ dịch chuyển xuống phía d−ới một l−ợng đúng bằng mức trợ cấp và sự dịch chuyển này làm tăng l−ợng sản phẩm công nghệ cân bằng. Để đảm bảo trạng thái cân bằng trùng với mức tối −u đối với x< hội, mức trợ cấp phải bằng giá trị của sự phổ biến c«ng nghÖ. Sự phổ biến công nghệ có quy mô lớn đến mức nào và chúng có ý nghĩa gì đối với chính sách công cộng? Đây là một câu hỏi quan trọng, bởi vì tiÕn bé c«ng nghÖ lµ ch×a khãa cho sù gia t¨ng møc sèng tõ thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c. Tuy nhiªn, nã còng lµ mét c©u hái khã mµ c¸c nhµ kinh tÕ th−êng không đạt đ−ợc sự nhất trí. Nhiều nhà kinh tế tin rằng sự phổ biến công nghệ cã ¶nh h−ëng s©u réng vµ chÝnh phñ nªn khuyÕn khÝch c¸c ngµnh t¹o ra quy m« phæ biÕn c«ng nghÖ lín. Từ sự phân tích trên đây chúng ta đi đến kết luận, tài trợ cho hoạt động KH&CN là nhiệm vụ của cả nhà n−ớc và doanh nghiệp. Trong đó, doanh nghiệp tài trợ cho hoạt động nghiên cứu ứng dụng và triển khai; còn Nhà n−ớc là ng−ời tài trợ cho cho các nghiên cứu cơ bản, đồng thời hỗ trợ cho các hoạt động nghiên cứu ứng dụng, triển khai. Trách nhiệm của nhà n−ớc nh− thế là rất lớn đối với sự phát triển KH&CN..

(34) 34 1.1.2.2. Bản chất của cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học. Theo Tõ ®iÓn ThuËt ng÷ kinh tÕ häc, c¬ chÕ tµi chÝnh lµ “tæng thÓ c¸c biÖn ph¸p, h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý qu¸ tr×nh t¹o lËp, ph©n phèi vµ sö dông c¸c nguån tµi chÝnh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. C¬ chÕ tµi chÝnh ph¶i phï hîp vµ thÝch øng víi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ cña tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña x< hội. [75 tr.120-121]. Do đó, cơ chế tài chính cho KH&CN là tổng thể các biện ph¸p, c¸c h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý qu¸ tr×nh t¹o lËp, ph©n phèi vµ sö dông các nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Cơ chế tài chính cho hoạt động KH&CN trong tr−ờng đại học có những đặc điểm chung nh− cơ chế tài chính trong nền kinh tế và trong hoạt động KH&CN nói chung. Đó là những biện pháp, hình thức tổ chức quản lý việc tạo lập, phân phối và sử dụng nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN. V× thÕ, nã thÓ hiÖn quan hÖ ph©n phèi lîi Ých gi÷a nhµ n−íc víi ngµnh KH&CN, giữa ngành với các đơn vị hoạt động trong ngành, giữa các đơn vị hoạt động trong ngành với nhau, cũng nh− giữa các nhà nghiên cứu khoa học với các đơn vị mà họ hoạt động. Do phải giải quyết các mối quan hệ lợi ích nên cơ chế tài chính nói chung, cơ chế tài chính cho hoạt động KH&CN nói riêng rất nhạy cảm. Nó liên quan đến phân phối nguồn vốn của x< hội. Việc phân phối đúng sẽ thúc đẩy nền kinh tế nói chung, hoạt động KH&CN nói riªng ph¸t triÓn vµ ng−îc l¹i. Đối với các tr−ờng đại học, cơ chế tài chính cho hoạt động KH&CN phản ánh sự vận động của các nguồn tài chính giữa nhà tr−ờng với x< hội nhằm đảm bảo cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học, qua đó quan hệ lợi ích giữa một bên là nhà tr−ờng, với các đơn vị trực thuộc tr−ờng cùng giảng viªn, c¸c nhµ nghiªn cøu víi Nhµ n−íc, c¸c doanh nghiÖp, d©n c− vµ ng−êi tiªu dïng, c¸c tæ chøc x< héi trong vµ ngoµi n−íc ®−îc thùc hiÖn..

(35) 35 Bản chất cơ chế tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại häc ®−îc thÓ hiÖn trªn nh÷ng khÝa c¹nh chñ yÕu sau ®©y: Thø nhÊt, c¬ chÕ tµi chÝnh ph¶n ¶nh mèi quan hÖ tµi chÝnh gi÷a nhµ tr−ờng với xB hội. Nghiên cứu khoa học là hoạt động trí tuệ đ−ợc tiến hành một cách rất đa dạng. Về cơ bản, các đề tài nghiên cứu có thể do một cá nhân hoÆc mét tËp thÓ c¸c nhµ khoa häc thøc hiÖn. MÆc dï nh− vËy, s¶n phÈm nghiên cứu cũng do một tổ chức đặt hàng hoặc nhận đặt hàng để tổ chức triển khai nghiªn cøu. Tổ chức nghiên cứu, triển khai, dịch vụ khoa học đó có thể là một viÖn nghiªn cøu khoa häc, mét trung t©m nghiªn cøu triÓn khai øng dông hoặc dịch vụ khoa học, hoặc một tr−ờng đại học đứng ra để tổ chức thực hiện đề tài. Trong thuật ngữ hiện hành ở n−ớc ta gọi đó là cơ quan chủ trì đề tài. Thông qua cơ quan chủ trì đề tài, các nhà nghiên cứu nhận công trình nghiên cứu, triển khai thực hiện và đ−ợc nghiệm thu, đánh giá, đ−a vµo øng dông trong thùc tiÔn. Trong x< hội có nhiều cơ quan chủ trì đề tài, mỗi một cơ quan chủ trì lại có những đặc điểm khác nhau, có chức năng nhiệm vụ khác nhau và nghiên cứu khoa học trong mỗi cơ quan chủ trì đề tài có vai trò tác dụng cũng không gièng nhau. Tr−ờng đại học là cơ quan chủ trì của các đề tài nghiên cứu, tiến hành giao nhiÖm vô nghiªn cøu cho c¸c nhµ khoa häc t¹i c¸c khoa, Bé m«n trùc thuộc tr−ờng và cho các giảng viên của tr−ờng. Tuy nhiên, các đơn vị khoa, bộ môn và cá nhân nhà khoa học cũng có thể chủ trì các đề tài nghiên cứu thông qua việc khai thác và ký kết hợp đồng nghiên cứu trực tiếp với các đơn vÞ cã nhu cÇu vÒ s¶n phÈm nghiªn cøu. C¸c mèi quan hÖ n¶y sinh trong ho¹t động nghiên cứu khoa học đ−ợc khái quát lại thông qua hình 3 sau đây..

(36) 36 Hình 3: Các mối quan hệ trong hoạt động nghiên cứu khoa học ở các tr−ờng đại học Nhµ n−íc (trung −ơng và địa ph−ơng) Các tr−ờng đại học: Khoa, bộ m«n, trung t©m nghiªn cøu vµ c¸ nh©n nhµ khoa häc C¸c doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ D©n c− tiªu dïng s¶n phÈm nghiªn cøu khoa häc. C¸c tæ chøc x< héi §Ó cho c¸c mèi quan hÖ nµy ®−îc thùc hiÖn cÇn ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiện nhất định. Tr−ớc hết phải nói đến trách nhiệm của nhà n−ớc trong phát triển KH&CN, thÓ hiÖn ë chç nhµ n−íc x©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c chiÕn l−îc vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn KH&CN trong mçi thêi kú, lµm cho KH&CN lµ c¨n cø vµ lµ mét néi dung quan träng trong viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn chiÕn l−îc, quy hoạch, kế hoạch, ch−ơng trình, dự án phát triển kinh tế - x< hội bảo đảm quốc phßng, an ninh. Nhµ n−íc ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®Çu t− x©y dùng vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc nội sinh, đào tạo nhân lực, bồi d−ỡng và trọng dụng nhân tài về KH&CN; đẩy mạnh hợp tác quốc tế; khuyến khích các tr−ờng đại học và cá nhân đầu t− ph¸t triÓn KH&CN; sö dông cã hiÖu qu¶ mäi nguån lùc KH&CN..

(37) 37 Nhà n−ớc phải bảo đảm sự phát triển ổn định, liên tục cho nghiên cứu cơ bản trong các lĩnh vực khoa học, nhất là một số lĩnh vực khoa học đặc thù; ®Èy m¹nh nghiªn cøu øng dông trong c¸c lÜnh vùc KH&CN, chó träng ph¸t triÓn c«ng nghÖ, nhÊt lµ c«ng nghÖ cao, c«ng nghÖ míi; Ph¶i ®Èy m¹nh øng dụng kết quả hoạt động KH&CN; phát triển dịch vụ KH&CN; xây dựng và phát triển thị tr−ờng KH&CN; khuyến khích hoạt động sáng kiến, cải tiến kỹ thuËt, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt, phæ biÕn tri thøc KH&CN vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c héi KH&CN thùc hiÖn tèt tr¸ch nhiÖm của mình. Nhà n−ớc có chính sách khuyến khích các hoạt động nghiên cứu khoa häc vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ, phæ biÕn øng dông thµnh tùu KH&CN, t¨ng c−êng nh©n lùc KH&CN vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ vÒ c¬ së, chó träng địa bàn có điều kiện kinh tế - x< hội đặc biệt khó khăn. Đối với các tr−ờng đại học phải tiến hành các hoạt động phục vụ nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ; các hoạt động liên quan đến sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ; các dịch vụ về thông tin, t− vấn, đào tạo, bồi d−ỡng, phổ biến và ứng dụng tri thức KH&CN và kinh nghiệm thực tiễn. Tr−ờng đại häc cã nhiÖm vô tiÕn hµnh nghiªn cøu khoa häc vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ, kÕt hîp đào tạo với nghiên cứu khoa học và sản xuất, dịch vụ KH&CN. Đồng thời tr−ờng đại học còn có nhiệm vụ thực hiện nghiên cứu cơ bản, triển khai các nhiÖm vô KH&CN −u tiªn, träng ®iÓm cña nhµ n−íc vµ nghiªn cøu khoa häc vÒ gi¸o dôc. Trong các tr−ờng đại học, các tổ chức nghiên cứu, triển khai, ứng dụng, dịch vụ khoa học nh− các viện, các trung tâm nghiên cứu..., hoạt động theo luật định để phát triển KH&CN, phổ biến kiến thức, nâng cao dân trí, đào tạo nh©n lùc, båi d−ìng nh©n tµi vÒ KH&CN; ph¸t huy s¸ng kiÕn, c¶i tiÕn kü thuËt, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt, øng dông c¸c thµnh tùu KH&CN vµo viÖc ph¸t triển kinh tế - x< hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh. Tổ chức, động viên các.

(38) 38 thành viên tham gia t− vấn, phản biện, giám định x< hội và tiến hành các hoạt động KH&CN. §èi víi c¸c nhµ khoa häc, nhiÖm vô cña hä lµ ph¶i cung cÊp ®−îc nh÷ng sản phẩm nghiên cứu có chất l−ợng. Sản phẩm nghiên cứu của họ đáp ứng nhu cÇu cña sù ph¸t triÓn nhµ tr−êng, cña d©n c−, cña c¸c doanh nghiÖp vµ cña nhµ n−ớc thì công trình đó đ−ợc ứng dụng trong thực tiễn, nhiệm vụ của họ hoàn thµnh, hä ®−îc tr¶ chi phÝ cho c¸c s¶n phÈm nghiªn cøu vµ ng−îc l¹i. D©n c−, c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc lµ ng−êi sö dông s¶n phÈm nghiªn cøu. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng, hä ph¶i tr¶ chi phÝ cho nh÷ng s¶n phÈm nghiªn cøu mµ hä sö dông. Tất cả những điều đó đặt ra một vấn đề then chốt là để cho KH&CN phát triển, cần thiết phải có sự đầu t− nguồn lực, kể từ con ng−ời, đến cơ sở, và suy đến cùng là nguồn tài chính cho lĩnh vực này hoạt động. Nguồn lực nµy ®−îc h×nh thµnh tõ nhµ n−íc, c¸c doanh nghiÖp, c¸c c¬ quan, tæ chøc x< hội và bản thân tr−ờng học. Quy mô nguồn lực tài chính đầu t− cho tr−ờng đại học phản ánh mối quan hệ giữa tr−ờng đại học với x< hội. Trong điều kiện nhất định, tr−ờng nào huy động đ−ợc nguồn tài chính đầu t− cho KH&CN càng lớn sẽ phản ánh tr−ờng đại học đó có vị thế quan trọng, có đóng góp to lín vµ mèi quan hÖ víi x< héi cµng chÆt chÏ. Thứ hai, nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học rất đa dạng, bao gồm nguồn từ NSNN, từ các doanh nghiệp và từ c¸c tæ chøc xB héi, c¶ trong n−íc vµ ngoµi n−íc. Từ đặc điểm tài trợ cho hoạt động KH&CN nh− phân tích trên cho thấy, nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học bao gåm nguån tµi chÝnh tõ Nhµ n−íc, c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc x< héi, c¶ trong n−íc vµ ngoµi n−íc..

(39) 39 - Nguồn tài chính từ ngân sách nhà n−ớc cho hoạt động KH&CN. Đầu t− tµi chÝnh tõ NSNN cho KH&CN lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi sö dông mét phÇn vốn NSNN để duy trì, phát triển hoạt động KH&CN theo nguyên tắc không hoµn tr¶ trùc tiÕp. §©y chÝnh lµ thùc hiÖn sù ph©n bæ nguån tµi chÝnh cña nhµ n−ớc cho hoạt động KH&CN. Nguồn đầu t− này có những đặc điểm sau đây: + Nguồn tài chính từ NSNN đầu t− cho hoạt động KH&CN không chỉ đơn thuần là cung cấp tiềm lực tài chính nhằm duy trì, củng cố các hoạt động KH&CN mà còn có tác dụng định h−ớng điều chỉnh các hoạt động nghiên cøu ph¸t triÓn KH&CN theo ®−êng lèi chñ tr−¬ng cña Nhµ n−íc. Trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung nh− ë Liªn X« (cò) vµ ViÖt Nam tr−ớc đây, toàn bộ nguồn tài chính đầu t− cho nghiên cứu KH&CN đều do ngân sách nhà n−ớc đảm bảo. Mọi khoản khoản đầu t− cho KH&CN, từ x©y dùng c¬ b¶n, ®Çu t− chiÒu s©u, ph¸t triÓn c¸c tæ chøc, viÖn, trung t©m nghiªn cøu khoa häc, chi tr¶ tiÒn l−¬ng cho c¸n bé nghiªn cøu, thùc hiÖn c¸c ch−ơng trình, đề tài nghiên cứu,... đều đ−ợc đảm bảo từ ngân sách nhà n−ớc. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng th× nguån tµi chÝnh ®Çu t− cho hoạt động KH&CN rất đa dạng. ở các n−ớc có nền kinh tế thị tr−ờng, nguồn tµi chÝnh ®Çu t− cho nghiªn cøu khoa häc ®−îc h×nh thµnh tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc, c¸c doanh nghiÖp, tõ b¶n th©n c¬ së nghiªn cøu, tõ c¸c tæ chøc x< héi vµ tõ sù tµi trî cña c¸c tæ chøc quèc tÕ. Tû phÇn trong c¸c nguån tµi chÝnh cho khoa học ở mỗi n−ớc có sự khác nhau, song nhìn chung, các n−ớc đều có chÝnh s¸ch ®Çu t− tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc cho c¸c c¬ së nghiªn cøu khoa häc, các tr−ờng đại học để tạo nguồn đầu t− tài chính cho hoạt động KH&CN. + Nguồn tài chính từ NSNN phục vụ cho các hoạt động KH&CN trong c¸c lÜnh vùc träng ®iÓm, −u tiªn thùc hiÖn nhiÖm vô n©ng cao lîi Ých x< héi; Thực hiện nghiên cứu cơ bản có định h−ớng trong các lĩnh vực khoa học; Duy trì vµ ph¸t triÓn tiÒm lùc KH&CN; CÊp cho c¸c quü ph¸t triÓn KH&CN cña nhµ.

(40) 40 n−íc; X©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt, ®Çu t− chiÒu s©u cho c¸c tæ chøc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn cña nhµ n−íc; Trî gióp cho c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn nghiªn cøu øng dông vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ thuéc lÜnh vùc −u tiªn träng ®iÓm. + Nguồn tài chính từ NSNN đầu t− cho KH&CN trong tr−ờng đại học có thÓ ®−îc cÊp trùc tiÕp tõ NSNN qua bé chñ qu¶n vµ c¸c bé chñ qu¶n cÊp cho c¸c tr−êng theo kÕ ho¹ch nghiªn cøu. Song nguån tµi chÝnh tõ NSNN còng cã thÓ cấp cho các bộ, ngành, địa ph−ơng theo yêu cầu phát triển, rồi các bộ ngành và địa ph−ơng thông qua hợp đồng nghiên cứu cấp cho các tr−ờng đại học. - Nguồn tài chính ngoài ngân sách nhà n−ớc cho hoạt động KH&CN Ph¸t triÓn KH&CN ®em l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho c¶ c¸ nh©n vµ x< héi. Khi c¸c s¶n phÈm KH&CN cã tÝnh x< héi th× c¸c tæ chøc, doanh nghiÖp, c¸ nhân và gia đình, cộng đồng đều có trách nhiệm quan tâm góp sức lực, trí tuệ tiền của để phát triển hoạt động KH&CN. Vì vậy, quan tâm đến vấn đề phát triển hoạt động KH&CN là quyền lợi và trách nhiệm của toàn x< hội nhằm thùc hiÖn môc tiªu x< héi ho¸ KH&CN, ®a d¹ng hãa c¸c nguån tµi chÝnh ®Çu t− cho hoạt động KH&CN thực hiện ph−ơng châm “nhà n−ớc và nhân dân cïng lµm”. Trªn thÕ giíi, nhÊt lµ c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn, tû lÖ ®Çu t− cho KH&CN ngoµi NSNN (khu vùc c«ng nghiÖp) lµ rÊt cao. PhÇn Lan, Mü, §øc, Ai-Len, §µi Loan trªn 60%; NhËt B¶n, Hµn Quèc, Thuþ §iÓn trªn 70%; đặc biệt Lucxambua lên tới 91,0 %. (Xem bảng 1) Nguån tµi chÝnh ngoµi NSNN cho khoa häc cã ý nghÜa t¨ng c−êng tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp, c¸ nh©n sö dông s¶n phÈm KH&CN vµo hoạt động sản xuất kinh doanh nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế. Nó nâng cao tÝnh tù chÞu tr¸ch nhiÖm x< héi cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tham gia c¸c ho¹t động KH&CN. Nó khai thác tiềm năng của các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tÕ nh»m gi¶m chi tiªu cña NSNN. Nã lµm t¨ng nguån ®Çu t− nghiªn cøu.

(41) 41 KH&CN để nâng cấp các cơ sở nghiên cứu, cải thiện điều kiện làm việc và nâng cao chất l−ợng, hiệu quả công việc của đơn vị nghiên cứu. - Về cơ cấu, nguồn tài chính ngoài NSNN đầu t− cho hoạt động KH&CN ®−îc h×nh thµnh nh− sau: + Doanh nghiệp đầu t− phát triển hoạt động KH&CN. Doanh nghiệp dành một phần vốn để đầu t− phát triển hoạt động KH&CN nhằm đổi mới c«ng nghÖ vµ n©ng cao søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm. Vèn ®Çu t− ph¸t triÓn KH&CN cña doanh nghiÖp ®−îc tÝnh vµo chi phÝ s¶n xuÊt s¶n phÈm. Th«ng th−ờng, doanh nghiệp lập quỹ phát triển KH&CN để chủ động đầu t− phát triÓn KH&CN. Doanh nghiÖp kh«ng chØ nghiªn cøu phôc vô øng dông cho b¶n th©n doanh nghiệp mình, mà họ cũng có thể đầu t− nghiên cứu những vấn đề KH&CN thuộc lĩnh vực −u tiên, trọng điểm quốc gia. Trong tr−ờng hợp đó, doanh nghiÖp ®−îc xÐt tµi trî mét phÇn kinh phÝ tõ NSNN. + Quü ph¸t triÓn KH&CN cña tæ chøc, c¸ nh©n. Quü ph¸t triÓn KH&CN là tổ chức hoạt động phi lợi nhuận để tài trợ không hoàn lại, có hoàn l¹i, cho vay víi l<i suÊt thÊp hoÆc kh«ng lÊy l<i nh»m hç trî cho c¸c tæ chøc cá nhân hoạt động KH&CN Quü ph¸t triÓn KH&CN cña tæ chøc c¸ nh©n ®−îc h×nh thµnh tõ c¸c nguồn nh− vốn đóng góp của các tổ chức cá nhân sáng lập, không có nguồn gốc từ NSNN; Các khoản đóng góp tự nguyện, hiến tặng, của các cá nhân, tổ chøc; Vèn do liªn doanh liªn kÕt víi c¸c tæ chøc kh¸c. + Vốn vay ngân hàng. Ngân hàng cho các tổ chức KH&CN vay vốn để thực hiện các ch−ơng trình đề tài nghiên cứu theo nguyên tắc hoàn trả với møc l(42) 42 + Nguån tµi chÝnh tõ c¸c tæ chøc hoÆc c¸ nh©n n−íc ngoµi. Trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, c¸c tæ chøc quèc tÕ nh− Tæ chøc ph¸t triÓn Liªn hîp quèc (UNDP), Ng©n hµng thÕ giíi (WB), Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB), Ngân hàng Nhật Bản (JB),... th−ờng dành nguồn tài chính đáng kể để tài trợ cho nghiên cứu khoa học. Ngoài ra, các tổ chức quốc tế, các tr−ờng đại học cũng dành một nguồn tài chính để hỗ trợ cho các hoạt động nghiên cứu ở n−íc ngoµi. + C¸c nguån tµi chÝnh ngoµi NSNN kh¸c, tõ nguån thu th«ng qua c¸c hoạt động đào tạo và nghiên cứu, cho thuê địa điểm, các hoạt động dịch vụ khoa học... các tr−ờng đại học đ< dành một phần kinh phí để đầu t− cho hoạt động KH&CN trong nhà tr−ờng. Còng cÇn nãi thªm r»ng, trong ®iÒu kiÖn nguån tµi chÝnh cho KH&CN chñ yÕu tõ NSNN cÊp vµ nguån tµi chÝnh ngoµi NSNN cßn h¹n hÑp, ng−êi ta có thể phân chia nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại häc thµnh nguån tµi chÝnh trùc tiÕp tõ NSNN vµ nguån tµi chÝnh kh¸c. Trong c¸ch ph©n chia nµy, ®iÓm chó ý lµ c¸c nguån tµi chÝnh kh¸c bao gåm c¶ tµi chÝnh tõ NSNN vµ c¸c nguån tµi chÝnh ngoµi NSNN. Thực tế hoạt động KH&CN cho thấy, các tr−ờng đại học có mối quan hÖ kh«ng nh÷ng víi c¸c doanh nghiÖp t− nh©n, víi c¸c tæ chøc x< héi kh«ng sử dụng NSNN, mà còn có mối quan hệ với các địa ph−ơng, các bộ ngành, các doanh nghiệp nhà n−ớc và các tổ chức x< hội sử dụng NSNN để đầu t− cho hoạt động KH&CN. Thông qua hợp đồng nghiên cứu, các tr−ờng đại học nhận đ−ợc nguồn tài chính từ các địa ph−ơng, các bộ ngành, các doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc x< héi. VÒ b¶n chÊt, nguån nµy còng chÝnh lµ tõ NSNN, nh−ng kh«ng ph¶i trùc tiÕp tõ NSNN cÊp cho tr−êng, mµ qua hÖ thèng trung gian là địa ph−ơng, các bộ ngành, các doanh nghiệp, các tổ chức x< hội..

(43) 43 ViÖc ph©n chia nguån tµi chÝnh theo c¸ch thø hai nµy do ®iÒu kiÖn nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN chủ yếu từ NSNN cấp và nguồn tài chính ngoài NSNN còn hạn hẹp, nh−ng cũng cho thấy tính chủ động của các tr−ờng đại học trong việc nâng cao chất l−ợng nghiên cứu và chủ động khai thác huy động nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN. Tr−ờng nµo cã kÕt qu¶ nghiªn cøu tèt, s¶n phÈm nghiªn cøu cho uy tÝn víi x< héi, sẽ ký kết đ−ợc nhiều hợp đồng, do đó sẽ đ−ợc x< hội đầu t− tài chính nhiÒu h¬n vµ ng−îc l¹i. Thứ ba, tổ chức phân phối sử dụng và sự vận động của nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN trong tr−ờng đại học do đặc điểm của cơ chế kinh tế quyết định. Tuú thuéc vµo tõng c¬ chÕ kinh tÕ, viÖc tæ chøc ph©n phèi, sö dông vµ sự vận động của nguồn tài chính cũng có sự khác nhau. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, nguån tµi chÝnh cho hoạt động KH&CN chủ yếu là nguồn từ NSNN. Các nguồn tài chính khác đều đ−ợc tập trung vào NSNN và sau đó đ−ợc phân phối theo một kế hoạch thống nhất. Vì vậy, sự vận động của nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN sẽ đi từ Nhà n−ớc tới các đơn vị nghiên cứu và các đơn vị nghiên cøu giao vèn cho c¸c nhµ khoa häc trªn c¬ së c¸c nhiÖm vô ®< ®−îc c¸c đơn vị KH&CN giao. Về bản chất, ta có thể gọi đây là mô hình vận động nguồn tài chính hai nhân tố: Ng−ời đặt hàng và các đơn vị nghiên cứu. Để mô hình hoá quá trình vận động của vốn theo mô hình này, chúng ta xem hình 4..

(44) 44. Hình 4. Mô hình vận động nguồn tài chính hai nhân tố. Tõ Ng©n s¸ch nhµ n−íc. C¸c nhµ khoa häc. C¸c Tr−ờng đại học. ở đây, cả ng−ời đặt hàng và ng−ời nghiên cứu đều thuộc khu vực nhà n−ớc. Nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN trong cơ chế này là từ NSNN. Ng−êi lµm c«ng t¸c nghiªn cøu còng thuéc nhµ n−íc. Tõ NSNN nguån tµi chính sẽ đ−a đến tr−ờng đại học, với t− cách là cơ quan chủ trì các đề tài, dự án. Trên cơ sở kế hoạch nghiên cứu đ−ợc phê duyệt, các tr−ờng đại học ký hợp đồng với các nhà khoa học để nghiên cứu đề tài. Khi kết thúc hợp đồng, các cơ quan chủ trì nghiệm thu đề tài và bàn giao kết quả nghiên cứu cho ng−ời đặt hàng. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng, nguån tµi chÝnh cho KH&CN cã mô hình vận động khác. Do nguồn tài chính cho KH&CN đ−ợc hình thành từ nhiÒu nguån, tõ NSNN, tõ c¸c doanh nghiÖp trong vµ ngoµi n−íc, tõ c¸c tæ chøc quèc tÕ, tõ c¸c tæ chøc x< héi vµ tõ c¸c c¸ nh©n trong vµ ngoµi n−íc; §ång thêi, trong c¬ chÕ thÞ tr−êng ph¹m vi ng−êi nghiªn cøu còng réng h¬n, không chỉ là các tr−ờng đại học, đơn vị thuộc kinh tế nhà n−ớc, mà ng−ời nghiên cứu còn thuộc nhiều thành phần kinh tế, không chỉ là các đơn vị thuộc.

(45) 45 sở hữu nhà n−ớc mà còn là những đơn vị ngoài sở hữu nhà n−ớc; không chỉ là đơn vị nghiên cứu mà còn cá nhân nhà khoa học. Do đó, sự vận động của nguån tµi chÝnh cho KH&CN còng réng h¬n (xem h×nh 5). Hình 5. Mô hình vận động nguồn tài chính ba nhân tố. - Tõ nguån nhµ n−íc -Tõ doanh nghiÖp -Tõ c¸c tæ chøc x< héi, c¸ nh©n - Tæ chøc n−íc ngoµi. C¸c nhµ khoa häc. C¸c Tr−ờng đại học. Nh− vậy, nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN có thể đi từ Nhà n−íc, c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc x< héi, c¸c c¸ nh©n, c¸c tæ chøc n−íc ngoài tới các tr−ờng đại học, rồi sau đó đến các nhà nghiên cứu, nh−ng cũng có thể vận động trực tiếp từ nhà n−ớc, các doanh nghiệp, các tổ chức x< hội hoặc cá nhân, các tổ chức n−ớc ngoài có nhu cầu sản phẩm khoa học đặt hàng, cấp tài chính và nhà khoa học thanh toán hợp đồng trực tiếp với ng−ời đặt hàng. Ta có thể gọi đây là mô hình ba nhân tố. 1.1.3. Nội dung cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Víi b¶n chÊt vµ c¸c chøc n¨ng cña tµi chÝnh, c¬ chÕ tµi chÝnh lµ mét phạm trù rất rộng, bao gồm nhiều cấp độ khác nhau. Trên phạm vi quốc gia,.

(46) 46 c¬ chÕ tµi chÝnh bao gåm c¸c chÝnh s¸ch vµ c¸c h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý qu¸ trình tạo lập, phân phối và sử dụng vốn, quản lý tài chính đối với các doanh nghiệp, đối với NSNN, đối với hộ gia đình, đối với hoạt động tài chính đối ngo¹i... C¸c ph©n hÖ chÝnh s¸ch tµi chÝnh cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Đồng thời, mỗi phân hệ này cũng mang tính độc lập t−ơng đối, thực hiện mục tiªu cña m×nh b»ng c¸c gi¶i ph¸p vµ c«ng cô thÝch hîp. Trong hoạt động KH&CN, cơ chế tài chính cũng đ−ợc hình thành từ nhiều bộ phận cấu thành và mỗi bộ phận có vị trí vai trò nhất định của nó. Nh−ng tổng thể cơ chế tài chính đảm bảo nguồn tài chính cho lĩnh vực KH&CN hoạt động và nhà n−ớc có thể điều tiết hoạt động của lĩnh vực này phôc vô môc tiªu ®iÒu tiÕt vÜ m« trong mçi thêi kú. MÆc dï c¬ chÕ tµi chÝnh cã ph¹m vi tiÕp cËn rÊt réng, nh−ng luËn ¸n này chỉ đi sâu xem xét các chính sách, biện pháp, hình thức huy động và sử dụng nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. 1.1.3.1. Chính sách và biện pháp huy động nguồn tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Đây là bộ phận quan trọng nhất đối với cơ chế tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Do đặc điểm của hoạt động KH&CN nh− đ< nói trên, việc huy động nguồn tài chính bao gồm nhiều kªnh kh¸c nhau, do vËy cÇn cã nhiÒu chÝnh s¸ch vµ c¸c biÖn ph¸p kh¸c nhau nh−: - Chính sách và các biện pháp đầu t− nhà n−ớc cho hoạt động KH&CN - Chính sách và các biện pháp huy động vốn trong n−ớc và n−ớc ngoài - ChÝnh s¸ch vµ c¸c biÖn ph¸p vÒ tÝn dông - Chính sách và các biện pháp về thuế đối với hoạt động KH&CN.

(47) 47 - ChÝnh s¸ch vµ c¸c biÖn ph¸p h×nh thµnh c¸c quü t¹o vèn ph¸t triÓn KH&CN,v.v. Trong hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch biÖn ph¸p trªn, chÝnh s¸ch vµ c¸c biÖn pháp đầu t− nhà n−ớc cho hoạt động KH&CN có vai trò rất quan trọng. Hàng năm, nhà n−ớc xây dựng kế hoạch ngân sách cho hoạt động KH&CN. Kế ho¹ch nµy dùa trªn hai c¨n cø. Mét mÆt, chØ tiªu nghiªn cøu, triÓn khai trong n¨m, c¸c nhu cÇu ®Çu t− x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt, söa ch÷a bæ sung tài sản cố định, nhu cầu phát triển hoạt động nghiên cứu, nhu cầu đầu t− về chiÒu s©u vµ nhu cÇu ®Çu t− kh¸c cña c¸c c¬ së nghiªn cøu; mÆt kh¸c lµ dùa vµo kh¶ n¨ng cña NSNN. Trªn c¬ së kh¶ n¨ng ng©n s¸ch, nhµ n−íc phª duyÖt ngân sách cấp cho hoạt động nghiên cứu, trong đó có các tr−ờng đại học. Ngân sách Nhà n−ớc (NSNN) đầu t− cho hoạt động KH&CN nhiều hay Ýt phô thuéc vµo hai nh©n tè lµ yªu cÇu vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng cña ho¹t động KH&CN từ phía nhà n−ớc; và khả năng NSNN cấp cho hoạt động KH&CN. Yêu cầu về số l−ợng và chất l−ợng của hoạt động KH&CN từ phía nhà n−íc phô thuéc vµo môc tiªu ph¸t triÓn KH&CN cña nhµ n−íc, nh− lÜnh vùc khoa học, các loại hình công nghệ −u tiên, nhu cầu đào tạo nhân lực khoa häc, båi d−ìng vµ sö dông nh©n tµi vÒ KH&CN. Trong chiến l−ợc phát triển kinh tế x< hội của đất n−ớc cho mỗi thời kỳ, nhà n−ớc xác định những nhiệm vụ của KH&CN, xây dựng lên các h−ớng nghiên cứu và những hoạt động nghiên cứu −u tiên. Trên cơ sở đó, xác định mức đầu t− cho hoạt động KH&CN. Trong ph¸t triÓn KH&CN, viÖc ®Çu t− x©y dùng c¬ b¶n, ®Çu t− chiÒu sâu có vai trò quan trọng. Khoản đầu t− này có tầm quan trọng đặc biệt trong viÖc t¹o ®iÒu kiÖn x©y dùng c¬ së vËt chÊt, ph¸t triÓn tiÒm lùc cho c¸c tæ chøc KH&CN..

(48) 48 Trong nguồn tài chính đầu t− cho hoạt động KH&CN, hàng năm, nhà n−ớc còn có ngân sách để đào tạo, đào tạo lại nhân lực về KH&CN có trình độ cao ở trong n−ớc hoặc đ−a đi học ở n−ớc ngoài. Việc nhà n−ớc chú trọng đào tạo bồi d−ỡng nhân tài, những ng−ời có trình độ cao, kỹ thuật viên lành nghÒ cßn tuú thuéc vµp tõng thêi kú ph¸t triÓn. NÕu thêi kú mµ nhµ n−íc cã chỉ tiêu đào tạo nhiều, đòi hỏi chất l−ợng cao thì NSNN cấp cho đào tạo đội ngò nµy sÏ nhiÒu vµ ng−îc l¹i. Tuy nhiên, do nhu cầu phát triển của x< hội, tính tất yếu của việc đào tạo nguån nh©n lùc cho ph¸t triÓn KH&CN lµ ngµy cµng cao. V× vËy, NSNN hÇu hÕt đều phải tăng chi cho đào tạo phát triển và bồi d−ỡng nhân tài về KH&CN. Về khả năng nguồn tài chính từ NSNN cấp cho hoạt động KH&CN, đ−ợc xem xét trên hai góc độ là quy mô NSNN và tỷ lệ NSNN cấp cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. + Quy m« ng©n s¸ch nhµ n−íc. NÕu NSNN cã nguån thu lín, kh¶ n¨ng NSNN cấp cho hoạt động KH&CN nói chung và cho các tr−ờng đại học nói riªng sÏ t¨ng lªn vµ ng−îc l¹i. §Õn l−ît nã, quy m« NSNN l¹i phô thuéc vµo nguån thu cña NSNN, vµo kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña toµn x< héi. S¶n xuất càng tăng tr−ởng, doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh có l<i, đóng thuế một cách đầy đủ, thì NSNN có thêm nguồn tài chính đầu t− cho hoạt động KH&CN. + Tỷ lệ ngân sách nhà n−ớc cấp cho hoạt động KH&CN của các tr−ờng đại học. Nếu tỷ lệ đầu t− từ NSNN cao, thì nguồn tài chính đầu t− cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học cũng cao và ng−ợc lại. Đến l−ợt nó, tỷ lệ đầu t− từ NSNN cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học phụ thuộc vào những chính sách và tổ chức hoạt động KH&CN của nhà n−ớc. Nếu nhà n−ớc nhận thấy các tr−ờng đại học có khả năng và điều kiện trong việc phát triển KH&CN phục vụ phát triển kinh tế x< hội thì các tr−ờng đại học sẽ đ−ợc nhà n−ớc quan tâm và.

(49) 49 −u tiªn ®Çu t− vµ ng−îc l¹i. §iÒu nµy gi¶i thÝch v× sao cã n−íc tû lÖ ®Çu t− cho KH&CN trong các tr−ờng đại học cao, nh−ng trong khi đó, có n−ớc tỷ lệ đầu t− cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học lại thấp. Thứ hai, các chính sách và biện pháp tổ chức huy động nguồn tài chính ngoài NSNNcho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Việc huy động nguồn tài chính ngoài NSNN cho khoa học trong các tr−ờng đại học xuất phát từ nhu cầu bức thiết của các đơn vị sản xuất kinh doanh đặt ra và khả năng đáp ứng của các tr−ờng đại học. Nó mang tính thoả thuận, tự nguyện giữa các cơ sở, các trung tâm nghiên cứu của tr−ờng đại học víi c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc c¸ nh©n cã nhu cÇu vÒ sö dông s¶n phÈm KH&CN cña nhµ tr−êng còng nh− lßng h¶o t©m, tõ thiÖn. Quy mô huy động nguồn tài chính này tuỳ thuộc vào nhu cầu của x< hội, các hình thức tổ chức huy động nguồn tài chính, cũng nh− tiềm lực đội ngũ và khả năng phục vụ của những ng−ời tham gia các hoạt động KH&CN trong các các tr−ờng đại học. Nhìn chung, nguồn tài chính ngoài NSNN cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học chịu ảnh h−ởng của nhiều nhân tố, trong đó chủ yếu lµ: Nhu cÇu vÒ s¶n phÈm KH&CN cña d©n c−, doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc x< hội,...; Khả năng đáp ứng nhu cầu x< hội về sản phẩm KH&CN từ phía nhà tr−êng; Sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh thøc tæ chøc nh− hiÖp héi, c¸c quü hç trî KH&CN của đất n−ớc; Cơ chế, chính sách nhà n−ớc trong việc huy động nguån tµi chÝnh ngoµi NSNN cho viÖc ph¸t triÓn KH&CN... 1.1.3.2. Sử dụng nguồn tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Căn cứ vào nhu cầu phát triển của hoạt động KH&CN, vào chủ tr−ơng chính sách của Nhà n−ớc đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại.

(50) 50 học, nguồn vốn đ−ợc định h−ớng sử dụng vào phát triển các hoạt động KH&CN, đáp ứng yêu cầu phát triển KH&CN của x< hội. Các nguồn vốn huy động đ−ợc sử dụng vào các mục tiêu khác nhau, trong đó chủ yếu là để phục vô cho c¸c nhu cÇu sau ®©y: Thø nhÊt, sö dông nguån tµi chÝnh vµo nghiªn cøu x©y dùng môc tiªu, nội dung ch−ơng trình đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ của các tr−ờng đại học. §©y lµ nhiÖm vô quan träng nhÊt cña viÖc sö dông nguån tµi chÝnh cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Nguồn tài chính này đ−ợc đầu t− cho nghiên cứu những ch−ơng trình, đề tài nhằm phát triển ngành nghề đào t¹o, x©y dùng môc tiªu, néi dung ch−¬ng tr×nh, gi¸o tr×nh phôc vô cho c«ng tác đào tạo nguồn nhân lực KH&CN của nhà tr−ờng. Trong đó các ch−ơng trình nghiên cứu đào tạo nguồn nhân lực tiên tiến, đào tạo thạc sỹ và nhất là đào tạo tiến sỹ có tầm quan trọng đặc biệt. Thø hai, sö dông nguån tµi chÝnh vµo nghiªn cøu vµ chuyÓn giao kÕt quả nghiên cứu các ch−ơng trình, đề tài, dự án về khoa học và công nghệ. Th«ng qua viÖc thùc hiÖn môc tiªu nµy, c¸c tæ chøc khoa häc c«ng nghệ và các nhà khoa học trong các tr−ờng đại học đ−ợc sử dụng các khoản chi phí cần thiết để triển khai nghiên cứu các ch−ơng trình, đề tài, dự án và chuyÓn giao c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu KH&CN vµo thùc tiÔn. Thø ba, sö dông nguån tµi chÝnh vµo ®Çu t− x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Đầu t− xây dựng cơ sở vật chất cho hoạt động KH&CN phản ánh mối quan hệ giữa nhà n−ớc với các tổ chức hoạt động KH&CN. Muốn tiÕn hµnh nghiªn cøu, triÓn khai øng dông tiÕn bé KH&CN vµo thùc tiÔn, c¸c c¬ së nghiªn cøu ph¶i cã c¬ së vËt chÊt nh− v¨n phßng, phßng thÝ.

(51) 51 nghiÖm, th− viÖn, c¸c tµi liÖu vµ ph−¬ng tiÖn vËt chÊt kh¸c. Muèn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt nµy ph¶i cã chÝnh s¸ch ®Çu t− x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho c¸c tæ chøc KH&CN. Trong điều kiện hiện nay, khi trình độ KH&CN trên thế giới biến đổi nhanh chóng, đầu t− cơ sở vật chất kỹ thuật lại càng có tầm quan trọng đặc biÖt. Ch¼ng h¹n, mét c¬ së nghiªn cøu kh«ng cã ®−îc phßng thÝ nghiÖm hiÖn đại, không thể tạo ra sản phẩm đáp ứng đ−ợc yêu cầu đổi mới kỹ thuật sản xuÊt kinh doanh hiÖn nay. Song đầu t− cơ sở vật chất kỹ thuật đòi hỏi một l−ợng vốn lớn, thời gian thu hồi vốn lâu. Điều này đòi hỏi phải có sự hỗ trợ đầu t− của nhà n−ớc. Thiếu sự hỗ trợ này, các đơn vị hoạt động nghiên cứu, ứng dụng, triển khai khó có thể hoạt động có chất l−ợng đ−ợc. Thứ t−, sử dụng nguồn tài chính để phát triển nguồn nhân lực cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Đối với hoạt động nghiên cứu, bên cạnh nguồn tài chính, việc phát triển nguån lùc cã vÞ trÝ cùc kú quan träng. Bëi lÏ, con ng−êi lµ nh©n tè hµng ®Çu cña lực l−ợng sản xuất. Kinh nghiệm thực tiễn chỉ ra, những cơ sở nào có đội ngũ cán bộ KH&CN cao, hoạt động KH&CN ở đó sẽ mạnh hơn so với những cơ sở khác. Với nguồn lực tài chính nhất định, nguồn nhân lực của KH&CN có ý nghĩa quyết định cho hoạt động nghiên cứu, ứng dụng và triển khai kết quả nghiên cứu. Chính vì thế, phạm vi cơ chế tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học không chỉ bao gồm nguồn vốn sử dụng vào nghiên cứu các đề tài, các ch−ơng trình, mà còn là nguồn tài chính sử dụng để phát triển đội ngò c¸n bé KH&CN, bao gåm c¶ c¸n bé nghiªn cøu ®Çu ngµnh, c¸c c¸n bé nghiên cứu trẻ, đội ngũ nghiên cứu sinh, học viên cao học và sinh viên giỏi, cã n¨ng lùc nghiªn cøu trong nhµ tr−êng..

(52) 52 1.1.4. Tầm quan trọng của cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Thứ nhất, đảm bảo nguồn tài chính cho hoạt động nghiên cứu khoa học giúp các tr−ờng đại học thực hiện đổi mới đào tạo, bồi d−ỡng đội ngũ giảng viên cho nhà tr−ờng, từ đó góp phần nâng cao chất l−ợng đào tạo. Trong bèi c¶nh ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt và hội nhập quốc tế, giáo dục nói chung, giáo dục đại học và cao đẳng nói riªng ngµy cµng gi÷ vÞ trÝ quan träng. Sù c¹nh tranh gi÷a c¸c n−íc trªn thÕ giíi hiÖn nay chñ yÕu biÓn hiÖn lµ c¹nh tranh kinh tÕ, thùc chÊt lµ c¹nh tranh vÒ khoa häc kü thuËt, c¹nh tranh vÒ nh©n tµi mµ nÒn t¶ng cña nã l¹i lµ c¹nh tranh về giáo dục. Giáo dục hiện đại đ−ợc xem là đòn bẩy quan trọng của tăng tr−ởng kinh tế và nâng cao năng suất lao động sản xuất. Tr−ớc đây, tăng sản l−ợng chủ yếu dựa vào tăng thời gian lao động và nâng cao c−ờng độ lao động. Cùng với sự phát triển, việc ứng dụng tiến bộ c«ng nghÖ t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh«ng cßn dùa nhiÒu vµo t¨ng quy m« lùc l−ợng lao động và tăng c−ờng độ lao động nữa mà chủ yếu dựa vào tăng năng suất lao động. Sự thẩm thấu của khoa học kỹ thuật vào quá trình sản xuất đ< trí tuệ hoá quá trình lao động và lao động trí tuệ dần dần thay thế lao động ch©n tay, chiÕm vÞ trÝ chi phèi trong s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt. Những đặc tr−ng này của sản xuất hiện đại, đòi hỏi công nhân, nh©n viªn kü thuËt vµ nh©n viªn qu¶n lý cña ph¶i cã tri thøc v¨n ho¸ khoa học, tri thức kỹ thuật và tri thức quản lý hiện đại. Trong thời đại ngày nay, để ng−ời lao động có thể điều khiển đ−ợc khoa học kỹ thuật và sức sản xuất hiện đại, thì giáo dục phải đảm nhận chức năng đào tạo những ng−ời lao động thế hệ mới và cấu thành một điều kiện tiền đề tất yếu cho tái sản xuất của x< hội hiện đại..

(53) 53 Theo nhiÒu b¸o c¸o nghiªn cøu cã liªn quan vÒ tÇm quan träng cña giáo dục đại học và cao đẳng, vào đầu thế kỷ XX, trong sự tăng tr−ởng của năng suất lao động sản xuất chỉ có 5- 20% dựa vào những ứng dụng của khoa häc kü thuËt, cßn hiÖn nay l¹i cã 68- 80% lµ dùa vµo kü thuËt míi c«ng nghÖ míi. Cïng víi yªu cÇu cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt dùa trªn c¬ së chất l−ợng, trình độ kỹ thuật của lao động ngày càng cao, chức năng kinh tế của giáo dục ngày càng đóng vai trò quan trọng. Nếu nh− nói thành tựu khoa học của ngày hôm nay quyết định trình độ và tính chất sản xuất của ngày mai, thì tình trạng giáo dục của ngày hôm nay sẽ quyết định trình độ phát triển khoa học của ngày mai và hơn nữa còn quyết định trình độ phát triển sản xuất sau nµy. Bëi v× chØ cã th«ng qua gi¸o dôc míi cã thÓ nh©n réng vµ øng dông khoa häc kü thuËt, båi d−ìng ra nh÷ng ng−êi n¾m v÷ng vµ vËn dông khoa häc kü thuËt míi. Gi¸o dôc lµ nhÞp cÇu chuyÓn khoa häc kü thuËt thµnh søc s¶n xuÊt trùc tiÕp. [66, tr.108] Đối với bản thân giáo dục, giá trị kinh tế của giáo dục giống nh− đơn vị doanh nghiệp, là quan hệ tỷ lệ giữa thành quả lao động với hao phí lao động. Thèng kª cña c¸c nhµ kinh tÕ Mü cßn chØ râ: Sù t¨ng tr−ëng ®Çu t− cho gi¸o dục v−ợt quá tốc độ tăng tr−ởng của t− bản vật chất. Trong 60 năm từ năm 1900 đến 1959 ở Mỹ, lợi nhuận mà t− bản thu đ−ợc đ< tăng lên 3,5 lần, trong đó 20% lợi nhuận từ đầu t− t− bản, còn 80% lợi nhuận chủ yếu là từ giáo dục vµ khoa häc kü thuËt cã liªn quan mËt thiÕt víi gi¸o dôc ®em l¹i. Theo mét sè báo cáo nghiên cứu của Nhật Bản, trình độ kiến nghị đổi mới kỹ thuật của công nhân t−ơng ứng với trình độ giáo dục của anh ta. Hàng năm, tăng trình độ giáo dục của công nhân sẽ dẫn đến tỷ lệ ng−ời đổi mới kỹ thuật bình quân tăng lên là 60%. Sự thực chứng minh rất nhiều n−ớc phát triển đặc biệt là NhËt B¶n, T©y §øc tr−íc ®©y, Singapo gÇn ®©y, sù ph¸t triÓn nhanh chãng của kinh tế chính là do kết quả của sức lao động chất l−ợng cao, tiêu chuẩn.

(54) 54 hoá cao và nhân tài các loại chuyên ngành mà giáo dục và giáo dục đại học cung cÊp. [66, tr.109 -110] ở n−ớc ta cùng với cải cách thể chế kinh tế, vai trò của giáo dục đại häc ë c¸c mÆt khai th¸c trÝ lùc, ph¸t minh s¸ng t¹o, chuyÓn giao thµnh qu¶, hợp tác nghiên cứu những đề tài quy mô lớn ngày càng rõ. Yêu cầu và mối quan hệ qua lại giữa giới kinh doanh và giáo dục đại học ngày càng mật thiết. Gi¸ trÞ kinh tÕ ®−îc t¹o ra tõ c¸c nh©n tµi vµ khoa häc kü thuËt ngµy cµng nhiều. ở đây điều cần phải nêu ra là trong điều kiện n−ớc ta, giáo dục đại học thông qua hoạt động giáo dục về đạo đức, dạy chữ dạy ng−ời, đ< nâng cao mạnh mẽ sự giác ngộ và tính tích cực lao động của con ng−ời, từ đó đ< nâng cao năng suất lao động sản xuất. Một con ng−ời lao động sản xuất với t− cách và địa vị của ng−ời chủ tất sẽ có tinh thần trách nhiệm tính tự chủ và tính năng động mà ng−ời làm thuê không thể nào có đ−ợc. Cũng chính là trên cơ së cña lý luËn vµ thùc tiÔn nh− vËy, B¸o c¸o chÝnh trÞ cña Ban ChÊp hµnh Trung −ơng (khoá 8) trình Đại hội đại biểu lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam đ< chỉ ra là: “Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là điều kiện để phát huy nguồn lực con ng−ời-yếu tố cơ bản để phát triển x< hôi, t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng”. [60, tr.108-109] Mặt khác, sự ảnh h−ởng và ràng buộc của trình độ sức sản xuất đối víi gi¸o dôc còng kh«ng thÓ coi nhÑ. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö cho r»ng: ph−ơng thức sản xuất t− liệu vật chất là lực l−ợng quyết định sự phát triển cña x< héi. Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt lµ do hai mÆt søc s¶n xuÊt vµ quan hÖ sản xuất cấu thành. Trong đó sức sản xuất là nhân tố năng động nhất cách mạng nhất có vai trò quyết định. Vì giáo dục là một mặt quan trọng của đời sống loài ng−ời tất nhiên phải chịu ảnh h−ởng và ràng buộc của trình độ sức sản xuất x< hội..

(55) 55 Sự ảnh h−ởng và ràng buộc của trình độ sức sản xuất đối với giáo dục chủ yếu biểu hiện là trình độ phát triển của sức sản xuất ràng buộc tốc độ và quy mô phát triển giáo dục. Trình độ phát triển của sức sản xuất có ảnh h−ởng trực tiếp và tác dụng quyết định cuối cùng đối với quy mô và tốc độ phát triển của sự nghiệp giáo dục. Trình độ sức sản xuất t−ơng đối cao, cung cấp tiền đề vµ kh¶ n¨ng vËt chÊt cho sù nghiÖp gi¸o dôc ph¸t triÓn. Nãi chung, nh÷ng n−ớc trình độ phát triển của sức sản xuất cao, kinh phí giáo dục công cộng chiếm tỷ trọng cũng t−ơng đối lớn trong tổng thu nhập quốc dân, quy mô và tốc độ phát triển của sự nghiệp giáo dục sẽ t−ơng ứng mà càng lớn càng nhanh. V× vËy, khi nghiªn cøu vµ xö lý sù ph¸t triÓn vµ quy m« cña gi¸o dôc đại học, không thể tách khỏi nhu cầu của sự phát triển sức sản xuất và khả n¨ng cung cÊp vËt chÊt. Do sù ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt, kÕt cÊu néi bé cña các cấp các loại nhà tr−ờng, cũng đòi hỏi dựa theo nhu cầu phát triển của sức sản xuất, điều chỉnh quan hệ tỷ lệ, để thích ứng với yêu cầu của trình độ phát triÓn søc s¶n xuÊt. Trình độ phát triển của sức sản xuất còn có ảnh h−ởng tới việc lựa chọn néi dung gi¸o dôc. Sù ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt, thóc ®Èy tri thøc khoa häc kh«ng ngõng tÝch luü vµ ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¶i c¸ch vµ t¨ng c−êng nội dung giảng dạy, đồng thời đòi hỏi nội dung giảng dạy có sự thay đổi t−ơng ứng. Sau đại chiến thế giới lần thứ 2, nhất là những năm 50 của thế kỷ XX đến nay, khoa học kỹ thuật đổi mới không ngừng, từ đó đ< đ−a ra yêu cầu cao hơn đối với nội dung giảng dạy, thúc đẩy những chuyên ngành míi kh«ng ngõng xuÊt hiÖn. Nã nãi râ néi dung gi¶ng d¹y cña nhµ tr−êng kh«ng ngõng ph¸t triÓn phong phó vµ hoµn thiÖn cïng víi sù ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt vµ khoa häc. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng trë thµnh xu h−íng ph¸t triÓn tÊt yÕu của mọi quốc gia, nội dung giảng dạy trong các tr−ờng đại học cao dẳng cũng phải có sự thay đổi thích ứng. Bởi lẽ, kinh tế thị tr−ờng đòi hỏi ng−ời lao động.

(56) 56 ph¶i cã t− duy cña thÞ tr−êng, tõ s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh− thÕ nµo, s¶n xuất cho ai đều phải xuất phát từ thị tr−ờng. Trong điều kiện đó, việc nghiên cứu, giảng dạy của các tr−ờng đại học phải có sự biến đổi về nội dung, ch−¬ng tr×nh, ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y. Nghiªn cøu khoa häc gióp cho c¸c tr−ờng đáp ứng đ−ợc đòi hỏi đó. Để thực hiện nhiệm vụ đào tạo, thực hiện đ−ợc ch−ơng trình, nội dung đào tạo, các tr−ờng đại học cần phải có đội ngũ giảng viên tốt. Đội ngũ này võa ph¶i cã n¨ng lùc s¸ng t¹o ra kiÕn thøc, s¸ng t¹o néi dung, ch−¬ng tr×nh, ph−ơng pháp giảng dạy để đào tạo nguồn nhân lực cho x< hội nh− nói trên ®©y, võa lµm nhiÖm vô gi¶ng d¹y, truyÒn t¶i kiÕn thøc tíi ng−êi häc. C¶ hai yêu cầu trên đây đối với ng−ời giảng viên đại học đòi hỏi phải có sự tích luỹ kiÕn thøc th«ng qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu khoa häc. Do đó, nghiên cứu khoa học có tầm quan trọng đặc biệt đối với việc đào tạo đội ngũ giảng viên. Thông qua nghiên cứu khoa học, từng b−ớc, trình độ khoa học của ng−ời giảng viên đại học đ−ợc nâng lên, họ có đủ khả năng đảm nhận việc sáng tạo, lựa chọn và biên soạn những kiến thức mới đ−a vào giảng dạy trong nhà tr−ờng, đổi mới đ−ợc ph−ơng pháp truyền đạt kiến thức cho sinh viên. Từ đó nâng cao đ−ợc chất l−ợng đào tạo nguồn nhân lực cho đất n−ớc. Đồng thời, qua nghiên cứu khoa học và vận dụng vào thực tiễn, họ đ−ợc kiểm nghiệm lý luận khoa học đ< đ−ợc đúc kết và bổ sung hoàn thiện cho phï hîp víi nhu cÇu ph¸t triÓn cña x< héi. Thứ hai, đảm bảo nguồn tài chính cho nghiên cứu khoa học trong các tr−ờng đại học góp phần phát triển kinh tế xB hội của đất n−ớc - Nghiên cứu khoa học trong các tr−ờng đại học không chỉ dừng lại ở viÖc chuyÓn giao nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña m×nh trong ph¹m vi c¸c nhµ tr−êng, mµ vai trß cña nã cßn ®−îc thÓ hiÖn ë chç chuyÓn giao c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu, c¸c ph¸t minh, s¸ng chÕ khoa häc cho nÒn kinh tÕ, cho c¸c tæ.

(57) 57 chøc, c¬ quan vµ doanh nghiÖp trong x< héi; Nã kh«ng chØ chuyÓn giao kÕt qu¶ nghiªn cøu trong ph¹m vi mét n−íc mµ cßn trªn ph¹m vi quèc tÕ. Nhê đó, nó góp phần thúc đẩy sự phát triển của lực l−ợng sản xuất x< hội, nâng cao trình độ x< hội hoá, góp phần vào đẩy nhanh xu h−ớng toàn cầu hoá. Thùc tiÔn nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi cho thÊy, c¸c ph¸t minh, s¸ng kiÕn đ−ợc ứng dụng vào thực tiễn phần lớn từ các tr−ờng đại học, từ đó, nghiên cứu KH&CN trong các tr−ờng đại học đ< thúc đẩy sự phát triển kinh tế - x< hội. - Cơ chế tài chính không những tạo điều kiện cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học phát triển, mà còn có ý nghĩa đảm bảo cho lĩnh vực này hoạt động đúng h−ớng, đúng mục tiêu ý đồ của nhà cầm quyền. Nói cách khác, cơ chế tài chính là biện pháp vĩ mô để nhà n−ớc điều tiết hoạt động KH&CN. Chúng ta biết rằng, sản phẩm hoạt động KH&CN bao gồm hai loại là hµng ho¸ c«ng céng vµ hµng ho¸ t− nh©n. §èi víi nh÷ng s¶n phÈm khoa häc thuéc vÒ hµng ho¸ t− nh©n, c¸c c¸ nh©n, c¸c tæ chøc nghiªn cøu, øng dông, triển khai có thể đầu t− nghiên cứu. Bởi lẽ, chi phí nghiên cứu đó sẽ đ−ợc ng−êi sö dông chi tr¶ sau khi ®−îc chuyÓn giao kÕt qu¶. Song đối với nghiên cứu cơ bản thì vấn đề không phải nh− thế. Với đặc ®iÓm cña nã nh− tr×nh bµy trªn, c¸c s¶n phÈm nghiªn cøu c¬ b¶n ®−a l¹i hiÖu qu¶ kinh tế - x< hội và thời gian lâu dài, do đó, t− nhân không muốn đầu t− vào nghiên cøu lo¹i s¶n phÈm nµy. ChÝnh v× thÕ, c¬ chÕ tµi chÝnh, th«ng qua ®Çu t− vµ ph©n bæ nguồn vốn sẽ h−ớng các hoạt động nghiên cứu khoa học vào các lĩnh vực nghiên cứu cơ bản phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế x< hội của đất n−ớc. H¬n n÷a, ngay c¶ c¸c s¶n phÈm nghiªn cøu øng dông triÓn khai cã tÇm quan trọng lớn của quốc gia, đòi hỏi nguồn kinh phí nghiên cứu lớn mà t− nhân không muốn đầu t−, đòi hỏi nhà n−ớc cũng phải là ng−ời đầu t− kinh phí để nghiên cứu. Chính việc làm này có tác dụng định h−ớng, điều tiết hoạt.

(58) 58 động nghiên cứu khoa học, khuyến khích phát triển lĩnh vực khoa học này, điều chính hoạt động của lĩnh vực khoa học khác. Thứ ba, đảm bảo nâng cao trình độ đội ngũ giáo viên, tạo cơ hội cho sinh viên từng b−ớc tiếp cận thực tiễn, từ đó nâng cao chất l−ợng đào tạo trong nhµ tr−êng - Nhờ có nguồn tài chính cho KH&CN, đội ngũ giáo viên có điều kiện tham gia vào hoạt động nghiên cứu khoa học. Đến l−ợt nó, qua tham gia nghiên cứu khoa học, đội ngũ giáo viên trong tr−ờng đại học có điều kiện rèn luyÖn trong c¶ m«i tr−êng nghiªn cøu lý thuyÕt vµ thùc tiÔn s¶n xuÊt kinh doanh. C¸n bé khoa häc cã ®iÒu kiÖn theo s¸t s¶n phÈm cña m×nh trong qóa trình ứng dụng tại doanh nghiệp, từ đó có các điều chỉnh kịp thời kịp thời để hoàn thiện sản phẩm nghiên cứu. Hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học gắn kết quyền lợi của các nhà khoa học với thị tr−ờng, gắn kết hoạt động đào tạo và nghiên cứu của họ với thực tế đời sống và sản xuất. Tạo động lực để các nhà khoa học không ngừng sáng tạo trong nghiên cứu, nâng cao năng lực nghiên cứu và chất l−ợng đào tạo của đội ngũ giáo viên nhà Tr−ờng. - Thông qua tham gia vào hoạt động nghiên cứu, sinh viên làm sâu thªm nh÷ng kiÕn thøc ®−îc tiÕp thu trong qu¸ tr×nh häc tËp, tõng b−íc øng dụng vào thực tiễn, từ đó chất l−ợng đào tạo của nhà tr−ờng đ−ợc nâng cao. Đặc biệt, cơ chế tài chính phù hợp sẽ tạo điều kiện cho đội ngũ học viên cao học và nghiên cứu sinh, qua hoạt động nghiên cứu khoa học mà hoàn thiện luận văn, luận án thạc sỹ, tiến sỹ với chất l−ợng cao, từ đó góp phần nâng cao chất l−ợng đào tạo của nhà tr−ờng. Thứ t−, góp phần huy động nguồn lực vật chất và tài chính vào phát triển các tr−ờng đại học. Qua hoạt động nghiên cứu, các tr−ờng đại học có đ−ợc nguồn tài chính vµ vËt chÊt ®−îc ®Çu t− tõ x< héi, nhµ n−íc, c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c nh©n.

(59) 59 trong n−ớc cũng nh− các tổ chức quốc tế. Từ đó, hoạt động nghiên cứu khoa học trong các tr−ờng đại học góp phần vào việc phát triển nhà tr−ờng. Thực tiễn nhiều tr−ờng đại học lớn trên thế giới có nguồn thu từ hoạt động KH&CN t−ơng đ−ơng với nguồn thu tài chính từ đào tạo. [1] Cuèi cïng, c¬ chÕ tµi chÝnh cho KH&CN gãp phÇn x©y dùng mèi quan hệ hữu cơ giữa tr−ờng đại học với toàn x< hội, các đơn vị sản xuất kinh doanh, gắn lý luận với thực tiễn, gắn học với hành. Với ý nghĩa đó, hoạt động KH&CN là th−ớc đo đánh giá vị trí, tầm quan trọng của tr−ờng đại học. 1.2. Kinh nghiệm quốc tế về cơ chế tài chính đối với hoạt động kh&CN trong các tr−ờng đại học. Cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, ho¹t động nghiên cứu khoa học của các tr−ờng đại học cao đẳng trên thế giới cũng đ−ợc thay đổi. Đến những năm 50 của thế kỷ 20 do sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật, mối liên hệ giữa giáo dục đại học với chính trị, kinh tế, văn hoá, khoa học, quân sự ngày càng mật thiết. Sau đại chiến thế giới lần 2, thế giới đ< b−ớc vào thời đại thông tin, sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật và kinh tế đ< tác động mạnh vào giáo dục đại học, thúc đẩy các tr−ờng đại học gắn liền với x< hội. Đặc biệt là trong điều kiện cách mạng kỹ thuËt míi ph¸t triÓn nhanh chãng, c¸c n−íc trªn thÕ giíi cã xu h−íng chung là phát huy −u thế của các tr−ờng đại học, xây dựng liên hợp đào tạo - nghiên cứu khoa học - sản xuất, lấy các tr−ờng đại học làm trung tâm, tăng c−ờng huy động nguồn tài chính, kể cả từ NSNN cũng nh− nguồn tài chính từ doanh nghiệp, các tổ chức và cộng đồng x< hội đầu t− cho các tr−ờng đại học, đầu t− phát triển các tr−ờng đại học theo h−ớng xây dựng các tr−ờng đại học siêu khoa học, đào tạo xuất sắc để cung cấp nguồn nhân lực KH&CN cho x< hội. Nghiªn cøu kinh nghiÖm cña c¸c n−íc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi vÒ c¬ chÕ, chÝnh sách tài chính cho phát triển KH&CN trong các tr−ờng đại học, ta có thể rút ra mét sè nhËn xÐt nh− sau:.

(60) 60 1.2.1. Nguồn tài chính đầu t− cho hoạt động KH&CN ở các n−ớc bao gåm nguån tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc vµ nguån tõ c¸c doanh nghiÖp, nh−ng tû lÖ gi÷a hai nguån nµy rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c n−íc. Tuú theo mçi n−íc kh¸c nhau, tû lÖ ®Çu t− nµy cã sù kh¸c nhau. Nh−ng xu h−ớng chung là Nhà n−ớc phải đảm bảo một tỷ lệ tài chính nhất định cho hoạt động KH&CN. Biểu 1: Đầu t− cho hoạt động KH&CN của một số n−ớc trên thế giới. N−íc. % chi cho KH&CN trong GDP. Khu vùc tµi trî % (2002). 1997-2002. Doanh nghiÖp. ChÝnh phñ. Ixraen. 5,1. 69,6. 24,7. Thuþ §iÓn. 4,3. 71,9. PhÇn Lan. 3,5. NhËt B¶n. N−íc. % chi cho KH&CN trong GDP. Khu vùc tµi trî % (2002). 1997-2002. Doanh nghiÖp. ChÝnh phñ. Na-Uy. 1,7. 51,6. 39,8. 21,0. ¤xtr©ylia. 1,5. 46,3. 45,7. 69,5. 26,1. Niu-Dil©n. 1,2. 37,1. 46,4. 3,1. 73,9. 18,2. Nga. 1,2. 33,1. 58,4. Ai-x¬-len. 3,1. 46,2. 34,0. Sl«venia. 1,2. 60,0. 35,6. Mü. 2,7. 63,1. 31,2. CH SÐc. 1,2. 53,7. 42,1. Thuþ Sü. 2,6. 69,1. 23,2. Ai-Len. 1,1. 66,0. 22,6. Hµn Quèc. 2,5. 72,2. 25,4. Italia. 1,1. 43,0. 50,8. §øc. 2,5. 65,1. 32,1. T©y Ban Nha. 1,0. 48,9. 39,1. §an M¹ch. 2,5. 61,5. 28,0. Hungary. 1,0. 29,7. 58,5. Ph¸p. 2,3. 54,2. 36,9. Bå §µo Nha. 0,9. 31,5. 61,0. BØ. 2,2. 64,3. 21,4. Thæ NhÜ Kú. 0,7. 42,9. 50,2. Singapo. 2,2. 49,9. 41,8. Ba Lan. 0,6. 31,0. 61,1. ¸o. 2,2. 40,8. 40,4. Hil¹p. 0,6. 29,7. 46,9. Hµ Lan. 1,9. 51,8. 36,2. Sl«vakia. 0,6. 53,6. 44,1. Anh. 1,9. 46,7. 26,9. Mªhic«. 0,4. 29,8. 59,1. Cana®a. 1,9. 44,3. 34,0. Achentina. 0,4. 24,3. 70,2. Lócx¨mbua. 1,7. 91,0. 7,7. Rumani. 0,4. 41,6. 48,4. Nguån: [82] [85];.

(61) 61 Biểu 1 trên đây cho ta thấy, tỷ lệ đầu t− tài chính cho hoạt động KH&CN gi÷a doanh nghiÖp vµ nhµ n−íc cña c¸c n−íc cã sù kh¸c nhau. Nh×n chung các n−ớc trên thế giới có xu h−ớng huy động nguồn tài chính ngoài NSNN đầu t− cho hoạt động KH&CN rất cao. Theo biểu 1, ta thấy trong số 36 n−ớc nghiên cứu, thì 20 n−ớc có tỷ lệ đầu t− ngoài NSNN cho hoạt động KH&CN chiÕm tû lÖ tõ 51,6% - 91,0% so víi tæng nguån tµi chÝnh toµn x< hội đầu t− cho hoạt động KH&CN, 10 n−ớc có tỷ lệ đầu t− từ 40,8% - 49,9%, 8 n−ớc còn lại có tỷ lệ đầu t− từ 24,3%-37,1%. Vấn đề đặt ra là các n−ớc này lµ x©y dùng ®−îc c¬ chÕ, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp ®Çu t− cho hoạt động KH&CN. Điều quan trọng là hiệu quả nghiên cứu, triển khai của hoạt động này mang lại lợi nhuận cho doanh nghiệp và Chính phủ phải là ng−ời trọng tài để thực hiện những cam kết đó. 1.2.2. Nhiều n−ớc phát triển đã giành nguồn tài chính thoả đáng cho hoạt động KH&CN của các tr−ờng đại học. Đồng thời với nguồn tài chính đ−ợc đầu t− cho hoạt động KH&CN, không những hoạt động KH&CN của các tr−ờng đại học đ−ợc đẩy mạnh, mà còn tác động mạnh mẽ đến hoạt động đào tạo với chất l−ợng cao của các tr−ờng đại học. Hiện nay, ở các n−ớc phát triển, các tr−ờng đại học đảm trách c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc vµ t− vÊn cho c¸c chÝnh phñ, doanh nghiÖp, công ty lớn. Điều đó thể hiện ở nguồn tài chính x< hội đầu t− cho các tr−ờng đại học thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu KH&CN khá cao. Có những n−ớc, nh− Canada, chi phí nghiên cứu KH&CN trong khu vực đại học trong nhiều năm gần đây tăng với tốc độ cao hơn so với các cơ quan nghiên cứu của ChÝnh phñ..

(62) 62 BiÓu 2. Tû lÖ thùc hiÖn kinh phÝ nghiªn cøu KH&CN trong c¸c tr−ờng đại học ở một số n−ớc trên thế giới năm 2002 Khu vùc thùc hiÖn (%) N−íc. Khu vùc thùc hiÖn (%). Tr−ờng đại häc. Doanh nghiÖp. Nhµ n−íc. Thæ NhÜ Kú. 60,4. 33,4. 6,2. Hil¹p. 44,9. 32,7. Bå §µo Nha. 35,6. Cana®a. N−íc. Tr−ờng đại häc. Doanh nghiÖp. Nhµ n−íc. Anh. 22,6. 67,0. 8,9. 22,1. Ph¸p. 19,5. 62,2. 16,9. 34,4. 19,8. Thuþ §iÓn. 19,4. 77,6. 2,8. 34,9. 53,7. 11,2. BØ. 19,2. 73,7. 6,0. Achentina. 33,9. 26,1. 37,2. Ixraen. 17,5. 72,9. 5,8. Ba Lan. 33,5. 21,4. 44,9. §øc. 17,1. 69,1. 13,8. Italia. 32,6. 49,1. 18,4. Mü. 16,8. 68,9. 9,0. Mehic«. 30,4. 30,3. 39,1. Ai-x¬-len. 16,1. 57,2. 24,5. Niu-Dil©n. 30,3. 36,5. 33,2. Rumani. 15,6. 60,3. 24,2. ¸o. 29,7. 63,6. 6,4. Sl«venia. 15,5. 59,7. 23,1. T©yBan Nha. 29,8. 54,6. 15,4. CH SÐc. 15,6. 61,1. 23,0. Hµ Lan. 27,0. 58,2. 14,2. NhËt B¶n. 13,9. 74,4. 9,5. ¤xtr©ylia. 26,8. 47,5. 22,9. §µi Loan. 12,3. 62,2. 24,8. Na-Uy. 26,8. 54,7. 15,8. PhÇn Lan. 12,0. 69,9. 10,4. Singapo. 25,4. 61,4. 13,2. Hµn Quèc. 10,4. 74,9. 13,4. Hungary. 25,2. 35,5. 32,9. Trung Quèc. 10,1. 61,2. 28,7. §an M¹ch. 23,1. 69,3. 7,0. Sl«vakia. 9,1. 64,3. 26,6. Thuþ Sü. 22,9. 73,9. 1,3. Nga. 5,4. 69,9. 24,5. Ai-Len. 22,4. 69,7. 7,9. Lócx¨mbua. 0,2. 92,6. 7,1. Nguån: [22, tr 86-87]. T¹i c¸c n−íc Ch©u ¢u, trong khu«n khæ TiÕn tr×nh Bologna chÝnh phñ 40 n−íc ®< nhÊt trÝ vÒ nguyªn t¾c thiÕt lËp kû nguyªn Gi¸o dôc §¹i häc Ch©u Âu chung cho đến năm 2010. Tiến trình này bao gồm hệ thống đảm bảo chất l−îng 2/3, bæ sung b»ng Diplom thèng nhÊt vµ ®−a nghiªn cøu TiÕn sü vµo tiến trình, qua đó nhằm tăng c−ờng năng lực đào tạo và nghiên cứu của các tr−ờng đại học. Biểu 2 cho thấy, trong số 38 n−ớc trên thế giới, trừ ba n−ớc.

(63) 63 Luchx¨mbua, Liªn bang Nga, Slovakia, cã kinh phÝ thùc hiÖn nghiªn cøu KH&CN của các tr−ờng đại học d−ới 10% so với tổng kinh phí của x< hội, còn lại hầu hết ở các n−ớc phát triển các tr−ờng đại học đ−ợc toàn x< hội đầu t− nguån tµi chÝnh cho nghiªn cøu KH&CN trªn 15%, phæ biÕn trªn 20%, nhiÒu n−íc lµ trªn 30%, thËm chÝ cã n−íc nh− Hil¹p lµ 44,9%, Thæ NhÜ Kú 60,4%. Điều này chứng tỏ các n−ớc đánh giá cao vai trò các tr−ờng đại học trong hoạt động KH&CN. 1.2.3. Xu h−ớng kết hợp giữa đào tạo, nghiên cứu khoa học và lao động sản xuất là cơ chế huy động và sử dụng nguồn tài chính có hiệu quả cho hoạt động KH&CN ở các tr−ờng đại học. Tại các tr−ờng đại học Mỹ hiện nay, giới doanh nghiệp mở các công ty ngay trong các tr−ờng đại học. Nhân viên các tập đoàn công ty đ< thâm nhập cả vµo gi¶ng ®−êng, phßng thÝ nghiÖm vµ c¶ c¬ cÊu quyÒn lùc trong viÖc ra quyÕt sách của các tr−ờng đại học. Các tr−ờng đại học cũng tích cực thực hiện những nghiªn cøu øng dông vµ nghiªn cøu triÓn khai cã thÓ kÞp thêi ®−a vµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¸c c«ng ty xÝ nghiÖp, triÓn khai réng r<i dÞch vô nghiªn cøu khoa häc liªn hîp, chuyÓn giao kü thuËt vµ t− vÊn tri thøc. §iÒu hoµ tæ chøc x< héi của các tr−ờng đại học với những doanh nghiệp. Uỷ ban quan hệ các tr−ờng đại häc- doanh nghiÖp Mü ®−îc thµnh lËp vµo ®Çu thËp niªn 1980. Do các tr−ờng đại học có ảnh h−ởng rất lớn đối với sản xuất của những ngµnh c«ng nghiÖp míi næi, nªn ®< xuÊt hiÖn c¸c trung t©m nghiªn cøu khoa häc do nh÷ng c¬ cÊu nghiªn cøu khoa häc c«ng nghiÖp vµ c«ng ty c«ng nghiÖp xung quanh những tr−ờng đại học danh tiếng đ−ợc thành lập. Sự phát triển liên hợp theo chiÒu ngang nµy cuèi cïng ®< xuÊt hiÖn "v−ên −¬m khoa häc". ViÖc thµnh lËp vµ ph¸t triÓn "v−ên −¬m khoa häc" lµm cho nghiªn cøu khoa häc, båi d−ìng nh©n tµi và ứng dụng khoa học hoà nhập làm một. Từ đó, đ< rút ngắn đ−ợc rất nhiều chu kú chuyÓn ho¸ kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc thµnh s¶n phÈm míi..

(64) 64 N−ớc Anh đánh giá rất cao đối với thể liên hợp này. Bà That Chơ, khi còn là Thủ t−ớng n−ớc Anh nhấn mạnh: "Các tr−ờng đại học bây giờ cần phải làm gi¸o dôc, nghiªn cøu khoa häc vµ ph¶i phôc vô cho x< héi". N¨m 1983, ChÝnh phủ Anh tổ chức điều tra theo chuyên đề "Tăng c−ờng mối liên hệ nghiên cứu khoa học giữa giáo dục đại học cao đẳng với công nghiệp", qua kết quả cuộc điều tra ®< ®−a ra khuyÕn nghÞ cÇn t¨ng c−êng tèt h¬n sù hîp t¸c gi÷a s¶n xuÊt víi häc tập trong giáo dục đại học cao đẳng ở Anh. Những năm gần đây xu thế hợp tác giữa các tr−ờng đại học với công nghiệp ở Anh phát triển nhanh chóng, hình thành những "công viên khoa học", trở thành những "đại đồng minh thần thánh" nghênh tiÕp th¸ch thøc cña c¸ch m¹ng kü thuËt míi. N¨m 1986, NhËt B¶n thµnh lËp Uû ban công nghiệp và giáo dục đại học cao đẳng. Mục đích của nó là "khích lệ sự hợp tác giữa công nghiệp với các tr−ờng đại học cao đẳng, và cung cấp cho chính phñ nh÷ng ý kiÕn chung vÒ hîp t¸c". Uû ban nµy n¨m 1987 ®< cã mét tËp b¸o c¸o "H−ớng hợp tác: giáo dục đại học cao đẳng- chính phủ- ngành". Quốc hội Liên bang Đức năm 1985 đề ra những biện pháp chủ yếu để cải cách giáo dục đại học cao đẳng ở Liên bang Đức là: Gắn liền với thực tế, lÊy nghiªn cøu khoa häc c¬ së më réng "Trung t©m giao l−u häc thuËt c«ng nghiệp" thúc đẩy giao l−u tri thức, kỹ thuật giữa các tr−ờng đại học, với các doanh nghiÖp. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, "Trung t©m giao l−u häc thuËt c«ng nghiÖp" ph¸t triÓn, ®< thóc ®Èy m¹nh mÏ sù hîp t¸c réng r<i gi÷a c¸c tr−êng đại học cao đẳng với các doanh nghiệp trên các lĩnh vực nhân viên, thiết bị, kinh phí, kỹ thuật... Các tr−ờng đại học cao đẳng tích cực cung cấp lực l−ợng kü thuËt cho c¸c khu vùc, ph¸t triÓn ph¹m vi phôc vô, më nh÷ng chuyªn ngành mà khu vực sở tại đòi hỏi cấp thiết, đồng thời có thể lợi dụng đ−ợc nguån tµi nguyªn mµ khu vùc së t¹i cã. Ngoµi ra hä cßn ra søc khuyÕn khÝch các tr−ờng đại học cao đẳng tiếp nhận những nhiệm vụ nghiên cứu khoa học mà giới doanh nghiệp uỷ thác, nới rộng sự hạn chế đối với các đề tài nghiên cứu của các doanh nghiệp uỷ thác cho các tr−ờng đại học..

(65) 65 Mét trong nh÷ng môc tiªu chñ yÕu cña "Dù luËt Savari" vÒ gi¸o dôc đại học cao đẳng do Tổng thống Mittơrăng ký và đ−ợc Quốc hội Pháp thông qua năm 1984 là: giáo dục đại học cao đẳng cần phải mở cửa rộng hơn nữa đối với giới doanh nghiệp công th−ơng. Lấy các tr−ờng đại học cao đẳng làm hạt nhân, xây dựng mối liên hệ mật thiết với nhiều doanh nghiÖp vµ c¸c ngµnh nghiªn cøu ë mét khu vùc hoÆc thµnh phè, khiÕn cho các tr−ờng đại học, các ngành sản nghiệp và các cơ cấu nghiên cứu khoa học cùng dựa vào nhau để tồn tại, hoà hợp gắn bó chặt chẽ với nhau trở thµnh chØnh thÓ h÷u c¬ thèng nhÊt. NhËt B¶n n¨m 1960 häc theo Mü x¸c lËp thÓ chÕ "hîp t¸c s¶n xuÊt víi học tập". Những năm gần đây, báo cáo t− vấn của hội đồng thẩm định giáo dục lâm thời Nhật Bản nhấn mạnh mở rộng thêm chế độ cùng hợp tác lại không đòi hỏi giản đơn nhất loạt. Điều chủ yếu nhất là sự giao l−u qua lại về nh©n viªn, tin tøc vµ vËt t− gi÷a 3 thµnh phÇn ë sù ph¸t triÓn cña hai mÆt gi¸o dục và nghiên cứu. Theo đó, để thúc đẩy giao l−u nhân tài, cần phải áp dụng biÖn ph¸p linh ho¹t trong viÖc mêi gi¶ng viªn kiªm chøc vµ gi¸o s− thØnh gi¶ng; ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p cã tÝnh mÒm dÎo, trong kho¸ tr×nh th¹c sÜ cña viện nghiên cứu sinh, thực hiện đào tạo lại đối với các nhân viên kỹ thuật ở những doanh nghiệp ngoài x< hội; Thúc đẩy sự trao đổi hữu hiệu về tình báo học thuật, mở rộng cửa sổ hợp tác x< hội ở các tr−ờng đại học. Trong các tr−ờng đại học thành lập thêm "Trung tâm nghiên cứu chung" cần thiết giữa các tr−ờng đại học và doanh nghiệp. Trong quá trình phát triển, đ< xuất hiện nh÷ng c¬ cÊu nghiªn cøu khoa häc trong n−íc theo h−íng ph¸t triÓn c¸ch mạng kỹ thuật mới mang tính quần chúng, đa đại biểu hợp tác với tr−ờng đại häc, h×nh thµnh hÖ thèng kÕt hîp qua l¹i gi÷a gi¶ng d¹y, nghiªn cøu khoa häc víi s¶n xuÊt. Từ năm 1987 ph−ơng châm cơ bản của cải cách giáo dục đại học Liên X« lµ "thùc hiÖn nhÊt thÓ ho¸ gi¸o dôc, s¶n xuÊt vµ nghiªn cøu khoa häc" lµm.

(66) 66 động lực cơ bản nhất của cải cách giáo dục đại học. Gọi là nhất thể hoá bao gồm một số nội dung nh− : Một là giữa các tr−ờng đại học cao đẳng với các ngành kinh tế quốc dân xây dựng chế độ hợp đồng trách nhiệm. Quy định trên cơ sở kế hoạch Nhà n−ớc, định ra những kế hoạch 5 năm và kế hoạch năm về bồi d−ỡng nhân tài chuyên môn. Các tr−ờng đại học đảm bảo số l−ợng vµ chÊt l−îng cña viÖc båi d−ìng nh©n tµi chuyªn m«n, c¸c ngµnh kinh tÕ quốc dân và các doanh nghiệp phải đảm bảo một phần chi phí trả cho công tác đào tạo nhân tài chuyên ngành và việc sử dụng hợp lý học sinh tốt nghiệp. Hai lµ x©y dùng thÓ Tæng hîp cña gi¶ng d¹y, nghiªn cøu khoa häc vµ s¶n xuất. Đ−a một phần công tác giảng dạy sang thực hiện ở đơn vị sản xuất, các tr−ờng đại học thành lập các tổ bộ môn chi nhánh ở các doanh nghiệp, khiến cho sinh viªn ë trong nhµ tr−êng tiÕp thu ®−îc sù gi¸o dôc c¬ së vµ gi¸o dôc lý luËn chuyªn ngµnh, cßn ë bé phËn s¶n xuÊt tiÕp thu ®−îc sù huÊn luyÖn chuyªn ngµnh. Ba lµ giao l−u réng r<i nh©n viªn khoa häc kü thuËt gi÷a c¸c tr−ờng đại học với các doanh nghiệp. Các nhân viên thiết kế, nhân viên kỹ thuËt cña doanh nghiÖp tham gia c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc gi¶ng d¹y, trực tiếp bồi d−ỡng nhân viên chuyên môn mà doanh nghiệp đòi hỏi; các giáo s−, giáo viên các tr−ờng địa học tham gia công tác nâng cao trình độ chuyên m«n cña nh©n viªn kü thuËt c«ng tr×nh vµ båi d−ìng tri thøc lý luËn cho hä. Nh− vậy, sẽ có thể đảm bảo đ−ợc mối liên hệ mật thiết giữa quá trình giảng dạy với hoạt động thực tiễn cho giáo viên. Bốn là tr−ờng đại học xây dựng chế độ hợp đồng nghiên cứu khoa học, cùng tiến hành thí nghiệm, thực nghiệm víi c¸c doanh nghiÖp. Thµnh lËp c¸c phßng thÝ nghiÖm liªn hîp, c¸c côc thiÕt kÕ vµ c¸c tæ chøc s¶n xuÊt cã tÝnh thÝ nghiÖm liªn hîp, tæ chøc nh÷ng tËp thÓ sản xuất nghiên cứu khoa học có tính chất lâm thời nhằm giải quyết những đề tài mang tính tổng hợp xuyên ngành. Từ đó, đ< hình thành lên thế liên hợp, đ< ®−a ra mét ph−¬ng thøc viÔn c¶nh kÕt hîp qua l¹i gi÷a nh÷ng nhµ tr−êng tù nhiªn, c«ng, n«ng, y, víi nghiªn cøu khoa häc, s¶n xuÊt, khiÕn cho qu¸ tr×nh.

(67) 67 truyÒn thô tri thøc vµ qu¸ tr×nh øng dông thùc tiÔn tri thøc khoa häc liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau, hç trî bæ sung cho nhau. T¹i mét sè thµnh phè chñ yÕu vµ khu vùc më cöa ë Trung Quèc nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®< tiÕn hµnh thö nghiÖm x©y dùng "v−ên −¬m khoa häc", "khu khai th¸c ngµnh nghÒ míi vÒ gi¸o dôc khoa häc kü thuËt". "V−ên c«ng nghiÖp khoa häc kü thuËt ThÈm QuyÕn" do ViÖn Khoa häc Trung Quèc hîp t¸c víi ThÈm QuyÕn trë thµnh c¬ së ngµnh nghÒ míi kÕt hîp qua l¹i gi÷a nghiªn cøu khoa häc, s¶n xuÊt, gi¸o dôc, th−¬ng m¹i kü thuËt; Hµng Ch©u x©y dùng mét "Thµnh phè khoa häc" diÖn tÝch 22km2 ë bê Nam s«ng TiÒn §−êng; ViÖn c«ng häc Nam Kinh vµ khu phè khÈu thµnh phè Nam Kinh nh©n hîp t¸c x©y dùng "v−ên khoa häc- c«ng nghiÖp ®< chÝnh thøc ký kÕt hiÖp nghị, hai bên đang tiến hành những thí nghiệm trung gian có liên quan đến dự ¸n hîp t¸c vµ c«ng t¸c chuÈn bÞ s¶n xuÊt. "V−ên khoa häc- c«ng nghiÖp" mµ hai bªn hîp t¸c x©y dùng lµ thÓ liªn hîp khoa häc kü thuËt, s¶n xuÊt, gi¸o dục. Nó sẽ làm cho hai bên thực hiện sự liên hợp lâu dài ổn định rộng r<i trên c¬ së cïng cã lîi, thùc hiÖn sù tæ hîp −u ho¸ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, th¨m dß con ®−êng kÕt hîp qua l¹i gi÷a c¶i c¸ch thÎ chÕ kinh tÕ víi c¶i c¸ch thÓ chÕ gi¸o dục. Th−ợng Hải là nơi sản xuất và ứng dụng t−ơng đối sớm của ngành công nghiÖp vi ®iÖn tö , cã c¬ së kh¸ hïng hËu. Khu T¶o Hµ Kinh n»m ë phÝa T©y Nam thµnh phè Th−îng H¶i, chung quanh cã h¬n 30 nhµ m¸y ®iÖn tö, thiÕt bÞ ®o l−êng, nguyªn kiÖn ®iÖn tö, ti vi, th«ng tin b−u ®iÖn... cã h¬n 10 tr−êng viện đại học cao đẳng có liên quan đến vi điện tử, các đơn vị nghiên cứu nh− c¸c chuyªn ngµnh b¸n dÉn, m¸y tÝnh, kÝch quang, c«ng tr×nh sinh vËt... có hơn 120 đơn vị, có thiết bị tiên tiến và đội ngũ nhân viên nghiên cứu cao cÊp, chiÕm diÖn tÝch kho¶ng 170 hÐcta. V−ên −¬m c«ng nghiÖp kü thuËt Th−îng H¶i nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®< cã h¬n 60 nhãm th−¬ng gia n−íc ngoµi cña m−êi mÊy quèc gia vµ khu vùc nh− Mü, Ph¸p, NhËt, Hµ Lan, Anh, óc....

(68) 68 đến thực địa khảo sát và đ< xây dựng mối liên hệ nghiệp vụ. Xây dựng v−ờn −¬m c«ng nghiÖp kü thuËt cao Th−îng H¶i lµ biÖn ph¸p cã tÝnh chiÕn l−îc h−íng tíi t−¬ng lai nh×n xa tr«ng réng. ViÖc khai th¸c vµ x©y dùng v−ên c«ng nghiệp kỹ thuật cao Tảo Hà Kinh ở thành phố Th−ợng Hải đại diện cho trình độ Trung Quốc, sẽ sản sinh ảnh h−ởng to lớn đối với công cuộc xây dựng kinh tế đất n−ớc. Nh− thế, kết hợp giữa giữa đào tạo, nghiên cứu khoa học và lao động sản xuất vừa là xu h−ớng chung phát triển các tr−ờng đại học trên thế giới, vừa là cơ chế tài chính mới nhằm huy động và sử dụng nguồn tài chính cho KH&CN của các tr−ờng đại học. 1.2.4. Chính phủ các n−ớc tăng c−ờng đầu t− nguồn tài chính để xây dựng các tr−ờng đại học đào tạo nguồn nhân lực KH&CN chất l−ợng cao, xây dựng các tr−ờng đại học nghiên cứu. Việc đào tạo nguồn nhân lực chất l−ợng cao đ−ợc đặt lên vai các tr−ờng đại học. Các n−ớc có xu h−ớng cải cách các tr−ờng đại học theo h−ớng đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực KH&CN. Xuất hiện các khái niệm mới nh− đào tạo xuất sắc, đào tạo tiên tiến, tr−ờng đại học nghiên cứu,... Từ đó, nguồn tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học đ−ợc nhà n−ớc và x< hội tài trợ không chỉ giành cho những hoạt động nghiên cứu đơn thuần các ch−ơng trình, đề tài khoa học, các phát minh sáng chế, mà còn cho hoạt động đào tạo chất l−ợng cao, đào tạo tiên tiến, đào tạo xuất sắc, nhất là đào tạo thạc sỹ, tiến sü, sau tiÕn sü. Kinh nghiÖm cña mét sè n−íc vÒ c¬ chÕ tµi chÝnh cho KH&CN ®−îc tr×nh bµy ë phô lôc 1 cña luËn ¸n..

(69) 69. TiÓu kÕt ch−¬ng 1 1. Trong hoạt động KH&CN, cơ chế tài chính là tổng thể các quan điểm, t− t−ởng, các giải pháp và công cụ mà nhà n−ớc sử dụng để tạo nguồn vốn, huy động, phân phối và sử dụng các nguồn vốn cho hoạt động KH&CN. 2. Cơ chế tài chính có vai trò quan trọng trong hoạt động nghiên cứu khoa học. Điều đó thể hiện ở chỗ nó đảm bảo huy động nguồn lực tài chính cho sự phát triển của hoạt động KH&CN, góp phần định h−ớng, điều chỉnh sự phát triển của hoạt động KH&CN, thực hiện kiểm tra, giám sát đơn vị hoạt động KH&CN thực hiện tốt các chức năng nhiệm vụ của mình. 3. Cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học vừa có những đặc điểm chung nh− cơ chế tài chính trong các lĩnh vực khác, vừa có những nét đặc thù. Nét đặc thù của cơ chế tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học do sự đặc thù của nghiên cứu khoa học trong nhà tr−ờng quy định. Điều đó làm cho chính sách tài chính trong hoạt động KH&CN có tính đa dạng, phong phú. Đồng thời cũng đòi hỏi khi xây dựng cơ chế tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học phải chú ý những đặc điểm đó để đảm bảo sự phù hợp và tạo điều kiện cho hoạt động KH&CN trong nhà tr−êng ngµy cµng ph¸t triÓn. 4. Cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN có phạm vi rộng. Luận án này chỉ tập trung nghiên cứu việc huy động và sử dụng các nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Việc huy động và sử dụng các nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học chịu ảnh h−ëng cña nhiÒu nh©n tè nh− nhËn thøc cña x< héi vÒ tÇm quan träng cña ho¹t động KH&CN trong nhà tr−ờng, tỷ lệ đầu t− tài chính từ NSNN, từ x< hội, sự phát triển của các hình thức huy động nguồn tài chính ngoài NSNN, từ bản th©n n¨ng lùc cña c¸c c¬ së KH&CN, chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc trong viÖc thu hút nguồn lực bên trong và bên ngoài.... Chính những nhân tố đó làm cho việc.

(70) 70 huy động, sử dụng nguồn tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học có sự khác biệt so với các đơn vị nghiên cứu khác trong x< hội. 5. Việc huy động và sử dụng nguồn tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học trên thế giới có sự khác nhau. Mặc dù vậy, nh÷ng kinh nghiÖm chung cña c¸c n−íc hiÖn nay lµ ph¶i ®a d¹ng ho¸ viÖc huy động nguồn tài chính, đặt đúng vị trí các tr−ờng đại học trong hoạt động nghiên cứu khoa học để phát huy nguồn nhân lực KH&CN có chất l−ợng cao, t¨ng c−êng mèi liªn kÕt gi÷a khoa häc víi s¶n xuÊt, chó ý phèi hîp sö dông nguồn tài chính cho đào tạo sau đại học với nghiên cứu khoa học để sử dụng cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi chÝnh ®Çu t− cho KH&CN trong nhµ tr−êng..

(71) 71. Ch−¬ng II Thực trạng cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học ë n−íc ta hiÖn nay 2.1. Thực trạng cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học ở n−ớc ta. 2.1.1. Kh¸i qu¸t c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc cã liªn quan đến cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học ở n−ớc ta những năm đổi mới 2.1.1.1 C¸c chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vÒ tµi chính đối với hoạt động KH&CN Những năm đổi mới vừa qua, Đảng và Nhà n−ớc ta đ< ban hành nhiều văn bản nhằm đổi mới cơ chế tài chính cho KH&CN nói chung, đối với các tr−ờng đại học nói riêng. Có thể nêu lên một số văn bản chủ yếu liên quan đến vấn đề nay nh− sau: Luật KH&CN và Nghị định số 81/2002/NĐ-CP ngày 17/10/2002 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật KH&CN; Luật Giáo dục và Nghị định của Chính phủ h−ớng dẫn thi hành Luật Giáo dục; Nghị quyết Trung −ơng 2 (Khoá VIII) về định h−ớng chiến l−ợc phát triển giáo dục- đào tạo và định h−ớng phát triển khoa học, công nghệ trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất n−ớc; Công văn số 2318/BKHCNMT- KH ngày 25/7/2000 cña Bé Khoa häc vµ c«ng nghÖ m«i tr−êng (nay lµ Bé Khoa häc vµ c«ng nghÖ) vÒ viÖc h−íng dÉn x©y dùng kÕ ho¹ch KHCNMT 5 n¨m 2001- 2005 vµ n¨m 2001; C«ng v¨n sè 7724/KHCN ngµy 17/8/2000 cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o vÒ viÖc h−íng dÉn x©y dùng kÕ ho¹ch KHCNMT 5 n¨m 2001- 2005 vµ.

(72) 72 n¨m 2001; ChØ thÞ sè 29/2001/CT-BGD&§T ngµy 30/7/2001 cña Bé tr−ëng Bộ Giáo dục và đào tạo về tăng c−ờng giảng dạy, đào tạo và ứng dụng công nghệ thông tin trong ngành giáo dục giai đoạn 2001- 2005; Quyết định số 82/2001/Q§-TTg, ngµy 24/5/2001 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ viÖc phª duyÖt ph−¬ng h−íng, môc tiªu, nhiÖm vô khoa häc vµ c«ng nghÖ chñ yÕu vµ danh môc c¸c ch−¬ng tr×nh khoa häc vµ c«ng nghÖ träng ®iÓm cÊp Nhµ n−íc giai đoạn 5 năm 2001- 2005; Quyết định số 201/2001/QĐ-TTg ngày 28/12/2001 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ viÖc phª duyÖt "ChiÕn l−îc ph¸t triÓn giáo dục 2001- 2010"; Quyết định 1363/QĐ-TTg ngày 17/10/2001 của Thủ t−ớng Chính phủ phê duyệt đề án "Đ−a các nội dung bảo vệ môi tr−ờng vào hệ thống giáo dục quốc dân"; Nghị định số 10/NĐ-CP ngày 16/01/2002 của Chính phủ về chế độ tài chính áp dụng cho đơn vị sự nghiệp có thu đ−ợc thay thế bằng Nghị định 43/2006/NĐ-CP ngày 25/4/2006 quy định quyền tự chủ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ thùc hiÖn nhiÖm vô, tæ chøc bé m¸y, biªn chÕ vµ tµi chính đối với đơn vị công lập; Điều lệ tr−ờng đại học đ< đ−ợc ban hành theo quyết định số153/2003/QĐ-TTg ngày 30/07/2003 của Thủ t−ớng Chính phủ; Nghị định số 87/2002/NĐ-CP ngày 5/11/2002 của Chính Phủ về hoạt động cung ứng và sử dụng dịch vụ t− vấn; Các quyết định của Thủ t−ớng Chính phủ sè 188/2002/Q§-TTg ngµy 31/12/2002 vµ sè 06/2003/Q§-TTg ngµy 09/01/2003 phê duyệt ch−ơng trình hành động của Chính phủ về khoa học và công nghệ; giáo dục và đào tạo thực hiện kết luận của Hội nghị lần thứ 6 Ban chÊp hµnh TW §¶ng kho¸ IX; Ch−¬ng tr×nh phèi hîp c«ng t¸c gi÷a Bé Khoa học và công nghệ và Bộ Giáo dục và đào tạo đ< đ−ợc hai Bộ tr−ởng ký ngày 23/05/2003; Quyết định số 171/2004/QĐ-TTg ngày 28/9/2004 của Thủ t−ớng Chính phủ phê duyệt Đề án đổi mới cơ chế quản lý KH&CN; Nghị định số 115/2005/NĐ-CP ngày 5/9/2005 của Chính phủ quy định cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH&CN công lập; Quyết định số 114/2005/Q§- TTg ngµy 30/8/2005 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt §Ò.

(73) 73 ¸n ph¸t triÓn thÞ tr−êng c«ng nghÖ; NghÞ quyÕt sè 14/2005/Q§-CP ngµy 2/11/2005 của Chính phủ phê duyệt về đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006-2020; Luật Sở hữu trí tuệ ngày 12/12/2005 vµ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thùc hiÖn luËt; LuËt chuyÓn giao c«ng nghÖ ngµy 29/11/2006 vµ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thùc hiÖn luËt, Th«ng t− liªn tÞch sè 93/2006/TTLT/BTC-BKHCN ngày 4/10/2006 h−ớng dẫn chế độ khoán kinh phí của đề tài, dự án KH&CN sử dụng NSNN,... Những văn bản pháp lý này là rất quan trọng để tạo điều kiện đổi mới và ứng dụng vào thực tiễn hoạt động KH&CN của các tr−ờng đại học, đ< từng b−ớc cởi trói, tháo gỡ những khó khăn cho các tr−ờng đại học, tạo điều kiện cho các tr−ờng huy động nguồn tài chính đầu t− cho KH&CN. 2.1.1.2. Nguồn tài chính đối với hoạt động KH&CN từ NSNN Để nghiên cứu cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học ở Việt Nam, chúng ta cần làm rõ những quy định hiện hành về nguồn tài chính từ NSNN cho hoạt động KH&CN nói chung. Theo c¸c v¨n b¶n hiÖn hµnh cña nhµ n−íc ta, ®Çu t− tõ NSNN cho KH&CN bao gåm vèn ®Çu t− ph¸t triÓn vµ kinh phÝ sù nghiÖp. - Vèn ®Çu t− ph¸t triÓn nh»m x©y dùng c¬ b¶n c¸c tæ chøc KH&CN nh− ®iÒu tra c¬ b¶n KH&CN, ®Çu t− trang thiÕt bÞ, n©ng cÊp c¸c tæ chøc KH&CN. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, vèn ®Çu t− ph¸t triÓn chiÕm trung b×nh 37,2% tæng ®Çu t− cho khoa häc vµ c«ng nghÖ; tû träng vèn ®Çu t− ph¸t triÓn trong tæng ®Çu t− cho khoa häc c«ng nghÖ t¨ng liªn tôc, tõ 31,1% n¨m 2001 lªn tíi 41% n¨m 2005. - Kinh phÝ sù nghiÖp khoa häc (SNKH) ®−îc chia thµnh hai bé phËn lµ kinh phÝ SNKH khu vùc Trung −¬ng vµ kinh phÝ cho SNKH cña c¸c thµnh phè. (Nh÷ng n¨m 2001-2005 nguån nµy chiÕm trung b×nh 62,8% tæng ®Çu t− cho khoa häc vµ c«ng nghÖ)..

(74) 74 Trong những năm đổi mới, nhất là trong giai đoạn 1997-2005, đầu t− cho khoa häc vµ c«ng nghÖ tõ Ng©n s¸ch Nhµ n−íc ngµy cµng t¨ng lªn. Cã thÓ thÊy ®iÒu nµy qua h×nh sau:. Tû. Hình 6: Đầu t− cho KH&CN (tỷ đồng). 5000. Tæng sè. 4000. SNKH. 3000. §Çu t−. 2000. ph¸t triÓn. 1000 0. 1997. 1999. 2001. 2003. 2005. N¨m. Nguån:[16]; [23]; [24]. H×nh 7: Tû lÖ ®Çu t− cho KH&CN so víi chi NSNN (%) 2.5 2 1.5 1 0.5 N¨m. 0 1997. 1998. 1999. Nguån: :[16]; [23]; [24]. 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 2005.

(75) 75 + Kinh phí SNKH khu vực Trung −ơng đ−ợc cân đối cho 2 nội dung: Thø nhÊt, chi cho c¸c nhiÖm vô KHCN cÊp Nhµ n−íc gåm: c¸c Ch−ơng trình khoa học công nghệ và khoa học x< hội cấp Nhà n−ớc; Các đề tài, dự án khoa học công nghệ độc lập cấp Nhà n−ớc; Các nhiệm vụ nghiên cøu c¬ b¶n trong lÜnh vùc khoa häc tù nhiªn; C¸c nhiÖm vô hîp t¸c nghiªn cứu theo Nghị định th− ký với n−ớc ngoài; Các nhiệm vụ l−u giữ quỹ gen; Hỗ trî doanh nghiÖp nghiªn cøu khoa häc; Ch−¬ng tr×nh x©y dùng c¸c m« h×nh øng dông khoa häc c«ng nghÖ phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ- x< héi n«ng th«nmiÒn nói; Qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng; Ph¸t triÓn thÞ tr−êng c«ng nghÖ. Ngoµi ra cßn sö dông cho mét sè nhiÖm vô khoa häc c«ng nghÖ cÊp Nhµ n−íc kh¸c, nh−: c¸c gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vµ gi¶i th−ëng Nhµ n−íc, cÊp kinh phÝ cho Quü b¶o vÖ m«i tr−êng vµ Quü ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghệ, hỗ trợ khắc phục hậu quả lũ lụt cho các địa ph−ơng. Nguån tµi chÝnh ®Çu t− cho c¸c nhiÖm vô khoa häc vµ c«ng nghÖ cÊp Nhµ n−íc cã xu thÕ t¨ng, ph¶n ¸nh viÖc b−íc ®Çu thùc hiÖn chñ tr−¬ng cña Nhµ n−íc lµ −u tiªn vµ tËp trung ®Çu t− cho c¸c nhiÖm vô khoa häc vµ c«ng nghÖ träng ®iÓm cña Nhµ n−íc. Tuy nhiªn, møc ®Çu t− nµy vÉn cßn kh¸ khiªm tèn trong tæng ®Çu t− cho khoa häc vµ c«ng nghÖ. §iÒu nµy cho thÊy c¬ chÕ "bao cấp" trong đầu t− cho hoạt động khoa học và công nghệ của các Bộ ngành vẫn ch−a đ−ợc đổi mới đáng kể. Thø hai, chi hç trî c¸c nhiÖm vô khoa häc c«ng nghÖ cÊp Bé, nguån tài chính này từ NSNN cấp cho các ch−ơng trình, đề tài, dự án khoa học công nghệ cấp Bộ; Hoạt động thông tin, tiêu chuẩn đo l−ờng chất l−ợng, sở hữu c«ng nghiÖp, hîp t¸c quèc tÕ,... cÊp Bé; §Çu t− trang thiÕt bÞ nghiªn cøu cho c¸c c¬ quan khoa häc c«ng nghÖ; Chèng xuèng cÊp cho c¸c c¬ quan khoa häc c«ng nghÖ; Chi hîp t¸c quèc tÕ, mua s¸ch b¸o khoa häc c«ng nghÖ cho sè Bé ngµnh..

(76) 76 Tài chính đầu t− cho hoạt động của các Bộ ngành (bao gồm cả quỹ l−ơng và hoạt động bộ máy của các tổ chức khoa học và công nghệ) chiếm tỷ träng trung b×nh 43,7% tæng ®Çu t− giai ®o¹n 1996- 2000 vµ 30% trong giai đoạn 2001- 2005, tuy đ< tăng, song vẫn ch−a đáp ứng nhu cầu của các Bộ, ngành Nguồn tài chính từ ngân sách Nhà n−ớc cho hoạt động khoa học và công nghệ của các Bộ ngành đ−ợc phân theo định h−ớng và −u tiên phát triển kinh tế- x< héi cña Nhµ n−íc. Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ®−îc Nhµ n−íc ®Çu t− cho khoa häc vµ c«ng nghÖ cao nhÊt (chiÕm 9,35% giai ®o¹n 2001- 2005), tiÕp theo lµ ViÖn khoa häc c«ng nghÖ ViÖt Nam (7,3%), Bé C«ng nghiÖp (3,75%), ViÖn Khoa häc x< héi ViÖt Nam (3,54%), Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o (4,49%), Bé Quèc phßng (2,25%), Bé X©y dùng (1,74%), Bé Y tÕ (1,81%), Bé Thuû s¶n (1,8%). Các Bộ ngành đ< tập trung trên 70% kinh phí sự nghiệp khoa học để ®Çu t− cho c¸c nhiÖm vô nghiªn cøu- triÓn khai cÊp Bé. Sè kinh phÝ cßn l¹i ®−îc ph©n bæ cho c¸c nhiÖm vô khoa häc c«ng nghÖ cÊp bé kh¸c nh− th«ng tin t− liÖu khoa häc c«ng nghÖ, c«ng t¸c tiªu chuÈn ®o l−êng chÊt l−îng, hîp t¸c quèc tÕ vÒ khoa häc c«ng nghÖ. Tuy nhiªn, t×nh tr¹ng c¸c Bé ngµnh c©n đối kinh phí dàn trải, ch−a tập trung cho các nhiệm vụ khoa học và công nghệ träng t©m, träng ®iÓm cßn kh¸ phæ biÕn, c¸c Bé ngµnh ch−a thùc sù quan t©m đến hiệu quả đầu t− trong hoạt động nghiên cứu- triển khai. + Kinh phÝ sù nghiÖp khoa häc cÊp TØnh, Thµnh phè ®−îc tËp trung chi cho c¸c néi dung sau: Nghiªn cøu khoa häc vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ cÊp tØnh, thành phố; Các đề tài nghiên cứu khoa học và triển khai thực nghiệm; Các dự án s¶n xuÊt thö nghiÖm cÊp tØnh, thµnh phè nh− ¸p dông c¸c thµnh tùu khoa häc c«ng nghệ vào sản xuất và đời sống; Đánh giá trình độ công nghệ, thẩm định công nghệ vµ m«i tr−êng c¸c dù ¸n ®Çu t−; B¶o vÖ m«i tr−êng (tËp trung vµo c¸c nhiÖm vô phßng ngõa « nhiÔm, c¶i thiÖn m«i tr−êng, b¶o tån thiªn nhiªn, n©ng cao nhËn thức của cộng đồng, tăng c−ờng năng lực quản lý môi tr−ờng, từ năm 2004 không.

(77) 77 n»m trong kinh phÝ sù nghiÖp khoa häc c«ng nghÖ); C«ng t¸c tiªu chuÈn ®o l−êng chÊt l−îng; C«ng t¸c th«ng tin khoa häc c«ng nghÖ; C«ng t¸c së h÷u trÝ tuÖ; C«ng t¸c thanh tra khoa häc c«ng nghÖ; C«ng t¸c hîp t¸c quèc tÕ vÒ khoa häc c«ng nghÖ; T¨ng c−êng n¨ng lùc qu¶n lý Nhµ n−íc cho c¸c Së khoa häc c«ng nghÖ. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y cßn chi cho mét sè néi dung míi nh−: qu¶n lý khoa häc vµ c«ng nghÖ cÊp huyÖn, qu¶n lý vÒ an toµn bøc x¹. Kinh phÝ sù nghiÖp khoa häc cña c¸c tØnh thµnh phè trong 10 n¨m qua có xu h−ớng tăng hàng năm cả về giá trị tuyệt đối và tỷ trọng trong tổng kinh phí sù nghiÖp khoa häc cña toµn quèc, chiÕm trung b×nh 15,2% tæng ®Çu t− cho khoa học và công nghệ. Từ năm 2000 đến nay đ−ợc duy trì ở mức trên 24% tổng kinh phí sự nghiệp khoa học. Tuy vậy, vẫn ch−a đáp ứng đ−ợc yêu cầu phát triển khoa học và công nghệ của các địa ph−ơng. So với khu vực trung −ơng thì việc huy động các nguồn vốn khác ngoài ngân sách đầu t− cho khoa học và công nghệ ở khu vực địa ph−ơng gặp nhiều khó khăn hơn. Tõ c¬ chÕ ph©n bæ tµi chÝnh cña NSNN nh− trªn, chóng ta thÊy r»ng, tµi chính đầu t− cho KH&CN trong các tr−ờng đại học phụ thuộc vào bốn nguồn sau: 1)Nguån tµi chÝnh ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhµ n−íc do Bé KH&§T qu¶n lý: 2)Nguån kinh phÝ SNKH cho c¸c nhiÖm vô KHCN cÊp Nhµ n−íc; 3)Nguån kinh phÝ SNKH hç trî c¸c nhiÖm vô khoa häc c«ng nghÖ cÊp Bé, Ngµnh; vµ 4)Nguån kinh phÝ sù nghiÖp khoa häc cÊp TØnh, Thµnh phè. 2.1.2. Thực trạng cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Nh− ®< nãi trong ch−¬ng I, cã hai c¸ch ph©n tÝch nguån tµi chÝnh cho KH&CN trong các tr−ờng đại học. Một là, nguồn từ NSNN và nguồn ngoài NSNN; Vµ hai lµ, nguån tµi chÝnh trùc tiÕp tõ NSNN vµ nguån tµi chÝnh kh¸c. Trong ch−ơng này, luận án sử dụng cách tiếp cận thứ hai để phân tích nguồn.

(78) 78 tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học n−ớc ta. Sử dụng cách tiếp cËn nµy xuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do sau ®©y: - HiÖn nay nguån tµi chÝnh ®Çu t− cho KH&CN ngoµi NSNN ë n−íc ta ch−a nhiÒu. C¸c doanh nghiÖp t− nh©n hÇu nh− ch−a cã ®Çu t− cho nghiªn cøu khoa häc. Cßn ®Çu t− cña doanh nghiÖp nhµ n−íc mÆc dï cã, nh−ng ch−a đáng kể và phần lớn cũng từ nguồn vốn của nhà n−ớc. - Trong khi đó, thực tế ở n−ớc ta, tài chính cho KH&CN của các tr−ờng đại học một phần do đ−ợc đảm bảo từ NSNN, phần khác là do các tr−ờng đại học ký kết hợp đồng với các tỉnh, thành phố, các địa ph−ơng và doanh nghiÖp. HÇu hÕt nguån tµi chÝnh nµy còng cã nguån gèc tõ NSNN. - Nguån ®Çu t− cña c¸c tæ chøc n−íc ngoµi cho KH&CN nh÷ng n¨m gần đây là đáng kể nh−ng do điều kiện ch−a có thống kê một cách có hệ thèng nªn viÖc theo dâi gÆp nhiÒu khã kh¨n. Cần nói thêm rằng, đối với nguồn tài chính từ các tổ chức quốc tế cho KH&CN, thêi kú tõ n¨m 1990 trë vÒ tr−íc n−íc ta cã ®−îc mét nguån viện trợ không hoàn lại rất đáng kể từ Liên Xô cũ và các n−ớc Đông Âu. Ngoµi ra c¸c tæ chøc quèc tÕ nh− UNDP, FAO, UNIDO... còng cã nh÷ng dù ¸n viÖn trî cho ph¸t triÓn KH&CN, nguån vèn viÖn trî chñ yÕu chi cho việc đào tạo trong n−ớc cũng nh− ngoài n−ớc, cho các vật mẫu, các tài liệu kỹ thuật. Ngoài ra có một số dự án cũng đ−ợc sử dụng một phần vốn để mua s¾m c¸c trang thiÕt bÞ cho c¸c phßng thÝ nghiÖm. Hiện nay nguồn viện trợ không hoàn lại theo các nghị định th− nh− tr−íc ®©y kh«ng cßn n÷a. C¸c dù ¸n cña UNDP viÖn trî còng chuyÓn môc tiªu. C¸c dù ¸n viÖn trî chñ yÕu cho ®iÒu tra c¬ b¶n, cho x©y dùng chÝnh s¸ch... Hµng n¨m vÉn cã c¸c nguån viÖn trî cña c¸c n−íc vµ c¸c tæ chức quốc tế, nh−ng các bộ không có số liệu thống kê công bố đầy đủ và cËp nhËt..

(79) 79 Nguån tµi chÝnh hîp t¸c quèc tÕ ®−îc thùc hiÖn d−íi c¸c h×nh thøc nh−: Các dự án về chuyển giao công nghệ (chủ yếu là chuyển giao, đào tạo, một phần nhỏ trang thiết bị, vật mẫu, tài liệu kỹ thuật...); Các dự án để điều tra, xây dựng cơ sở dữ liệu, xây dựng chính sách, làm thử mô hình; Các đề tµi hîp t¸c nghiªn cøu 2 bªn; Tæ chøc c¸c héi nghÞ, héi th¶o khoa häc quèc tế; Hỗ trợ kinh phí cho các suất đào tạo, dự hội nghị khoa học... Tuy nhiên, hiện nay do nhiều cơ quan quản lý hoặc đôi khi không có cơ quan nào quản lý nên không có số liệu về nguồn vốn này. Hàng năm khi cân đối ng©n s¸ch cho KH&CN, Bé KH&CN vµ Bé Tµi chÝnh t¹m thêi thèng nhÊt víi nhau về số thu của nguồn viện trợ khoảng 30- 35 tỷ đồng, còn cụ thể ở Bộ, ngành nµo bao nhiªu vµ nh÷ng dù ¸n g× th× ch−a ®−îc thèng kª vµ tæng hîp l¹i, nªn không có số liệu tổng thể. Theo đánh giá sơ bộ của vụ Quan hệ quốc tế, Bộ GDĐT, nguồn đầu t− từ viện trợ hoặc vốn vay của n−ớc ngoài cho đào tạo và nghiên cứu khoa học của các tr−ờng đại học trong những năm gần đây đạt khoảng 10% so víi tæng NSNN ®Çu t− cho GD-§T hµng n¨m. Xuất phát từ những lý do đó, luận án sẽ xem xét nguồn tài chính huy động cho KH&CN trong các tr−ờng đại học theo cách thứ hai là nguồn tài chÝnh tõ NSNN cÊp trùc tiÕp vµ nguån tµi chÝnh kh¸c. - Nguån tµi chÝnh tõ NSNN cÊp trùc tiÕp cho KH&CN trong c¸c tr−ờng đại học bao gồm: Nguồn tài chính đầu t− phát triển của Nhà n−ớc do Bé KH&§T qu¶n lý; Nguån kinh phÝ SNKH cho c¸c nhiÖm vô KHCN cÊp Nhµ n−íc; Nguån kinh phÝ SNKH hç trî c¸c nhiÖm vô khoa häc c«ng nghÖ cấp Bộ, ngành, tỉnh thành phố và từ đó, các bộ ngành tỉnh thành phố phân bổ cho các tr−ờng đại học. - Nguồn tài chính khác cho KH&CN trong các tr−ờng đại học gồm: Các khoản tài chính đầu t− thông qua hợp đồng nghiên cứu khoa học và chuyển giao kết quả nghiên cứu cho các bộ ngành, các địa ph−ơng, các doanh.

(80) 80 nghiệp, các cơ quan, tổ chức sử dụng; Các khoản tài chính huy động đ−ợc th«ng qua b¸n s¶n phÈm thÝ nghiÖm nh− c¸c lo¹i gièng c©y trång, vËt nu«i, c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ ®−a vµo s¶n xuÊt kinh doanh; C¸c kho¶n ®Çu t− th«ng qua việc cho thuê địa điểm hoạt động của tr−ờng, nh− thuê phòng ốc tổ chức héi nghÞ, héi th¶o khoa häc,...; C¸c kho¶n thu kh¸c, nh− bæ sung nguån vèn khoa häc tõ c¸c nguån thu häc phÝ cña nhµ tr−êng; Nguån tµi chÝnh tõ c¸c tæ chøc quèc tÕ trong hîp t¸c nghiªn cøu khoa häc... Trªn c¬ së ph©n chia nguån tµi chÝnh nh− thÕ, sau ®©y ta cã thÓ xem xét thực trạng cơ chế huy động và sử dụng nguồn tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học. 2.1.2.1. Thực trạng huy động nguồn tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Trong những năm đổi mới, nhất là từ những năm 2000 đến nay, việc huy động nguồn tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học đ−ợc cải thiÖn râ rÖt. Nhê nh÷ng chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn KH&CN cña §¶ng và Nhà n−ớc nên nguồn tài chính huy động ngày càng tăng và càng đ−ợc đa dạng hơn. Theo số liệu khảo sát về đào tạo và tài chính của Dự án “Giáo dục đại học” do Ngân hàng thế giới (WB) tài trợ, nguồn tài chính cho KH&CN tại 60 tr−ờng năm 2001 và 68 tr−ờng đại học công lập từ năm 2003 đến nay tăng lên đáng kể. Qua số liệu biểu 3 cho thấy, tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học n−ớc ta có xu h−ớng tăng lên. Năm 2003 đầu t− cho 68 tr−ờng đại học trong cả n−ớc là 177.327 triệu đồng, thì đến năm 2005 con số này đ< tăng lên là 251.113 triệu đồng, tăng lên 41, 6%..

(81) 81 Biểu 3: Cơ cấu huy động các nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN giai đoạn 2001- 2005 trong các tr−ờng đại học Đơn vị: Triệu đồng năm 2000. Số đơn vị có thông tin. 1. Tæng ®Çu t− cho khoa häc. 2. Tõ NSNN cÊp trùc tiÕp cho tr−êng. 3 Tõ nguån tµi chÝnh kh¸c 3.1 B¸n s¶n phÈm thÝ nghiÖm Thu từ hoạt động sản xuất, 3.2 NCKH 3.3 Cho thuê địa điểm 3.4 Kh¸c 4 C¬ cÊu % Tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc cÊp 4.1 trùc tiÕp 4.2 Nguån kh¸c. 2001 2003 2004 2005 60 68 68 68 165.726 156.911 185.409 190.101 138.456 101.317 109.912 137.863 27.271 510. 55.594 300. 75.497 247. 52.238 285. 13.814. 47.779. 63.100. 40.056. 7.732 5.214 100,00. 4.300 7.514 100,00. 5.552 6.598 100,00. 5.967 5.930 100,00. 83,56. 64,56. 59,28. 72,52. 16,44. 35.44. 40,72. 27,48. Nguồn: Tính toán của tác giả và Dự án giáo dục đại học [38] Đầu t− tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học từ hai nguồn, trong đó, nguồn trực tiếp NSNN cấp cho các tr−ờng đại học chiếm từ 59,28% tới 83,56%; Nguồn khác, trong đó có cả nguồn từ NSNN cấp thông qua hợp đồng nghiên cứu của các tr−ờng với địa ph−ơng, bộ ngành từ 16,44 đến 40,72%. Sau ®©y chóng ta sÏ xem xÐt c¸c nguån nµy mét c¸ch cô thÓ: §èi víi nguån tµi chÝnh tõ Ng©n s¸ch Nhµ n−íc cÊp trùc tiÕp cho KH&CN trong các tr−ờng đại học Nh− biÓu 3 cho thÊy, nhê chñ tr−¬ng t¨ng ®Çu t− tµi chÝnh tõ NSNN cho KH&CN nói chung, nguồn tài chính từ NSNN cấp trực tiếp cho các tr−ờng đại học tăng lên. Chỉ xét riêng các đơn vị thuộc Bộ GD&ĐT, trong giai đoạn 1996-.

(82) 82 2005, nguån tµi chÝnh tõ NSNN cÊp trùc tiÕp cho KH&CN trùc thuéc Bé GD&§T t¨ng lªn rÊt m¹nh. Biểu 4: Tài chính từ NSNN cấp trực tiếp cho hoạt động KH&CN giai đoạn 1996 – 2005 cho các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT Đơn vị: triệu đồng năm 2000 ChØ tiªu. 1996. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. Tæng sè. 33.361. 37.001. 38.261. 27.275. 51.410. 83.138. 76.887. 75.793. 92.711. 126.327. 1. Chi nghiªn cøu KH&CN. 20.089. 23.885. 25.435. 16.207. 24.000. 53.271. 44.890. 47.735. 49.296. 69.564. 960. 9.194. 6.985. 2.478. .2. Qu¶n lý m«i tr−êng. 2005. 3.Hoạt động KH&CN kh¸c. 1.345. 1.928. 1.422. 1.251. 1.910. 1.414. 1.888. 1.770. 2.130. 3.407. 4. T¨ng c−êng n¨ng lùc NC. 5.583. 5.237. 5.632. 4.048. 17.900. 11.381. 15.102. 14.158. 32.215. 40.199. 5. Quü l−¬ng vµ hoạt động bộ máy. 6.344. 5.951. 5.774. 5.460. 6.240. 7.879. 8.023. 9.654. 9.072. 13.158. Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ tõ tµi liÖu [23]; [15]. Qua sè liÖu ta thÊy, trong 10 n¨m, 1996-2005, nguån tµi chÝnh huy động cho KH&CN từ NSNN cấp trực tiếp cho các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT tăng lên nhanh chóng. Điểm đánh dấu cho sự tăng lên này là năm 2000. So víi n¨m 1996, NSNN cÊp trùc tiÕp cho KH&CN trong c¸c tr−êng đại học trực thuộc Bộ GD&ĐT là 26.292 triệu đồng, năm 2000 là 51.410 triệu đồng, tăng lên hơn 1,95 lần. Năm 2005, con số này tăng lên là 126.327 triệu đồng, hay tăng lên so với năm 1996 gần 4 lần. Đối với nguồn tài chính huy động khác. Cïng víi chÝnh s¸ch t¨ng ®Çu t− tõ NSNN, nh÷ng n¨m qua, §¶ng vµ Nhà n−ớc đ< ban hành nhiều chính sách tạo điều kiện cho các tr−ờng đại học huy động các nguồn tài chính cho KH&CN. Có thể nêu lên một số văn bản về.

(83) 83 vấn đề này nh− Nghị định số 35/HĐBT ngày 28/01/1992 của Hội đồng Bộ tr−ởng (nay là Chính phủ) về công tác quản lý Khoa học Công nghệ; Nghị định sè 119/1999/N§-CP ngµy 18/09/1999 cña ChÝnh phñ vÒ mét sè chÝnh s¸ch vµ c¬ chế tài chính khuyến khích các doanh nghiệp đầu t− vào hoạt động KH&CN; Nghị định số 10/2002/NĐ-CP ngày 16/01/2002 của Chính phủ về chế độ tài chính áp dụng cho đơn vị sự nghiệp có thu; Quyết định số 68/1998/QĐ-TTg ngµy 27/03/1998 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ viÖc cho phÐp thÝ ®iÓm thµnh lËp doanh nghiệp Nhà n−ớc trong các cơ sở đào tạo, cơ sở nghiên cứu; Nghị định số 43/2006/NĐ-CP ngày 25/04/2006 của Chính phủ “Quy định quyền tự chủ, tự chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ thùc hiÖn nhiÖm vô, tæ chøc bé m¸y, biªn chÕ vµ tµi chÝnh đối với đơn vị sự nghiệp công lập”. Các văn bản pháp luật đó đ< tạo hành lang pháp lý cho các cơ sở giáo dục và đào tạo triển khai, thực hiện các hoạt động dịch vụ NCKH và đào tạo. Thông qua hoạt động này, hệ thống tr−ờng đại học đ< thực hiện nhiều đề tài, đề án, dự án sản xuất thử cấp Nhà n−ớc, những hợp đồng NCKH víi c¸c c«ng ty, tæng c«ng ty c¸c Bé ban ngµnh, c¸c TØnh thµnh phè nhằm giải quyết những vấn đề thực tiễn của quản lý, sản xuất và kinh doanh và qua đó đ< huy động nguồn tài chính đáng kể vào sự phát triển khoa học và công nghệ của các tr−ờng đại học. Qua sè liÖu tõ biÓu 3 ta thÊy, trong nh÷ng n¨m 2001-2005, ngoµi nguồn tài chính đ−ợc NSNN cấp trực tiếp, các tr−ờng đại học còn huy động nhiều nguồn tài chính khác, trong đó có cả những nguồn từ NSNN nh−ng qua các hợp đồng nghiên cứu của nhà tr−ờng với các địa ph−ơng, c¸c bé ngµnh vµ c¸c doanh nghiÖp trong x< héi. 2.1.2.2. Thực trạng sử dụng nguồn tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đạị học Nguån tµi chÝnh tõ NSNN trùc tiÕp ®Çu t− cho khoa häc cña c¸c tr−êng đ−ợc sử dụng để nghiên cứu KH&CN, quản lý nhà n−ớc về bảo vệ môi tr−ờng;.

(84) 84 các hoạt động KH&CN khác nh− thông tin, tiêu chuẩn, đào tạo, mua sách báo, chi đoàn ra, đoàn vào, đóng niêm liễm, trả nợ; tăng c−ờng năng lực nghiên cứu c¸c tæ chøc KH&CN nh− t¨ng c−êng trang thiÕt bÞ, chèng xuèng cÊp c¸c c¬ quan khoa học công nghệ; tiền l−ơng và hoạt động bộ máy và chi khác;... Ph©n tÝch c¬ cÊu sö dông tµi chÝnh tõ NSNN cÊp trùc tiÕp cho KH&CN trong các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT ta thấy có thể thấy những biến đổi chính sau đây: Biểu 5: Cơ cấu sử dụng tài chính cho hoạt động KH&CN giai đoạn 1996 – 2000 và 2001 - 2005 trong các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT TT. Néi dung chi. Số tuyệt đối (Triệu đồng) 1996-2000. Chi NSNN cho hoạt động KHCN. Tû lÖ %. 2001-2005. 1996-2000. 2001-2005. 169.459. 532.110. 100,00. 100,00. 1.. Chi nghiªn cøu KH&CN. 98.834. 307.981. 58,32. 57,88. 1.1. NhiÖm vô cÊp Nhµ n−íc. 48.570. 146.242. 28,54. 27,48. 1.2. NhiÖm vô cÊp Bé. 50.964. 161.739. 29,54. 42,23. 2. Chi qu¶n lý m«i tr−êng. 960. 19.570. 0,56. 3,67. 3. Hoạt động KH&CN khác. 7.100. 12.545. 4,19. 2,35. 4. T¨ng c−êng n¨ng lùc NC. 35.765. 136.100. 21,12. 25,58. 5.. Quỹ l−ơng và hoạt động bộ máy. 26.800. 55.914. 15,81. 10,52. Nguån: [15]; [16]; [23]. Qua biÓu trªn ta thÊy, trong tæng nguån tµi chÝnh sö dông cho KH&CN của các tr−ờng đại học trực thuộc Bộ GD&ĐT, nguồn tài chính sử dụng vào hoạt động KH&CN chiếm tỷ lệ cao nhất, trong giai đoạn 1996-2000 là 58,32%, giai đoạn 2001-2005 là 57,88%. Nguồn tài chính sử dụng để tăng.

(85) 85 c−êng n¨ng lùc nghiªn cøu (®Çu t− ph¸t triÓn) chiÕm 21,12% trong giai ®o¹n 1996-2000 vµ 25,58% trong giai ®o¹n 2001-2005. Sau ®©y ta xem xÐt cô thÓ việc sử dụng các nguồn tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học. Thứ nhất, nguồn tài chính sử dụng vào nghiên cứu các ch−ơng trình, đề tµi, dù ¸n KH&CN cÊp Nhµ n−íc. Trong nh÷ng n¨m qua, Nhµ n−íc ®< ®Çu t− khoảng 27-28% kinh phí để chi cho tr−ờng đại học giải quyết các nhiệm vụ nghiªn cøu khoa häc trong c¸c Ch−¬ng tr×nh khoa häc vµ c«ng nghÖ cÊp Nhµ n−íc (gäi t¾t lµ Ch−¬ng tr×nh KC) vµ c¸c Ch−¬ng tr×nh khoa häc x< héi vµ nh©n v¨n cÊp Nhµ n−íc (gäi t¾t lµ Ch−¬ng tr×nh KX), nghiªn cøu c¬ b¶n (NCCB) thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên (KHTN), đề tài, dự án cấp Nhà n−ớc độc lập, các nhiệm vụ KHCN theo nghị định th−. - VÒ c¸c nhiÖm vô nghiªn cøu thuéc c¸c Ch−¬ng tr×nh KCvµ KX. Trong giai đoạn 2001- 2005, các đơn vị trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo đ< sử dụng hơn 54.166,8 triệu đồng để triển khai thực hiện 30 đề tài, dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm thuéc c¸c ch−¬ng tr×nh khoa häc c«ng nghÖ cấp Nhà n−ớc và 12 đề tài thuộc các ch−ơng trình KHXH&NV cấp Nhà n−ớc. Các Tr−ờng đại học có đội ngũ cán bộ nghiên cứu mạnh, có truyền thống trong hoạt động KH&CN luôn đ−ợc giao chủ nhiệm nhiều ch−ơng trình, đề tài. Ví dụ: Tr−ờng Đại học Bách khoa Hà Nội là cơ quan chủ trì cña 2 ch−¬ng tr×nh: Ch−¬ng tr×nh KC.01 "Nghiªn cøu khoa häc vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin vµ truyÒn th«ng" víi sè kinh phÝ lµ 12.000 triÖu đồng và Ch−ơng trình KC.02 "Nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ vật liệu mới" với số kinh phí là 12.000 triệu đồng; Tr−ờng Đại học Kinh tế quốc dân chủ trì Ch−ơng trình và chủ nhiệm 4 đề tài thuộc ch−ơng trình KX.01 "Kinh tế thị tr−ờng định h−ớng x< hội chủ nghĩa” với số kinh phí là 3.200 triệu đồng..

(86) 86 Biểu 6: Số kinh phí và đề tài từ các ch−ơng trình KC và KX giai đoạn 2001-2005 do các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT thực hiện STT. N¨m. Số l−ợng đề tài, dự ¸n thuéc Ch−¬ng tr×nh KHCN triÓn khai qua c¸c n¨m. 1. 2002. 10. 12.459. 10. 2.878. 2. 2003. 21. 11.589. 10. 2.088. 3. 2004. 21. 8.994. 11. 1.054. 4. 2005. 09. 7.396. 01. 303. Tæng. Kinh phÝ (tr.® 2000). Số l−ợng đề tài, dù ¸n thuéc Ch−¬ng tr×nh KHXHNV triÓn khai qua c¸c n¨m. Kinh phÝ (tr.® 2000). 40.438. 6.323. Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ vµ Bé GD&§T[15]. - Các đề tài, dự án độc lập cấp Nhà n−ớc giao cho các Tr−ờng đại học cũng tăng lên. Thời kỳ 2001-2005, các Tr−ờng đại học thuộc Bộ GD&ĐT đ< đ−ợc giao sử dụng 17.940 triệu đồng để nghiên cứu 34 đề tài và 14.900 triệu đồng để nghiên cứu 14 Dự án độc lập cấp nhà n−ớc (xem hình 8). Hình 8: Số kinh phí và đề tài, dự án sản xuất thử nghiệm độc lập cấp Nhà n−ớc giai đoạn 2001-2005 do các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT thực hiện. 10. 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0. 8 6 4 2 0 2001 2002 2003 2004 2005. Nguån: [15]. Sè l−îng §Ò tµi độc lập cấp Nhà n−íc Kinh phÝ (tr.®). 6. 5000 4500. 5. 4000 3500. 4. 3000 3. 2500 2000. Số l−ợng Dự án độc lËp cÊp Nhµ n−íc. 2. 1500 1000. 1. Kinh phÝ (tr.®). 500 0. 0 2001. 2002. 2003. 2004. 2005.

(87) 87 - Nghiªn cøu c¬ b¶n trong lÜnh vùc khoa häc tù nhiªn nh− To¸n häc, tin học, cơ học, vật lý, hoá học, sinh học và khoa học trái đất... tiếp tục đ−ợc đẩy mạnh ở các tr−ờng đại học. Trong thời gian 2001-2005, hai tr−ờng đại học quốc gia cùng với Tr−ờng đại học Bách khoa Hà Nội, tr−ờng đại học S− phạm Hà Nội, Đại học Huế, tr−ờng đại học Mỏ- Địa chất,... đ< đ−ợc giao 27.731,0 triệu đồng để nghiên cứu 705 đề tài nghiên cứu cơ bản. Hình 9: Số kinh phí và nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản trong các tr−ờng đại học trùc thuéc Bé GD&§T giai ®o¹n 2001-2005 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0. 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2001. 2002. 2003. 2004. Sè l−îng Kinh phÝ (tr.®). 2005. Nguån: [15]. - Nhiệm vụ hợp tác quốc tế về khoa học công nghệ theo Nghị định th− cũng đ−ợc bổ sung thêm kinh phí. Trong thời gian 2001-2005, các tr−ờng đại học đ< đ−ợc giao 10.970,0 triệu đồng để thực hiện 45 nhiệm vụ hợp tác nghiên cứu theo Nghị định th−. Điểm mới là những năm gần đây, Nhà n−ớc đ< đầu t− kinh phí để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu này trong lĩnh vực KHXH. Chẳng hạn Hợp tác nghiên cứu về nền kinh tế chuyển đổi Việt NamLiên bang Nga; Nghiên cứu kinh nghiệm của Hungary về phát triển các doanh nghiÖp võa vµ nhá trong lÜnh vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ, vËn dông vµo Việt Nam; Sử dụng ph−ơng pháp −ớc l−ợng hàm sản xuất để xác định ảnh h−ởng của tiến bộ công nghệ đến tăng tr−ởng kinh tế của một số ngành sản xuÊt ë ViÖt Nam (víi Th¸i Lan); Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch x< héi n«ng th«n ë Céng hoµ Liªn bang §øc vµ vËn dông cho ViÖt Nam..

(88) 88 Biểu 7: Số kinh phí và nhiệm vụ hợp tác quốc tế về KHCN theo Nghị định th− giai đoạn 2001-2005 do các các tr−ờng đại học trực thuộc Bộ GD&ĐT thực hiện N¨m. Sè l−îng nhiÖm vô. Kinh phí (triệu đồng 2000). 2001. 3. 491. 2002. 11. 1.293. 2003. 10. 2.566. 2004. 11. 2.617. 2005. 10. 2.271. 2001-2005. 21. 9.237. Nguån:{13}. Ngoài các nhiệm vụ trên, NSNN còn đầu t− cho các tr−ờng đại học thùc hiÖn mét sè nhiÖm vô kh¸c nh− c¸c dù ¸n chuyÓn giao c«ng nghÖ tõ n−íc ngoµi, l−u gi÷ quü gen,... Thứ hai, sử dụng tài chính phục vụ hoạt động KH&CN cấp Bộ Nguồn tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học đ−ợc sử dụng cho các nhiệm vụ KHCN cấp Bộ bao gồm các ch−ơng trình đề tài, các dự án sản xuất thö nghiÖm, nhiÖm vô −¬m t¹o c«ng nghÖ, vµ gi¸o dôc b¶o vÖ m«i tr−êng. Nguån tµi chÝnh nµy t¨ng lªn nhanh trong tæng nguån tµi chÝnh cho KH&CN. Trong giai đoạn 1996-2000, nguồn tài chính này là 50.964 triệu đồng, giai đoạn 2001-2005 là 161.739 triệu đồng. Nh− vậy, so với tổng nguồn tài chính KHCN từ NSNN, kho¶n kinh phÝ nµy chiÕm 29,54%, vµ t¨ng lªn trong giai ®o¹n 2001-2005 lµ 42,23%. Nguån tµi chÝnh nµy ®−îc sö dông vµo c¸c nhiÖm vô sau: - Nghiªn cøu c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n cÊp Bé. Thùc hiÖn ch−¬ng trình phối hợp công tác giữa Bộ Giáo dục và đào tạo và Bộ Khoa học và C«ng nghÖ vÒ triÓn khai mét sè nhiÖm vô ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo đến năm 2010, Bộ Giáo dục và Đào tạo ®< triÓn khai x©y dùng mét Ch−¬ng tr×nh khoa häc gi¸o dôc vµ 4 dù ¸n ®Çu t− t¨ng c−êng n¨ng lùc nghiªn cøu khoa häc vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ..

(89) 89 Mçi dù ¸n ®Çu t− t¨ng c−êng n¨ng lùc nghiªn cøu khoa häc vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ gåm 2 phÇn: ®Çu t− trang thiÕt bÞ khoa häc vµ ®Çu t− nghiªn cøu khoa học các đề tài thuộc lĩnh vực của dự án. - Nghiên cứu đề tài cấp Bộ. Xuất phát từ đặc điểm nghiên cứu khoa học trong các tr−ờng đại học, vừa tạo ra các phát minh, cống hiến cho sự phát triển kinh tế x< hội của đất n−ớc, vừa từng b−ớc bồi d−ỡng đội ngũ cán bộ với mục tiêu lâu dài phục vụ cho đào tạo và nghiên cứu trong các nhà tr−ờng, những năm gần đây, hệ thống đề tài cấp Bộ đ−ợc tổ chức thành đề tài cấp Bộ trọng điểm và đề tài cấp Bộ khác. Trong những năm 2001-2005, các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT đ< sử dụng số kinh phí là 135.535 triệu đồng để tổ chức thực hiện 3.042 đề tài khoa học cấp Bộ, trong đó có 207 đề tài trọng điểm và 2.835 đề tài cấp Bộ khác. Hệ thống đề tài cấp Bộ với sự tham gia thực hiện của hàng ngàn cán bộ khoa học là giảng viên của các tr−ờng đại học, cao đẳng đ< giải quyết hàng loạt vấn đề khoa học và thực tiễn, trực tiếp phục vụ các mục tiêu giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ và phát triển kinh tế x< hội. Kinh phí và số l−ợng đề tài cấp bộ những năm 2001-2005 nh− biểu 8: Biểu 8: Số l−ợng, cơ cấu và kinh phí các đề tài cấp Bộ giai đoạn 2001-2005 do các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT thực hiện N¨m 2001 2002 2003 2004 2005. Số l−ợng đề tài cấp Bộ Tæng sè Träng ®iÓm 692 46 532 26 573 49 633 62 612 24 3.042 207. Kinh phÝ (tr.® 2000). Kh¸c. Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ vµ Bé GD&§T {13}. 646 506 524 571 588 2.835. 21.312 16.986 23.968 22.200 31.470 115.936.

(90) 90 - Thùc hiÖn c¸c dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm cÊp Bé. Trong nh÷ng n¨m 2001-2005 các Tr−ờng đại học đ< đ−ợc giao 7.250 triệu đồng để thực hiện 20 dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm cÊp Bé.(Xem h×nh 10) Hình 10 : Số kinh phí và dự án sản xuất thử nghiệm cấp Bộ của các đơn vị trực thuéc Bé GD&§T thùc hiÖn giai ®o¹n 2001-2005 25. 8000 7000. 20 6000 5000. 15. 4000 10. Sè dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm cÊp Bé Kinh phí (triệu đồng). 3000 2000. 5 1000 0. 0 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. Nguån: {13}. - Sử dụng để đầu t− phát triển KH&CN trong các tr−ờng đại học. Những n¨m qua, Nhµ n−íc ngµy cµng chó ý tíi viÖc ®Çu t− ph¸t triÓn nh»m t¨ng c−ờng năng lực của các tổ chức KH&CN thuộc các tr−ờng đại học. Trong giai đoạn 2001-2005, NSNN đ< đầu t− tài chính cho các tr−ờng để thực hiện 33 dự ¸n ®Çu t− t¨ng c−êng n¨ng lùc nghiªn cøu vµ 40 dù ¸n söa ch÷a, x©y dùng nhá c¸c tæ chøc KH&CN, gãp phÇn t¨ng c−êng n¨ng lùc c¸c tæ chøc KH&CN thuéc Bé GD&§T..

(91) 91 BiÓu 9: C¸c dù ¸n ®Çu t− t¨ng c−êng n¨ng lùc nghiªn cøu giai ®o¹n 2001-2005 (t¨ng c−êng thiÕt bÞ) vµ söa ch÷a, x©y dùng nhá c¸c tæ chøc KH&CN. N¨m. Dù ¸n t¨ng c−êng n¨ng lùc nghiªn cøu. Söa ch÷a, x©y dùng nhá c¸c tæ chøc KH&CN. Sè l−îng. Kinh phÝ (tr.® 2000). Sè l−îng. Kinh phÝ (tr.® 2000). 2001. 10. 10.301. 8. 1.079. 2002. 16. 14.155. 9. 943. 2003. 13. 13.270. 10. 885. 2004. 17. 13.624. 5. 654. 2005. 15. 22.786. 8. 757. 33. 74.137. 40. 4.319. Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ vµ Bé GD&§T {13}. 2.2. Đánh giá về cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học hiện nay 2.2.1. Nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu. 2.2.1.1. Cơ chế tài chính có tác động tích cực đối với sự phát triển hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Nhờ chính sách tăng c−ờng đầu t− tài chính từ NSNN, nên hoạt động nghiên cứu khoa học của các tr−ờng đại học trong tất cả các lĩnh vực nghiên cøu ®−îc ®Èy m¹nh. Thứ nhất, với nguồn tài chính ngày càng tăng, các tr−ờng đại học đB thực hiện đ−ợc nhiều đề tài nghiên cứu khoa học từ cấp Nhà n−ớc đến cấp Bộ, góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế xB hội của đất n−ớc..

(92) 92 Trong nh÷ng n¨m 1986-1990, ngµnh Gi¸o dôc vµ §µo t¹o ®< sö dông kinh phí để chủ trì 7 ch−ơng trình Khoa học công nghệ cấp nhà n−ớc, hàng ngàn đề tài cấp Bộ và hàng vạn đề tài cấp Tr−ờng. Giai đoạn 1991-1995, chủ trì 80 đề tài khoa học công nghệ cấp nhà n−ớc, hơn 1000 đề tài cấp bộ và trên 2000 đề tài cấp tr−ờng. Giai đoạn 1996-2000, các tr−ờng đại học chủ trì 99 đề tài cấp nhà n−ớc hơn 800 nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản, hơn 3800 đề tài cấp bộ, 90 dự án thử nghiệm cấp Bộ. Từ năm 2001-2005, Các tr−ờng đại học trực thuộc Bộ GD&ĐT chủ trì 42 đề tài trong các ch−ơng trình cấp nhà n−ớc, 19 đề tài và dự án sản xuất thử độc lập cấp nhà n−ớc 302 ch−ơng trình đề tài nghiªn cøu c¬ b¶n trong lÜnh vùc khoa häc tù nhiªn, 22 nhiÖm vô nghiªn cøu theo nghị định th−, 1 ch−ơng trình và 4 dự án cấp Bộ, 20 dự án sản xuất thử nghiệm cấp bộ, 3.042 đề tài cấp bộ, hàng ngàn đề tài cấp tr−ờng. Các ch−ơng trình, đề tài, dự án nghiên cứu đ< cung cấp cho Đảng và nhµ n−íc nhiÒu luËn cø khoa häc vÒ c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tế x< hội và quản lý đất n−ớc, phát triển khoa học công nghệ, nâng cao chÊt l−îng s¶n phÈm, n©ng cao søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp vµ nÒn kinh tế, nâng cao trình độ phát triển của lực l−ợng sản xuất. Cụ thể những đóng góp này trong từng lĩnh vực khoa học nh− sau: - Trong nghiªn cøu khoa häc phôc vô sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiện đại hoá, phát triển kinh tế- x` hội, bảo vệ môi tr−ờng Các tr−ờng đại học đ< thực hiện hàng trăm đề tài và dự án thuộc các ch−ơng trình KHCN trọng điểm cấp Nhà n−ớc và các đề tài độc lập cấp Nhà n−ớc thuộc các lĩnh vực công nghệ sinh học, vật liệu, tự động hoá, chế tạo máy, n¨ng l−îng, giao th«ng, ®iÒu tra nghiªn cøu biÓn, b¶o vÖ tµi nguyªn m«i tr−êng, gi¸o dôc, khoa häc x< héi, qu¶n lý kinh tÕ, x©y dùng, b¶o vÖ søc khoÎ céng đồng. Chỉ tính riêng những năm 2001-2005, các tr−ờng đại học khối tự nhiênkỹ thuật trong cả n−ớc đ< nghiên cứu hơn 50 đề tài KHCN thuộc 10 ch−ơng.

(93) 93 trình trọng điểm cấp nhà n−ớc trực thuộc lĩnh vực KHCN nh− cơ khí, tự động hoá, Công nghệ thông tin, Mỏ địa chất, Công nghệ vật liệu, xây dựng, cầu đ−ờng, công nghệ sinh học, năng l−ợng, giáo dục,... đ< nghiên cứu hơn 250 đề tµi nghiªn cøu c¬ b¶n thuéc Ch−¬ng tr×nh khoa häc tù nhiªn cÊp nhµ n−íc. §èi víi nhiÖm vô cÊp bé giai ®o¹n 2001-2005, c¸c tr−êng khèi tù nhiên đ< triển khai nghiên cứu hơn 1000 đề tài và 40 dự án sản xuất thử nghiệm. Nhiều đề tài, dự án các cấp đ< đ−ợc đ−a vào ứng dụng mang lại hiệu qu¶ kinh tÕ - x< héi thiÕt thùc. Mét sè tiÕn bé kü thuËt ®< ®−îc triÓn khai ¸p dông trong mét sè lÜnh vùc cô thÓ. Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô ®iÓn h×nh. + Trong lÜnh vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ c«ng nghiÖp, nhiÒu kü thuật tiến bộ đ< đ−ợc áp dụng vào sản xuất và mang lại hiệu quả kinh tế x< hội cao, đó là các công trình tiêu biểu nh−: Công nghệ chế tạo nhà vòm che m¸y bay b»ng vËt liÖu polyme vµ compozit; thiÕt kÕ, chÕ t¹o thiÕt bÞ s¶n xuÊt bia - thiÕt bÞ t¸i chÕ nhùa phÕ th¶i - thiÕt bÞ c«ng nghiÖp giÊy víi sử dụng tự động hoá, thiết kế, chế tạo dàn ống toả nhiệt cho nhà máy thủy ®iÖn; thiÕt kÕ, chÕ t¹o d©y chuyÒn s¶n xuÊt s÷a chua 6000 lÝt/giê; x©y dùng mô hình lò gạch liên tục kiểu đứng hiệu suất cao; Hệ thống hạ tự động 120 tÊn phôc vô giao th«ng ®−êng s¾t; ChÕ t¹o gèm thuû tinh bioxitan cho chỉnh hình y tế; Máy ép gạch Block bán tự động; Hoàn thiện công nghệ sản xuÊt R−îu vang Tam Hoa; Nghiªn cøu buång ch©n kh«ng tr¸ng g−¬ng;... (Tr−ờng đại học Bách khoa Hà Nội), thiết kế, chế tạo thiết bị gia cố nền đất yÕu b»ng cäc bÊc thÊm; thiÕt kÕ, chÕ t¹o tr¹m trén bª t«ng nhùa nãng c«ng suất 40- 80 t/giờ (tr−ờng đại học Giao thông vận tải). Thiết kế, chế tạo thiết bÞ t¹o h×nh vµ lµm chÆt hçn hîp bª t«ng cøng- cèt liÖu nhá theo c«ng nghÖ rung; chế tạo gốm xốp cách nhiệt (tr−ờng đại học Xây dựng). Công nghệ laser định h−ớng trong công nghiệp và xây dựng ngầm (Tr−ờng đại học Má- §Þa chÊt). ThiÕt kÕ, chÕ t¹o bé bï khö sè qua chu kú thay thÕ t−¬ng đ−ơng cho bộ dùng đèn điện tử (Học viện Kỹ thuật quân sự). Thiết kế, chế.

(94) 94 t¹o xuång cøu sinh kh«ng c¸y b»ng vËt liÖu compozit; thiÕt kÕ, chÕ t¹o m¸y cân bằng động và bộ điều khiển cho máy công cụ (tr−ờng đại học Bách khoa- Đại học quốc gia TPHCM). Thiết kế, chế tạo tàu đánh cá bằng vật liệu compozit (tr−ờng đại học Thuỷ sản). Xe gắn máy sử dụng khí dầu mỏ ho¸ láng vµ xe buýt s¹ch cì nhá ch¹y b»ng khÝ ho¸ láng; bÕp nÊu ¨n sö dông n¨ng l−îng mÆt trêi (§¹i häc §µ N½ng)...[14] + Trong lÜnh vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ n«ng- l©m- ng− nghiÖp, 5 n¨m qua có nhiều đề tài các cấp đ−ợc nghiên cứu, triển khai và ứng dụng vào phát triÓn n«ng nghiÖp. Biểu 10: Số l−ợng đề tài các cấp giai đoạn 2001-2005 do các tr−ờng đại học và cao đẳng khối nông - l âm - y thực hiện 1. Ch−ơng trình và đề tài cấp nhà n−ớc. 38. 2. NhiÖm vô chÝnh phñ giao. 3. §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp Bé. 4. §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp c¬ së. 5. Ch−ơng trình, đề tài NCKH hợp tác quốc tế. 219. 6. Ch−ơng trình, đề tài nghiên cứu hợp tác với địa ph−ơng, doanh nghiệp. 187. 4 722 2.057. Nguån: [9]. Những đề tài, tiến bộ kỹ thuật tiêu biểu đ< đ−ợc áp dụng nh−: Tạo hạt gièng c¸c tæ hîp lóa lai míi phôc vô ch−¬ng tr×nh th©m canh t¨ng n¨ng suÊt lóa vùng đồng bằng và trung du Bắc Bộ; Mô hình VAC hiệu quả kinh tế cao phục vụ chuyển đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp; nhân giống dứa Đài Nông và giống dứa Cayªn; Ch−¬ng tr×nh trång vµ s¶n xuÊt khoai t©y gièng gèc (tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I). M« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n vïng cao (tr−êng §¹i häc N«ng l©m - Th¸i Nguyªn), s¶n xuÊt gièng c¸ tra, c«ng nghÖ chÕ biÕn soµi xÊy, trÞ rÖp s¸p gi¶ trªn cµ phª vµ nh÷ng c©y ¨n tr¸i chÝnh cña miÒn Nam, phßng trõ tËp ®oµn c«n.

(95) 95 trïng ph¸ ho¹i th«ng ba l¸ ë L©m §ång (tr−êng §¹i häc N«ng L©m TP HCM). Biện pháp canh tác tổng hợp thâm canh lúa ở đồng bằng sông Cửu Long; giống ®Ëu nµnh n¨ng suÊt cao, chèng chÞu mét sè bÖnh chÝnh ë §BSCL vµ miÒn §«ng Nam Bé, ...). + Trong lÜnh vùc khoa häc b¶o vÖ m«i tr−êng vµ ch¨m sãc søc khoÎ céng đồng. Các kỹ thuật tiến bộ đ−ợc nghiên cứu và ứng dụng nh−: Thiết bị quang châm và quang trị liệu bằng laser bán dẫn để sử dụng trong điều trị chứng và bệnh (tr−ờng đại học Bách khoa - ĐHQG. TPHCM). Sử dụng khung kéo nắn tự tạo để điều trị g<y kín x−ơng đòn (tr−ờng đại học Y- Đại học Thái Nguyên). Sản xuất túi ủ khí sinh học để xử lý n−ớc thải chăn nuôi, sinh hoạt và cung cấp khí đốt tại các vùng nông thôn miền Nam (tr−ờng đại học Nông Lâm TP HCM). Xử lý n−ớc thải và chất thải rắn bệnh viện; bể lọc kỵ khí vật liệu lọc nổi hoạt động theo mẻ, bể tự hoại kiểu mới (tr−ờng đại học Xây dựng)… Trên cơ sở kết quả của các đề tài nghiên cứu, các tr−ờng đại học đ< ký kết hợp đồng chuyển giao công nghệ với các địa ph−ơng và các cơ sở sản xuất. Theo báo cáo từ 20 tr−ờng đại học thuộc khối kỹ thuật công nghệ và nông nghiệp, trong 5 năm 1996- 2000, các tr−ờng đ< ký đ−ợc gần 13.000 hợp đồng với tổng doanh số gần 1.188 tỷ đồng, nộp thuế hơn 32 tỷ đồng, đóng góp gần 33 tỷ đồng cho các hoạt động và tăng c−ờng cơ sở vật chất cho hoạt động nghiên cứu của các nhà tr−ờng. Riêng năm 2002, Đại học Quốc gia TP HCM đ< thực hiện 800 hợp đồng với doanh số là 55 tỷ đồng. Tr−ờng Đại học Bách khoa Hà Nội đ< thực hiện 402 hợp đồng với doanh số là trên 67 tỷ đồng. [6] Trong giai ®o¹n võa qua, nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu ®< ®−îc ¸p dông phục vụ kinh tế, quốc phòng và đời sống. Nhiều sản phẩm đ−ợc nghiên cứu chÕ t¹o ®< thay thÕ c¸c s¶n phÈm nhËp ngo¹i, cã gi¸ thµnh rÎ ®< tiÕt kiÖm nhiều ngoại tệ, đồng thời tạo ra nhiều việc làm cho các doanh nghiệp, các cơ së s¶n xuÊt..

(96) 96 Để có cơ sở đánh giá hiệu quả hoạt động NCKH&CGCN của các tr−êng §H&C§, Bé GD&§T ®< tiÕn hµnh ®iÒu tra, kh¶o s¸t vÒ t×nh h×nh nµy. KÕt qu¶ ®iÒu tra giai ®o¹n 1996- 2001 cho thÊy, n¨m 2001 so víi n¨m 1996 số đề tài cấp Bộ tăng 2,01 lần, số đề tài cấp tr−ờng tăng 1,84 lần, số đề tài cấp Nhà n−ớc tăng 1,27 lần, số đề tài thực hiện với các cơ sở sản xuất và các địa ph−¬ng t¨ng 1,81 lÇn. NÐt næi bËt lµ kÕt qu¶ NCKH cña c¸c tr−êng ®−îc ®−a vào ứng dụng trong giai đoạn 1996- 2001 tăng lên rõ rệt: phục vụ đào tạo tăng 1,43 lần, phục vụ cho việc hoạch định chính sách của Đảng và Nhà n−ớc tăng 1,3 lần, phục vụ sản xuất tăng 1,27 lần. Số cơ sở sản xuất, địa ph−ơng sử dụng kết quả nghiên cứu của các tr−ờng đại học cũng tăng lên rõ rệt, nh− trong khu vùc trang tr¹i t¨ng 4 lÇn, trong c¸c c«ng ty, xÝ nghiÖp t¨ng 3,03 lÇn, trong c¸c c¬ quan qu¶n lý t¨ng 2,58 lÇn. §iÒu nµy cho thÊy giai ®o¹n võa qua c¸c tr−êng ®< cã nhiÒu nç lùc g¾n c«ng t¸c NCKH víi thùc tiÔn, ®< ®−a nhiÒu nhiều kết quả nghiên cứu phục vụ thiết thực cho đời sống và x< hội, qua đó từng b−ớc nâng cao hiệu quả KH&CN của các tr−ờng đại học đối với sự phát triển kinh tế - x< hội của đất n−ớc. - Cung cÊp luËn cø khoa häc phôc vô x©y dùng ®−êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc Những năm đổi mới vừa qua, các tr−ờng đại học khoa học x< hội và nhân văn đ< có đóng góp không nhỏ trong việc xây dựng luận cứ khoa học, cơ sở lý luận để góp phần xây dựng đ−ờng lối chính sách của Đảng và Nhà n−ớc. Riªng khèi c¸c tr−êng kinh tÕ ®< ®−îc giao chñ tr× 3 c¸c ch−¬ng tr×nh khoa häc cÊp Nhµ n−íc lµ §æi míi vµ hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ c¬ chế quản lý kinh tế KX.03(1991-1995); Xây dựng quan hệ sản xuất theo định h−íng XHCN vµ thùc hiÖn tiÕn bé c«ng b»ng x` héi KHXH.03 (1996-2000), Kinh tế thị tr−ờng định h−ớng x` hội chủ nghĩa KX.01 (2001-2005). Ngoài ra, các tr−ờng đại học đ< tham gia thực hiện nhiều đề tài trong các ch−ơng trình.

(97) 97 KHXH&NV cấp Nhà n−ớc. Trong giai đoạn 2001- 2005, các tr−ờng đại học còn đ−ợc giao chủ trì 10 đề tài thuộc 5 ch−ơng trình khoa học x< hội trọng điểm và nhiều đề tài độc lập cấp Nhà n−ớc. Kết quả nghiên cứu của các đề tài đ< đ−ợc sử dụng vào việc hoạch định chiến l−ợc và chính sách của Đảng và Nhà n−ớc. Ví dụ, kết quả ch−ơng tr×nh KX 03 (1991-1995) vÒ §æi míi vµ hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ cơ chế quản lý kinh tế đ< đ−a ra những luận cứ khoa học để Đảng và Nhà n−ớc ta quyết định chuyển đổi cơ chế nền kinh tế n−ớc ta, từ chỗ vận hành theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng; Kết quả nghiên cứu của đề tài Phát triển kinh tế trang trại trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá do Tr−ờng đại học Kinh tế quốc dân chủ trì là cơ sở để Chính phủ ban hành Nghị quyết 03/2000/NQ-CP về phát triển kinh tÕ trang tr¹i. Đề tài Thực trạng và giải pháp đảm bảo sản xuất và đời sống cho các hộ nông dân không đất và thiếu đất ở đồng bằng sông Cửu Long do Tr−ờng đại học Kinh tế quốc dân chủ trì, đ< kiến nghị các giải pháp hỗ trợ nông dân trong việc chuyển đổi việc làm, đảm bảo thu nhập và đời sống cho những hộ không có khả năng lấy lại đất. §Ò tµi “Nghiªn cøu tiÒn l−¬ng tèi thiÓu trªn c¬ së ®iÒu tra nhu cÇu mức sống dân c− làm căn cứ để cải cách chính sách tiền l−ơng ở Việt Nam những năm tới“ đ< cung cấp cho Đảng và Nhà n−ớc những luận cứ khoa học để tõng b−íc c¶i c¸ch hÖ thèng tiÒn l−¬ng vµ ph©n phèi thu nhËp, phï hîp víi ®iÒu kiện nền kinh tế thị tr−ờng ở n−ớc ta. Theo đó, Ngân sách nhà n−ớc sẽ chuyển dÇn sang tr¶ l−¬ng cao cho c«ng chøc hµnh chÝnh, lÜnh vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp trên cơ sở nhà n−ớc đổi mới cơ chế quản lý, chuyển dần sang tự chủ về tài chính, đảm bảo cân đối thu chi trên cơ sở kết quả hoạt động của mình..

(98) 98 Đề tài “Thực trạng thu nhập, đời sống, việc làm của ng−ời có đất bị thu hồi để xây dựng các khu công nghiệp, khu đô thị, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế-x` héi, nhu cÇu c«ng céng vµ lîi Ých quèc gia” do Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n chủ trì đ< làm rõ đ−ợc sự cần thiết phải thu hồi đất và những bức xúc hiện nay về thu nhập, đời sống việc làm của ng−ời dân có đất bị thu hồi để phát triển các khu công nghiệp, khu đô thị, xây dựngkết cấu hạ tầng kinh tế - x< hội và nhu cầu công céng, lîi Ých quèc gia; ChØ ra nh÷ng thµnh tùu trong viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm, thu nhập và đời sống của ng−ời dân có đất bị thu hồi hiện nay, những hạn chế và nguyên nhân hạn chế của trong quá trình này. Trên cơ sở đó đ< đề ra hệ thống các quan điểm và các giải pháp đảm bảo việc làm, thu nhập và đời sống của ng−ời dân có đất bị thu hồi để phục vụ sự nghiệp CNH, HĐH đất n−ớc. Đề tài đ< đ−ợc nghiệm thu và xếp loại xuất sắc. Những kiến nghị của đề tài đ< gửi tới Văn phòng Trung −ơng, Văn phòng Chính phủ, Hội đồng lý luận Trung −ơng để tham khảo hoạch định chính sách có liên quan nhằm giải quyết những vấn đề bức xúc trong quá trình đẩy mạnh CNH, HĐH đất n−ớc. - Trong lÜnh vùc nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ khoa häc tù nhiªn. Những năm gần đây, hàng năm các tr−ờng đại học triển khai khoảng 150- 200 nhiÖm vô nghiªn cøu c¬ b¶n thuéc c¸c lÜnh vùc to¸n häc, tin häc, c¬ học, vật lý, hoá học, sinh học và khoa học trái đất. Nhiều bài báo khoa học ®−îc c«ng bè trong c¸c kû yÕu héi nghÞ khoa häc, t¹p chÝ khoa häc ë trong vµ ngoài n−ớc. Các nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản đ< hỗ trợ tích cực cho đào tạo sau đại học. Nhiều kết quả nghiên cứu đ−ợc đ−a vào tài liệu giảng dạy và là néi dung chÝnh cña c¸c luËn v¨n th¹c sÜ, luËn ¸n tiÕn sÜ. HiÖu qu¶ KH&CN của các cán bộ khoa học, giảng viên các tr−ờng đại học đ< đ−ợc Nhà n−ớc ghi nhËn, 8 gi¶i th−ëng Nhµ n−íc ®< ®−îc trao tÆng cho c¸c c«ng tr×nh vµ côm công trình của các nhà khoa học, tập thể khoa học trong các tr−ờng đại học. Từ năm 2001 đến 2005, có 50 giải th−ởng "Sáng tạo khoa học công nghệ Việt.

(99) 99 Nam" đ< đ−ợc trao cho các nhà khoa học của các tr−ờng đại học, chiếm khoảng 30% tổng số giải th−ởng. Từ năm 2001 đến nay, có 4 nhà khoa học nữ và một tập thể các nhà khoa học nữ của các tr−ờng đại học có công trình khoa häc xuÊt s¾c ®< ®−îc nhËn gi¶i th−ëng Kovalevskaia. - Trong lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ khoa häc gi¸o dôc ®< gãp phÇn thùc hiÖn thµnh c«ng chñ tr−¬ng phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc trong toµn quèc vµ lµ c¨n cø quan trọng để Quốc hội ra Nghị quyết số 40/2000/QH10 về đổi mới nội dung ch−¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa phæ th«ng. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ thiÕt bÞ d¹y häc, vÒ ®−a c«ng nghÖ th«ng tin (CNTT) vµo nhµ tr−êng ®< tõng b−íc gãp phần đổi mới ph−ơng pháp dạy và học theo h−ớng đề cao tính chủ động sáng t¹o cña ng−êi häc, lÊy ng−êi häc lµm trung t©m. Việc nghiên cứu đổi mới nội dung, ch−ơng trình đào tạo đại học, sau đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp, dạy nghề đ< đ−ợc triển khai th−ờng xuyên. Ngay sau khi có Luật Giáo dục, Bộ GD&ĐT đ< chỉ đạo và triển khai xây dựng mới ch−ơng trình khung cho tất cả các ngành đào tạo đại học, trung học chuyên nghiệp, làm căn cứ để các tr−ờng cập nhật, đổi mới ch−ơng trình và nội dung đào tạo. Những vấn đề có tính thời sự nh− giáo dục bảo vệ môi tr−ờng, ứng dụng CNTT trong gi¸o dôc còng ®< ®−îc ngµnh quan t©m h¬n. §Ò ¸n "§−a c¸c néi dung b¶o vÖ m«i tr−êng vµo hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n" ®−îc Bé GD&DDT triển khai vào các bậc đại học.Vấn đề dạy tin học ở phổ thông, ứng dụng CNTT và intenet trong gi¶ng d¹y, häc tËp vµ nghiªn cøu khoa häc ë bËc gi¸o dôc chuyªn nghiệp và giáo dục đại học đ< đ−ợc đầu t− nghiên cứu và từng b−ớc thực hiện nh»m ®−a nÒn gi¸o dôc n−íc ta héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi. Các đề tài trọng điểm cấp Bộ đ< đề xuất các giải pháp để thực hiện NQ40, NQ 41 cña Quèc héi vÒ viÖc thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa.

(100) 100 míi ë bËc phæ th«ng, triÓn khai ch−¬ng tr×nh míi ë c¸c vïng miÒn khã khăn, đề xuất các giải pháp thực hiện sách giáo khoa mới ở các vùng dân téc Ýt ng−êi. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn chiÕn l−îc trong c¸c cÊp häc, bậc học, ngành học, đề xuất các kiến nghị với Đảng, nhà n−ớc, các Bộ ban ngµnh h÷u quan t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi, ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch t¹o ®iÒu kiện thuận lợi cho Bộ GD&ĐT thực hiện các chỉ tiêu đ< đề ra trong chiến l−îc gi¸o dôc. Các đề tài nghiên cứu về đổi mới ph−ơng pháp dạy và học ở các bậc häc ®< gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng d¹y vµ häc trong c¸c nhµ tr−êng, trong viÖc øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµo gi¶ng d¹y ®< thùc sù gãp phÇn thùc hiÖn gi¶ng d¹y theo ph−¬ng ph¸p míi thµnh c«ng. Nhiều đề tài nghiên cứu về đặc điểm, cách phát hiện trẻ có biểu hiện khuyÕt tËt ë løa tuæi mÉu gi¸o, tiÓu häc ®< gióp gi¸o viªn cã biÖn ph¸p gi¸o dôc chuyªn biÖt, ch¨m sãc, gióp trÎ khuyÕt tËt cã thÓ hoµ nhËp víi trÎ b×nh th−êng. Nghiªn cøu thµnh c«ng c¸c m« h×nh gi¸o dôc míi nh−: m« h×nh trung tâm học tập cộng đồng ở x<, mô hình tr−ờng trung học phổ thông kỹ thuật đ< đ−ợc thí điểm và có thể triển khai đại trà sau năm 2005. Nghiªn cøu x©y dùng c¸c phÇn mÒm øng dông trong viÖc qu¶n lý c¸n bộ, định mức lao động của cán bộ giảng dạy, cán bộ quản lý, cán bộ tham gia nghiên cứu khoa học trong các tr−ờng đại học, cao đẳng, tr−ờng cán bộ quản lý gi¸o dôc. NhiÒu phÇn mÒm trong gi¶ng d¹y c¸c m«n häc ®< thùc sù gãp phÇn đổi mới ph−ơng pháp giảng dạy hiện nay ở đại học cũng nh− ở phổ thông. Nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ khoa häc gi¸o dôc ®< gãp phÇn quan träng vµo viÖc x©y dùng c¸c chñ tr−¬ng, ®−êng lèi cña §¶ng, Nhµ n−íc vµ cña ngµnh vÒ GD&§T, nh−: LuËt Gi¸o dôc, ChiÕn l−îc ph¸t triÓn giáo dục 2001- 2010, các Nghị quyết, nghị định, quyết định, chỉ thị của Chính phủ, của Bộ GD&ĐT về đổi mới ch−ơng trình giáo dục phổ thông, quy.

(101) 101 hoạch mạng lới các tr−ờng ĐH&CĐ về đổi mới ch−ơng trình giáo dục phổ thông, quy hoạch mạng lới các tr−ờng ĐH&CĐ, đào tạo cán bộ khoa học kỹ thuËt ë n−íc ngoµi, gi¸o dôc tin häc, gi¸o dôc b¶o vÖ m«i tr−êng trong nhµ tr−ờng, đổi mới đánh giá thi tuyển, xây dựng đội ngũ giáo viên,... Thø hai, c¬ chÕ tµi chÝnh ®B t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc nghiªn cứu và phát triển trong tr−ờng đại học chuyển giao công nghệ với các địa ph−¬ng vµ c¬ së s¶n xuÊt. Tõ n¨m 1989, Bé §¹i häc, Trung häc chuyªn nghiÖp vµ D¹y nghÒ (nay là Bộ Giáo dục và Đào tạo) đ< ban hành Quy định số 901/QĐ ngày 4/8/1989 về công tác nghiên cứu khoa học - lao động sản xuất và chức năng nhiệm vụ tổ chức bộ máy của đơn vị nghiên cứu khoa học- lao động sản xuất trong các tr−ờng đại học. Theo đó, đến năm 1990, ngành Giáo dục và đào tạo đ< thành lập gần 100 đơn vị nghiên cứu khoa học - lao động sản xuất (nay gọi là các tổ chức nghiên cứu và phát triển trong các tr−ờng đại học). Đến cuối năm 2003, toàn ngành đ< có 167 tổ chức nghiên cứu và phát triển trực thuộc các tr−ờng đại học và cao đẳng, trong đó có 20 viện nghiên cứu, 147 trung tâm nghiên cứu triển khai, văn phòng t− vấn, 9 doanh nghiệp nhà n−ớc trong các tr−ờng đại học. Víi viÖc thµnh lËp c¸c tæ chøc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn trong c¸c tr−ờng đại học và cao đẳng, các tr−ờng đại học không những có đ−ợc nguồn tài chính từ ngân sách nhà n−ớc trung −ơng, mà còn đ−ợc đầu t− từ các địa ph−ơng, cơ sở sản xuất thông qua việc thực hiện các hợp đồng nghiên cứu triÓn khai, chuyÓn giao tiÕn bé KH&CN. Trong giai ®o¹n 1986-1990, ký kÕt và thực hiện hơn 10.000 hợp đồng phục vụ phát triển kinh tế x< hội, doanh số gần 80 tỷ đồng. Giai đoạn1991-1995, các tr−ờng đ< ký kết và thực hiện 11.500 hợp đồng KH&CN, doanh số gần 300 tỷ đồng. Giai đoạn1996-2000, các tr−ờng đ< ký kết và thực hiện 13.000 hợp đồng KH&CN, doanh số 1.188 tỷ đồng. Nộp thuế 32 tỷ đồng, đóng góp cho tr−ờng 33 tỷ đồng. Trong giai.

(102) 102 đoạn 2001-2005 chỉ tính riêng các tr−ờng đại học khối trự nhiên và kỹ thuật đ< ký kết đ−ợc khoảng 10.250 hợp đồng chuyển giao công nghệ với các địa ph−¬ng, c¸c doanh nghiÖp vµ c¬ së s¶n xuÊt, víi tæng doanh sè h¬n 1000 tû đồng, nộp thuế hơn 20 tỷ đồng, đóng góp khoảng 15 tỷ đồng cho các hoạt động và tăng c−ờng cơ sở vật chất cho hoạt động nghiên cứu các nhà tr−ờng. Các đề tài trong lĩnh vực này đ< góp phần giải quyết những vấn đề KHCN nh− : Các mô hình thoát n−ớc, xử lý n−ớc thải phân tán cho các đô thị Việt Nam; Công nghệ lò đốt và xử lý khói thải công suất lò 150 kg/h phù hợp với điều kiện Việt Nam để đốt chất thải rắn nguy hại của công nghiệp; Các giải pháp hạn chÕ ¸ch t¾c giao th«ng; C«ng nghÖ s¶n xuÊt chition, chitozan tõ phÕ liÖu chÕ biÕn thuû s¶n; C«ng nghÖ thiÕt kÕ vµ thi c«ng mãng vµ t−êng ch¾n cho nhµ siªu cao tầng; Dầm cầu bê tông cốt thép dự ứng lực c−ờng độ cao- chiều cao thấp; Hiện đại ho¸ hÖ thèng th«ng tin tÝn hiÖu c¸c tuyÕn ®−êng s¾t phÝa B¾c; Nghiªn cøu thiÕt kÕ s¶n xuÊt l¾p r¸p « t« kh¸ch 30 chç ngåi; Nghiªn cøu thiÕt kÕ c¶i t¹o « t« DAEWOO; Tæng hîp zeolit Y tõ cao lanh ViÖt Nam vµ chÕ t¹o xóc t¸c chøa zeolit Y - øng dông trong c¸c ph¶n øng chuyÓn ho¸ hydrocacbon; øng dông kü thuËt sè vµo m¹ng th«ng tin ®−êng s¾t ViÖt Nam; Hoµn thiÖn c«ng nghÖ chÕ t¹o bé chØnh l−u ®iÒu khiÓn dïng cho kÝch tõ m¸y ph¸t cña c¸c nhµ m¸y ®iÖn; Quy trình công nghệ điều chế chất nhũ hoá dùng trong chế biến n−ớc quả đóng hộp, quy tr×nh bäc tµu vá gç b»ng vËt liÖu composite. Trong lÜnh vùc khoa häc, c«ng nghÖ n«ng l©m ng− nghiÖp, cã c¸c kü thuËt tiÕn bé nh−: Nu«i t«m só th©m canh vµ b¸n th©m canh; Quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt t«m só gièng chÊt l−îng cao; øng dông c¸c tiÕn bé kü thuËt trong thâm canh cam, quýt vùng đồng bằng sông Hồng; Hạt lai F1 tổ hợp lúa lai hai dßng TH3- 3; Nh©n vµ s¶n xuÊt gièng khoai t©y Hµ Lan Diamant chÊt l−îng cao phôc vô tiªu dïng vµ xuÊt khÈu; S¶n xuÊt gièng lóa lai VL20, VL24; ChuyÓn giao kü thuËt s¶n xuÊt vµ sö dông ph©n viªn nÐn bãn s©u cho lóa cÊy vµ lóa gieo s¹..

(103) 103 Trong giai ®o¹n 2001- 2005, nhiÒu tiÕn bé kü thuËt lµ kÕt qu¶ cña c¸c đề tài nghiên cứu khoa học các cấp, các công nghệ du nhập từ n−ớc ngoài hay các kết quả nghiên cứu trực tiếp đ< đ−ợc các đơn vị ứng dụng thành công, mang lại hiệu quả đáng kể về giáo dục đào tạo, phục vụ phát triển kinh tế x< hội của địa ph−ơng, của các vùng, các ngành sản xuất. Một số tr−ờng đại học có hoạt động nghiên cứu chuyển giao mạnh mẽ nh− §¹i häc quèc gia Thµnh phè Hå ChÝ Minh, chØ trong n¨m 2002 ®< thùc hiện 800 hợp đồng với doanh số 55 tỷ đồng; Tr−ờng Đại học Bách Khoa Hà Nội, cũng trong năm này, đ< thực hiện 402 hợp đồng với doanh số 67 tỷ đồng. Trong các tr−ờng đại học khối kinh tế, trong 5 năm 2001-2005 cũng đ< thực hiện đ−ợc nhiều hợp đồng nghiên cứu d−ới hình thức này, doanh số khoảng hơn 27 tỷ đồng... Thø ba, nguån tµi chÝnh tõ NSNN ®B gãp phÇn t¨ng c−êng c¬ së vật chất cho các tr−ờng đại học Nhờ chính sách tăng nguồn đầu t− tài chính từ NSNN để xây dựng cơ b¶n vµ ®Çu t− chiÒu s©u cho KH&CN, nªn c¬ së vËt chÊt phôc vô cho ho¹t động đào tạo và nghiên cứu khoa học của các tr−ờng đại học ngày càng tăng lên, đáp ứng ngày càng tốt hơn cho học tập, giảng dạy và nghiên cứu khoa häc phï hîp víi yªu cÇu míi cña tiÕn bé KH&CN m¹nh mÏ trªn thÕ giíi. Nhê cã nguån tµi chÝnh nh− trªn, trang thiÕt bÞ NCKH cña mét sè tr−ờng đại học đ< tầng b−ớc đ−ợc cải thiện. Trong thời gian 2001-2005, các tr−ờng đại học khối tự nhiên đ< đ−ợc đầu t− 10 phòng thí nghiệm, trong đó bao gåm phßng thÝ nghiÖm ®−îc ®Çu t− b»ng vèn sù nghiÖp KH&CN vµ phòng thí nghiệm bằng vốn xây dựng cơ bản cho KH&CN. Một số tr−ờng đại học đ< tranh thủ đ−ợc nguồn vốn từ các dự án quốc tế để xây dựng phòng thí nghiÖm. Cô thÓ lµ phßng thÝ nghiÖm träng ®iÓm vÒ VËt liÖu polyme vµ compozit, c¸c phßng thÝ− nghiÖm Nghiªn cøu triÓn khai c«ng nghÖ m«i.

(104) 104 tr−ờng, Tự động hoá, Hoá dầu và vật liệu xúc tác, Động cơ đốt trong, Công nghÖ sinh häc,... thuéc Tr−êng §¹i häc B¸ch Khoa Hµ Néi; Phßng thÝ nghiÖm Quan tr¾c vµ ph©n tÝch m«i tr−êng – Tr−êng §¹i häc X©y dùng; Phßng thÝ nghiÖm C«ng tr×nh- Tr−êng §¹i häc Giao th«ng vËn t¶i,... Một nét mới trong xây dựng tiềm lực KH&CN ở tr−ờng đại học là viÖc t¨ng c−êng ®Çu t− vµo lÜnh vùc th«ng tin th− viÖn. Do nhËn thøc th«ng tin th− viện là một nhân tố quan trọng để nâng cao năng lực, chất l−ợng đào tạo vµ NCKH, nh÷ng n¨m gÇn ®©y, b»ng nhiÒu nguån vèn trong vµ ngoµi n−íc, một số tr−ờng đại học đ< đ−ợc đầu t− xây dựng th− viện điện tử nh− Tr−ờng đại học tr−ờng đại học Ngoại th−ơng, tr−ờng đại học Kinh tế quốc dân... Các th− viện này phần nào đ< đáp ứng đ−ợc nhu cầu thông tin phục vụ cho đào t¹o, NCKH&CGCN cña tr−êng. NhiÒu tr−êng ®< x©y dùng m¹ng néi bé, kÕt nối internet và xây dựng trang thông tin điện tử để phục vụ cho công tác quản lý, đào tạo và NCKH. Các hệ thống mạng của các tr−ờng cùng với internet đ< đ−ợc khai thác có hiệu quả, đặc biệt từ năm 2002 đ< đ−ợc sử dụng phục vụ cho công tác tuyển sinh đại học. Thông qua internet, các nhà khoa học trong các tr−ờng đại học đ< tăng c−ờng trao đổi thông tin, hợp tác nghiên cứu với các nhà khoa học trong khu vùc vµ thÕ giíi. Th«ng qua hîp t¸c, mét sè tæ chøc nghiªn cøu, triÓn khai trong n−íc ®< nhËn ®−îc viÖn trî vÒ vËt t−, m¸y mãc, trang thiÕt bÞ nghiªn cøu tiên tiến từ các đối tác n−ớc ngoài, góp phần nâng cấp hạ tầng kỹ thuật phục vụ nghiên cứu, thúc đẩy quá trình đổi mới công nghệ. Thông qua các nhiệm vụ hợp t¸c víi Ên §é, cã 6 c¬ së nghiªn cøu, gi¶ng d¹y ®−îc n©ng cÊp trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ th«ng tin tõ nguån viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña phÝa b¹n. [42] Thứ t−, đội ngũ giáo viên của các tr−ờng đại học ngày càng đ−ợc bồi d−ỡng, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ..

(105) 105 Cho đến nay Việt Nam đ< có một hệ thống các tr−ờng ĐH&CĐ, các viện và trung tâm nghiên cứu trong các tr−ờng đại học cùng với đội ngũ giảng viên và cán bộ khoa học đông đảo, đứng hàng đầu trong hệ thống hoạt động KH&CN Quốc gia. Qua nghiên cứu khoa học, đội ngũ giáo viên đ−ợc bồi d−ỡng thêm về lý luận, hiểu biết thêm thực tiễn, từ đó đổi mới đ−ợc nội dung, ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, t¨ng c−êng ®−îc n¨ng lùc nghiªn cøu khoa häc, phôc vụ sự phát triển kinh tế x< hội của đất n−ớc đồng thời tạo điều kiện để nhà n−ớc chuẩn hoá đội ngũ giáo viên trong các tr−ờng đại học. Tính riêng Bộ GD&ĐT, hiện nay Bộ đang quản lý hoạt động KH&CN của 48 đơn vị trực thuộc, trong đó có 3 đại học, 30 tr−ờng đại học, 4 tr−ờng cao đẳng, 2 tr−êng c¸n bé qu¶n lý gi¸o dôc, 2 viÖn nghiªn cøu, 4 trung t©m vµ 3 doanh nghiÖp Nhà n−ớc. Nhờ tăng đầu t− cho KH&CN, nói riêng, cho các tr−ờng đại học nói chung, đội ngũ cán bộ giảng viên các tr−ờng đại học trực thuộc Bộ ngày càng đ−ợc tăng lên về số l−ợng và nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Hiện nay, toàn Bộ GD&ĐT có 15.175 giáo viên, trong đó có 175 giáo s−, 968 phó giáo s−, 2568 tiến sỹ và 5559 thạc sỹ. Đây là lực l−ợng cán bộ có trình độ cao của đất n−ớc, đang góp phần tích cực vào việc nâng cao chất l−ợng đào tạo và nghiên cứu khoa học của n−ớc nhà. Thứ năm, thúc đẩy khoa học công nghệ của các tr−ờng đại học tÇng b−íc héi nhËp víi quèc tÕ vµ khu vùc. Cho đến nay, Việt Nam đ< xây dựng và mở rộng nhiệm vụ HTQT về KH&CN theo N§T víi 20 n−íc trªn thÕ giíi, víi sù tham gia cña h¬n 20 bé, ngành và địa ph−ơng trong cả n−ớc, sự hợp tác ngày càng đi vào chiều sâu với nhiều hình thức đa dạng, phong phú. Thông qua đó, chúng ta có cơ hội tiếp cận nền KH&CN của thế giới, có sự nhìn nhận và đánh giá chính xác về nền KH&CN n−ớc nhà, từ đó có những chính sách điều chỉnh phù hợp, nhằm thúc đẩy quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, đặc biệt là hội nhập về KH&CN nhanh vµ hiÖu qu¶..

(106) 106 C¸c nhiÖm vô HTQT theo N§T ®−îc Bé KH&CN b¾t ®Çu triÓn khai từ năm 2001, đến nay đ< thu đ−ợc nhiều kết quả đáng khích lệ cả trong lĩnh vùc nghiªn cøu, øng dông c«ng nghÖ vµ qu¶n lý nhµ n−íc vÒ KH&CN. Nhê có nhiệm vụ HTQT về KH&CN theo NĐT, các tr−ờng đại học đ< tổ chức triển khai nghiên cứu đ−ợc nhiều đề tài dự án khoa học, rút ngắn thời gian nghiªn cøu trong n−íc, tiÕt kiÖm chi phÝ, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Điểm đáng chú ý là các đề tài hợp tác nghiên cứu theo NĐT với các n−ớc góp phần tích cực vào việc đào tạo đội ngũ cán bộ khoa học cho đất n−ớc nói chung, các tr−ờng đại học nới riêng. Thông qua thực hiện các nhiệm vụ này đ< có 170 cán bộ chuyên môn đ−ợc đào tạo dài hạn, 700 l−ợt cán bộ đ−ợc đào tạo ngắn hạn, đào tạo đ−ợc 85 tiến sỹ; 140 thạc sỹ; đ< có 357 bài b¸o ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ trong n−íc, 173 bµi ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ quèc tÕ; ®< tæ chøc 400 héi nghÞ, héi th¶o, triÓn l<m KH&CN; 1 s¸ng chÕ, 2 gi¶i ph¸p hữu ích đ−ợc công nhận; trị giá máy móc, trang thiết bị mà đối tác n−ớc ngoài gióp kho¶ng 3,5 triÖu USD. §iÓn h×nh cho h×nh thøc hîp t¸c nµy lµ hai n−íc Thụy Điển và Đức. Thụy Điển đ< giúp đào tạo cho Việt Nam 48 tiến sỹ, 82 th¹c sü, ngoµi ra hiÖn cßn 60 nghiªn cøu sinh vµ 48 häc viªn cao häc ®ang đ−ợc đào tạo. Trong khuôn khổ ch−ơng trình hợp tác Việt - Đức về công nghệ sinh học, phía bạn đang đào tạo cho Việt Nam 15 tiến sỹ trong lĩnh vực này… Thông qua các hoạt động HTQT về KH&CN theo NĐT nh− tham dự các khoá đào tạo, hội nghị, hội thảo quốc tế và trong n−ớc, kiến thức quản lý KH&CN đ−ợc nâng lên đáng kể, đặc biệt là năng lực xây dựng, quản lý và đánh giá các ch−ơng trình đề tài, dự án về KH&CN. [42] 2.2.1.2. Nguyªn nh©n cña nh÷ng thµnh tùu trªn Thø nhÊt, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®B cã nhiÒu chñ tr−¬ng, quyÕt s¸ch tăng đầu t− tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học..

(107) 107 Nhận thức đ−ợc KH&CN đóng một vai trò ngày càng quan trọng trong mọi lĩnh vực của x< hội, là động lực không những cho tăng tr−ởng kinh tế mà còn cho sự thay đổi x< hội và văn hoá, những năm qua Đảng và Nhà n−ớc rất quan tâm đến việc phát triển KH&CN, coi giáo dục và đào tạo, KH&CN là quốc sách hàng đầu, hoạt động khoa học và công nghệ của cả n−ớc nói chung, của các tr−ờng đại học nói riêng ngày càng có b−ớc tiến v÷ng ch¾c. Khẳng định vai trò nền tảng và động lực của KH&CN đối với sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất n−ớc, Nghị quyết Trung −ơng 2 (khoá VIII) của Đảng về KH&CN đ< chỉ rõ "Các tr−ờng đại học phải là các trung t©m nghiªn cøu khoa häc, c«ng nghÖ, chuyÓn giao vµ øng dông c«ng nghệ vào sản xuất và đời sống" và "đảm bảo kết hợp giữa viện nghiên cứu và tr−ờng đại học, gắn nghiên cứu- triển khai với sản xuất kinh doanh". Ngµy 31/12/2002, Thñ t−íng ChÝnh phñ ®< chÝnh thøc phª duyÖt Ch−ơng trình hành động của Chính phủ thực hiện kết luận của Hội nghị lần thø 6 cña BCHTW §¶ng kho¸ IX vÒ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn GD&§T, KH&CN từ nay đến năm 2005 và đến năm 2010. TriÓn khai thùc hiÖn c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc về KH&CN, GD&ĐT, những năm qua hoạt động KH&CN của các tr−ờng đại học đ−ợc đẩy mạnh, đ< thu đ−ợc nhiều thành tựu đáng khích lệ, ngày càng có những đóng góp thiết thực và có hiệu quả cho sự nghiệp GD&ĐT và cho sự phát triển KH&CN của đất n−ớc. Có thể nói sự quan tâm của Đảng và Nhà n−ớc đ< thể hiện bằng hành động cụ thể ở những khía cạnh sau: - Đặt KH&CN đúng với vị trí vai trò của nó trong phát triển đất n−ớc. Nghị quyết Trung −ơng 2 khoá VIII đ< khẳng định vai trò của KH&CN là động lực cho sụ phát triển, là nền tảng của công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất n−ớc. Từ đó, mặc dù trong điều kiện nền kinh tế n−ớc ta còn nhiều khó khăn,.

(108) 108 Nhà n−ớc đ< cố gắng đầu t− để phát triển tiềm lực KH&CN, xây dựng cơ sở hạ tầng của các cơ quan nghiên cứu triển khai, đào tạo đội ngũ cán bộ KH&CN. - T¨ng ®Çu t− cho khoa häc nãi chung tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc. NghÞ quyÕt sè 02/NQ/HNTW Héi nghÞ Trung −¬ng lÇn thø 2 (Kho¸ VIII) ngµy 24/12/1996 về định h−ớng chiến l−ợc KH&CN đến năm 2000, đ< ghi: "Tăng dần tỷ lệ ngân sách hàng năm chi cho KH&CN để đến năm 2000 đạt không d−íi 2% tæng chi ng©n s¸ch Nhµ n−íc". KÕt luËn cña Héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung −¬ng lÇn thø 6 kho¸ IX lµ tiÕp tôc thùc hiÖn NghÞ quyÕt Trung −¬ng 2 khoá VIII, trong đó phấn đấu đến năm 2005 đầu t− cho KH&CN đạt 1,0% GDP và đến năm 2010 đạt 1,5% GDP. Nhờ đó, đầu t− tài chính từ NSNN cho KH&CN nói chung, cho KH&CN trong các tr−ờng đại học tăng lên. Nh− số liệu điều tra của đề tài cho thấy, kể từ năm 1999 đến 2002, quy mô đầu t− cho KH&CN từ NSNN tăng lên. Nhờ đó, số l−ợng đề tài nghiên cứu tăng lên, số l−ợng giáo viên tham gia vào các đề tài nghiên cứu tăng lên, cơ sở vật chất của nhiều tr−ờng đại học đ−ợc trang bị khá hơn, tạo thuận lợi cho việc thực hiện các đề tài nghiên cứu h−ớng vào tạo công nghệ hiện đại phục vụ sản xuÊt vµ nhu cÇu x< héi. - §a d¹ng ho¸ nguån tµi chÝnh cho nghiªn cøu. C¸c v¨n b¶n cña Nhµ n−íc ®< nhÊn m¹nh, nghiªn cøu vµ øng dông c¸c thµnh tùu KH&CN lµ nhiÖm vụ của các cơ quan KH&CN của các cấp, các ngành ở trung −ơng và địa ph−¬ng, cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc x< héi vµ t− nh©n. §Çu t− cho ph¸t triÓn KH&CN lµ nhiÖm vô cña mäi cÊp, mäi ngµnh vµ c¸c doanh nghiÖp thuộc các thành phần kinh tế. Đây cũng chính là ph−ơng châm để đa dạng hoá các nguồn vốn cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học..

(109) 109 ChÝnh s¸ch nµy ngµy cµng thÓ hiÖn râ, nhÊt lµ trong c¸c lÜnh vùc khoa häc kü thuËt, khoa häc n«ng, l©m, ng−. Cïng víi viÖc c¾t gi¶m kinh phÝ tõ NSNN, chuyÓn mét sè viÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn sang c¬ chÕ tù trang tr¶i hoÆc chØ ®−îc cÊp kinh phÝ mét phÇn vµ chÝnh s¸ch cho phÐp c¸c viÖn ®−îc ký hợp đồng chuyển giao kết quả nghiên cứu, th−ơng mại hoá sản phẩm nghiên cứu đ< thúc đẩy các viện, trung tâm nói chung, trong các tr−ờng đại học nói riêng tự tìm kiếm các nguồn tài chính, nh−: ký hợp đồng nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, tài trợ n−ớc ngoài. Các nguồn này đ< góp phần đáng kể tạo thêm kinh phí cho các viện để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu và tạo thêm viÖc lµm cho c¸n bé nh©n viªn. Thứ hai, nhiều tr−ờng đại học đB chủ động khai thác các nguồn tài chính và tăng c−ờng đầu t− cho KH&CN. Các tr−ờng đại học lớn, có bề dày hoạt động đào tạo và nghiên cứu khoa học nh− Bách Khoa Hà Nội, Nông nghiÖp I Hµ Néi vµ Kinh tÕ quèc d©n ®< chó träng ®Çu t− nguån lùc khai th¸c nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN. Nhờ đó, các tr−ờng này luôn là các đơn vị dẫn đầu trong khối ngành về nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ. Chẳng hạn, trong khối tr−ờng tự nhiên và kỹ thuật, Tr−ờng đại học Bách khoa Hà Nội là đơn vị dẫn đầu. Thời kỳ 2001-2005, Tr−ờng đ< nghiên cứu gần 1500 đề tài các cấp, với kinh phí từ ngân sách nhà n−ớc là 88,55 tỷ đồng. [14, tr.24] Tr−ờng đại học Nông nghiệp I là tr−ờng dẫn đầu trong khối nông lâm nghiÖp. Trong 5 n¨m 2001-2005 tr−êng ®< chñ tr× vµ tham gia 5 ch−¬ng tr×nh cấp nhà n−ớc, chủ trì 5 đề tài độc lập cấp nhà n−ớc, 4 ch−ơng trình nghị định th−, 1 dự án thử nghiệm cấp nhà n−ớc, 14 nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản, 11 đề tài trọng điểm cấp bộ, 5 dự án sản xuất thử nghiệm cấp bộ, 114 đề tài cấp bộ 492 đề tài cấp cơ sở, hợp tác với nhiều doanh nghiệp và địa ph−ơng trong nghiªn cøu khoa häc vµ chuyÓn giao kÕt qu¶ nghiªn cøu. Trong 5 n¨m 2001-.

(110) 110 2005 tổng số kinh phí cho hoạt động khoa học là hơn 62 tỷ đồng, trong đó, từ ngân sách nhà n−ớc khoảng 58 tỷ đồng. [9] Tr−ờng Đại học Kinh tế quốc dân là đơn vị dẫn đầu trong việc tổ chức triển khai nghiên cứu khoa học của khối các tr−ờng đại học kinh tế luật. Trong giai ®o¹n 1991-2000 Tr−êng ®< chñ tr× 02 vµ tham gia 01 ch−¬ng tr×nh cÊp Nhµ n−ớc, chủ trì 20 đề tài cấp Nhà n−ớc. Trong giai đoạn 2001-2005, tr−ờng đ< chủ trì 01 và tham gia 02 ch−ơng trình cấp Nhà n−ớc, chủ trì 6 đề tài Nhà n−ớc. Ngoài ra, Tr−ờng còn đ−ợc nhà n−ớc giao chủ trì 3 dự án cấp nhà n−ớc, 3 đề tài độc lập cấp nhà n−ớc, 4 đề tài hợp tác nghiên cứu theo nghị định th−, 144 đề tài cấp bộ, 95 đề tài cấp tr−ờng và hàng trăm đề tài hợp đồng nghiên cứu với các địa ph−ơng và doanh nghiệp. Kinh phí cho hoạt động KH&CN từ NSNN của tr−ờng trong 5 năm 2001 - 2005 gần 19 tỷ đồng. [12, tr. 201] Tr−ờng Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh, đ< đ−ợc l<nh đạo nhà tr−ờng chú ý tăng c−ờng đầu t− cho hoạt động nghiên cứu, t− vấn. Mặc dù Tr−ờng mới đ−ợc thành lập sau ngày giải phóng, nh−ng là Tr−ờng đ< chú trọng đầu t− đến hoạt động nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ. Trong 5 năm 20012005, Tr−ờng đ< tổ chức nghiên cứu 3 đề tài cấp nhà n−ớc, 97 đề tài cấp Bộ, 145 đề tài cấp tr−ờng và 20 đề tài, dự án liên kết với doanh nghiệp, địa ph−ơng [12, tr. 285]. Theo số liệu báo cáo của các Tr−ờng đại học, nguồn kinh phí ngoài ngân sách nhà n−ớc ngày càng đóng vai trò quan trọng trong nguồn kinh phí cho KH&CN. Nếu tr−ờng nào biết chủ động khai thác, Tr−ờng đó sẽ tăng đ−ợc nguồn kinh phí cho hoạt động KH&CN. Cũng phải nói thêm là, tính chủ động của tr−ờng trong hoạt động nghiên cứu khoa học cũng là nhân tố tích cực để tạo nguồn lực cho nghiên cứu khoa học của tr−ờng. Với sự năng động của phòng quản lý khoa học tr−ờng, sự chủ động của các nhà khoa học đầu ngành của các khoa, bộ môn, Tr−ờng đ< khai thác đ−ợc nhiều đề tài nghiên cứu, kể từ nhiệm vụ do Nhà.

(111) 111 n−ớc giao cũng nh− các đề tài hợp đồng, nghiên cứu với các ngành, các địa ph−¬ng, c¸c doanh nghiÖp. Biểu 11: Số l−ợng đề tài các cấp giai đoạn 2001-2005 do các tr−ờng đại học khèi kinh tÕ thùc hiÖn. Tªn tr−êng. Số l−ợng ch−ơng trình, đề tài các cấp (đề tài) Nhµ n−íc. cÊp Bé. Tr−êng Liªn kÕt. Tæng sè. §H Kinh tÕ quèc d©n. 1 CT, 10 §T. 144. 95. 20. 285. §H Kinh tÕ TP-HCM. 3 §T. 97. 145. 20. 265. §H Th−¬ng m¹i. 1 §T. 84. 134. 11. 230. §H Ngo¹i th−¬ng. 2 §T. 61. 21. 0. 84. Kinh tÕ §µ N½ng. 0. 68. 62. 2. 132. Kinh tÕ HuÕ. 0. 37. 153. 2. 192. Kinh tÕ Th¸i nguyªn. 0. 23. 30. 2. 55. Häc viÖn Ng©n Hµng. 0. 11. 67. 1. 79. Khoa kinh tÕ- §H CÇn Th¬. 0. 14. 9. 18. 41. §H Më b¸n c«ng TPHCM. 0. 8. 45. 0. 53. 1 CT, 16§T. 547. 761. 76. 1.396. Tæng céng: Nguån: [12, tr.7]. 2.2.2. Những hạn chế của cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu nh− ®< nªu trªn, c¬ chÕ tµi chÝnh cho KH&CN trong các tr−ờng đại học còn có những hạn chế chính sau đây. Thø nhÊt, nguån tµi chÝnh ®Çu t− cho KH&CN trong c¸c tr−êng đại học từ NSNN còn thấp. MÆc dï nh÷ng n¨m qua Nhµ n−íc ®< cã nhiÒu cè g¾ng trong viÖc t¨ng đầu t− cho KH&CN nh−ng tỷ lệ đầu t− còn rất khiêm tốn, mới đạt đ−ợc gần.

(112) 112 2% chi NSNN. So víi nhiÒu n−íc kh¸c trªn thÕ giíi th× tû lÖ ®Çu t− tõ NSNN cho KH&CN nh− thÕ lµ thÊp. Xét riêng các tr−ờng đại học, đầu t− NSNN cho KH&CN đạt tỷ lệ rất thÊp so víi tæng sè NSNN ®Çu t− cho khoa häc trong c¶ n−íc. Theo sè liÖu cña Bé GD&§T, giai ®o¹n 2001-2005 tû lÖ ®Çu t− tõ NSNN cho KH&CN cña các đơn vị thuộc Bộ GD&ĐT đạt khoảng 4% kinh phí cho KH&CN của cả n−ớc. Biểu 12: NSNN đầu t− cho KH&CN của các đơn vị trực thuộc Bộ GD&ĐT N¨m. Kinh phí cho KH&CN (Triệu đồng) C¶ n−íc. Bé GD&§T. Tû lÖ (%). 1997. 733.000. 31.087. 4,24. 1998. 912.000. 34.990. 3,83. 1999. 934.000. 26.380. 2,82. 2000. 1.885.000. 51.410. 2,72. 2001. 2.322.000. 84.735. 3,65. 2002. 2.814.000. 81.460. 2.90. 2003. 3.180.000. 85.655. 2,69. 2004. 3.727.000. 113.390. 3,04. 2005. 4.270.000. 166.870. 3,90. Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ trªn c¬ së sè liÖu cña c¸c tµi liÖu [15, 16, 23,24]. Trong khi đó, đội ngũ cán bộ KH&CN trong các tr−ờng đại học là rất mạnh. Theo b¸o c¸o cña Bé GD&§T, n¨m 2004, c¶ n−íc cã 531 Gi¸o s−, 2544 Phã Gi¸o s−, khoảng 4.970 tiến sỹ, 9.543 thạc sỹ, 618 chuyên khoa cấp 1 và 2, thì các đơn vị trùc thuéc Bé GD&§T qu¶n lý lµ 175 Gi¸o s−, 968 Phã Gi¸o s− 2.586 tiÕn sü, 5.559 thạc sỹ và 70 chuyên khoa cấp 1 và 2. Nh− vậy, đội ngũ giáo s− các tr−ờng đại học thuéc Bé GD&§T chiÕm 32,95%, Phã gi¸o s− chiÕm 38,05% , tiÕn sü chiÕm 52,03%, thạc sỹ, chuyên khoa cấp 1 và chuyên khoa cấp 2 chiếm 55,39 % so với đội ngũ cán bộ khoa học của cả n−ớc. Trong khi đó, nguồn tài chính đầu t− từ NSNN cho.

(113) 113 các tr−ờng đại học đạt từ 2,72 đến 4,24%. Nếu tính bình quân nguồn tài chính đầu t− từ NSNN cho các tr−ờng đại học theo cán bộ giảng dạy có học vị tiến sỹ trở lên năm 2004 gần 30,5 triệu đồng, năm 2005 khoảng 36 triệu đồng (xem phụ lục 3). Với mức đầu t− tài chính nh− thế, ch−a thể huy động lực l−ợng cán bộ khoa học có trình độ cao trong các tr−ờng đại học vào nghiên cứu KH&CN. Thø hai, c¬ cÊu ®Çu t− tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc cho c¸c lÜnh vùc khoa häc ch−a toµn diÖn, thÓ hiÖn ë chç ch−a chó ý ®Çu t− cho nghiªn cøu c¬ b¶n trong lÜnh vùc khoa häc xB héi nh©n v¨n. Trong những năm gần đây, bên cạnh các ch−ơng trình, đề tài, dự án sản xuất thử, nghiên cứu theo nghị định th−,... Nhà n−ớc còn chú trọng đầu t− tài chÝnh cho nhiÖm vô nghiªn cøu c¬ b¶n. Giai ®o¹n 2001-2005, Ng©n s¸ch nhµ n−ớc đ< đầu t− 27.713,0 triệu đồng để các tr−ờng đại học trực thuộc Bộ GD&ĐT thực hiện loại nghiên cứu này. Nhờ đó, các ngành khoa học có điều kiện phát triển lý thuyÕt, t¹o nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho sù ph¸t triÓn cña nÒn KH&CN n−íc nhµ. Tuy nhiên cho đến nay, chúng ta mới đầu t− để nghiên cứu cơ bản trong khoa häc tù nhiªn, cßn lÜnh vùc khoa häc x< héi nh©n v¨n ch−a ®−îc ®Çu t− . §iÒu này thể hiện sự thiếu toàn diện trong cơ cấu đầu t− tài chính để phát triển các lĩnh vực khoa học. Từ đó, cần có sự điều chỉnh cơ cấu đầu t− tài chính trong những năm tới để bổ sung các nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản trong khoa học x< hội và nhân văn. 2.2.3. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña nh÷ng h¹n chÕ. Thø nhÊt, nhËn thøc vÒ tÇm quan träng cña KH&CN trong c¸c tr−ờng đại học ch−a thật đầy đủ - MÆc dï sù nghiÖp khoa häc lµ cña toµn d©n, nh−ng kh«ng ph¶i ai còng cã kh¶ n¨ng lµm khoa häc, vµ còng nh− kh«ng ph¶i ai còng ý thøc đ−ợc tầm quan trọng thực sự của KH&CN. Vẫn có những tr−ờng đại học ch−a coi hoạt động KH&CN là một công việc cần thiết, thiết thực, không.

(114) 114 tạo điều kiện cho các nhà khoa học tham gia vào các hoạt động nghiên cứu, t− vấn. Điều đó làm cho khả năng đóng góp của cán bộ khoa học vào hoạt động nghiên cứu rất ít. Họat động KH&CN nhiều khi mang tính hình thức, ch¾p v¸, vôn vÆt, kh«ng cã hiÖu qu¶ thùc sù. - ViÖc nhËn thøc tÇm quan träng cña nghiªn cøu c¬ b¶n trong khoa học ch−a thật đầy đủ, do đó, đầu t− cho nghiên cứu cơ bản còn thấp và ch−a toàn diện. Biểu hiện cụ thể là, cho đến nay vẫn ch−a có các đề tài nghiên cứu c¬ b¶n trong lÜnh vùc khoa häc x< héi vµ nh©n v¨n. Chúng ta biết rằng, Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển đổi sang nền kinh tế thị tr−ờng định h−ớng x< hội chủ nghĩa. Đây là một mô h×nh kinh tÕ ch−a hÒ cã trong lÞch sö vµ kh«ng thÓ tù h×nh thµnh mét c¸ch tù nhiªn ë ViÖt Nam nh− nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa ®< tõng h×nh thành ở các n−ớc Tây Âu. Khi quyết định đổi mới, Đảng ta đ< xác định chúng ta vừa tiến hành chuyển đổi vừa bổ sung, sữa chữa những vấn đề thực tiễn đặt ra. Vai trò của lý luận về lĩnh vực x< hội nhân văn, kinh tế, luËt lóc nµy trë nªn rÊt quan träng, vµ v× vËy, nghiªn cøu c¬ b¶n trong khoa häc x< héi nh©n v¨n võa mang tÝnh cÊp b¸ch, võa mang tÝnh chiÕn l−ợc lâu dài. Tuy nhiên, cho đến nay, vấn đề nghiên cứu cơ bản trong khoa häc x< héi nh©n v¨n nãi chung vµ trong khoa häc kinh tÕ nãi riªng vẫn ch−a đ−ợc chấp nhận. Mặc dù trong những năm đổi mới, nhiều Ch−ơng trình cấp Nhà n−ớc về khoa học x< hội đ< đ−ợc triển khai, nh−ng vÒ thùc chÊt, ®©y lµ c¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu øng dông trong khoa häc x< héi nh©n v¨n. - Nhµ n−íc ch−a h×nh thµnh mét tæ chøc nghiªn cøu c¬ b¶n, cã tÝnh æn định (bao gồm cả cơ quan, quỹ, cơ chế điều hành riêng cho nghiên cứu cơ bản) để xem xét các vấn đề cơ bản về khoa học kinh tế cũng nh− khoa học x< héi nh©n v¨n cÇn nghiªn cøu..

(115) 115 - ThiÕu m«i tr−êng tù do khoa häc trong nghiªn cøu. ViÖc ph¸t hiÖn c¸c h−íng nghiªn cøu vÉn cßn phô thuéc vµo ý chÝ chñ quan, mang tÝnh ¸p đặt của một số ng−ời l<nh đạo có trách nhiệm. Vấn đề tự do t− t−ởng ch−a đ−ợc tôn trọng đầy đủ. - §iÒu kiÖn cho nghiªn cøu c¬ b¶n ch−a t−¬ng xøng víi tÇm quan träng cña nã. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë chç lùc l−îng nghiªn cøu c¬ b¶n Ýt ®−îc đào tạo, những năm gần đây có xu h−ớng chú trọng đào tạo ứng dụng hơn là đào tạo lý thuyết. Đồng thời đội ngũ các nhà khoa học làm việc trong các tr−ờng đại học, các viện nghiên cứu kinh tế ch−a đ−ợc sử dụng một cách đầy đủ vào nghiên cứu cơ bản; Cơ chế tài chính cho nghiên cứu cơ b¶n nãi riªng vµ nghiªn cøu khoa häc nãi chung cßn nhiÒu v−íng m¾c, h¹n chÕ, bÞ ®iÒu hµnh bëi tµi kho¸ hµng n¨m, lµm cho viÖc tiÕn hµnh nghiªn cøu c¬ b¶n gÆp nhiÒu khã kh¨n. Tất cả những điều đó là nguyên nhân chủ yếu làm cho công tác lý luận ở n−ớc ta bị hạn chế. Đúng nh− Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thø IX cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam chØ ra lµ “C«ng t¸c lý luËn ch−a theo kÞp sù ph¸t triÓn cña thùc tiÔn vµ yªu cÇu cña c¸ch m¹ng, ch−a lµm s¸ng tá nhiÒu vấn đề quan trọng trong công cuộc đổi mới để phục vụ việc hoạch định chiến l−ợc, chủ tr−ơng, chính sách của đảng, tăng c−ờng sự nhất trí về chính trị, t− t−ëng trong x< héi”. [40, tr.78] Thø hai, trong ®iÒu kiÖn NSNN cßn khã kh¨n, nh−ng ph©n bæ nguån ng©n s¸ch cho KH&CN cßn dµn tr¶i vµ ch−a hîp lý, nªn quy m« vốn đầu t− cho KH&CN trong các tr−ờng đại học còn hạn hẹp. Thùc hiÖn NghÞ quyÕt Trung −¬ng 2 kho¸ VIII, nh÷ng n¨m gÇn ®©y viÖc ®Çu t− cña Nhµ n−íc cho KH&CN ®< ®−îc quan t©m chó ý. Song møc độ đáp ứng nhu cầu phát triển KH&CN của nguồn vốn này còn thấp. Thêm nữa, tuy đầu t− tài chính tăng lên về số tuyệt đối, song tính theo số t−ơng.

(116) 116 đối thì tỷ lệ đầu t− cho khoa học- công nghệ so với tổng chi NSNN hầu nh− không tăng. Cho tới năm 2001 thì tỷ lệ này mới đ−ợc nâng lên và đạt gần 2% tổng chi ngân sách nhà n−ớc, xấp xỉ khoảng 0,5% GDP. Trong khi đó, tû lÖ nµy ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi rÊt cao. Nh− tµi liÖu cña biÓu 1 trong ch−¬ng 1 ta thÊy trong thêi gian 1997-2002 tû lÖ % chi cho KH&CN trong GDP cña Ixraen lµ 5,1%, Thuþ §iÓn 4,3 %, PhÇn Lan 3,5%, NhËt B¶n 3,1%, Ai x¬ len 3,1%, Mü 2,7%, Thuþ Sü 2,6%, Hµn Quèc 2,5%; C¸c n−íc có nền kinh tế chuyển đổi nh− Liên bang Nga là 1,2 %, Cộng hoà Séc 1,2%, Hungary 1,0%,... [22] Cïng víi sù h¹n hÑp vÒ nguån tµi chÝnh, c«ng t¸c qu¶n lý sö dông nguån tµi chÝnh ®Çu t− cho ph¸t triÓn khoa häc- c«ng nghÖ cßn nhiÒu nh−îc ®iÓm, lµm cho hiệu quả đầu t− tài chính cho KH&CN ch−a cao. Điểm đặc biệt là việc phân bæ nguån kinh phÝ nµy cho c¸c nhiÖm vô cña ngµnh KH&CN cßn ch−a hîp lý. - Trong qu¶n lý vèn ®Çu t− ph¸t triÓn KH&CN ch−a cã sù phèi hîp chặt chẽ giữa Bộ KH&ĐT và Bộ KH&CN để đẩy mạnh việc tăng c−ờng năng lùc cña c¸c tæ chøc KH&CN. HiÖn nay, vèn ®Çu t− ph¸t triÓn KH&CN do Bé Kế hoạch và Đầu t− quản lý, chủ trì cân đối, phân bổ cho các bộ ngành và địa ph−¬ng, Bé KH&CN cã nhiÖm vô phèi hîp, song viÖc phèi hîp cßn ch−a thËt sự chặt chẽ và ăn khớp. Do đó, nguồn vốn này đ−ợc sử dụng xa với mục tiêu ®Çu t− cho x©y dùng c¬ b¶n khoa häc c«ng nghÖ, nh− c¸c Ch−¬ng tr×nh kü thuật- Kinh tế, Ch−ơng trình Biển Đông hải đảo, Điều tra cơ bản Vịnh Bắc Bé,... còng ®−îc tÝnh vµo vèn XDCB cho KH&CN. - Nguån kinh phÝ sù nghiÖp khoa häc thÊp, l¹i ®−îc ph©n bæ mét c¸ch dµn tr¶i. Hµng n¨m kinh phÝ sù nghiÖp KH&CN tõ NSNN ph¶i ph©n chia cho c¸c nhiÖm vô Nhµ n−íc, hç trî cÊp Bé cho h¬n 50 ®Çu mèi cÊp Trung −¬ng, (kÓ tõ c¸c Bé, Ban Ngµnh, c¸c Uû ban, c¸c c¬ quan ®oµn thÓ, c¸c HiÖp héi,...) vµ 64 tØnh thµnh phè trùc thuéc....

(117) 117 BiÓu 13: Ph©n bæ kinh phÝ sù nghiÖp khoa häc giai ®o¹n 2001-2005 NhiÖm vô Nhµ n−íc Kinh phÝ % (tỷ đồng). Hç trî cÊp Bé Kinh phÝ % (tỷ đồng). S.nghiÖp §.ph−¬ng Kinh phÝ % (tỷ đồng). N¨m. Tæng sè. 2001. 1.600. 482,0. 30,13. 733,0. 45,81. 385,0. 24,06. 2002. 1.810. 618,1. 34,15. 761,9. 42,09. 430,0. 23,76. 2003. 2.012. 597,2. 29,68. 938,8. 46,66. 476,0. 23,66. 2004. 2.296. 594,5. 25,90. 1.137,5. 49,54. 564,0. 24,56. 2005. 2.520. 601,0. 23,85. 1.299,0. 51,55. 620,0. 24,60. Nguån: [16], [23], [24]. Nghiên cứu khoa học để phát triển các ngành, các địa ph−ơng là cần. ¬. thiết. Song điều đáng bàn là việc cơ chế quản lý, phân bổ sử dụng nguồn kinh phÝ nµy ®ang lµm cho hiÖu qu¶ kinh phÝ sù nghiÖp khoa häc ch−a cao. Bëi lÏ: + Kinh phí sự nghiệp đ−ợc phân bổ cho các ngành, các địa ph−ơng, đến l−ợt nó, các ngành, các địa ph−ơng lại phân chia cho các đơn vị trực thuộc. Điều đó làm cho nguồn kinh phí đ< ít ỏi lại bị chia nhỏ, không ra tấm ra mãn, vµ nhiÒu khi trë thµnh kho¶n chÝnh s¸ch cho c¸n bé khoa häc. + Nhiều vấn đề nghiên cứu bị trùng lắp dẫn đến l<ng phí nguồn vốn. + Muốn nghiên cứu phát minh, không chỉ cần kinh phí mà còn đội ngũ cán bộ nghiên cứu. ở nhiều ngành và hầu hết các địa ph−ơng, đội ngũ cán bộ khoa học rất mỏng, không đủ điều kiện để thực hiện các ch−ơng trình, đề tài. Do đó, khi nhận đ−ợc kinh phí phải đi tìm lực l−ợng cán bộ nghiên cứu để thuê khoán, dẫn đến những tình trạng thuê đi, khoán lại, nhiều khâu trung gian h−ởng kinh phí sự nghiệp khoa học còn kinh phí để chi trả trực tiếp cho lao động nghiên cứu, cho phát minh sáng kiến là thấp. Thứ ba, thiếu cơ chế, chính sách và hình thức huy động nguồn tài chÝnh ngoµi NSNN cho nghiªn cøu khoa häc vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ..

(118) 118 Xu h−ớng x< hội hoá để huy động nội lực đ< phát triển t−ơng đối rộng r<i trong các lĩnh vực giáo dục đào tạo, y tế, văn hoá thông tin, thể dục thể thao nh−ng trong lÜnh vùc KH&CN th× ch−a ®−îc ph¸t huy, c¸c doanh nghiÖp ®Çu t− nghiªn cøu khoa häc cßn h¹n chÕ. V× vËy, NSNN ph¶i chÞu nhiÒu søc ép rất lớn để đảm bảo nguồn tài chính cho KH&CN. Nguån tµi chÝnh ®Çu t− cña nhµ n−íc cho ph¸t triÓn KH&CN ®< Ýt, c¬ chế, chính sách kinh tế, tài chính thúc đẩy huy động các nguồn vốn ngoài ngân sách cho phát triển khoa học- công nghệ ch−a đủ mạnh, ch−a khuyến khÝch vµ buéc c¸c doanh nghiÖp, nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp tÝch cùc ¸p dông những thành tựu KH&CN đổi mới kỹ thuật, đổi mới sản phẩm, nâng cao năng lùc c¹nh tranh cña hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ tr−êng trong vµ ngoµi n−íc. ThÞ tr−êng KH&CN cßn ch−a ph¸t triÓn. C¸c s¶n phÈm KH&CN cßn ch−a đ−ợc th−ơng mại hoá. Do đó đ< hạn chế việc huy động nguồn tài chính nhằm bù đắp chi phí cần thiết phải bỏ ra để nghiên cứu và sản xuất ra các sản phẩm KH&CN. Chủ tr−ơng cho phép huy động tài chính cho hoạt động KH&CN qua kênh tín dụng còn hạn chế đối t−ợng, thủ tục r−ờm rà, l<i suất ch−a hấp dẫn. Đối với tổ chức KH&CN, thủ tục đòi hỏi thế chấp nh− hiện nay còn phức tạp, thêi h¹n vay vèn ng¾n so víi nhu cÇu sö dông vèn. Hiện nay hình thức tổ chức huy động nguồn tài chính ngoài NSNN phát triển ch−a mạnh. Các hiệp hội hầu nh− ch−a có tác động mạnh đến việc huy động nguồn tài chính nhằm tài trợ cho hoạt động KH&CN nói chung, trong các tr−ờng đại học nói riêng. Các tổ chức quốc tế nh− WB, ADB, JB, JICA, UNDP, ... có nhiều đề tài, dự án nghiên cứu hỗ trợ phát triển, song sự tiếp cận của các tr−ờng đại học đối với các nguồn vốn này ch−a nhiều. Sự hoạt động của các quỹ phát triển KH&CN của x< hội còn rất ít ỏi. HiÖn t¹i mét sè quü nh− Quü ph¸t triÓn KH&CN Quèc gia (NAFOSTED),.

(119) 119 Quü s¸ng t¹o kü thuËt ViÖt Nam (VIFOTEC) cã mét sè h×nh thøc tµi trî cho sự phát triển KH&CN, song sự hỗ trợ tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học là ch−a nhiều. Trong một số tr−ờng đại học lớn hiện tồn tại Quỹ phát triển tài năng sinh viên, song phạm vi Quỹ này chủ yếu hoạt động trong đối t−ợng sinh viên chính quy, nguồn tài chính quá nhỏ bé, tổ chức Quỹ theo kiÓu bao cÊp, chñ yÕu dùa vµo tµi trî tõ tr−êng vµ sù h¶o t©m cña c¸n bé giáo viên trong tr−ờng, quản lý quỹ mang tính hành chính, do đó không huy động đ−ợc nguồn tài chính rộng r<i từ x< hội. Thø t−, thiÕu c¬ chÕ phèi hîp gi÷a nguån tµi chÝnh cho nghiªn cøu khoa học với đào tạo trong nhà tr−ờng, nhất là trong xây dựng ch−ơng trình mục tiêu, biên soạn giáo trình và đào tạo sau đại học. Điều này thể hiÖn trªn hai khÝa c¹nh sau ®©y: - ThiÕu phèi hîp trong viÖc sö dông nguån tµi chÝnh cho biªn so¹n môc tiªu ch−¬ng tr×nh, gi¸o tr×nh víi nghiªn cøu khoa häc. Nh− đ< nói, đặc điểm nghiên cứu khoa học trong các tr−ờng đại học là xây dựng đ−ợc hệ thống ch−ơng trình, giáo trình phục vụ cho công tác đào tạo tiên tiến, đào tạo nguồn nhân lực KH&CN của nhà tr−ờng. Tuy nhiên, những năm qua, việc đầu t− tài chính từ NSNN cho hoạt động nµy ch−a m¹nh vµ viÖc phèi kÕt hîp trong viÖc sö dông nguån tµi chÝnh cho KH&CN víi nguån tµi chÝnh cho biªn so¹n ch−¬ng tr×nh, gi¸o tr×nh ch−a chÆt chÏ. BiÓu 14 cho thÊy, hµng n¨m nguån tµi chÝnh dïng cho biªn so¹n ch−¬ng tr×nh, gi¸o tr×nh lµ rÊt máng. ThËm chÝ nhiÒu khèi tr−êng trong nhiÒu năm không đ−ợc đầu t− tài chính cho hoạt động này. Điều này làm cho sự phát triển các ngành nghề đào tạo chậm đ−ợc đổi mới và tiếp cận đ−ợc với xu h−ớng đổi mới đào tạo quốc tế..

(120) 120 BiÓu 14: NSNN cÊp cho biªn so¹n ch−¬ng tr×nh, gi¸o tr×nh TT. Khèi tr−êng. 1. Kü thuËt c«ng nghÖ. 2. Khoa häc c¬ b¶n ®a ngµnh. 3. Kinh phí NSNN cấp (triệu đồng) 2003. 2004. 2005. 81,5. 220,0. 314,5. 1.600,0. 1.550,0. 500,0. N«ng l©m ng− nghiÖp. 0. 0. 0. 4. Kinh tÕ - luËt. 0. 0. 300,0. 5. Y tÕ - d−îc, ThÓ dôc thÓ thao. 18,0. 854,0. 2.500,0. 6. V¨n ho¸ nghÖ thuËt. 112,0. 87,0. 300,0. 7. S− ph¹m. 0. 500,0. 0. 1.811,5. 3.211,0. 3.914,5. Tæng sè. Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ tõ tµi liÖu [38]. Cùng với số kinh phí mỏng, việc phối hợp giữa các bộ phận quản lý đào t¹o, qu¶n lý khoa häc vµ qu¶n lý tµi chÝnh l¹i thiÕu chÆt chÏ. Mét sè tr−êng đại học, nguồn tài chính này do phòng quản lý khoa học tổ chức thực hiện, song ở nhiều tr−ờng, nguồn tài chính này đ−ợc cấp qua bộ phận quản lý đào tạo để giao cho các bộ môn viết giáo trình mà thiếu những quy định phối hợp trao đổi với bộ phận quản lý khoa học. Với nguồn tài chính quá hạn hẹp lại thiÕu c¬ chÕ phèi hîp sö dông nªn hiÖu qu¶ sö dông nguån tµi chÝnh nµy ch−a cao, ở nhiều khối tr−ờng hệ thống ch−ơng trình giáo trình ch−a đáp ứng đ−ợc những yêu cầu đổi mới, đặc biệt là yêu cầu hội nhập trong lĩnh vực đào tạo nguån nh©n lùc KH&CN cã chÊt l−îng cao. - Thiếu sự phối hợp giữa quản lý khoa học với quản lý đào tạo trong việc giao nhiệm vụ và sử dụng nguồn tài chính để thực hiện các đề tài luận văn luận án thạc sỹ, tiến sỹ với các đề tài nghiên cứu khoa học. Những năm qua, qui mô đào tạo ở bậc sau đại học (thạc sỹ, tiến sỹ, chuyên khoa cấp I và cấp II) ở các tr−ờng đại học đ−ợc mở rộng. Do vậy,.

(121) 121 nguồn tài chính đầu t− hàng năm từ NSNN và x< hội cho đào tạo sau đại học đ< tăng một cách đáng kể. Biểu 15: Số l−ợng và kinh phí đào tạo sau đại học Chi tiªu. 2003. 2004. 2005. Sè häc viªn cao häc vµ NCS (ng−êi). 27.573. 33.755. 41.336. Tổng kinh phí (triệu đồng), trong đó:. 114.951. 133.977. 147.617. - NSNN cÊp. 69.899. 73.765. 84.171. - Häc phÝ. 45.052. 60.212. 63.446. Nguån: TÝnh to¸n cña t¸c gi¶ tõ tµi liÖu [38] Từ bảng này cho ta thấy, từ năm 2003 đến nay, số l−ợng học viên cao học và nghiên cứu sinh tăng lên rất mạnh. Đồng thời nguồn tài chính để đào tạo nguồn nhân lực này cũng tăng nhanh. Tuy nhiên, đầu t− kinh phí để đào tạo sau đại học, kể cả thạc sỹ, tiến sỹ của n−ớc ta quá thấp, bình quân mỗi năm, để đào tạo 1 học viên cao học hoặc nghiên cứu sinh khoảng 3.600.000 đ. Nh− thế tính bình quân, kinh phí đào tạo ra một thạc sỹ khoảng 9.000.000 đồng (t−ơng đ−ơng 600 USD) và 1 tiến sỹ khoảng 18.000.000 đồng (t−ơng đ−ơng 1.200 USD). Với mức đầu t− tài chính đào tạo nh− thế, khó đảm bảo các thạc sỹ, tiến sỹ do các tr−ờng đại học của n−ớc ta đảm bảo đ−ợc chất l−îng khu vùc. Thªm n÷a, víi sè l−îng lín c¸c häc viªn cao häc vµ nghiªn cøu sinh đông đảo với nguồn tài chính phục vụ đào tạo sau đại học mặc dù còn ít ỏi nh− trên, nh−ng nếu có sự phối hợp tốt giữa nghiên cứu khoa học với đào tạo sau đại học, thì các tr−ờng vẫn sẽ có thêm nguồn lực cả về nhân lực và tài lực để nghiên cứu sâu rộng hơn, chất l−ợng các ch−ơng trình, đề tài, luận văn luận án sẽ cao hơn. Từ đó hoạt động KH&CN cũng nh− đào tạo của nhà tr−ờng sẽ mạnh hơn rất nhiều. Song điều đáng nói là, hiện nay ở hầu hết các.

(122) 122 tr−ờng đại học còn thiếu một cơ chế để phối hợp hai lĩnh vực này. Các đề tài nghiên cứu thạc sỹ, tiến sỹ không gắn với hệ thống đề tài ch−ơng trình nghiên cứu của các tr−ờng đại học, dẫn đến tình trạng trùng lắp, sao chép,...giữa các đề tài luận văn, luận án và đề tài KH&CN trong các nhà tr−ờng. Việc sử dụng tài chính cho các hoạt động này cũng hoàn toàn biệt lập với nhau. Thø n¨m, thiÕu c¬ chÕ sö dông cã hiÖu qu¶ kinh phÝ tõ NSNN cho KH&CN trong các tr−ờng đại học. Công tác quản lý tài chính chậm chuyển đổi, vẫn mang nặng tính bao cấp, các yêu cầu chi KH&CN vẫn đòi hỏi NSNN phải đảm bảo toàn bộ, mặc dù các nguồn thu khác rất lớn nh−ng ch−a tận dụng để giảm bao cấp. Đề tài nghiên cứu KH&CN ở nhiều chuyên ngành ch−a có định mức chi tiªu nªn c«ng viÖc lËp dù to¸n, cÊp ph¸t kinh phÝ, kiÓm so¸t chi tiªu thiÕu căn cứ pháp lý. Tiêu chí phân bổ ngân sách KH&CN ch−a ổn định, thiếu tính tự chủ và linh hoạt và ch−a đảm bảo tính công bằng giữa các khối tr−ờng. Cơ chế quản lý tài chính chậm đổi mới, ch−a phù hợp với tình hình thực tế. Nhiều kho¶n chi ph¸t sinh nh−ng ch−a ®−îc h−íng dÉn nªn viÖc chi tiªu ch−a thèng nhÊt. TÝnh c«ng khai d©n chñ trong ph©n chia NSNN cho KH&CN trong c¸c tr−ờng đại học chậm thực hiện, tình trạng thiếu trật tự kỷ c−ơng, vi phạm luật NSNN vẫn xảy ra. Chậm ban hành các văn bản d−ới luật để thực thi các chính s¸ch míi vÒ tµi chÝnh cho KH&CN. Nguyªn t¾c sö dông tËp trung, cã träng điểm −u tiên đề ra trong nhiều năm nh−ng vẫn ch−a thực hiện đ−ợc. Nhà n−ớc ch−a cã c¬ chÕ tµi chÝnh buéc ng−êi nghiªn cøu (nhÊt lµ nghiªn cøu øng dông) phải có địa chỉ sử dụng kết quả nghiên cứu đề tài đ< thực hiện, để làm căn cứ xét duyệt đề tài kỳ sau. Nhiều đề tài nghiên cứu xong, không cần biết có địa chỉ sử dụng hay không, nh−ng chủ nhiệm đề tài đó vẫn tiếp tục nhận đề tài khác. Bên cạnh chậm đ−ợc đổi mới về ph−ơng thức quản lý đối với nguồn tµi chÝnh tõ NSNN, th× nguån tµi chÝnh ngoµi NSNN cho KH&CN l¹i ch−a.

(123) 123 cã ph−¬ng thøc qu¶n lý h÷u hiÖu. HÇu nh− c¸c c¬ quan qu¶n lý ch−a cã sè liệu thống kê về nguồn tài chính này. Do đó, ch−a có cơ chế khuyến khích các đơn vị, các tr−ờng đại học huy động nguồn tài chính ngoài NSNN một c¸ch réng r<i. Việc cấp phát tài chính còn mang tính bình quân và hành chính, theo đơn vị Tr−ờng, ch−a căn cứ theo nhu cầu đích thực và tính chất quan trọng cũng nh− hữu ích của từng đề tài. Tình trạng tổ chức phân phối nguồn tài chính cho nghiên cøu cßn ph©n t¸n còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n h¹n chÕ cña c¬ chÕ tµi chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học hiện nay. Dù nghiên cứu khoa học của các tr−ờng đại học là đa mục tiêu, ngoài phát minh những thành tựu mới cho đất n−ớc, nghiên cứu khoa học trong các tr−ờng đại học còn phục vụ cho việc nâng cao chất l−ợng đội ngũ cán bộ, giáo viên nhằm nâng cao chất l−ợng đào tạo, nh−ng víi c¸ch thøc ph©n phèi nguån tµi chÝnh cho khoa häc nh− hiÖn nay gÇn nh− chủ yếu là bình quân theo đơn vị tr−ờng, ch−a chú ý đầu t− trọng tâm, trọng điểm một cách thoả đáng, làm cho nguồn tài chính vốn đ< ít ỏi, lại bị xé nhỏ, phân tán, manh mún, dẫn đến tình trạng hiệu quả sử dụng kinh phí ch−a cao. H×nh thøc cÊp kinh phÝ chñ yÕu vÉn theo m« h×nh hai nh©n tè, tøc lµ kinh phí từ ngân sách nhà n−ớc qua các đơn vị chủ trì, rồi từ các đơn vị chủ trì kinh phí đ−ợc giao cho các chủ nhiệm đề tài. Những nhà khoa học, với t− cách lµ c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp Ýt cã c¬ héi tiÕp cËn víi nguån kinh phÝ nµy. C¸ch cÊp ph¸t kinh phÝ nµy, vÒ h×nh thøc lµ b¶o toµn ®−îc nguån tµi chÝnh ®Çu t− cho KH&CN, nh−ng h¹n chÕ tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n cña nhµ khoa häc. Gần đây, việc xét duyệt đề tài các cấp có sự đổi mới, thông qua ph−ơng thức “đấu thầu”. Tuy nhiên, hình thức này vẫn có nhiều ý kiến khác nhau, chñ yÕu cho r»ng vÉn ch−a thËt sù ®i vµo thùc chÊt. V× vËy, ch−a thu hót đông đảo các nhà khoa học có năng lực, có tâm huyết tham gia nghiên cứu những vấn đề khoa học, công nghệ mà đất n−ớc đang quan tâm..

(124) 124 Vấn đề thanh quyết toán còn nhiều bất cập. Việc tính công lao động chất xám hiện nay chỉ là một sự quy −ớc t−ơng đối. Một số nội dung chi tiêu của đề tài/dự án đ< có giá của thị tr−ờng. Mua máy móc, thiết bị, nguyên vật liệu, dụng cụ, phụ tùng, văn phòng phẩm, chế độ công tác phí, l−u trú, thuê ph−ơng tiện đi công tác theo giá thị tr−ờng và theo chế độ của nhà n−ớc. Dự toán khoản này lại gặp khó khăn ở chỗ xác định quy mô, phạm vi của đề tài, dự án bao nhiêu là phù hợp? Ví dụ đối với một đề tài thuộc ngành nông nghiÖp, ph¶i cã mét quy m« thö nghiÖm kho¶ng 10 ha, nh−ng do kinh phÝ không đủ nên chỉ dự toán thử nghiệm ở quy mô 5 ha, trong tr−ờng hợp này lại ph¶i "liÖu c¬m g¾p m¾m". §èi víi s¶n phÈm nghiªn cøu cña khoa häc x< héi tÝnh theo trang t¸c gi¶ hay theo chÊt l−îng bµi viÕt? NÕu theo chÊt l−îng bµi viÕt th× ai lµ ng−êi đánh giá chất l−ợng? Nếu tính theo trang tác giả thì bất hợp lý vì nhiều trang nh−ng chÊt l−îng kÐm, kh«ng cã néi dung míi nh−ng l¹i ®−îc nhiÒu tiÒn h¬n, cã néi dung míi nh−ng Ýt trang l¹i ®−îc thanh to¸n Ýt h¬n. Sau mét thêi gian tính theo trang tác giả đ< đ−ợc sửa đổi tính theo chuyên đề. Tuy nhiên, một số chế độ chi tiêu đối với các nhiệm vụ khoa học và công nghệ hiện nay vẫn còn nhiều bất hợp lý, mang nặng tính áp đặt, mặt khác lại ch−a gắn với chất l−ợng sản phẩm nghiên cứu. Thực tế cho thấy, có những đề tài nhà n−ớc trong dự toán có tới 100 chuyên đề khoa học. Những chất l−ợng các chuyên đề này nh− thÕ nµo th× kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®−îc. Tất cả các mức chi nh− trên đều phải có chứng từ đầy đủ. Nhiều đề tài khoa học cấp nhà n−ớc có số l−ợng trang hoá đơn chứng từ thanh toán lớn hơn số trang viết của báo cáo tổng hợp đề tài. Điều đó làm cho các cán bộ khoa häc thÊy qu¸ phiÒn phøc, thñ tôc r−êm rµ, mÊt nhiÒu thêi gian cho kh©u lập chứng từ thanh toán, nhiều khi mang tính đối phó..

(125) 125 Có thể nói cơ chế này hiện là rào cản tính chủ động của các nhà nghiên cứu trong việc thực hiện nhiệm vụ do đề tài đặt ra, vừa có kẽ hở để dẫn đến chi bất hợp lý. [30] Thø s¸u, mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a Nhµ tr−êng (ng−êi nghiªn cứu), ng−ời sử dụng và Nhà n−ớc trong huy động và sử dụng nguồn tài chính đối với hoạt động KH&CN ch−a thật chặt chẽ Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y Nhµ n−íc ®< ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch vÒ x< hội hoá hoạt động KH&CN, đa dạng hoá các nguồn đầu t− tài chính cho KH&CN, theo đó, các cơ quan KH&CN đ< thực sự gắn sản phẩm của mình phục vụ cho sản xuất và họ cũng đ< nhận đ−ợc kinh phí từ các hợp đồng với sản xuất. Nhờ vậy, hoạt động KH&CN của các tr−ờng đại học có đ−ợc nguồn đầu t− tài chính ngoài ngân sách tăng lên. Với nhiều hoạt động phong phú về hợp đồng nghiªn cøu, chuyÓn giao c«ng nghÖ, nhÊt lµ víi viÖc thµnh lËp c¸c doanh nghiÖp nhà n−ớc trong các cơ sở đào tạo và nghiên cứu theo quyết định 68 của Thủ t−ớng Chính phủ,... đ< tạo cho các tr−ờng đại học một cơ sở pháp lý đẩy mạnh hoạt động, tranh thủ đ−ợc nguồn đâu t− tài chính từ các cơ sở sản xuất kinh doanh vµ phôc vô. Thêm nữa, trong những năm đổi mới cơ chế kinh tế, chuyển sang nền kinh tÕ thÞ tr−êng vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, sù hiÖn diÖn cña c¸c tæ chøc quèc tÕ nh− WB, ADB, JB, UNDP,... ë n−íc ta ngµy cµng t¨ng. Cïng víi c¸c nh÷ng hoạt động khác, việc tài trợ cho hoạt động nghiên cứu khoa học cũng gia tăng. MÆc dï ch−a cã nguån thèng kª chÝnh x¸c vÒ sù tµi trî nµy, nh−ng ch¾c ch¾n cũng là nguồn tài chính đáng kể cho hoạt động KH&CN. Tuy nhiªn, nguån ®Çu t− tµi chÝnh ngoµi NSNN cho KH&CN trong các tr−ờng đại học ch−a nhiều. Nhiều tr−ờng có hoạt động nghiên cứu triển khai, øng dông KH&CN m¹nh nh− §¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi, §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi, hµng n¨m nguån tµi chÝnh cho KH&CN ngoµi NSNN còng.

(126) 126 chØ chiÕm kho¶ng 7-10% tæng nguån tµi chÝnh cho KH&CN cña tr−êng. Nhiều tr−ờng đại học khác, việc huy động nguồn tài chính ngoài NSNN cho KH&CN còn khó khăn hơn, ch−a nói đến có nhiều tr−ờng không huy động đ−ợc nguồn tài chính này. Từ đó, có thể dự tính, trong cơ cấu đầu t− tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học, nguồn đầu t− ngoài NSNN, chỉ đạt từ 8-10%, thÊp rÊt nhiÒu so víi c¸c n−íc ph¸t triÓn. Gắn với mức độ thấp trong huy động nguồn tài chính ngoài NSNN cho hoạt động KH&CN là tình trạng hoạt động của các tổ chức nghiên cứu phát triển ch−a mạnh. Mặc dù những năm đổi mới, hoạt động của các tổ chức nghiên cứu phát triển đ< huy động một nguồn tài chính đáng kể của x< hội cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Các tổ chức nghiên cứu phát triển trong các tr−ờng đại học bao gồm cả các trung tâm, các viện nghiên cøu, cac c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ doanh nghiÖp 68 lµ ng−êi ®i tiªn phong ®−a c¸i míi, c¸i tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ vµo cuéc sèng. Víi sù ra đời và phát triển của doanh nghiệp 68 đ< tạo t− cách pháp nhân cho hoạt động khoa học trong các nhà tr−ờng; Giúp các tr−ờng đại học và cao đẳng thực hiện môc tiªu g¾n nhµ tr−êng víi x< héi, lý luËn víi thùc tiÔn, th«ng qua viÖc chuyển giao các kết quả nghiên cứu của tr−ờng vào thực tiễn; qua đó, kiểm nghiệm chất l−ợng đào tạo và nghiên cứu khoa học của tr−ờng đại học; Góp phần nâng cao tính chủ động của các tr−ờng đại học trong cơ chế mới. Tuy nhiên, sự hoạt động của các tổ chức nghiên cứu phát triển vẫn ch−a t−ơng xứng với đội ngũ cán bộ khoa học trong các tr−ờng đại học và cao đẳng. Hoạt động của các tổ chức nghiên cứu phát triển còn gặp nhiều khó khăn, nh− thiếu vốn, phạm vi hoạt động chặt hẹp, những xung đột về quan hệ lợi ích nảy sinh nh−ng ch−a ®−îc gi¶i quyÕt, c«ng t¸c qu¶n lý nãi chung, qu¶n lý tµi chÝnh nãi riªng cßn nhiÒu bÊt cËp....

(127) 127 TiÓu kÕt ch−¬ng 2 Tãm l¹i, cã thÓ nªu mét sè ®iÓm tæng qu¸t vÒ chÝnh s¸ch tµi chÝnh cho khoa học và công nghệ ở các tr−ờng đại học hiện nay nh− sau: 1. Tình hình huy động nguồn tài chính đầu t− cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học đ< đ−ợc Đảng và Nhà n−ớc quan tâm, mức đầu t− ngày càng tăng. Tuy nhiên so với yêu cầu thì mức huy động nguồn tài chính tõ NSNN ®Çu t− cho KH&CN cña c¸c tr−êng cßn rÊt thÊp. Để thực hiện mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hoá phải dựa vào khoa häc vµ b»ng khoa häc th×, cÇn ph¶i t¨ng ®Çu t− tµi chÝnh cho KH&CN h¬n n÷a. Muèn thÕ tr−íc hÕt cÇn ph¶i t¨ng c−êng ®Çu t− tµi chÝnh tõ NSNN. 2. Xu h−íng x< héi ho¸ nguån tµi chÝnh ch−a ®−îc qu¸n triÖt mét cách tích cực trong việc huy động nguồn tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học. Thiếu những quy định của nhà n−ớc, thiếu hình thức tổ chức huy động,...là nguyên nhân cơ bản làm cho mức x< hội hoá nguồn tài chính còn thấp. Vì thế, việc đa dạng hoá nguồn vốn cho hoạt động KH&CN nói chung, trong các tr−ờng đại học nói riêng đòi hỏi phải tiếp tục đ−ợc thể chế ho¸ trong c¸c v¨n b¶n ph¸p quy cña nhµ n−íc. §Æc biÖt ph¶i thu hót ®−îc sù quan tâm và đầu t− của các doanh nghiệp cho nghiên cứu khoa học và đổi mới c«ng nghÖ phôc vô cho sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhập và cạnh tranh. Cần tạo ra cơ chế để khoa học gắn với sản xuất, sản xuất tìm đến khoa học, tạo quyền chủ động về tài chính cho các tổ chức KH&CN, có nhiều hình thức và tổ chức huy động nguồn tài chính ngoài NSNN. Đặc biệt là, cần thể chế hoá thành các văn bản quy phạm pháp luật để dựa vào LuËt KH&CN vµo cuéc sèng. 3. ViÖc ph©n phèi vµ sö dông vèn ng©n s¸ch nhµ n−íc ®Çu t− cho ho¹t động KH&CN trong các tr−ờng đại học ngày càng tập trung hơn, đầu t− có träng t©m träng ®iÓm h¬n. Do vËy hiÖu qu¶ sö dông nguån tµi chÝnh vµ s¶n.

(128) 128 phẩm của khoa học tác động vào phát triển kinh tế x< hội ngày thiết thực hơn. Tuy nhiên vẫn phải tiếp tục nghiên cứu đổi mới cơ chế quản lý sử dụng nguồn tµi chÝnh cho KH&CN nh»m ph©n bæ hîp lý, sö dông thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nghiên cứu toàn diện hơn. Đặc biệt cần nghiên cứu để phối hợp sử dụng nguồn đầu t− cho KH&CN với nguồn đầu t− cho đào tạo sau đại học trong các tr−ờng đại học. 4. Những vấn đề tác nghiệp cụ thể nh− định mức chi tiêu, các thủ tục về kế toán tài chính, cơ chế cấp phát, nghiệm thu, đánh giá,...ch−a phù hợp với đặc thù của hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học cần đ−ợc tháo gỡ để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn tài chính cho KH&CN..

(129) 129. Ch−¬ng III Ph−¬ng h−íng vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học ë ViÖt Nam thêi gian tíi 3.1. ph−ơng h−ớng hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học ở việt nam nh÷ng n¨m tíi. 3.1.1. Bối cảnh quốc tế và trong n−ớc tác động đến ph−ơng h−ớng hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học n−ớc ta. Chóng ta võa b−íc sang mét thÕ kû míi, mét thÕ kû ®−îc dù b¸o lµ thÕ kû cña tri thøc, cña KH&CN cao. KH&CN ®< thùc sù trë thµnh lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp, lÜnh vùc KH&CN nhÊt lµ c«ng nghÖ cao ®< trë thµnh lîi thÕ c¬ b¶n trong ph¸t triÓn. ChÝnh v× vËy, nh− ®< nãi khi nghiªn cøu kinh nghiÖm quèc tÕ, ngµy nay c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, nhÊt lµ c¸c quèc gia ph¸t triÓn đặt các tr−ờng đại học vào vị trí quan trọng trong phát triển KH&CN cũng nh− đào tạo nguồn nhân lực KH&CN có chất l−ợng cao cho đất n−ớc. Đồng thời, các quốc gia này có nhiều cơ chế, chính sách nhằm huy động nguồn tài chính thoả đáng cho hoạt động KH&CN của các tr−ờng đại học. Bối cảnh quốc tế mới đang đặt ra những thách thức đối với lĩnh vực nghiên cứu KH&CN và đào tạo nguồn nhân lực KH&CN trong các tr−ờng đại học n−ớc ta. Hội nhập quốc tế trong nghiên cứu KH&CN và đào tạo nh− là một nhu cầu bức xúc, đòi hỏi các tr−ờng đại học n−ớc ta phải thay đổi đ−ợc.

(130) 130 mục tiêu, nội dung ch−ơng trình và ph−ơng pháp đào tạo. Nghiên cứu khoa học trong các tr−ờng đại học, vì thế không chỉ tính tới sự đáp ứng yêu cầu cung cấp những tiến bộ KH&CN của thực tiễn sản xuất, mà còn đòi hỏi phải đổi mới kiến thức để đào tạo nguồn nhân lực chất l−ợng cao, nguồn nhân lực KH&CN phï hîp víi chuÈn mùc quèc tÕ. Nhận thức đ−ợc điều đó, Đảng và Nhà n−ớc ta đ< xác định phát triển KH&CN là quốc sách hàng đầu, đang chủ động đi những b−ớc đi quan trọng vµ v÷ng ch¾c tõng b−íc thÓ hiÖn râ quyÕt t©m lÊy KH&CN lµm yÕu tè chÝnh thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ thùc hiÖn thµnh c«ng môc tiªu ®−a n−íc ta trë thµnh n−íc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020. Ch−ơng trình hành động của Chính phủ thực hiện Kết luận của Hội nghị lần thứ 6 BCHTW Đảng khoá IX về KH&CN đ< vạch ra mục tiêu là: Giải đáp kịp thời những vấn đề lý luận và thực tiễn, cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoạch định các chủ tr−ơng, chính sách của Đảng và Nhà n−ớc để phát triển kinh tế- x< hội, giữ vững an ninh quốc phòng, đổi mới và nâng cao trình độ công nghệ trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, chó träng chuyÓn giao kü thuËt tiÕn bé vµ thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ cho n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa, vïng khã kh¨n, x©y dùng vµ ph¸t triÓn cã träng ®iÓm mét sè h−íng c«ng nghÖ cao vµ mét sè ngµnh công nghiệp công nghệ cao, đổi mới tổ chức và cơ chế quản lý, nâng cao trình độ quản lý KH&CN, tạo động lực phát huy mạnh mẽ năng lực nội sinh, nâng cao chất l−ợng, hiệu quả của hoạt động KH&CN, phát triển thị tr−ờng KH&CN. Chiến l−ợc phát triển KH&CN đến năm 2010 đ< đề ra những mục tiêu cơ bản của hoạt động KH&CN là: - Cung cÊp luËn cø khoa häc cho con ®−êng CNH-H§H rót ng¾n, ph¸t triển bền vững, giữ vững định h−ớng x< hội chủ nghĩa và hội nhập thành công. - X©y dùng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông tiÒm lùc KH&CN..

(131) 131 - Nâng cao tỷ trọng đóng góp của KH&CN vào đổi mới công nghệ, t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ (n¨m 2010, søc c¹nh tranh s¶n phÈm xuÊt khÈu b»ng Th¸i Lan, Malaysia). - §èi víi lÜnh vùc khoa häc x< héi vµ nh©n v¨n cÇn tËp trung nghiªn cứu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về Chủ nghĩa Mác- Lênin và t− t−ởng Hå ChÝ Minh trong giai ®o¹n ph¸t triÓn míi, toµn cÇu ho¸; §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ, x©y dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn, c¬ cÊu, vai trß cña c¸c h×nh thøc së h÷u kinh tÕ; Qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«: hµi hoµ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ, b¶o vÖ m«i tr−êng vµ c«ng b»ng x< héi; Nghiªn cøu c¸c häc thuyÕt, chiÕn l−îc, nghÖ thuËt qu©n sù; Nghiªn cøu vÒ con ng−êi, x< héi, v¨n ho¸ ViÖt Nam. - §èi víi khoa häc c«ng nghÖ vµ kü thuËt, tËp trung nghiªn cøu gi¶i quyết những vấn đề về công nghệ cao. Công nghệ thông tin, đến 2010 đạt tiên tiÕn trong khu vùc, mét yÕu tè quan träng cho ph¸t triÓn, mét ngµnh kinh tÕ mòi nhän; C«ng nghÖ sinh häc h−íng vµo phôc vô n«ng l©m ng−, chÕ biÕn thùc phÈm c«ng nghÖ sinh häc phôc vô y tÕ vµ b¶o vÖ m«i tr−êng; C«ng nghÖ tự động hoá: ứng dụng CAD, CAM, CNC, Robot; Công nghệ vật liệu: kim lo¹i vµ v« c¬ phi kim lo¹i, ®iÖn tö vµ quan tö, sinh- y häc, chèng ¨n mßn. Văn kiện Đại hội đại biểu Đảng cộng sản Việt Nam lần thứ X đ< nêu rõ: "Phấn đấu đến năm 2010, năng lực KH&CN n−ớc ta đạt trình độ của các n−íc tiªn tiÕn trong khu vùc trªn mét sè lÜnh vùc quan träng". Ph¸t triÓn khoa häc x< héi, tiÕp tôc gãp phÇn lµm s¸ng tá nh÷ng nhËn thøc vÒ chñ nghÜa x< héi vµ con ®−êng ®i lªn chñ nghÜa x< héi ë n−íc ta, gi¶i đáp những vấn đề mới của kinh tế thị tr−ờng định h−ớng x< hội chủ nghĩa; b−ớc đi công nghiệp hoá, hiện đại hoá; những nguyên tắc, nội dung cơ bản của phát huy dân chủ x< hội chủ nghĩa, đổi mới hệ thống chính trị, xây dựng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x< héi chñ nghÜa; ph¸t triÓn con ng−êi; n©ng cao n¨ng lực l<nh đạo và sức chiến đấu của Đảng trong giai đoạn mới,... Th−ờng xuyên.

(132) 132 tổng kết thực tiễn để phát triển lý luận; dự báo tình hình và xu thế phát triển cña thÕ giíi, khu vùc vµ trong n−íc; cung cÊp luËn cø khoa häc cho viÖc hoạch định đ−ờng lối, chủ tr−ơng, chính sách của Đảng và Nhà n−ớc. Ph¸t triÓn khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc c«ng nghÖ, tËp trung nghiªn cứu cơ bản định h−ớng ứng dụng, đặc biệt các lĩnh vực Việt Nam có nhu cầu vµ thÕ m¹nh. §Èy m¹nh cã chän läc viÖc nhËp c«ng nghÖ, mua s¸ng chÕ kÕt hợp với công nghệ nội sinh để nhanh chóng đổi mới và nâng cao trình độ c«ng nghÖ cña c¸c ngµnh cã lîi thÕ c¹nh tranh, cã tû träng lín trong GDP, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp bæ trî vµ t¹o nhiÒu viÖc lµm cho x< héi; ph¸t triÓn c«ng nghÖ cao, nhÊt lµ c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc vµ c«ng nghÖ vËt liÖu míi. Ph¸t triÓn hÖ thèng th«ng tin quèc gia vÒ nh©n lùc vµ c«ng nghÖ” [41, tr. 98-99] Xuất phát từ yêu cầu cụ thể hoá các nội dung, chỉ tiêu và kế hoạch để triển khai thực hiện thành công mục tiêu trên của ch−ơng trình hành động của Chính phủ; đồng thời, từ những mặt đạt đ−ợc và ch−a đạt đ−ợc trong hoạt động NCKH trong những năm qua, trong báo cáo của Bộ tr−ởng Bộ GD&ĐT vÒ: N©ng cao chÊt l−îng nghiªn cøu khoa häc vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ cña các tr−ờng Đại học và Cao đẳng phục vụ phát triển kinh tế x< hội, đ< chỉ ra ph−ơng h−ớng hoạt động khoa học trong các tr−ờng đại học cao đẳng Việt Nam nh÷ng n¨m tíi nh− sau: Thứ nhất, đối với lĩnh vực khoa học giáo dục trong những năm tới cần tập trung nghiên cứu để triển khai 7 giải pháp nêu trong Chiến l−ợc phát triển gi¸o dôc 2001-2010, vµ c¸c nhiÖm vô cô thÓ nªu trong NghÞ quyÕt 37/2004/QH 11 cña Quèc héi vÒ Gi¸o dôc. Thứ hai, đẩy mạnh nghiên cứu cơ bản trong các lĩnh vực khoa học để vừa đóng góp thiết thực cho đào tạo, vừa là cơ sở cho các nghiên cứu ứng.

(133) 133 dụng và phát triển công nghệ, đồng thời là bộ phận quan trọng của tiềm lực khoa học của đất n−ớc. Thứ ba, các tr−ờng đại học khối kinh tế và khối khoa học x< hội và nhân văn cần tập trung lực l−ợng cán bộ tham gia nghiên cứu giải đáp kịp thời những vấn đề lý luận và thực tiễn, cung cấp luận cứ khoa học phục vụ việc hoạch định các chủ tr−ơng, chính sách của Đảng và Nhà n−ớc. Thø t−, triÓn khai nghiªn cøu c¸c lÜnh vùc c«ng nghÖ −u tiªn (c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ th«ng tin – truyÒn th«ng, vËt liÖu, c¬ khÝ ®iÖn tö – tự động hoá). Tiếp tục tham gia giải quyết các vấn đề thuộc các ch−ơng trình khoa học trọng điểm cấp Nhà n−ớc, cấp ngành và cấp địa ph−ơng. Tập trung lùc l−îng ®i s©u vµo nh÷ng h−íng nghiªn cøu phôc vô trùc tiÕp cho ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm, t¨ng tÝnh c¹nh tranh cña hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam Thø n¨m, ®Èy m¹nh nghiªn cøu phôc vô ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, vïng khã kh¨n. Trong 10 n¨m tíi, n«ng nghiÖp, n«ng tth«n vẫn là địa bàn quan trọng trong phát triển kinh tế của đất n−ớc. Các tr−ờng đại học cần chuyển giao mạnh các tiến bộ khoa học và công nghệ vÒ n«ng th«n, nhÊt lµ c«ng nghÖ gièng, c«ng nghÖ b¶o qu¶n – chÕ biÕn n«ng s¶n, n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l−îng, gãp phÇn x©y dùng nh÷ng khu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao. Thứ sáu, gắn chặt hơn nữa hoạt động nghiên cứu khoa học với đào tạo trong các tr−ờng đại học, đặc biệt là đào tạo đại học và sau đại học. Bối cảnh kinh tế x< hội quốc tế và trong n−ớc nh− trên đòi hỏi phải đổi mới hoàn thiện là cơ chế, chính sách tài chính cho KH&CN nói chung, cho các tr−ờng đại học nói riêng. Bởi lẽ, nếu chậm trễ trong việc đổi mới và hoàn thiện cơ chế tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại.

(134) 134 học chúng ta sẽ không huy động nguồn lực toàn x< hội đầu t− cho KH&CN trong các tr−ờng đại học, không khai thác và sử dụng đ−ợc đội ngũ các nhà khoa học đông đảo có trình độ KH&CN cao trong các tr−ờng đại học vào hoạt động nghiên cứu và góp phần cung cấp những sản phẩm KH&CN thiết thực cho đất n−ớc, không thể đổi mới và nâng cao chất l−ợng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN cho đất n−ớc, từ đó sẽ không kịp thời hội nhập với sự phát triển KH&CN trên thế giới. Cũng chĩnh theo ý nghĩa đó, Thông b¸o sè 504/BKHCN-KH ngµy 14/3/2003 cña Bé KH&CN vÒ kÕt qu¶ Héi nghị thực hiện ch−ơng trình hành động của Chính phủ triển khai kế hoạch năm 2003 về KH&CN đ< khẳng định: Đổi mới chính sách tài chính cho KH&CN đ−ợc coi là khâu đột phá quan trọng nhất trong đổi mới cơ chế qu¶n lý KH&CN. 3.1.2. Những yêu cầu của việc hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Việc hoàn thiện cơ chế tài chính nói riêng, cơ chế quản lý hoạt động KH&CN nói chung đ< đ−ợc Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam chØ râ nh− sau: "§æi míi c¬ chÕ qu¶n lý KH&CN theo h−íng Nhµ n−íc ®Çu t− vµo các ch−ơng trình nghiên cứu quốc gia đạt trình độ khu vực và thế giới, xây dùng tiÒm lùc KH&CN cña mét sè lÜnh vùc träng ®iÓm. §a d¹ng ho¸ nguån lực đầu t− cho KH&CN, huy động các thành phần kinh tế tham gia hoạt động KH&CN. §Èy m¹nh héi nhËp quèc tÕ trong lÜnh vùc KH&CN. N©ng cao chÊt l−ợng và khả năng th−ơng mại của các sản phẩm KH&CN; đẩy mạnh đổi mới c«ng nghÖ trong c¸c doanh nghiÖp. Nhà n−ớc khuyến khích các hoạt động sáng tạo, hoàn thiện và ứng dông c«ng nghÖ míi, th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch hç trî ph¸t triÓn, c«ng nhận và bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Có chính sách hấp dẫn để các công.

(135) 135 ty xuyªn quèc gia ®Çu t− vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ míi cho c¸c doanh nghiệp Việt Nam. Chú trọng nhập khẩu công nghệ hiện đại; từng b−ớc ph¸t triÓn c«ng nghÖ trong n−íc. Träng dông nh©n tµi, c¸c nhµ khoa häc ®Çu ngµnh, tæng c«ng tr×nh s−, kü s− tr−ëng, kü thuËt viªn lµnh nghÒ vµ c«ng nh©n kü thuËt cã tay nghÒ cao. Cã chÝnh s¸ch thu hót c¸c nhµ khoa häc, c«ng nghÖ giái ë trong n−íc vµ n−íc ngoài, trong cộng đồng ng−ời Việt Nam định c− ở n−ớc ngoài”. [41,tr.99-100] Xuất phát từ t− t−ởng chỉ đạo đó, việc hoàn thiện cơ chế tài chính cho KH&CN ở các tr−ờng đại học những năm tới cần đảm bảo những yêu cầu chủ yÕu sau: Thứ nhất, cần quan niệm đầu t− tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học là tạo động lực cho phát triển nền KH&CN ở n−ớc ta, là đầu t− cho phát triển kinh tế - xB hội của đất n−ớc. Lµ mét n−íc ®ang ph¸t triÓn, muèn thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn đại hoá nhanh chóng phải "đi tắt, đón đầu", phải nắm bắt đ−ợc những thành tựu KH &CN mới nhất của thế giới để vận dụng vào quá trình phát triển đất n−íc, cã nh− vËy míi cã thÓ rót ng¾n ®−îc kho¶ng c¸ch vµ tiÕn tíi ®uæi kÞp các n−ớc phát triển. Để thực hiện đ−ợc mục tiêu trên đòi hỏi phải có nguồn lực về tài chính đủ lớn để đầu t− cho KH&CN. Vì thế, tăng c−ờng đầu t− cho KH&CN nói chung, trong các tr−ờng đại học nói riêng là vấn đề có tính nguyªn t¾c trong sù ph¸t triÓn cña KH&CN nh÷ng n¨m tíi. Trong ®Çu t− tµi chÝnh cho KH&CN hiÖn nay vÉn cßn cã sù tranh luËn vÒ hiÖu qu¶ ®Çu t− cho KH&CN. Cã ý kiÕn cho r»ng ®Çu t− cho KH&CN trong nh÷ng n¨m qua lµ kh«ng hiÖu qu¶ hoÆc hiÖu qu¶ rÊt thÊp. Cã ý kiÕn cho r»ng, cÇn chÊp nhËn quan ®iÓm ”nghiªn cøu khoa häc kh«ng mang l¹i tiÒn” [61]. Vậy cần đặt vấn đề về hiệu quả đầu t− cho KH&CN nh− thế nào để có chính sách đúng đắn trong đảm bảo nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN?.

(136) 136 Chia sÎ víi ý kiÕn t¸c gi¶i bµi b¸o nµy, chóng t«i xin trÝch b×nh luËn cña t¸c gi¶ lµ hiÖu qu¶ cña nghiªn cøu khoa häc lµ kh«ng so s¸nh ®−îc. Hép 1: HiÖu qu¶ lµ kh«ng so s¸nh Nhìn từ góc độ bản chất đặc thù của nghiên cứu khoa học thì có thể nói là nghiên cứu khoa häc kh«ng mang l¹i tiÒn, nh−ng khi nghiªn cøu kÕt thóc, ®−îc øng dông thµnh c«ng trong s¶n xuÊt th× hiÖu qu¶ ®Çu t− cho KH&CN ®−îc thÓ hiÖn nh− thÕ nµo? §ã lµ mét c©u hái hoµn toµn chính đáng của các nhà tài chính nói riêng và của nhân dân nói chung. Bàn về vấn đề này, nhiều ý kiến cho rằng khi đặt ra câu hỏi này chúng ta cũng cần một cái nhìn xa hơn và toàn diện hơn, bởi vì hiệu quả thực tế mà KH&CN mang lại là rất khó so sánh, đặc biệt càng khập khiễng nếu chỉ so sánh với lợi nhuận kinh tế đơn thuần theo kiểu “1 đồng bỏ ra thu đ−ợc bao nhiêu đồng”. Xin lấy ví dụ từ việc đầu t− cho sản xuất ốc H−ơng- mặt hàng xuất khẩu có giá trị kinh tế cao và là đối t−ợng nuôi có hiệu quả, song không chủ động đ−ợc giống nên rất khó mở diện tích nuôi. Nhà n−ớc đ` đầu t− 1 đề tài và 1 dự án sản xuất thử nghiệm cấp nhà n−ớc cho Viên Nghiên cứu nuôi trồng thuỷ sản III với tổng kinh phí là 1 tỷ 300 triệu đồng, thu hồi 500 triệu đồng. Nh− vậy chi phí tiêu hao trong quá trình nghiên cứu là 800 triệu đồng. Dự án đ` thành công. Biết tin này, một doanh nghiệp đ` đề nghị Viện chuyển giao độc quyền với giá 5 tỷ đồng. ViÖn tõ chèi vµ ®` chuyÓn giao cho Ch−¬ng tr×nh khuyÕn ng−. Giả sử Viện đồng ý bán công nghệ với giá 5 tỷ đồng thì có thể tính là 1 đồng thu đ−ợc hơn 6 đồng, l`i rất lớn (600%). Song bản chất vấn đề là ở chỗ, nếu làm nh− vậy thì Nhà n−ớc chỉ thu đ−ợc 1 lần 5 tỷ đồng. Trong khi hơn 3 năm qua, công nghệ này đ` đ−ợc chuyển giao cho 20 điểm miền Trung và năm 2005 đ` tạo đ−ợc hơn 1.000 tỷ đồng, tạo ra công ăn việc làm cho hàng vạn lao động. Phong trào nuôi ốc H−ơng xuất khẩu đang phát triển rất nhanh và trong t−ơng lai sẽ tạo đ−ợc kim ngạch xuất khẩu hàng trăm triệu USD, đồng thời cùng các sản phẩm khác tạo sù bÒn v÷ng cho xuÊt khÈu thuû s¶n qua viÖc ®a d¹ng ho¸ mÆt hµng. Nguån: [61]. Các tr−ờng đại học là những trung tâm đào tạo và nghiên cứu lớn của cả n−ớc. Điều đặc biệt quan trọng là, ở đây, một lực l−ợng đông đảo các nhà khoa học có trình độ cao, đ−ợc đào tạo cơ bản, đ−ợc tiếp cận nhanh với khoa.

(137) 137 học quốc tế đ−ợc tập trung rất lớn vào các tr−ờng đại học. Song hiện nay, cơ chế chính sách nói chung, cơ chế tài chính nói riêng để lực l−ợng này phát huy n¨ng lùc, cèng hiÕn cho KH&CN ch−a dóng møc. Víi møc ®Çu t− tµi chính cho đội ngũ này nh− đ< nêu trên, khoảng 9-10 triệu đồng bình quân 1 gi¸o viªn mét n¨m, th× kh«ng thÓ cã ®−îc nh÷ng s¶n phÈm khoa häc cã gi¸ trÞ cho sự phát triển KH&CN của đất n−ớc. Với đội ngũ nh− hiện nay, gần 30.000 giảng viên, trong đó gần 7.000 là tiÕn sü khoa häc vµ tiÕn sü, gÇn 15.000 th¹c sü, 337 gi¸o s− vµ gi¶ng viªn cao cấp, 6.663 phó giáo s− và giảng viên chính, (xem Phụ lục 3) các tr−ờng đại học thùc sù lµ n¬i cã lùc l−îng c¸n bé khoa häc m¹nh nhÊt so víi tÊt c¶ c¸c tæ chøc nghiên cứu và phát triển ở n−ớc ta. Nếu đội ngũ các nhà khoa học này đ−ợc đầu t− thoả đáng về tài lực và vật lực thì đây sẽ là một động lực to lớn để phát triển KH&CN cña n−íc nhµ, t¹o søc c¹nh tranh vµ ®uái kÞp ®−îc sù ph¸t triÓn cña quèc tÕ. Kinh nghiÖm cho thÊy, trªn thÕ giíi c¸c nhµ khoa häc ®−a ra nh÷ng công trình có giá trị lớn, các phát minh sáng chế phần lớn từ các tr−ờng đại học. Thêm nữa, các tr−ờng đại học còn là nơi đào tạo ra các nhà khoa học, là nơi cung cấp nguồn nhân lực KH&CN cho đất n−ớc. Để có nguồn nhân lực KH&CN có chất l−ợng cao, bản thân đội ngũ giảng viên các tr−ờng đại học phải có trình độ cao. Trình độ đó không chỉ là kiến thức lý luận mà còn đòi hỏi phải có sự tổng kết thực tiễn trong n−ớc và quốc tế. Điều đó đòi hỏi đội ngũ giảng viên đại học đ−ợc xâm nhập thực tiễn, tổng kết thực tiễn thông qua quá trình nghiªn cøu khoa häc. ChÝnh v× thÕ, chóng t«i cho r»ng, Nhµ n−íc cÇn ph¶i tËp trung đầu t− mạnh hơn nữa cho KH&CN trong các tr−ờng đại học, coi đó là nguồn gốc tạo động lực cho phát triển nền KH&CN ở n−ớc ta, là đầu t− cho phát triển kinh tế - x< hội của đất n−ớc. Thø hai, nguån tµi chÝnh tõ NSNN cho KH&CN trong c¸c tr−êng đại học là nguồn đầu t− chủ yếu trong những năm tới..

(138) 138 Từ thực tiễn các n−ớc trên thế giới, ta thấy, một đất n−ớc muốn phát triển, tất yếu phải tìm tòi giải quyết những vấn đề về chính sách phát triển và nền công nghệ độc lập. Muốn có những luận cứ khoa học cho điều đó, phải có nÒn nghiªn cøu c¬ b¶n ph¸t triÓn m¹nh. Ta ®< biÕt, nghiªn cøu c¬ b¶n t¹o ra hàng hoá công cộng cho x< hội. Với đặc điểm của nó, loại hàng hoá này đòi hỏi nguồn vốn đầu t− lớn, là lĩnh vực đầu t− dễ gặp rủi ro, do đó ít mang lại lîi nhuËn. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng, t− nh©n kh«ng muèn ®Çu t− nghiªn cøu KH&CN. Thùc tiÔn chØ ra lµ, nh÷ng ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu c¬ bản đòi hỏi một số vốn đầu t− rất lớn. Chẳng hạn ở n−ớc ta, các Ch−ơng trình KHCN đòi hỏi vốn đầu t− tới nhiều chục tỷ đồng. Nguồn vốn đầu t− đó, nếu không tạo ra sản phẩm, sẽ là nguồn đầu t− rủi ro. Do đó, các doanh nghiệp t− nhân không muốn đầu t− để phát triển loại hàng hoá này. Song đứng trên ph−¬ng diÖn x< héi mµ xÐt, mét quèc gia nÕu kh«ng cã nÒn khoa häc v÷ng vàng, quốc gia đó không thể phát triển đ−ợc. Chẳng hạn, trong những năm đầu tiên của quả trình đổi mới kinh tế ở n−ớc ta, để xây dựng và hoàn thiện cơ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, Nhµ n−íc ®< triÓn khai nghiªn cøu Ch−¬ng tr×nh khoa häc cÊp Nhµ n−íc giai ®o¹n 1991-1995 KX.03: §æi míi vµ hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý, do tr−êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n chủ trì, đ< đi đến kết luận khoa học là đất n−ớc ta phải chuyển đổi cơ chế và chÝnh s¸ch kinh tÕ, ph¶i chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng. ChÝnh kÕt luËn khoa học đó đ< cung cấp những luận cứ vững chắc để Đảng và Nhà n−ớc ta chuyển đổi kinh tế thành công. Từ đó đ< thúc đẩy kinh tế x< hội Việt Nam đạt đ−ợc nh÷ng b−íc tiÕn lÞch sö trong h¬n 20 n¨m qua. Nh− vËy, nghiªn cøu c¬ b¶n t¹o ra s¶n phÈm hµng ho¸ c«ng céng cho nền kinh tế. Nó có ý nghĩa cơ bản và lâu dài đối với sự phát triển của một quốc gia. Song vì đặc tính của hàng hoá này, việc đầu t− kinh phí chủ yếu ph¶i tõ NSNN..

(139) 139 Với thế mạnh của mình, các tr−ờng đại học là nơi tập trung nhiều nhà khoa học ở các ngành chuyên môn khác nhau, có điều kiện để thực hiện các ch−ơng trình đề tài nghiên cứu cơ bản và liên ngành. Vì thế nguồn tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học chủ yếu do NSNN. Thứ ba, trên cơ sở xB hội hoá hoạt động KH&CN, cần tiếp tục đa dạng hoá các nguồn tài chính đầu t− cho KH&CN trong các tr−ờng đại học, đảm bảo sự đồng bộ và phối hợp sử dụng có hiệu quả các nguồn tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học. X< hội hoá hoạt động KH&CN là vấn đề có tính giải pháp bao trùm ChiÕn l−îc ph¸t triÓn KH&CN quèc gia, LuËt KH&CN còng nh− c¸c chñ tr−ơng, biện pháp khác. Thuật ngữ “X< hội hoá hoạt động KH&CN” đ−ợc hiểu trên những giác độ sau đây: - X< hội hoá hoạt động KH&CN là vận động và tổ chức sự tham gia rộng r<i của nhân dân, của toàn x< hội vào hoạt động KH&CN nhằm từng b−ớc nâng cao hiệu quả hoạt động KH&CN. - Đó là việc xây dựng cộng đồng trách nhiệm của toàn x< hội đối với sù ph¸t triÓn KH&CN. §©y lµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c cÊp uû §¶ng, chÝnh quyÒn, c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng, c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp vµ cña tõng ng−êi d©n. - X< hội hoá hoạt động KH&CN gắn liền với đa dạng hoá các hình thức trong hoạt động KH&CN, nh− phân cấp nhiệm vụ KH&CN, phân cấp quản lý từ trung −ơng đến địa ph−ơng, cơ sở và cộng đồng; đa dạng hoá trong các loại hình hoạt động, loại hình nhiệm vụ; đa dạng hoá trong cách thức tổ chøc thùc hiÖn nhiÖm vô KH&CN; ®a d¹ng ho¸ trong m« h×nh tæ chøc vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch KH&CN. §a d¹ng ho¸ chÝnh lµ t¹o ra nhiÒu c¬ héi cho c¸c tầng lớp nhân dân tham gia một cách chủ động và bình đẳng về nghĩa vụ và quyền lợi trong hoạt động KH&CN..

(140) 140 - Cuối cùng, vấn đề có ý nghĩa quan trọng nhất trong x< hội hoá hoạt động KH&CN là mở rộng, đa dạng hoá các nguồn đầu t−, khai thác tiềm năng vÒ nh©n lùc, vËt lùc vµ tµi lùc trong x< héi cho ph¸t triÓn KH&CN. C¸c nguån lực đầu t− và các tiềm năng cần huy động, khai thác phục vụ phát triển KH&CN gồm: Nhân lực KH&CN (những ng−ời tham gia hoạt động KH&CN); tài lực (kinh phí đầu t− cho hoạt động KH&CN); vật lực (cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật cho hoạt động KH&CN). [1] Nh− thÕ nguån tµi chÝnh ®Çu t− cho KH&CN lµ mét trong nh÷ng néi dung quan trong của t− t−ởng x< hội hoá hoạt động KH&CN. Nh− ®< chØ ra, nguån tµi chÝnh ®Çu t− cho KH&CN trong c¸c tr−êng đại học trong những năm tới chủ yếu từ NSNN. Nói nh− thế không có nghĩa là chúng ta coi nhẹ việc huy động nguồn tài chính ngoài NSNN cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Trong điều kiện kinh tế thị tr−ờng, sự ra đời và hoạt động của thị tr−ờng KH&CN là tất yếu. Thị tr−ờng này hoạt động tuân theo những nguyên t¾c chung cña kinh tÕ thÞ tr−êng, tu©n theo quan hÖ cung cÇu vµ c¹nh tranh, nâng cao giá trị sản phẩm tạo ra với chi phí rẻ và độ hấp dẫn cao. ThÞ tr−êng s¶n phÈm KH&CN gåm nhiÒu lo¹i kh¸c nhau, cã lo¹i đáp ứng tiêu dùng cá nhân, có loại đáp ứng tiêu dùng công cộng. Vì vậy, việc đa dạng hoá nguồn vốn đầu t− cho KH&CN ở các tr−ờng đại học cũng lµ ®iÒu hiÓn nhiªn. Nh÷ng n¨m qua, tû träng ®Çu t− cho KH&CN trong c¸c tr−ờng đại học từ nguồn tài chính ngoài NSNN còn hạn hẹp và là dấu hiệu không phù hợp với chủ tr−ơng x< hội hoá trong giáo dục đào tạo. Vấn đề đặt ra là cần Nhà n−ớc cần tạo cơ chế huy động đa nguồn tài chính để tăng mức đầu t− hàng năm, đặc biệt là các nguồn tài chính từ doanh nghiệp và nguồn từ bản thân các tr−ờng đại học, cũng nh− các tổ chức, cá nhân và các hiệp hội,... sao cho tốc độ tăng đầu t− từ các nguồn đóng góp cho KH&CN.

(141) 141 ngoài NSNN nhanh hơn tốc độ tăng đầu t− từ NSNN. Muốn thế, cần đổi míi vµ sö dông nhiÒu h×nh thøc hç trî tµi chÝnh cho khoa häc, sao cho nh»m huy động đông đảo các tổ chức, cá nhân, các thành phần kinh tế tham gia vào hoạt động nghiên cứu khoa học. Để đảm bảo sử dụng nguồn tài chính cho khoa học có hiệu quả cần thiết phải đảm bảo tính đồng bộ. Vì thế, cần khắc phục những tồn tại trong sử dông nguån tµi chÝnh cho khoa häc hiÖn nay, bªn c¹nh chó ý tíi ®Çu t− cho nghiên cứu các ch−ơng trình, đề tài, cần tăng tỷ trọng đầu t− chiều sâu và đầu t− xây dựng cơ bản cho khoa học trong các tr−ờng đại học, trong đó chú ý tới ®Çu t− cho x©y dùng c¬ b¶n vµ ®Çu t− chiÒu s©u cña c¸c tr−êng khèi kinh tÕ vµ luật, các đại học vùng. Việc giao mức kinh phí ch−ơng trình đề tài cho các cơ sở nghiên cứu, cần căn cứ vào số l−ợng và chất l−ợng giảng viên, nhất là đôi ngũ cán bộ khoa học đầu ngành, cán bộ có trình độ tiến sỹ, thạc sỹ. Trong sử dụng nguồn tài chính phải đáp ứng đ−ợc sự phối hợp thực hiện giữa mục tiêu nghiên cứu khoa học với đào tạo nguồn nhân lực, giữa nghiªn cøu c¬ b¶n víi nghiªn cøu øng dông, gi÷a nghiªn cøu c¬ b¶n trong khoa häc tù nhiªn vµ kü thuËt víi khoa häc kinh tÕ, x< héi nh©n v¨n, gi÷a båi d−ỡng đội ngũ, nghiên cứu tập d−ợt với những phát minh, sáng kiến có giá trị khoa häc vµ tÝnh øng dông thùc tiÔn cao. Thø t−, c«ng t¸c qu¶n lý sö dông nguån tµi chÝnh cho KH&CN nãi chung, đối với các tr−ờng đại học nói riêng phù hợp với cơ chế kinh tế mới Nh− ®< ph©n tÝch ë trªn, hiÖn nay, c«ng t¸c qu¶n lý tµi chÝnh ch−a đáp ứng đ−ợc yêu cầu của cơ chế kinh tế mới. Các nguồn tài chính ngày càng ®a d¹ng ho¸, nh−ng thñ tôc qu¶n lý sö dông tµi chÝnh ch−a theo kÞp víi sù biến đổi của thực tiễn. Vì thế việc nắm đ−ợc nguồn tài chính đầu t− cho các tr−ờng đại học còn gặp khó khăn. Thêm nữa, nguồn tài chính đầu t− từ NSNN.

(142) 142 còn quá phức tạp, phiền hà. Vì thế cần đổi mới ph−ơng thức quản lý tài chính, đặc biệt là thanh quyết toán. H−ớng đổi mới là: - §èi víi nguån tµi chÝnh tõ NSNN, cÇn c¶i tiÕn thñ tôc thanh to¸n theo h−ớng vừa giảm tính hình thức, đối phó vừa tăng c−ờng kiểm soát đ−ợc chất l−ợng các công trình nghiên cứu phù hợp với nguồn kinh phí để sử dụng nguån vèn ®Çu t− mét c¸ch tèt nhÊt. - §èi víi c¸c nguån vèn kh¸c, ngoµi NSNN, cÇn cã sù h−íng dÉn cña ngành để nắm đ−ợc nguồn đầu t− này. Từ đó, có biện pháp khuyến khích các tr−ờng đại học tăng c−ờng huy động nguồn tài chính toàn x< hội cho KH&CN. 3.1.3. Ph−ơng h−ớng hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Việt Nam 3.1.3.1. Về ph−ơng h−ớng hoàn thiện cơ chế huy động nguồn tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Thứ nhất, đối với nguồn tài chính từ ngân sách nhà n−ớc Đây là nguồn vốn quan trọng nhất đảm bảo cho sự hoạt động và phát triÓn cña KH&CN. Trong nh÷ng n¨m tíi, víi dù b¸o møc t¨ng tr−ëng kinh tÕ đạt khoảng 7- 8% năm, đồng thời phải tập trung NSNN cho đầu t− nhằm tăng tốc độ phát triển, rút ngắn khoảng cách tụt hậu với các n−ớc trong khu vực, nªn nguån vèn dµnh cho lÜnh vùc KH&CN cÇn tiÕp tôc t¨ng lªn. Theo chóng t«i, hiÖn nay chi NSNN cho KH&CN lµ 2%. Cho tíi n¨m 2010, mçi n¨m cÇn tăng thêm khoảng 0,1% GDP cho KH&CN để đến năm 2010, chi cho KH&CN cña c¶ n−íc kh«ng d−íi 1% GDP. §ång thêi, nguån vèn nhµ n−íc ®Çu t− cho KH&CN cho c¸c tr−êng đại học, tr−ớc hết là các tr−ờng đại học trực thuộc Bộ GD&ĐT cũng tăng lên. Nh− trong ch−ơng 2 đ< chỉ ra, hiện nay, các tr−ờng đại học trực thuộc Bộ.

(143) 143 GD&ĐT có tỷ lệ rất lớn các nhà khoa học có trình độ khoa học từ thạc sỹ, tiến sỹ trở lên so với đội ngũ KH&CN của cả n−ớc, song tỷ lệ đầu t− tài chính tõ NSNN cho nghiªn cøu khoa häc míi chiÕm kho¶ng 4% tæng kinh phÝ ®Çu t− cho khoa häc cña c¶ n−íc. So víi c¸c n−íc trªn thÕ giíi, tû lÖ ®Çu t− nµy lµ qu¸ thÊp. Do vËy, cïng víi viÖc t¨ng nguån ®Çu t− tµi chÝnh tõ NSNN cho KH&CN của cả n−ớc, cần tăng nhanh tốc độ đầu t− tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học nói chung, các tr−ờng đại học thuộc Bộ GD&§T nãi riªng. Thứ hai, đối với nguồn tài chính ngoài NSNN Theo xu h−ớng XHH hoạt động KH&CN, bên cạnh nguồn tài chính đầu t− từ NSNN, Nhà n−ớc cần tạo điều kiện thuận lợi để huy động các nguồn lùc vµ sù tham gia cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ n−íc ngoài vào việc nghiên cứu và ứng dụng kết quả nghiên cứu vào đời sống kết qu¶ kinh doanh. Nhµ n−íc chuyÓn dÇn tr¸ch nhiÖm ®Çu t− vµo lÜnh vùc nghiªn cøu, ph¸t triển và đổi mới quy trình công nghệ, nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh cho các doanh nghiệp đảm nhận, đồng thời hỗ trợ và tạo cơ chế để doanh nghiệp chủ động tìm các nguồn khác nhau đầu t− vào lĩnh vực này. Nh− ®< nãi ë ch−¬ng tr−íc, nguån tµi chÝnh ngoµi NSNN cho KH&CN ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi lµ rÊt lín. Ch¼ng h¹n, NhËt B¶n lµ 73,9%, Hµn Quèc, 72,2%, Thuþ §iÓn, 71,9%,... (xem biÓu 1 luËn ¸n). ë n−íc ta, mÆc dï ch−a cã số liệu thống kê đầy đủ, nh−ng nhìn chung, nguồn đầu t− cho KH&CN ngoài NSNN còn rất thấp. Do đó, nguồn tài chính này đầu t− cho các tr−ờng đại học còng ch−a cao. Vì thế, h−ớng phấn đấu là trong những năm tới, cần có cơ chế, chính sách nhằm tăng nhanh việc huy động nguồn đầu t− tài chính từ các doanh nghiệp, các.

(144) 144 tæ chøc kinh tÕ x< héi, trong n−íc vµ ngoµi n−íc cho KH&CN trªn ph¹m vi c¶ n−ớc nói chung, trong các tr−ờng đại học nói riêng. 3.1.3.2. Về ph−ơng h−ớng hoàn thiện cơ chế sử dụng tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Thứ nhất, đối với nguồn tài chính từ NSNN cho khoa học nói chung trªn ph¹m vi c¶ n−íc Theo chủ tr−ơng của Bộ KH&CN, trong định h−ớng sử dụng nguồn tµi chÝnh tõ NSNN ®Çu t− cho KH&CN cña c¶ n−íc cÇn tËp trung ®Çu t− cho nghiên cứu cơ bản định h−ớng ứng dụng, nghiên cứu phục vụ xây dựng chính s¸ch, chiÕn l−îc, phôc vô c«ng Ých vµ c¸c h−íng khoa häc vµ c«ng nghÖ −u tiên. Theo đó chúng tôi cho rằng: - Phân bổ kinh phí sự nghiệp khoa học vừa đảm bảo tạo ra sản phẩm nghiªn cøu phôc vô cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x< héi, võa ph¶i chó ý tíi môc tiêu đào tạo nguồn nhân lực KH&CN; Vừa đáp ứng nhu cầu phát triển chung của đất n−ớc, vừa đáp ứng nhu cầu phát triển KH&CN của các ngành, các địa ph−ơng. Chú ý −u tiên tăng tỷ trọng kinh phí sự nghiệp để giải quyết những nhiÖm vô nhµ n−íc cã tÇm quan träng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x< héi chung. Tăng c−ờng đầu t− cho các cơ sở nghiên cứu có đội ngũ khoa học, nhất là đội ngò ®Çu ngµnh lín. Nãi c¸ch kh¸c, cÇn cÊp kinh phÝ sù nghiÖp theo tû lÖ c¸c nhµ khoa häc; Cã c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch trùc tiÕp sö dông c¸c nhµ khoa häc ®Çu ngµnh trong các trung tâm khoa học lớn (thuộc các tr−ờng đại học và các viện nghiên cứu có đội ngũ mạnh) giao nhiệm vụ và kinh phí để thực hiện các nhiệm vụ nhà n−ớc, nhiệm vụ trọng điểm cấp Bộ ngành và địa ph−ơng; Cải tiến cơ chế phân bổ, sử dụng kinh phí của các Bộ, ngành và địa ph−ơng hiện nay theo h−ớng tập trung hơn để giải quyết những vấn đề có ý.

(145) 145 nghĩa lớn hơn. Theo h−ớng đó cần khuyến khích xây dựng thành các Ch−ơng trình đề tài trọng điểm. - −u tiên đầu t− tài chính cho hoạt động KH&CN từ nguồn NSNN cho các lĩnh vực khoa học làm thay đổi cơ bản trình độ công nghệ quốc gia phù hợp với xu h−ớng phát triển của thế giới hiện đại. Cụ thể là: + Công nghệ sinh học, trong đó chú trọng vào công nghệ chế biến phôc vô n«ng, l©m, ng− nghiÖp, nghiªn cøu nh»m t¹o ra gièng c©y, con phï hîp víi ®iÒu kiÖn nu«i trång ë n−íc ta vµ cho n¨ng suÊt, chÊt l−îng cao. + Ph¸t triÓn nhanh c«ng nghÖ tin häc, nhÊt lµ c«ng nghÖ phÇn mÒm. + C«ng nghÖ vËt liÖu + Công nghệ tự động hoá Các lĩnh vực này đ−ợc đầu t− thoả đáng sẽ là động lực có tính quyết định tới việc nâng cao trình độ KH&CN, thúc đẩy lực l−ợng sản xuất x< hội ph¸t triÓn; §ång thêi, trùc tiÕp n©ng cao søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm hµng ho¸ n−íc ta trong ®iÒu kiÖn héi nhËp quèc tÕ m¹nh mÏ. - Tăng c−ờng nguồn kinh phí đầu t− phát triển để xây dựng mới, cải t¹o, më réng, n©ng cÊp vµ ®Çu t− chiÒu s©u, mua s¾m trang thiÕt bÞ cho c¸c tæ chøc KH&CN. CÇn cã sù phèi hîp chÆt chÏ h¬n n÷a gi÷a Bé KH&§T víi Bé KH&CN để phân bổ, sử dụng chi đầu t− phát triển cho việc xây dựng mới, cải tạo, mở rộng, n©ng cÊp vµ ®Çu t− chiÒu s©u, mua s¾m trang thiÕt bÞ cho c¸c tæ chøc KH&CN. ViÖc ®iÒu tra c¬ b¶n, m«i tr−êng lµ cÇn thiÕt, nh−ng còng ph¶i víi mét tû lÖ nhÊt định. Riêng đối với các ch−ơng trình Kỹ thuật- Kinh tế, Ch−ơng trình Biển Đông hải đảo,... quá xa với mục tiêu đầu t− phát triển các tổ chức KHCN. Vì thế trong nh÷ng n¨m tíi, cÇn ph¶i xem xÐt l¹i néi dung chi ®Çu t− ph¸t triÓn, cã sù ®iÒu chØnh phï hîp, nh»m t¨ng kinh phÝ cho sù nghiÖp khoa häc..

(146) 146 CÇn t¨ng c−êng trang thiÕt bÞ cho c«ng t¸c th«ng tin mang tÝnh liªn ngành để ng−ời nghiên cứu và các cơ quan quản lý bộ, ngành, địa ph−ơng tr¸nh sù trïng l¾p trong viÖc giao vµ ®¨ng ký nhiÖm vô nghiªn cøu. - T¨ng c−êng ®Çu t− tµi chÝnh tõ NSNN cho lÜnh vùc nghiªn cøu c¬ bản, trong đó, cần chú ý đúng mức đến nghiên cứu cơ bản của lĩnh vực khoa häc x< héi nh©n v¨n. Trong ®iÒu kiÖn chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng, viÖc nghiªn cøu c¬ b¶n trong khoa häc kinh tÕ nãi riªng, nghiªn cøu khoa häc x< héi nh©n v¨n nói chung có nghĩa cực kỳ quan trọng. Đầu t− đúng mức cho lĩnh vực khoa häc x< héi nh©n v¨n, kinh tÕ vµ luËt sÏ cung cÊp cho §¶ng vµ Nhµ n−íc ta những luận cứ khoa học để đổi mới chủ tr−ơng, chính sách và xây dựng và qu¶n lý x< héi, hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ, luËt ph¸p phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, më cöa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ thµnh c«ng. NÒn kinh tÕ n−íc ta chØ cã thÓ tiÕn nhanh, b¾t kÞp ®−îc víi c¸c nÒn kinh tÕ cña khu vùc vµ thÕ giới, một khi đất n−ớc có một chiến l−ợc, các chính sách phát triển kinh tế x< hội đúng đắn. Thứ hai, đối với nguồn tài chính từ NSNN cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Trên cơ sở định h−ớng chung về sử dụng nguồn tài chính từ NSNN cho khoa häc vµ c«ng nghÖ cña c¶ n−íc nh− trªn, viÖc hoµn thiÖn ph−¬ng h−ớng sử dụng nguồn tài chính cho khoa học của các tr−ờng đại học cần đảm b¶o nh÷ng yªu cÇu sau: - T¨ng tû lÖ nguån tµi chÝnh tõ NSNN sö dông cho ®Çu t− x©y dùng c¬ bản, đầu t− chiều sâu và các ch−ơng trình mục tiêu, đặc biệt là hoàn thiện mục tiêu, nội dung, ch−ơng trình đào tạo tiên tiến, đào tạo nguồn nhân lực KH&CN chất l−ợng cao, đào tạo sau đại học theo h−ớng hội nhập với lĩnh vực đào tạo quốc tế của các tr−ờng đại học..

(147) 147 - X©y dùng c¬ chÕ phèi hîp chÆt chÏ trong viÖc sö dông c¸c nguån tµi chính cho KH&CN với nguồn tài cho đào tạo này nhằm gắn kết giữa nghiên cứu khoa học và đào tạo nguồn nhân lực KH&CN chất l−ợng cao. - C¨n cø vµo sè l−îng c¸c nhµ khoa häc vµ nhiÖm vô ph¸t triÓn trong các tr−ờng đại học để phân bổ tài chính từ NSNN cho hoạt động nghiên cứu. 3.2. Giải pháp hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Việt nam những năm tới 3.2.1. Nhóm giải pháp tăng c−ờng huy động nguồn tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Nh− đ< nói, nguồn tài chính cho KH&CN của các tr−ờng đại học là từ ng©n s¸ch nhµ n−íc, tõ nhµ tr−êng vµ tõ ®Çu t− cña x< héi. §Ó t¨ng nguån tµi chính đầu t− cho KH&CN của các tr−ờng đại học phải tăng c−ờng việc huy động của cả ba nguồn này. 3.2.1.1. Giải pháp huy động nguồn tài chính từ ngân sách nhà n−ớc §èi víi nguån tµi chÝnh tõ NSNN, trªn c¬ së t¨ng tû lÖ ®Çu t− cña NSNN cho KH&CN nãi chung, nh÷ng n¨m tíi, nhµ n−íc cÇn t¨ng c−êng tû lÖ đầu t− tài chính từ NSNN cho KH&CN của các tr−ờng đại học. Tốc độ tăng nguồn tài chính từ NSNN cho các tr−ờng đại học nh− đ< đề xuất ở phần ph−ơng h−ớng trên đây là cao hơn tốc độ tăng nguồn tài chính từ NSNN cho KH&CN nói chung của cả n−ớc (xem biểu số 17). Để làm đ−ợc điều đó, cần giải quyết những vấn đề sau đây: Thứ nhất, Nhà n−ớc cần lựa chọn các tr−ờng đại học để −u tiên tăng c−êng ®Çu t− x©y dùng c¬ b¶n, ®Çu t− chiÒu s©u vÒ KH&CN. Theo chóng t«i, trong nh÷ng n¨m tr−íc m¾t, nhµ n−íc cÇn tËp trung lo¹i ®Çu t− nµy cho c¸c tr−êng ®Çu ngµnh thuéc c¸c khèi tr−êng vµ c¸c tr−êng träng ®iÓm quèc gia cña c¶ n−íc. Sao cho trong kho¶ng 5 n¨m tíi, c¸c tr−êng.

(148) 148 đầu ngành, các tr−ờng trọng điểm có đ−ợc cơ sở vật chất kỹ thuật hiện đại, đủ điều kiện để nghiên cứu và giải quyết những vấn đề KH&CN có tầm khu vực. Tuỳ theo từng nhóm tr−ờng, NSNN tập trung đầu t− để giúp cho các tr−ờng xây dựng và hiện đại hoá các phòng thí nghiệm, các th− viện, các phòng học hiện đại, phòng máy tính, phòng học ngoại ngữ,…Song một yêu cầu chung là ph¶i t¨ng møc ®Çu t− tµi chÝnh cho c¸c tr−êng nay. Thø hai, t¨ng møc ®Çu t− tµi chÝnh tõ NSNN cho viÖc nghiªn cøu x©y dựng các ch−ơng trình mục tiêu, nội dung, ch−ơng trình, ph−ơng pháp đào tạo và đào tạo sau đại học. Nh− đ< nói, mức đầu t− tài chính từ NSNN cho việc nghiên cứu để xây dựng mục tiêu, ch−ơng trình phát triển các ngành các lĩnh vực đào tạo mới và hoàn thiện, nâng cấp mục tiêu ch−ơng trình đào tạo nguồn nhân lực KH&CN hiÖn cßn rÊt khiªm tèn. Nhµ n−íc cÇn sím xem xÐt l¹i vµ cã kÕ ho¹ch t¨ng nguồn tài chính này, đặc biệt −u tiên đầu t− cho nghiên cứu và phát triển các ngành nghề đào tạo mới. Đồng thời, định mức đầu t− tài chính để đào tạo nguồn nhân lực chất l−ợng cao trong các tr−ờng đại học, đào tạo xuất sắc, đào tạo tiên tiến, đào tạo cao häc vµ nghiªn cøu sinh hiÖn nay qu¸ thÊp. HiÖn t¹i ®ang cã nhiÒu quan điểm khác nhau về vấn đề mức học phí của ng−ời đi học, một trong những nguån tµi chÝnh mµ theo quan niÖm hiÖn nay lµ NSNN uû quyÒn cho c¸c tr−êng thu. Dï nãi thÕ nµo th× còng kh«ng thÓ phñ nhËn mét thùc tÕ lµ møc häc phÝ hiện hành do Nhà n−ớc ta quy định là quá thấp. So với các n−ớc trên thế giới và khu vực, mức học phí chi trả cho một ng−ời học đại học, cao học hay nghiên cứu sinh ở n−ớc ta chỉ bằng 1/15 đến 1/10 của các n−ớc. Với mức học phí nh− thế thì các tr−ờng đại học không thể có điều kiện để đào tạo đ−ợc nguồn nhân lực chất l−ợng cao. Do đó, những năm tới cần sớm tính toán nâng mức đầu t− cho c¸c lÜnh vùc nµy..

(149) 149 Thứ ba, tăng c−ờng giao các ch−ơng trình, đề tài cấp nhà n−ớc cho các nhà khoa học của các tr−ờng đại học chủ trì. Việc giao cho các tr−ờng đại học chủ trì các ch−ơng trình trong khoảng 15 năm qua có nhiều biến đổi. Những năm 1991-2000, các tr−ờng đại häc ®−îc giao nhiÖm vô chñ tr× c¸c Ch−¬ng tr×nh KH&CN cÊp Nhµ n−íc. Thời kỳ 2001-2005, Nhà n−ớc lựa chọn các nhà khoa học để thành lập các Ban chủ nhiệm ch−ơng trình và một số tr−ờng đại học đ−ợc lựa chọn thành lËp V¨n phßng ch−¬ng tr×nh, gióp cho c¸c Ban chñ nhiÖm ®iÒu hµnh ho¹t động của ch−ơng trình. Nhờ đó, các tr−ờng đại học đ< huy động đ−ợc đội ngũ đông đảo các nhà khoa học vào nghiên cứu, vừa đóng góp trí tuệ, vừa bồi d−ìng ®−îc nguån nh©n lùc cña nhµ tr−êng. Giai đoạn 2006-2010 này lại có sự đổi mới, Nhà n−ớc thành lập một số Ch−ơng trình, lựa chọn Ban chủ nhiệm và đặt Văn phòng ch−ơng trình tại Bộ KH&CN và Hội đồng lý luận trung −ơng. Chúng tôi không nói đến việc tổ chức các ch−ơng trình KH&CN nh− thế là hiệu quả hay không hiệu quả, vì vấn đề này khá nhạy cảm và phức tạp. Song một điều rõ ràng là, việc các tr−ờng đại học không đ−ợc giao chủ trì các Ch−¬ng tr×nh KH&CN cÊp nhµ n−íc th× liÖu yªu cÇu sö dông ngµy cµng nhiÒu hơn nguồn lực của các tr−ờng đại học liệu có thực hiện đ−ợc hay không? Vì thế, chúng tôi cho rằng, để phát huy vai trò và tiềm lực KH&CN trong các tr−ờng đại học, những năm tới, cùng với cơ chế tuyển chon mới, Nhà n−ớc cần lựa chú ý chọn các tr−ờng đại học trọng điểm, tr−ờng đầu ngành để giao nhiệm vụ chủ trì các ch−ơng trình cấp nhà n−ớc, các đề tài nhiÖm vô cã tÇm quan träng quèc gia, kÓ c¶ cÊp Nhµ n−íc, cÊp Bé, cÊp Thµnh phè. Nhµ n−íc cÇn cã chÝnh s¸ch −u tiªn lùa chän ngµy cµng nhiÒu h¬n c¸c nhà khoa học có trình độ cao và có kinh nghiệm hiện đang làm công tác giảng dạy và nghiên cứu tại các tr−ờng đại học chủ trì và tham gia và các Ban chủ.

(150) 150 nhiệm ch−ơng trình và chủ trì các đề tài, có sự phối hợp sử dụng một các hợp lý c¸c c¸n bé hiÖn ®ang lµm c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n−íc c¸c cÊp. 3.2.1.2 Giải pháp huy động nguồn tài chính ngoài NSNN Thứ nhất, cải thiện chính sách tín dụng đối với hoạt đông của các doanh nghiÖp tr−êng häc. Nh− ®< nãi, nghiªn cøu khoa häc gåm nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn cøu øng dông vµ triÓn khai thùc hiÖn. Ph¸t triÓn c«ng nghÖ lµ vËn dông c¸c nguyên lý thu đ−ợc từ nghiên cứu cơ bản hoặc nghiên cứu ứng dụng để tạo ra vËt liÖu míi, s¶n phÈm míi, dÞch vô míi. Cßn dÞch vô khoa häc- c«ng nghÖ lµ các hoạt động có liên quan trực tiếp đến hoạt động nghiên cứu khoa học và ph¸t triÓn c«ng nghÖ, bao gåm viÖc cung cÊp th«ng tin, tri thøc, kÕt qu¶ nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, t− vấn, đào tạo về khoa họccông nghệ, h−ớng dẫn lắp đặt và vận hành dây chuyền công nghệ và chuyển giao c«ng nghÖ. Trong từng lĩnh vực trên có những hoạt động khoa học không thể sử dông c«ng cô tÝn dông, vÝ dô lÜnh vùc nghiªn cøu c¬ b¶n, lÜnh vùc nµy ph¶i hoµn toµn b»ng kinh phÝ NSNN. Nh−ng cã nh÷ng lÜnh vùc cã thÓ võa sö dông kinh phÝ NSNN võa sö dông vèn tÝn dông, nh− lÜnh vùc nghiªn cøu øng dông và triển khai thực nghiệm, vấn đề đào tạo KH&CN cũng nh− việc phát triển c«ng nghÖ. Cßn chuyÓn giao c«ng nghÖ, cung cÊp th«ng tin, t− vÊn c«ng nghÖ,... th× sö dông c«ng cô tÝn dông sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n. Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, nguån thu cña NSNN cßn h¹n hÑp, ë nhiÒu ngành công nghiệp lạc hậu đến 2- 3 thế hệ, đòi hỏi phải đổi mới toàn diện và đồng bộ. Vì vậy sử dụng công cụ tín dụng là một trong những giải pháp thúc đẩy KH&CN nói chung, hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học nói riêng, là con đ−ờng có hiệu quả nhất để hiện đại hoá đất n−ớc. Từ đó, đối với các đơn vị nghiên cứu cũng nh− với các tr−ờng đại học, chúng tôi khuyến nghị:.

(151) 151 - HiÖn nay, viÖc tiÕp cËn nguån vèn trung vµ dµi h¹n ë ng©n hµng vÉn còn bất cập về tài sản bảo đảm tiền vay. Giải quyết khó khăn này, theo chúng tôi, đối với những dự án chuyển giao công nghệ mới, cải tiến sản xuất cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ cña doanh nghiÖp nªn cho vay tÝn chÊp. Cã m¹nh d¹n më réng cho vay tÝn chÊp míi nhanh chãng kh¾c phôc t×nh tr¹ng c«ng nghÖ l¹c hËu ë c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay. MÆc dï, gÇn ®©y ChÝnh phñ đ< ban hành Nghị định 85/2002/NĐ/CP ngày 25/10/2002 về sửa đổi bổ sung Nghị định 178/1999/CP về đảm bảo tiền vay của các tổ chức tín dụng, tại điều 20 của Nghị định 85 quy định khách hàng vay không có tài sản làm bảo đảm cÇn cã 4 ®iÒu kiÖn. Song xÐt ë khÝa c¹nh doanh nghiÖp tr−êng häc, viÖc tho¶ m<n nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy theo yªu cÇu cña ng©n hµng vÉn gÆp khã kh¨n, Cho nên quy định những dự án đầu t− chuyển giao công nghệ, dự án đổi míi m¸y mãc thiÕt bÞ, cã tÝnh kh¶ thi, cã hiÖu qu¶ thiÕt thùc, doanh nghiÖp có khả năng tài chính để thực hiện nghĩa vụ trả nợ, thì đ−ợc vay không có đảm bảo tại ngân hàng, nh− vậy vừa tạo điều kiện cho doanh nghiệp vay đ−ợc vốn để đổi mới công nghệ, tăng c−ờng khả năng cạnh tranh, vừa mở rộng đầu ra đối với các ngân hàng th−ơng mại, vừa tăng c−ờng năng lực khoa häc- c«ng nghÖ quèc gia. - §Ó ph¸t huy søc s¸ng t¹o trong khoa häc, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ khoa häc g¾n c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh víi thùc tiÔn øng dông, t¹o ®iÒu kiện để các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế đầu t− trí tuệ phát triển khoa học- công nghệ thì ngoài kinh phí của NSNN cấp trực tiếp cho đề tµi rÊt cÇn thiÕt sö dông nguån vèn tõ c¸c Quü víi l<i suÊt −u ®<i. Hiện nay vòng đời của sản phẩm ngày càng rút ngắn, đòi hỏi nghiên cøu khoa häc ph¶i ®−îc øng dông ngay. §©y lµ mét yÕu ®iÓm ë ViÖt Nam bëi nhiều khi cần đ−ợc nghiên cứu và đ−a vào thực tế sản xuất ra sản phẩm để đ−a ra thị tr−ờng, thì việc triển khai lại rất chậm. Khắc phục vấn đề này rất cần thiết cã c¬ chÕ cho vay cña Quü hç trî ph¸t triÓn, Quü ph¸t triÓn khoa häc- c«ng.

(152) 152 nghệ; Quỹ đầu t− mạo hiểm để tạo điều kiện cho các tổ chức nghiên cứu khoa học ứng dụng đề tài nghiên cứu vào thực tiến sản xuất, kinh doanh. Trong lĩnh vực nông nghiệp, nhiều hộ gia đình còn rất lúng túng trong việc tiếp nhận khoa học- công nghệ, một mặt do không đủ vốn để đáp ứng tiến bộ kỹ thuật mặt khác do trình độ thấp lại không đ−ợc đào tạo các kiến thøc c¬ b¶n vÒ qu¶n trÞ kinh doanh, vÒ tæ chøc s¶n xuÊt, vÒ tµi chÝnh, kÕ to¸n. V× vËy nªn ch¨ng cã kÕ ho¹ch "d¹y nghÒ cho n«ng d©n" hµng n¨m nh− lµ d¹y nghề đối với các ngành khác. Kinh phí dạy nghề bằng nhiều nguồn vốn: NSNN cÊp, vay tõ Qòy hç trî ph¸t triÓn víi l<i suÊt −u ®<i, vay tÝn dông th−ơng mại từ các ngân hàng th−ơng mại, ng−ời nông dân đóng góp. Nh− vậy qua việc dạy nghề, các cán bộ khoa học đ< chuyển giao tiến bộ khoa họccông nghệ đến ng−ời dân, giúp họ chuyển sản xuất chủ yếu đáp ứng nhu cầu nội tại là chính sang sản xuất đáp ứng yêu cầu chất l−ợng sản phẩm là khả năng cạnh tranh, tạo khâu đột phá về năng suất và chất l−ợng sản phẩm. ë ViÖt Nam n«ng nghiÖp ®< vµ ®ang tôt hËu so víi c«ng nghiÖp vµ dịch vụ trong nền kinh tế, tác động của công nghiệp vào nông nghiệp và kinh tế nông thôn còn yếu và ch−a đồng bộ, để giảm khoảng cách này, chính sách tài chính tín dụng đối với phát triển nông nghiệp cần có sự −u tiên nhất địnhđặc biệt đối với dân c− ở vùng sâu, vùng xa. Tuy nhiên −u tiên có sự lựa chọn về đối t−ợng và trong một giai đoạn nhất định. Bởi lẽ nếu kéo dài sự −u tiên cho mọi đối t−ợng sẽ gây hiện t−ợng ỷ lại và phát sinh những tiêu cực. Vì vậy, cÇn chó ý tíi nh÷ng nghiªn cøu theo ph−¬ng ph¸p canh t¸c míi, nu«i trång gièng míi, b¶o qu¶n, chÕ biÕn n«ng s¶n, nh»m nhanh chãng n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l−îng, h¹ gi¸ thµnh vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng n«ng lâm sản Việt Nam, đáp ứng nhu cầu thị tr−ờng trong n−ớc và quốc tế. Thứ hai, mở rộng và nâng cao hiệu quả hoạt động cho thuê tài chính. Trong ®iÒu kiÖn bïng næ vÒ c«ng nghÖ hiÖn nay, viÖc thay thÕ m¸y mãc, thiÕt.

(153) 153 bị theo kịp đà phát triển của công nghệ mới góp phần tạo ra những sản phẩm có sức cạnh tranh trên thị tr−ờng là vấn đề luôn đặt ra đối với bất kỳ doanh nghiệp nào. Nh−ng nó lại là một khó khăn đối với doanh nghiệp, nhất là doanh nghiÖp nhá vµ võa hay nh÷ng doanh nghiÖp míi ®−îc thµnh lËp, th−êng khã đ−ợc ngân hàng thoả m<n nhu cầu về vốn do thiếu những điều kiện nhất định. Giải quyết vấn đề này, một hoạt động tín dụng trung và dài hạn đ< đ−ợc các tổ chức tín dụng phi ngân hàng thực thi - đó là nghiệp vụ cho thuê tài chính. Thông qua hoạt động cho thuê tài chính, các loại máy móc thiết bị có trình độ c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®−îc c¸c doanh nghiÖp lùa chän sö dông, gãp phÇn n©ng cao trình độ công nghệ trong điều kiện có khó khăn về vốn, ở những n−ớc phát triÓn cao nh− Mü, NhËt B¶n, Ph¸p, cho thuª tµi chÝnh vÉn ph¸t huy t¸c dông trong việc sử dụng công nghệ hiện đại cho sản xuất kinh doanh. Do đặc thù riêng biệt của hình thức tín dụng này là tài sản cho thuê vẫn thuộc quyền sở hữu của ng−ời cho thuê, nên hình thức tài trợ này có độ an toàn cao, giúp doanh nghiệp đi thuê không bị đọng vốn, mọi rủi ro về mặt pháp lý và những rủi ro hao mòn vô hình đều thuộc về phía ng−ời cho thuê. Mặt khác, thông qua hoạt động cho thuê máy móc, thiết bị, các doanh nghiệp có thể dễ dàng duy động đ−ợc vốn n−ớc ngoài thông qua các công ty tài chính quèc tÕ hay c«ng ty liªn doanh cho thuª tµi chÝnh ë ViÖt Nam. Lîi thÕ chÝnh hiÖn nay lµ l<i suÊt ngo¹i tÖ (USD) trªn thÞ tr−êng vèn quèc tÕ thÊp h¬n l<i suất vay đồng Việt Nam (VND) và là cách doanh nghiệp tr−ờng học tiếp cận công nghệ tiên tiến nhanh nhất. Để hoạt động cho thuê thực sự phát triển, cần xử lý một cách linh hoạt những vấn đề sau đây: - Về hỗ trợ l`i suất sau đầu t−. Theo quy định hiện hành, tài sản cho thuª tµi chÝnh thuéc quyÒn së h÷u cña c«ng ty cho thuª, doanh nghiÖp thuª chØ cã quyÒn sö dông, dÉn tíi c¸c doanh nghiÖp thuéc diÖn ®−îc hç trî l(154) 154 công ty cho thuê đều nhằm phục vụ cho sản xuất, kinh doanh. Việc phân biệt tài sản hình thành bằng vốn vay và tài sản sử dụng là đi thuê để đ−ợc hỗ trợ hoặc không đ−ợc hỗ trợ l<i suất sau đầu t− là ch−a thoả đáng. - VÒ gi¸ thuª tµi s¶n. L<i suÊt cho thuª cßn cao h¬n l<i suÊt cho vay b»ng tiÒn th«ng th−êng t¹i c¸c ng©n hµng. MÆt kh¸c, trong ®iÒu kiÖn khoa học kỹ thuật phát triển với tốc độ cao, nên máy móc thiết bị cho thuê nhanh chóng bị lạc hậu. Do vậy việc xác định giá thuê để ng−ời thuª chÊp nhËn ®−îc vµ ng−êi cho thuª kh«ng bÞ mÊt vèn ph¶i ®−îc xem xét thoả đáng thì hình thức tài trợ này mới mở rộng và phát triển đ−ợc. Tiếp tục hoàn thiện môi tr−ờng pháp lý để tạo thuận lợi cho doanh nghiÖp tiÕp cËn h×nh thøc tµi trî mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Thø ba, tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch thuÕ trong viÖc thóc ®Èy øng dông kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ kü thuËt tiÕn bé. Luật KH&CN ra đời là căn cứ pháp lý quan trọng để nâng cao trình độ quản lý và tuân thủ các quy định của pháp luật về KH&CN. Ngoài ra, những nội dung đề cập trong Luật nh− hoạt động KH&CN, nghiên cứu khoa häc, ph¸t triÓn c«ng nghÖ, triÓn khai thùc nghiÖm, c¸c dÞch vô KH&CN; vÒ các tổ chức KH&CN; về các hợp đồng và kết thúc hợp đồng có đánh giá quyÒn së h÷u vµ quyÒn t¸c gi¶,... còng lµ nh÷ng c¨n cø rÊt cÇn thiÕt gióp c¬ quan tài chính đánh giá kết quả hoạt động KH&CN. Tuy nhiên, từ quy định đến thực hiện có lẽ còn khoảng cách. Trên cơ sở các văn bản về chế độ quy định trong lĩnh vực KH&CN cũng nh− về chính sách thuế hiện hành, xin đề xuÊt mét sè gi¶i ph¸p. + Hàng năm, cơ quan thuế cần kiểm tra t− cách pháp lý, đối chiếu với các điều kiện đ−ợc miễn giảm để xác định doanh nghiệp có thuộc đối t−ợng đ−ợc h−ởng −u đ(155) 155 + §èi víi sè thuÕ ®−îc miÔn gi¶m cÇn cã quy chÕ b¾t buéc doanh nghiÖp ph¶i ®Çu t− trë l¹i x©y dùng c¬ së vËt chÊt, kü thuËt cña c¸c tæ chøc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn, c¸c doanh nghiÖp khoa häc + Các tổ chức khoa học và công nghệ phải đăng ký chế độ kế toán áp dụng, thực hiện chế độ sổ sách kế toán. Nếu quy mô hoạt động nhỏ, có thể thuª c¸c tæ chøc dÞch vô kÕ to¸n. Thứ t−, khuyến khích việc doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp lớn (Tổng công ty) thành lập Quỹ phát triển KH&CN để đầu t− cho nghiên cứu KH&CN trong các tr−ờng đại học Để thực hiện chủ tr−ơng x< hội hoá hoạt động KH&CN, gắn phát triển KH&CN với phát triển giáo dục- đào tạo, đảm bảo cho phát triển giáo dục- đào tạo là đào tạo nguồn lực cho các thành phần kinh tế, cần tạo điều kiện để các thành phần kinh tế và x< hội đầu t− và trí tuệ để phát triển khoa học- công nghệ. Điều này đòi hởi phải có cơ chế tài chính đối với mọi thành phần kinh tế, mọi tổ chức khi sử dụng nguồn nhân lực đ−ợc đào tạo phải trả phí đào tạo. Đây là một nguồn quan trọng để tăng tỷ trọng đầu t− cho KH&CN hiÖn nay. Muốn vậy, cần áp dụng quy định đối với các Tổng công ty phải trích một tỷ lệ % trên tổng doanh thu (hoặc % trích từ lợi nhuận tr−ớc thuế) để đầu t− nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới và nghiên cứu đổi mới quy trình c«ng nghÖ. Cho phÐp doanh nghiÖp ®−îc h¹ch to¸n c¸c kho¶n chi cho ph¸t triÓn KH&CN vào giá thành sản phẩm, đ−ợc h−ởng chế độ khấu hao nhanh đối với khoản đầu t− vào công nghệ nhằm khuyến khích thay đổi công nghệ mới. Các doanh nghiệp có ch−ơng trình, dự án, đề tài, nghiên cứu KH&CN thuộc lĩnh vực −u tiên và hợp tác với các tr−ờng đại học để thực hiện đ−ợc.

(156) 156 Nhµ n−íc xem xÐt ®−a vµo danh môc c¸c nhiÖm vô KH&CN cÊp kinh phÝ toµn bé hoÆc mét phÇn theo c¬ chÕ "cïng gãp vèn". Thứ năm, phát triển mạnh mẽ hoạt động của các tổ chức hiệp hội, các quỹ sáng tạo KH&CN để tạo nguồn tài chính đầu t− cho KH&CN trong các tr−ờng đại học. Cụ thể là: - Xây dựng cơ chế để các tổ chức x` hội, các hiệp hội và các doanh nghiệp tham gia và hỗ trợ tài chính cho hoạt động đào tạo và nghiên cứu khoa học của các tr−ờng đại học. Hiện nay trên đất n−ớc ta có nhiều tổ chức x< hội, hiệp hội nghề nghiệp. Song vai trò tác động của các tổ chức x< hội, c¸c hiÖp héi tíi nhµ tr−êng ch−a thËt râ rµng. VÒ c¬ b¶n, c¸c tæ chøc x< héi, các hiệp hội hiện vẫn đứng ngoài hoạt động của nhà tr−ờng về đào tạo và nghiªn cøu khoa häc. Không chỉ các tổ chức x< hội, các hiệp hội mà tác động của các doanh nghiệp đối với hoạt động đào tạo và nghiên cứu của các tr−ờng đại học vẫn còn rất hạn chế. Các ch−ơng trình nghiên cứu, đặc biệt là nghiên cứu ứng dông vÉn thiÕu sù tham gia cña c¸c doanh nghiÖp. Vấn đề đặt ra là chúng ta thiếu một cơ chế để các tổ chức x< hội, các hiệp hội và các doanh nghiệp tham gia vào hoạt động đào tạo và nghiên cứu khoa học của các tr−ờng đại học. V× thÕ chóng t«i khuyÕn nghÞ, Nhµ n−íc sím nghiªn cøu vµ ban hành cơ chế để các tổ chức x< hội, các hiệp hội nghề nghiệp, các doanh nghiệp tham gia vào việc đề xuất và đánh giá hoạt động đào tạo và nghiên cứu khoa học của các tr−ờng đại học; Đồng thời, có cơ chế để các tổ chức x< hội, các hiệp hội nghề nghiệp và các doanh nghiệp huy động nguồn tài chính ngoài NSNN tài trợ cho hoạt động đào tạo và nghiên cứu khoa học của các tr−ờng đại học..

(157) 157 - Cần khuyến khích phát triển mạnh mẽ các Quỹ hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Ngoài quỹ sáng tạo kỹ thuật Việt Nam hiện nay, cÇn khuyÕn khÝch c¸c tæ chøc x< héi, c¸c hiÖp héi ph¸t triÓn c¸c quü ph¸t triÓn khoa häc theo lÜnh vùc, ch¼ng h¹n Héi khoa häc kinh tÕ ViÖt Nam cã thÓ x©y dùng Quü ph¸t triÓn khoa häc kinh tÕ nh»m tµi trî cho c¸c nghiªn cøu trong lÜnh vùc kinh tÕ. VÒ nguyªn t¾c, nguån tµi chÝnh cña c¸c Quü nµy tõ ngoài NSNN, huy động từ sự đóng góp của các doanh nghiệp, các tổ chức x< héi, hiÖp héi, nh÷ng ng−êi h¶o t©m trong n−íc còng nh− n−íc ngoµi. Tuy nhiªn, NSNN cã thÓ hç trî nguån tµi chÝnh cho c¸c Quü nµy víi ®iÒu kiÖn c¸c nguồn hỗ trợ đó đ−ợc sử dụng để đầu t− cho các ch−ơng trình, đề tài nghiên cứu của các tr−ờng đại học. - Cần cải tiến hoạt động của Quỹ phát triển tài năng sinh viên trong nhà tr−ờng. Vấn đề then chốt là cải tổ ph−ơng thức quản lý quỹ hiện nay, xoá bá tÝnh hµnh chÝnh ho¸ trong qu¶n lý c¸c Quü, ®−a nh÷ng ng−êi thËt sù cã tâm huyết, có thời gian và điều kiện tham gia ban quản lý Quỹ. Từ đó, cần mở rộng phạm vi hoạt động; mở rộng nguồn tài chính huy động từ x< hội, các doanh nghiệp, các tổ chức và cá nhân trong n−ớc và n−ớc ngoài; mở rộng đối t−îng thô h−ëng, kh«ng chØ sinh viªn chÝnh quy mµ cßn cho c¶ sinh viªn t¹i chức, bằng hai, hoàn chỉnh kiến thức, sinh viên sau đại học (cao học và nghiên cøu sinh); më réng lÜnh vùc tµi trî, kh«ng chØ tµi trî cho ng−êi häc giái mµ cÇn tµi trî cho sinh viªn cã nhiÒu thµnh tÝch trong nghiªn cøu khoa häc. Thø s¸u, t¨ng c−êng khai th¸c c¸c nguån vèn ngoµi n−íc Nhà n−ớc tạo cơ sở pháp lý cho các tr−ờng đại học khai thác nguồn ngoài n−ớc từ hoạt động hợp tác quốc tế bằng nhiều hình thức khác nhau: hợp tác nghiên cứu, đào tạo song ph−ơng, đa ph−ơng, khuyến khích các nhà khoa học n−ớc ngoài đến làm việc. Muốn vậy, cần thực hiện những gi¶i ph¸p nh−:.

(158) 158 1) Nâng cao năng lực hợp tác quốc tế của đội ngũ cán bộ KH&CN. Hiện nay, ở nhiều tr−ờng đại học đang gặp khó khăn trong việc hợp tác quốc tế về nghiên cứu khoa học. Vấn đề là ở chỗ các nhà khoa học đầu ngành khó khăn về ngoại ngữ trong khi số đông cán bộ khoa học trẻ, có trình độ về ngoại ngữ nh−ng kinh nghiệm và trình độ khoa học còn hạn chế. Vì thế, để tăng c−êng n¨ng lùc hîp t¸c quèc tÕ trong nghiªn cøu khoa häc, mét mÆt c¸c tr−ờng đại học cần có kế hoạch bồi d−ỡng đội ngũ, bổ sung những hạn chế của đội ngũ khoa học theo từng lứa tuổi. Mặt khác, cần có sự kết hợp giữa hai độ tuổi này để khai thác thế mạnh và khắc phục yếu điểm của mỗi độ tuổi. 2) Cho phÐp c¸c tæ chøc, c¸ nh©n n−íc ngoµi thµnh lËp tæ chøc KH&CN tại Việt Nam d−ới hình thức hợp tác liên kết giữa các tr−ờng đại học ViÖt Nam vµ n−íc ngoµi, c¸c tæ chøc KH&CN 100% vèn n−íc ngoµi. 3) KhuyÕn khÝch vµ hç trî c¸c nhµ khoa häc thùc hiÖn c¸c dù ¸n nghiên cứu d−ới hình thức hợp tác nghiên cứu KH&CN theo Nghị định th− với các n−ớc, hợp tác song ph−ơng, đa ph−ơng, tham gia các ch−ơng trình, đề tµi dù ¸n cña c¸c tæ chøc quèc tÕ nh− WB, ADB, JB, JICA, UNDP,... 4) Xây dựng những quy định thống kê, báo cáo từ cơ sở về việc khai th¸c nguån tµi chÝnh tõ c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n quèc tÕ. 3.2.1.3. Giải pháp tăng nguồn tài chính để phát triển khoa học cơ bản trong các tr−ờng đại học. [43] N−ớc ta có một đội ngũ các bộ NCCB đông đảo đ−ợc đào tạo t−ơng đối hÖ thèng ë Liªn X« cò vµ c¸c n−íc §«ng ¢u tr−íc ®©y trong hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc khoa häc c¬ b¶n; Cã sù quan t©m cña nhµ n−íc, ®Çu t− kinh phÝ cho nghiên cứu cơ bản ngày càng tăng từ năm 2001 đến nay. Một số cơ sở (Khoa VËt lý, Tr−êng §HKHTN, §HQGHN, ViÖn KHTN&CN Quèc gia, mét sè.

(159) 159 viÖn cña ngµnh Y, D−îc...) ®< cã c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ tèt (®−îc ®Çu t− trong n−íc hay tõ n−íc ngoµi) Tuy nhiªn nh÷ng n¨m qua, sù ph¸t triÓn cña nghiªn cøu c¬ b¶n ë n−íc ta còn hạn chế. Nhà n−ớc tuy có quan tâm nh−ng ch−a có các định h−ớng cụ thể có tính lâu dài, chiến l−ợc và đầu t− thích đáng. Sự hỗ trợ ch−a đồng bộ (mới chỉ đơn thuần về kinh phí, không có trang thiết bị) nên phần lớn các đề tài chỉ mang tính chất “xoá đói, giảm nghèo”. Đội ngũ cán bộ NCCB nói chung có tuổi đời cao vì thế có nguy cơ hững hụt đội ngũ khoa học kế cận. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, khi n−íc ta cßn lµ mét trong nh÷ng n−íc nghÌo nhÊt thÕ giíi, nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn sang mét c¬ chÕ míi, nhµ n−íc ch−a cã kh¶ n¨ng ®Çu t− nhiÒu cho KHCN nãi chung vµ cho NCCB nãi riªng. Kinh phí cho các đề tài quá thấp, nhiều chỗ chỉ để “xoá đói giảm nghèo”. Điều kiện trang thiết bị nhìn chung nghèo nàn, thiếu đồng bộ. Ch−a có sự chỉ đạo nhất quán từ phía nhà n−ớc để thành lập các cơ sở, các tập thể tập trung NCCB. V× vËy, NCCB cßn mang tÝnh t¶n m¹n, c¸ thÓ. L−¬ng c¸n bé khoa häc quá thấp để họ có thể chuyên tâm và sự sáng tạo khoa học – yếu tố quan trọng cña NCCB. Kh«ng cã ch−¬ng tr×nh NCCB cho khoa häc XH&NV lµm cho lĩnh vực NC này bị bỏ trống. Ch−a có cơ chế tài chính để huy động đội ngũ sinh viªn sau §H, nhÊt lµ NCS vµ thùc tËp sinh sau tiÕn sÜ tham gia cã hiÖu quả nhất vào các NCCB để tạo ra hiệu quả kép cho các hoạt động này nh− ở c¸c n−íc tiªn tiÕn kh¸c. Cơ chế quản lý tài chính và tiến độ cấp phát hàng năm còn nhiều bất cập, ch−a phù hợp với các hoạt động sáng tạo của khoa học, nhất là KHCB Vì thế để tăng nguồn tài chính để phát triển khoa học cơ bản trong các tr−ờng đại học chúng tôi khuyến nghị: - Cần nhanh chóng chuẩn bị và đ−a vào hoạt động Quỹ KHCN. Cần tận dụng tèt ®a c¸c kinh nghiÖm cña H§KHTN vµ c¸c bµi häc kinh nghiÖm vÒ tæ chøc & qu¶n lý của các quỹ n−ớc ngoài, nhất là các qũi đ< có quan hệ hợp tác với Hội đồng..

(160) 160 - Đẩy nhanh tiến độ triển khai cải cách giáo dục đại học đặc biệt là công tác xây dựng các tr−ờng đại học định h−ớng nghiên cứu. Tập trung xây dựng hệ thống NCKH, nhất là NCCB trong các tr−ờng đại học và một số viện nghiên cứu chuyên ngành nhằm kết hợp chặt chẽ giữa nghiên cứu khoa học và giảng dạy đại học, giữa viện nghiên cứu và tr−ờng đại học. Mạnh dạn chuyển một số viện nghiên cứu về các tr−ờng đại học và cho phép viện nghiên cứu mở các trung tâm đào tạo sau đại học. - Nhµ n−íc cÇn ®Çu t− h¬n cho NCCB vµ hÖ thèng nµy cÇn ®−îc tæ chøc l¹i cho phï hîp víi tÝnh chÊt cña nã vµ cÇn cã c¸c ®Çu t− “bao cÊp” mét cách đồng bộ (theo tinh thần của Nghị định 115). - §æi míi toµn diÖn c«ng t¸c tæ chøc vµ qu¶n lý chu kú dù ¸n tõ kh©u xác đinh nhiệm vụ, tuyển chọn, tổ chức thực hiện, giám sát, đánh giá và nghiệm thu đảm bảo tính hệ thống, khách quan, thực tiễn và hiệu quả. - NCCB là nghiên cứu đỉnh cao, nhằm phát hiện ra những điều mới cho KH hay cho thực tế (địa ph−ơng, vùng, quốc gia...). Vì vây, cần phải đ−ợc tiến hành một cách th−ơng xuyên, liên tục, dài hơn (có giai đoạn). Vì vậy, Nhà n−ớc cần đảm bảo kinh phí và đầu t− đồng bộ để đào tạo con ng−ời, kinh phí nghiên cứu và trang thiết bị cho lo¹i nghiªn cøu nµy; - T¨ng c−êng hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc KHCB, thu hót sù tham gia cña c¸c nhµ khoa häc quèc tÕ hµng ®Çu vµ trÝ thøc ViÖt kiÒu trong viÖc ph¸t triÓn KHCB ë ViÖt Nam. Xóc tiÕn th−êng xuyªn c¸c héi nghÞ, héi th¶o quèc tÕ t¹i ViÖt Nam vµ cö c¸n bé tham gia c¸c héi nghÞ khoa häc quèc tÕ. X©y dựng tại Việt Nam một số trung tâm nghiên cứu và đào tạo hàng đầu của §«ng Nam ¸ trong lÜnh vùc KHCB. - Thành lập Quỹ nghiên cứu cơ bản thay thế cho hình thức Hội đồng Khoa học Tự nhiên hiện nay, nhằm cấp phát kinh phí nghiên cứu trực tiếp đến ng−êi nghiªn cøu..

(161) 161 - CÇn t¨ng møc ®Çu t− tµi chÝnh cho c¸c nghiªn cøu c¬ b¶n cña c¸c tr−ờng đại học. Trong gia đoạn 2001-2005, tổng đầu t− tài chính từ NSNN cho KH&CN trong các tr−ờng đại học là 136.100 triệu, trong đó, 27.730 triệu cho khoa học cơ bản, chiếm khoảng 20,5%. Đối với các tr−ờng đại học, mức đầu t− nh− thế là thấp, ch−a sử dụng đ−ợc trí tuệ đội ngũ. Trong những năm tíi, tû lÖ nµy cÇn tiÕp tôc ®−îc n©ng lªn. - Cần chú ý đẩy mạnh đẩy mạnh đồng bộ NCCB trong tất cả các lĩnh vùc khoa häc tù nhiªn, khoa häc x< héi vµ nh©n v¨n. Sím kh¾c phôc t×nh tr¹ng bá trèng NCCB trong lÜnh vùc khoa häc x< héi vµ nh©n v¨n hiÖn nay. 3.2.1.4. Giải pháp huy động nguồn tài chính cho khoa học từ quỹ tự có cña nhµ tr−êng. Cùng với việc tăng quyền tự chủ của các tr−ờng đại học, nguồn thu từ đào tạo và nghiên cứu khoa học sẽ tăng lên. Do đó, ngoài việc chi tr¶ tiÒn l−¬ng cho c¸n bé, gi¶ng viªn, c«ng nh©n viªn nhµ tr−êng vµ thùc hiÖn trÝch nép c¸c quü theo quy chÕ tµi chÝnh hiÖn hµnh, nguån tµi chÝnh cña c¸c tr−êng ®Çu t− cho nghiªn cøu khoa häc còng sÏ t¨ng lªn. C¸c tr−ờng sẽ có điều kiện để đầu t− cho đội ngũ nâng cao năng lực nghiên cøu khoa häc nhiÒu h¬n tõ nguån quü cña hä. Trong những năm qua, ở một số tr−ờng đại học đ< chú ý đầu t− cho khoa häc tõ nguån quü tù cã cña tr−êng. Ch¼ng h¹n, trong nh÷ng n¨m 1996-2003, hµng n¨m Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n ®Çu t− cho hoạt động khoa học và biên soạn giáo trình của tr−ờng một l−ợng kinh phí bằng khoảng 1,5 đến 2 lần số kinh phí do Bộ GD&ĐT đầu t− cho khoa học cho tr−ờng. Nhờ đó, hoạt động nghiên cứu khoa học của tr−ờng Đại học Kinh tế quốc dân phát triển khá mạnh, có nhiều đóng góp cho sự phát triển khoa học kinh tế của cả n−ớc, đóng góp cho Đảng và Nhà n−ớc những cơ sở khoa học xác đáng để đổi mới cơ chế, chính sách quản.

(162) 162 lý nÒn kinh tÕ ViÖt Nam phï hîp víi ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng định h−ớng x< hội chủ nghĩa. Tuy nhiªn, sè tr−êng cã chÝnh s¸ch hç trî nh− thÕ lµ ch−a nhiÒu. Chẳng hạn, theo báo cáo của 9 tr−ờng đại học khối kinh tế, trong 5 năm 20012005, có 6 tr−ờng dùng quỹ tự có của tr−ờng để hỗ trợ cho hoạt động KH&CN với tổng số là gần 6,4 tỷ đồng, gần bằng 7% tổng đầu t− toàn x< hội cho KH&CN cña khèi. Vì thế, việc làm này cần đ−ợc tiến hành ở tất cả các tr−ờng đại học. Muốn vậy, cần nghiên cứu và quy định về tỷ lệ trích lập từ quỹ tự có của tr−ờng để hỗ trợ cho các đề tài, ch−ơng trình nghiên cứu khoa học để nâng mức đầu t− cho đề tài cấp Bộ hoặc đầu t− cho đề tài cấp tr−ờng, từ đó nâng cao chÊt l−îng c¸c c«ng tr×nh ngiªn cøu khoa häc. Theo chóng t«i, tû lÖ nµy Ýt nhất bằng 50% tỷ lệ mà Ngân sách nhà n−ớc chi hàng năm cho hoạt động KH&CN. 3.2.2. Nhãm gi¶i ph¸p sö dông cã hiÖu qu¶ nguån tµi chÝnh tõ Ngân sách nhà n−ớc cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. 3.2.2.1 Giải pháp đổi mới cơ chế phân bổ nguồn đầu t− tài chính từ ngân sách nhà n−ớc đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Điều này phải đ−ợc đặt trong ch−ơng trình tổng thể đổi mới cơ chế phân bæ NSNN cho KH&CN nãi chung. Hµng n¨m Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o phèi hîp cïng c¸c bé bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−, bé Tµi chÝnh vµ các Bộ ngành có liên quan thống nhất để xây dựng dự toán phân bổ ngân sách giành cho khối đại học, trong đó có kinh phí cho KH&CN; Xây dựng dự toán ng©n s¸ch cña ngµnh Gi¸o dôc vµ §µo t¹o vÒ KH&CN trªn c¬ së g¾n viÖc x©y dùng dù to¸n NSNN cho KH&CN víi viÖc x©y dùng c¸c nhiÖm vô KH&CN; Thùc hiÖn ph©n bæ vµ qu¶n lý ng©n s¸ch dµnh cho KH&CN theo kÕ ho¹ch vµ quy định chung..

(163) 163 Trong thêi gian tíi, cÇn cã sù phèi hîp ngay tõ ®Çu trong viÖc ph©n bæ vèn ®Çu t− x©y dùng c¬ b¶n dµnh cho KH&CN nh»m g¾n kÕ ho¹ch ®Çu t− víi các định h−ớng −u tiên phát triển KH&CN, tránh tình trạng "cát cứ" hiện nay. Trong nguån tµi chÝnh cho nghiªn cøu khoa häc cÊp bé, tr−íc hÕt cÇn giành một l−ợng kinh phí đầu t− cho các nhiệm vụ do các bộ, ngành đề xuất để tập trung giải quyết những ch−ơng trình, đề tài có tầm quan trọng cho sự ph¸t triÓn cña bé, ngµnh. Trong việc phân bổ nguồn tài chính cho hoạt động nghiên cứu khoa học theo đơn vị tr−ờng, cần căn cứ vào số l−ợng và chất l−ợng các nhà khoa học trong các cơ sở đào tạo và nghiên cứu khoa học. Tr−ờng nào có đội ngũ giảng viên và cán bộ khoa khoa học cơ hữu có trình độ khoa học, tr−ớc hết là học hàm giáo s−, phó giáo s−, có trình độ tiến sỹ nhiều hơn thì đ−ợc phân bổ nguån kinh phÝ cho khoa häc lín h¬n. Nhà n−ớc giành kinh phí cần thiết cho các khâu hình thành, xác định nhiệm vụ KH&CN, tuyển chọn đề tài, dự án và đánh giá nghiệm thu kết quả nghiên cứu để nâng cao chất l−ợng khoa học của các khâu này, đồng thời có c¬ chÕ sau nghiÖm thu kÕt qu¶ nghiªn cøu nh»m n©ng cao tû lÖ kinh phÝ NSNN hỗ trợ cho các hoạt động triển khai, thích nghi ứng dụng công nghệ nhằm đ−a nhanh thành quả KH&CN vào sản xuất và đời sống. Trên cơ sở đó, cần tiếp tục đổi mới cơ chế phân bổ nguồn tài chính của các Bộ, ngành, Uỷ ban nhân dân các tỉnh cho các tr−ờng đại học trực thuéc nh»m khuyÕn khÝch s¸ng t¹o cña nhµ khoa häc, tÝnh tù chñ cña c¸c tæ chøc nghiên cứu và phát triển thông qua việc áp dụng cơ chế cạnh tranh bình đẳng. Bên cạnh việc cấp phát tài chính theo đơn vị Tr−ờng nh− hiện nay, chúng tôi đề nghị cần áp dụng hình thức hỗ trợ tài chính cho cá nhân các nhà khoa học, trên cơ sở những nhiệm vụ đề tài do các cá nhân đề xuất, đ−ợc cơ quan qu¶n lý khoa häc cã thÈm quyÒn chÊp thuËn..

(164) 164 3.2.2.2. Xây dựng Quỹ phát triển hoạt động KH&CN cho các tr−ờng đại học. ở n−ớc ta, Quỹ phát triển hoạt động KHCN, đ−ợc xác định trong Luật KHCN và Quỹ hỗ trợ phát triển KHCN, đ−ợc xác định trong Luật Khuyến khích đầu t− trong n−ớc. Tuy vậy, cho đến nay tuy đ< đ−ợc thành lập nh−ng trên thực tế 2 quỹ này vẫn ch−a đi vào hoạt động. Đối với hoạt động KH&CN của cả n−ớc, ngoài một số quỹ hoặc mét sè kho¶n tiÒn mang tÝnh chÊt quü ra, nh− Quü hç trî s¸ng t¹o kü thuËt ViÖt Nam (VIFOTEC), kho¶n kinh phÝ hç trî KH&CN n»m ë kho b¹c Nhµ n−íc do Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng tr−íc ®©y, Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ hiÖn nay vµ c¸c së KH&CN lµ chñ tµi kho¶n, th× míi chØ cã tổ chức ngân hàng thực tế làm trung gian tài chính cho một số hoạt động liªn quan tíi KH&CN. Nhµ n−íc ta ®< cã mét lo¹t c¸c v¨n b¶n ph¸p quy (Luật, Nghị định, Quyết định, Thông t−) quy định hình thành một số tổ chức trung gian tài chính cho hoạt động KH&CN. Khái quát văn bản có liên quan tới quỹ hỗ trợ hoạt động KH&CN và đối chiếu với thực tế thực hiện thời gian qua ở n−ớc ta do một đề tài nghiên cứu thực hiện trong năm 1999 ®< rót ra nhËn xÐt sau: [65] - Tác động của các quỹ hoặc các khoản tiền mang tính chất quỹ còn yếu đối với việc hỗ trợ hoạt động KH&CN, còn rất hạn hẹp về nguồn, hạn chế về phạm vi hoạt động, thiếu tổ chức bộ máy thích hợp để duy trì và ph¸t triÓn. - Các quy định về quỹ hỗ trợ hoạt động KH&CN còn mang tính chất riªng rÏ cho tõng lÜnh vùc (c¬ quan R&D, doanh nghiÖp,...) thiÕu mèi liªn kÕt, phối hợp để bổ sung cho nhau cả trong việc tạo nguồn, cũng nh− trong sử dông. C¬ chÕ qu¶n lý quü hoÆc c¸c kho¶n tiÒn mang tÝnh chÊt quü cßn mang.

(165) 165 nhiÒu tÝnh chÊt hµnh chÝnh, ch−a chó ý tíi yªu cÇu vÒ lùa chän hç trî dùa trªn cơ sở cạnh tranh bình đẳng, công khai. - Còn thiếu cơ sở pháp lý đầy đủ cho việc tổ chức hình thành các quỹ hỗ trợ hoạt động KH&CN của Nhà n−ớc ở các cấp (quốc gia, bộ, địa ph−ơng). HiÖn t¹i LuËt Ng©n s¸ch Nhµ n−íc kh«ng cho phÐp c¸c bé dïng nguån kinh phí có tính chất ngân sách để trích lập quỹ. Nh− vËy, ë n−íc ta míi cã mÇm mèng h×nh thµnh Quü hç trî ho¹t động KH&CN có nguồn vốn trích từ ngân sách Nhà n−ớc, trong thực tế chỉ tồn tại các khoản kinh phí trong mục lục ngân sách để chi cho một số nhiệm vô KH&CN. H¬n n÷a, quü nµy kh«ng ph¶i cña Nhµ n−íc (tæ chøc phi ChÝnh phủ) và đ−ợc thành lập theo đúng tính chất của quỹ là Quỹ hỗ trợ sáng tạo kỹ thuËt ViÖt Nam (VIFOTEC). Nh−ng ®©y lµ mét tæ chøc quy m« nhá víi nguån kinh phÝ kh«ng lín, dùa chñ yÕu vµo tiÒn quyªn gãp, nªn vai trß trong hỗ trợ sự nghiệp KH&CN mới chỉ mang tính động viên, tuyên truyền trong viÖc trao mét sè gi¶i th−ëng KH&CN. Để hỗ trợ hoạt động KH&CN, hiện nay, Nhà n−ớc ta đ< thành lập Quỹ phát triển KH&CN quốc gia. Hiện nay Quỹ đ< đi vào hoạt động.Với việc thµnh lËp Quü ph¸t triÓn KH&CN quèc gia, chóng t«i khuyÕn nghÞ thµnh lËp Quỹ phát triển KH&CN các tr−ờng đại học. Quỹ này nằm trong hệ thống Quỹ phát triển KH&CN quốc gia. Và về cơ bản đ−ợc tổ chức hoạt động theo nh÷ng nguyªn t¾c cña Quü ph¸t triÓn KH&CN quèc gia. §Ó khuyÕn khÝch ®−îc sù s¸ng t¹o cña c¸c nhµ khoa häc, tËp trung đ−ợc trí tuệ của những nhà khoa học có trình độ cao, chúng tôi cho rằng, việc giành một phần kinh phí nhất định cho những đề xuất mang tính cá nh©n cña nhµ khoa häc lµ rÊt cÇn thiÕt. Nhµ n−íc cÇn nghiªn cøu cã những quy định để thu hút đ−ợc các nhà khoa học này, có thể họ là đ−ơng nhiÖm, nh−ng còng cã thÓ ®< nghØ h−u, cã thÓ thuéc c¸c tr−êng c«ng hoÆc.

(166) 166 tr−ờng t−, nếu có những đề tài nghiên cứu có ý nghĩa sẽ đ−ợc sự hỗ trợ kinh phÝ nghiªn cøu cña nhµ n−íc. §Ó lµm ®−îc nh− vËy, cÇn nghiªn cøu h×nh thµnh Quü hç trî ho¹t động khoa học cấp Bộ, đặt trong hệ thống Quỹ phát triển khoa học quốc gia. Một phần nguồn tài chính cho Quỹ hoạt động là từ NSNN cho khoa học cấp Bé, phÇn cßn l¹i tõ c¸c nguån kh¸c tõ x< héi, c¸c tæ chøc, c¸c doanh nghiÖp vµ tõ n−íc ngoµi... 3.2.2.3. X©y dùng c¬ chÕ phèi hîp sö dông nguån tµi chÝnh cho nghiên cứu mục tiêu, nội dung ch−ơng trình đào tạo, đào tạo sau đại học với nghiên cứu khoa học trong các tr−ờng đại học. Nh− ®< nãi, hiÖn nay cßn thiÕu sù phèi hîp gi÷a nghiªn cøu khoa häc với việc xây dựng ch−ơng trình, giáo trình và đào tạo nguồn nhân lực chất l−ợng cao, đào tạo sau đại học. Sự phối hợp này trên cả hai ph−ơng diện là tổ chức thực hiện nhiệm vụ và sử dụng nguồn tài chính cho các hoạt động này. Vì thế, cần có sự nghiên cứu cơ chế phối hợp hai hoạt động đó. Liên quan đến vấn đề này, chúng tôi khuyến nghị: Thứ nhất, có sự thống nhất chỉ đạo việc phối hợp giữa hai hoạt động nµy tõ c¸c c¬ quan qu¶n lý vÜ m«, bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ vµ bé Tµi chÝnh. Thứ hai, Hội đồng khoa học và đào tạo trong mỗi tr−ờng đại học quyết định thống nhất các vấn đề nghiên cứu khoa học và nghiên cứu đề tài luận văn thạc sỹ, tiến sỹ, biên soạn mục tiêu, ch−ơng trình giáo trình đào t¹o,.. hµng n¨m còng nh− dµi h¹n; §ång thêi thèng nhÊt kÕ ho¹ch nguån nh©n lùc thùc hiÖn. Thứ ba, trên cơ sở đó, có sự phối hợp chặt chẽ thống nhất sử dụng nguồn tài chính cho cả hai hoạt động này ngay từ các cơ sở..

(167) 167 3.2.2.4. Xây dựng và áp dụng cơ chế quản lý tài chính đối với các tr−ờng đại học nhằm mở rộng quyền tự chủ tài chính đối với các tổ chức nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn. Cải tiến thủ tục cấp, quyết toán kinh phí, đánh giá, nghiệm thu nhằm gắn kinh phí với chất l−ợng đề tài, nhiệm vụ nghiên cứu. Trong xu h−íng ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr−êng, c¸c s¶n phÈm nghiªn cøu khoa häc còng lµ hµng ho¸, mÆc dï chñ yÕu lµ lo¹i hµng ho¸ c«ng céng. Lµ hµng ho¸, s¶n phÈm nghiªn cøu khoa häc còng ph¶i cã gi¸ c¶. Gi¸ c¶ nµy ®−îc hình thành theo nguyên tắc thoả thuận giữa nhà n−ớc - ng−ời đặt hàng và nhà khoa học, ng−ời thực hiện các công trình nghiên cứu. Nhà n−ớc đặt hàng, đặt mức kinh phí, nhà khoa học tính toán và ký kết hợp đồng với nhà n−ớc. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, vÒ c¬ b¶n chóng ta còng ®ang chuyÓn sang thùc hiện theo h−ớng này. Nh−ng do những quy định hành chính, nhất là về tài chÝnh cßn phøc t¹p, ch−a phï hîp, viÖc qu¶n lý tµi chÝnh võa kh«ng g¾n víi chất l−ợng sản phẩm nghiên cứu, vừa phức tạp trong quy định về thủ tục, hoá đơn, chứng từ nên hoạt động nghiên cứu khoa học đang gặp nhiều khó khăn. Nh− đ< nói, do đặc điểm của lao động nghiên cứu nên việc định l−ợng rất khó khăn, do đó, để vừa kiểm soát đ−ợc nguồn đầu t− tài chính, đảm bảo hiệu quả của đầu t−, vừa đơn giản trong việc thanh toán cần phải đổi mới những quy định về quản lý nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN. Qua nhiều lần đổi mới, gần đây nhất, ngày 4/10/2006, Bộ Tài chính, Bộ Khoa học vµ C«ng nghÖ ®< ban hµnh Th«ng t− liªn tÞch sè 93/2006/TTLT/BTC-BKHCN (gọi tắt là Thông t− 93) h−ớng dẫn chế độ khoán kinh phí của đề tài, dự án KH&CN sö dông NSNN. Th«ng t− 93 ®< cô thÓ ho¸ mét b−íc vÒ c¬ chÕ giao quyÒn tù chñ trong tµi chÝnh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ. C¸c gi¶i ph¸p ”kho¸n” trong Th«ng t− 93 ®< thÓ hiện đ−ợc cơ chế quản lý tài chính đối với kinh phí của đề tài, dự án KH&CN,.

(168) 168 ”thông thoáng” so với quy định hiện hành. Cụ thể, những −u điểm của Thông t− 93 so với các quy định tr−ớc đó là: - Về nguyên tắc sử dụng kinh phí. Chủ nhiệm, tổ chức chủ trì đề tài, dù ¸n ®−îc t− chñ trong sö dông nguån kinh phÝ ®−îc giao kho¸n, cã thÓ ®−îc chi cao hơn hoặc thấp hơn định mức của Nhà n−ớc. - Theo Th«ng t− 93, trong khu«n khæ kinh phÝ ®−îc giao kho¸n, tæ chøc vµ c¸ nh©n chñ tr× ®−îc quyÒn tù ®iÒu chØnh kinh phÝ gi÷a c¸c nhãm môc chi. §iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ®iÒu chØnh, bæ sung trong qu¸ tr×nh triÓn khai thực hiện đề tài, dự án. - Về chứng từ thanh quyết toán kinh phí, tr−ớc đây quy định phải có kèm theo dự toán chi tiết các khoản chi; giải trình các khoản chi đề nghị quyết toán, một số tr−ờng hợp đòi hỏi phải nộp toàn bộ sản phẩm của hợp đồng. Nay theo Thông t− 93, quy định đối với hợp đồng lao động, hợp đồng đặt hàng nghiên cứu, chứng từ quyết toán gồm phiếu chi tiền (hoặc phiếu thu), bản hợp đồng và bản thanh lý hợp đồng có xác nhận của chủ nhiệm đề tài, dự án về mức độ đáp ứng yêu cầu đối với sản phẩm nghiên cứu. - Tr−ớc đây, với số d− dự toán, số d− tạm ứng kinh phí đến cuối năm phải trả lại cho ngân sách nhà n−ớc, không đ−ợc chuyển tiếp sang năm sau để thực hiện. Nay theo Thông t− 93, chủ nhiệm, cơ quan chủ trì đề tài, dự án chỉ cần báo cáo để kho bạc xác nhận số d− và đ−ợc chuyển sang năm sau mà không cần phải xin cơ quan quản lý có thẩm quyền phê duyệt đề tài, dự án và c¬ quan tµi chÝnh cÊp trªn. - Điều rất mới là Thông t− 93 đ−a ra chế tài đối với đề tài, dự án, cụ thể ho¸ møc xö lý vµ tr¸ch nhiÖm cña tæ chøc vµ c¸ nh©n kh«ng hoµn thµnh nhiÖm vụ theo hợp đồng. Đồng thời có quy định cụ thể, rõ ràng việc công khai trong và ngoài tổ chức chủ trì về nội dung, sản phẩm và kinh phí của đề tài..

(169) 169 Cã thÓ nãi, Th«ng t− 93 lµ mét b−íc tiÕn míi trong c«ng t¸c qu¶n lý tài chính về KH&CN nói chung, trong đó có các tr−ờng đại học, vừa đảm bảo cho Nhµ n−íc kiÓm so¸t ®−îc nguån vèn ®Çu t− vµ s¶n phÈm khoa häc ®−îc t¹o ra tõ c¸c nhµ khoa häc vµ c¸c tæ chøc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn, c¸c doanh nghiÖp khoa häc, võa t¨ng c−êng tÝnh tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña c¸c chñ nhiệm và các tổ chức chủ trì đề tài, dự án; đồng thời một b−ớc đ< đơn giản thủ tục hành chính, giảm bớt phiền hà và khắc phục tình trạng đối phó trong thanh quyÕt to¸n tµi chÝnh hiÖn nay. Tuy nhiªn, theo tinh thÇn Th«ng t− nµy, vẫn còn những quy định khó thực hiện. Cụ thể là: - Việc quy định quyết toán theo quý, năm là không phù hợp với đặc thù hoạt động KH&CN và không thực tế với việc cấp phát tài chính th−ờng chậm trễ nh− hiện nay. Do đó, để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các chủ nhiệm và các cơ quan chủ trì đề tài thì chỉ nên báo cáo quyết toán một lần khi kết thúc đề tài. - Trong ph−¬ng thøc giao kho¸n vÉn cßn yªu cÇu cã chøng tõ quyÕt toán, do đó vẫn còn phức tạp. Vì thế, tối −u hơn là nên dùng ph−ơng thức khoán gọn về kinh phí cho các đề tài và nhiệm vụ nghiên cứu khoa học. - Trong viÖc ph©n cÊp quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm, theo Th«ng t− 93 th× c¶ tæ chức và cá nhân chủ trì đều có trách nhiệm trong việc sử dụng kinh phí. Nh− vây, về lý thuyết, Thông t− này đảm bảo tăng c−ờng trách nhiệm của cá nhân chủ nhiệm vµ c¸c c¬ quan chñ tr× trong viÖc thùc hiÖn sö dông nguån tµi chÝnh. Song thùc tÕ, khi kh«ng hoµn thµnh nhiÖm vô, ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh ph¶i lµ c¸ nh©n chñ nhiệm đề tài, chứ không phải là tổ chức chủ trì. Việc quy định tổ chức và cá nhân đồng trách nhiệm về việc sử dụng kinh phí của đề tài, dự án có nguy cơ làm cho các cá nhân nhà khoa học không chủ động trong việc triển khai nhiệm vụ và làm cho tính trách nhiệm của họ không cao. Vì thế, cần giao cho chủ nhiệm đề tài dự án có toµn quyÒn trong viÖc sö dông kinh phÝ. Vµ nh− thÕ, trong tr−êng hîp kh«ng hoµn.

(170) 170 thành nhiệm vụ, chủ nhiệm đề tài, dự án không những phải chịu trách nhiệm nộp hoàn trả số kinh phí theo quy định, mà còn có những hình thức khác nh− xem xét mức độ hoàn thành nhiệm vụ công tác, các chế độ khen th−ởng, kỷ luật tại tổ chức, c¬ quan c«ng t¸c... Lµm nh− thÕ, võa t¨ng t×nh tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña c¸ nh©n chñ nhiệm đề tài, vừa tăng trách nhiệm của tổ chức cơ quan chủ trì. [53] Để khoán gọn các đề tài, nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, chúng tôi kiến nghị một số vấn đề có tính nguyên tắc sau đây: Tr−íc hÕt, c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vÒ khoa häc c¸c cÊp ph¶i nghiªn cứu, tính toán mức khoán cho các đề tài. Trên cơ sở các đề tài dự định nghiên cứu, cơ quan quản lý khoa học nhà n−ớc xác định rõ mục tiêu, nội dung, yêu cÇu vÒ s¶n phÈm giao nép (nh− nh÷ng yªu cÇu trong c¸c mÉu thuyÕt minh nhiÖm vô nghiªn cøu KH&CN hiÖn nay). §iÒu quan träng lµ nhµ n−íc ph¶i nghiªn cøu, tÝnh to¸n ®−îc møc kinh phÝ cho viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu vµ nội dung nhiệm vụ nghiên cứu. Vì thế, trong thành phần của Hội đồng t− vấn nhiÖm vô KH&CN c¸c cÊp, cÇn ph¶i cã Ýt nhÊt 1/3 lµ c¸c nhµ qu¶n lý vµ c¸c nhà khoa học có trình độ chuyên môn về thẩm định mức chi phí nhiệm vụ nghiên cứu khoa học. Trên cơ sở đó, xác định tổng kinh phí khoán cho một đề tµi, nhiÖm vô nghiªn cøu, vµ th«ng b¸o møc kho¸n c«ng khai trªn ph−¬ng tiÖn thông tin đại chúng. Hiện nay, ở nhiều tr−ờng đại học, mức kinh phí cho đề tài cấp Bộ còn thấp. Nguyên nhân là ở chỗ, nhiều năm tr−ớc, do kinh phí hạn hẹp và đề tài cÊp Bé lÊy môc tiªu phôc vô cho viÖc båi d−ìng nguån nh©n lùc lµ chñ yÕu, nên số l−ợng đề tài cấp Bộ hàng năm của các tr−ờng th−ờng nhiều, mức kinh phí cho một đề tài thấp. Nay đ< đến lúc nên điều chỉnh mục tiêu. Theo chúng tôi, mục tiêu đề tài cấp Bộ trong giai đoạn hiện nay là vừa bồi d−ỡng nguồn nh©n lùc, võa phôc vô thùc tiÔn. H¬n n÷a, nguån kinh phÝ sù nghiÖp khoa häc.

(171) 171 cấp cho các tr−ờng đại học trong mấy năm gần đây liên tục tăng. Vì thế, Bộ nên quy định để các tr−ờng tăng mức tối thiểu về kinh phí cho một đề tài. Thứ hai, áp dụng cơ chế đấu thầu đề tài. Trong tr−ờng hợp một đề tµi, nhiÖm vô KH&CN cã tõ hai nhµ khoa häc trë lªn ®¨ng ký nghiªn cøu, cần áp dụng cơ chế đấu thầu. Hình thức này đang trở nên phổ biến trong nhiều hoạt động của đời sống kinh tế x< hội ở n−ớc ta, nhất là trong lĩnh vùc x©y dùng c¬ b¶n vµ mua b¸n c¸c hµng ho¸ dÞch vô. H×nh thøc nµy còng đ< đ−ợc thí điểm áp dụng để tuyển chọn các đề tài nghiên cứu khoa học cấp nhà n−ớc độc lập do Bộ KH&CN chủ trì những năm gần đây. Để nâng cao hiệu quả sử dụng NSNN cho hoạt động KH&CN theo h−ớng từng b−ớc tạo cơ hội bình đẳng và xây dựng cơ chế cạnh tranh lành mạnh đối với các tổ chức và cá nhân hoạt động KH&CN cần mở rộng áp dụng hình thức đấu thầu đối với các ch−ơng trình, đề tài trọng điểm cấp Bộ đối với các nhà khoa học và các tr−ờng đại học. 3.2.2.5. Hoµn thiÖn m¹ng l−íi tæ chøc vµ phèi hîp lùc l−îng nh»m nâng cao hiệu sử dụng nguồn tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Thø nhÊt, vÒ m¹ng l−íi tæ chøc nghiªn cøu Đi đôi với tăng nguồn tài chính từ NSNN cho KH&CN trong các tr−ờng đại học cần thực hiện sắp xếp lại các viện, trung tâm nghiên cứu khoa học trong nhà tr−ờng nhằm tăng c−ờng năng lực đối với hoạt động nghiên cứu øng dông vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ. Tõng b−íc thùc hiÖn c¬ chÕ tù trang tr¶i kinh phí, hoạt động theo cơ chế doanh nghiệp đối với các tổ chức khoa học này nhằm tạo điều kiện để phát triển nhanh các doanh nghiệp tr−ờng học và đòi hỏi doanh nghiệp này phải gắn với hoạt động nghiên cứu khoa học, công nghÖ. ViÖc øng dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc, tiÕn bé kü thuËt ph¶i do c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn..

(172) 172 Thø hai, vÒ phèi hîp lùc l−îng nghiªn cøu Thực hiện kết hợp nhiều ch−ơng trình, đề tài cấp Bộ, ngành lại thành một ch−ơng trình đồng bộ nhằm đạt đ−ợc một số mục tiêu trọng điểm của từng địa bàn trên cơ sở nghiên cứu luận chứng kinh tế- kỹ thuật, ứng dụng các công nghệ mới đ< đ−ợc thử nghiệm, từ đó cân đối và huy động các nguồn lực. Thùc hiÖn ph−¬ng ch©m "Nhµ n−íc vµ nh©n d©n cïng lµm". Nhµ n−íc hç trî chñ yÕu b»ng vay −u ®<i. Më réng ¸p dông nhiÒu h×nh thøc tæ chøc hîp t¸c, liªn kÕt vÒ kinh tÕ cña các doanh nghiệp từ nghiên cứu sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm (nghiên cứu thị tr−ờng, lựa chọn công nghệ, lập dự án sản xuất, kinh doanh, ký hợp đồng tiêu thụ)... Thứ ba, tăng c−ờng hoạt động t− vấn, thẩm định các đề tài cấp Bộ. Những năm gần đây, nhiều Bộ, ngành áp dụng hình thức lập Hội đồng t− vấn lựa chọn các đề tài, nhiệm vụ nghiên cứu trọng điểm cấp Bộ. Đó là hình thức tốt. Tuy nhiên, nhiệm vụ của các Hội đồng t− vấn hiện nay mới đóng khung ở việc đóng góp ý kiến cho các đề tài đ−ợc đề xuất từ các tr−ờng đại học. Xuất phát từ đó, chúng tôi cho rằng cần mở cần mở rộng hơn nữa hình thức hoạt động của Hội đồng t− vấn hiện nay. Cụ thể là: T− vấn các lĩnh vực nghiên cứu của đề tài hàng năm và dài hạn; T− vấn trong việc đấu thầu lựa chọn nhiệm vụ nghiên cứu; T− vấn hoàn thiện cho nội dung nghiên cứu của các đề tài đ−ợc lựa chọn; Thẩm định kết quả đề tài và xét đề nghị khen th−ởng các cấp. Muốn vậy, Bộ cần nắm đ−ợc đội ngũ cán bộ chuyên ngành hiện đang công tác tại cơ sở nghiên cứu và đào tạo để tập trung đ−ợc trí tuệ của đội ngũ cán bộ khoa học hiện nay t− vấn cho Bộ về các vấn đề nghiên cứu, các ch−ơng trình, đề tài đáp ứng đ−ợc yêu cầu phát triển của ngành vµ cña x< héi..

(173) 173 3.2.3. Nhãm gi¶i ph¸p t¨ng c−êng mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a Nhµ tr−ờng (ng−ời nghiên cứu), ng−ời sử dụng và Nhà n−ớc trong huy động và sử dụng nguồn tài chính đối với hoạt động KH&CN Xuất phát từ đặc điểm bản chất và những hạn chế hiện nay cần tăng c−êng mèi quan hÖ gi÷a nhµ tr−êng, ng−êi sö dông vµ nhµ n−íc trong huy động và sử dụng nguồn tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Hiện nay, việc đánh giá hiệu quả đầu t− tài chính cho KH&CN còn nhiều ý kiến khác nhau. Song dù cho nhận định nh− thế nào, theo chiều h−ớng tích cực hay tiêu cực thì một vấn đề đặt ra mà kể từ ng−ời đặt hàng đến ng−ời nghiên cứu và ng−ời sử dụng đều phải quan tâm là làm sao để kết quả nghiªn cøu khoa häc kh«ng cßn n»m trong phßng thÝ nghiÖm mµ ph¶i tham gia đóng góp hiệu quả vào quá trình phát triển kinh tế - x< hội của đất n−ớc. Muèn cho kÕt qu¶ nghiªn cøu øng dông vµo thùc tiÔn ph¸t triÓn kinh tÕ x< hội của đất n−ớc, không thể thiếu sự phát triển của thị tr−ờng KH&CN. Đến l−ợt mình, sự phát triển của thị tr−ờng KH&CN sẽ có tác động tích cực đến phát triển bản thân nền KH&CN nói riêng, đến sức mạnh và năng lực c¹nh tranh cña quèc gia nãi chung. ThÞ tr−êng KH&CN lµ mét kh¸i niÖm réng. §iÒu kiÖn vµ yªu cÇu cho sù hình thành và phát triển thị tr−ờng KH&CN đòi hỏi phải có số l−ợng hàng hoá (tr−íc hÕt gåm c¸c kÕt qu¶, s¶n phÈm, dÞch vô khoa häc, còng nh− c¸c yÕu tè vËt chÊt vµ phi vËt chÊt kh¸c tham gia vµo qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ øng dông KH&CN...) đủ lớn, đa dạng và có chất l−ợng cao, đảm bảo uy tín. Đồng thời chóng ®−îc giao dÞch, lu©n chuyÓn, giao nhËn,... th«ng qua nh÷ng trung t©m, chợ, đầu mối và những kênh khác với cơ sở vật chất- kỹ thuật hiện đại, thuận tiÖn, thÝch hîp vµ ®−îc thiÕt kÕ, vËn hµnh theo nh÷ng "luËt ch¬i chung", víi c¸c quy t¾c râ rµng, cô thÓ phï hîp c¬ chÕ thÞ tr−êng, lµnh m¹nh vµ c¸c cam kÕt,.

(174) 174 th«ng lÖ quèc tÕ, ®−îc thi hµnh thèng nhÊt vµ cã hiÖu lùc tin cËy trªn c¶ n−íc vµ liªn th«ng víi thÞ tr−êng KH&CN n−íc ngoµi. Từ thực tiễn n−ớc ta và kinh nghiệm quốc tế, chúng tôi cho rằng, để h×nh thµnh thÞ tr−êng KH&CN cÇn t¹o lËp mèi quan hÖ gi÷a 3 nh©n tè: Mét lµ các nhà nghiên cứu, các tr−ờng đại học, các tổ chức nghiên cứu và phát triển; Hai lµ c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc x< héi vµ kÓ c¶ nhµ n−íc víi t− c¸ch lµ ng−ời đặt hàng, ng−ời mua và sử dụng sản phẩm KH&CN; và ba là Nhà n−ớc, với t− cách là ng−ời quản lý hoạt động KH&CN. Nguyên nhân của việc kh«ng ®−a ®−îc kÕt qu¶ nghiªn cøu vµo s¶n xuÊt, lµm cho hiÖu qu¶ cña viÖc huy động và sử dụng nguồn tài chính cho KH&CN ch−a cao nh− hiện nay, kh«ng chØ b¾t nguån tõ c¸c nhµ nghiªn cøu mµ cßn tõ nhµ s¶n xuÊt vµ nhµ qu¶n lý (Nhµ n−íc). VÒ phÝa nhµ nghiªn cøu, cã thÓ néi dung nghiªn cøu ch−a thËt phï hợp với thực tiễn sản xuất hoặc công nghệ đề xuất v−ợt quá khả năng của sản xuÊt. Kh«ng Ýt nh÷ng vÝ dô vÒ nh÷ng nghiªn cøu tõ nhiÒu n¨m nay vÉn ch−a đ−a đ−ợc vào sản xuất, phải để trong ngăn kéo, hoặc chỉ là nghiên cứu để phục vụ việc phong các chức danh khoa học. Những nghiên cứu đó chắc chắn kh«ng ®−îc øng dông ®−a vµo thùc tiÔn. §µnh r»ng nghiªn cøu khoa häc trong tr−ờng đại học có mục đích bồi d−ỡng đội ngũ. Do đó, các bài báo, công trình đề tài phục vụ bồi d−ỡng giáo viên là cần thiết. Song vấn đề là phải phân định rõ loại công trình đề tài và trình độ chuyên môn của đội ngũ để có tỷ lệ hợp lý giữa nghiên cứu phục vụ bồi d−ỡng đội ngũ, phát triển chuyên ngành với nghiên cứu phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh. Về phía nhà sản xuất, xu h−ớng ngại cải tiến, đổi mới quy trình sản xuất, đổi mới công nghệ hoặc xu h−ớng nhập công nghệ từ n−ớc ngoài để giải quyết bài toán hiện đại hoá, tăng tr−ởng nhanh đều ít nhiều gây cản trở cho viÖc ®−a kÕt qu¶ nghiªn cøu trong n−íc vµo s¶n xuÊt. Thùc tÕ cho thÊy cã.

(175) 175 kh«ng Ýt c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cã kh¶ n¨ng øng dùng vµo thùc tiÔn, nh−ng hoặc do tâm lý của đơn vị sản xuất ít muốn sử dụng công nghệ trong n−íc nghiªn cøu, hoÆc lµ phÇn nµo cßn e ng¹i vÒ chÊt l−îng, hiÖu qu¶ khi ¸p dông, hoÆc lµ thiÕu th«ng tin vÒ c¸c c«ng nghÖ míi do c¸c nhµ khoa häc trong n−íc ®< nghiªn cøu thµnh c«ng,... nªn viÖc øng dông KHCN trong n−íc tõ phÝa c¸c nhµ s¶n xuÊt cßn h¹n chÕ. VÒ phÝa Nhµ n−íc, vÉn cßn tû lÖ kh«ng nhá kinh phÝ dµnh cho nh÷ng nội dung nghiên cứu đáng lý phải có sự đóng góp tích cực của nhà sản xuất. §ã lµ quan ®iÓm "kÝch cung" nh»m t¹o tr−íc s¶n phÈm cho bªn "cÇu". Thùc chất, do còn quá ôm đồm, dàn trải trong khi ngân sách dành cho nghiên cứu triển khai còn hạn hẹp nên th−ờng đầu t− không "đến ng−ỡng" trong việc tạo ra c«ng nghÖ míi, s¶n phÈm míi thËt sù hoµn chØnh cho s¶n xuÊt. §ã lµ ch−a kể đến những áp lực đòi hỏi đề tài phải đ−ợc nghiệm thu trong thời gian thật ngắn, những cách thanh quyết toán đề tài quá chi li, cứng nhắc và nhiều vấn đề khác làm nản lòng các nhà nghiên cứu. §èi víi s¶n xuÊt kinh doanh, Nhµ n−íc vÉn ch−a cã nh÷ng biÖn ph¸p chế định thật sự "kích cầu" thúc đẩy sản xuất tiếp cận với nghiên cứu. Chẳng hạn, nhà sản xuất rất mong đ−ợc miễn mọi loại thuế đối với các khoản đầu t− cho nghiªn cøu ph¸t triÓn. Những năm gần đây, đ< có những thay đổi đúng h−ớng trong nhận thøc cña nhµ qu¶n lý, nhµ khoa häc vµ nhµ doanh nghiÖp. T¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, m« h×nh tam gi¸c liªn kÕt "doanh nghiÖp - nhµ n−íc - c¬ së khoa häc" ®< h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Nh÷ng ch−¬ng tr×nh nh−: Hç trî doanh nghiệp hiện đại hoá với chi phí thấp, tạo −u thế cạnh tranh tổng hợp và đẩy mạnh xuất khẩu; Hỗ trợ thiết kế, chế tạo thiết bị có trình độ công nghệ tiên tiÕn víi chi phÝ thÊp thay thÕ nhËp khÈu ®< b−íc ®Çu ph¸t huy t¸c dông. §Ó tăng hiệu quả đầu t−, các hội đồng xét duyệt đề tài đăng ký rất chú trọng đến.

(176) 176 địa chỉ sử dụng. Theo số liệu của Sở KH&CN thành phố Hồ Chí Minh năm 2005, tỷ lệ đề tài đ−ợc ứng dụng sau nghiệm thu đạt khoảng 70%. [66] Tuy nhiên, để sự thay đổi nh− vậy trở thành phổ biến trong cả n−ớc, để nâng cao hiệu quả của việc huy động và sử dụng các nguồn tài chính cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học thì phải có các biện pháp mang tính chất tổng hợp. Điều đó đòi hỏi có sự tham gia của nhiều cấp, ngành, đơn vị hữu quan, cũng nh− đòi hỏi triển khai những giải pháp đồng bộ, nhất quán vµ m¹nh mÏ nh»m phèi hiîp chÆt chÏ gi÷a Nhµ tr−êng, ng−êi sö dông vµ nhµ n−ớc trong hoạt động KH&CN. Sự phối hợp này phải dựa trên sự phân định rõ ràng nhiệm vụ của mỗi bên trên cơ sở đó mà phối hợp trong hoạt động triển khai nghiªn cøu. 3.2.3.1. Đối với các các tr−ờng đại học và các nhà nghiên cứu Víi t− c¸ch lµ ng−êi s¶n xuÊt vµ cung øng s¶n phÈm hµng ho¸ KH&CN, các nhà nghiên cứu, các tr−ờng đại học, các tổ chức nghiên cứu phát triển có nhiệm vụ nghiên cứu ra những công trình đáp ứng yêu cầu của ng−ời mua, ng−ời đặt hàng. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¸c s¶n phÈm KH&CN muèn ®−îc chÊp nhËn ph¶i tho¶ m<n nhu cÇu cña thÞ tr−êng. Muèn thÕ cÇn thiÕt ph¶i: Thứ nhất, cần xác định rõ vai trò của hoạt động KH&CN trong Tr−ờng đại học để có sự đầu t− nguồn lực đúng đắn. Mặc dù Nhà n−ớc ta đ< có quy định hoạt động đào tạo và hoạt động KH&CN là những hoạt động cơ bản trong các tr−ờng đại học, nh−ng trên thực tế, hiện nay, hoạt động KH&CN của nhiều tr−ờng đại học ch−a đ−ợc chú trọng đúng mức. Điều này thể hiện ở chỗ, nguồn thu từ hoạt động KH&CN của các tr−ờng đại học chiếm tỷ lệ rất khiêm tốn trong tổng nguồn thu của các tr−ờng đại học. Thực tiễn cho thấy, tỷ lệ giáo viên tham gia hoạt động KH&CN ch−a cao. Phần lớn thời gian của giáo viên giành cho hoạt động giảng dạy, nguồn thu nhập của.

(177) 177 đội ngũ giáo viên cũng chủ yếu là từ hoạt động giảng dạy. Vì thế cần có chính sách phát triển mạnh mẽ hơn nữa hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Hiện nay có nhiều ý kiến đề xuất về phát triển hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Có thể nêu lên một số đề xuất nh−: Phát triển mạnh các viện nghiên cứu, các trung tâm nghiên cứu trong các tr−ờng đại học; Phát triển các doanh nghiệp KH&CN trong các tr−ờng đại học; Xây dựng các v−ờn −ơm công nghệ trong các tr−ờng đại học; Xây dựng các tr−ờng đại học nghiên cøu ...[67]. Theo chúng tôi, những đề xuất này đều có cơ sở khoa học, song việc lựa chọn giải pháp nào để đẩy mạnh hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại häc lµ tuú theo t×nh h×nh cô thÓ cña mçi tr−êng. Tuy vËy, dï lùa chän h×nh thức nào thì vẫn phải quán triệt một yêu cầu chung là tăng tỷ lệ hoạt động KH&CN trong hoạt động của nhà tr−ờng; Xây dựng các quy định để đội ngũ các nhà khoa học tham gia nhiều hơn vào hoạt động KH&CN. Và điều rất quan trọng là về mặt tài chính, tăng nguồn thu về hoạt động KH&CN trong tæng nguån thu cña nhµ tr−êng. Thứ hai, tăng c−ờng tiềm lực nghiên cứu và sử dụng tốt đội ngũ cán bộ KH&CN trong nhµ tr−êng. Muốn vậy, các tr−ờng đại học cần tăng c−ờng đầu t−, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của đội ngũ cán bộ nghiên cứu. Điều này phần thì phụ thuộc vào bản thân đội ngũ cán bộ nghiên cứu trong nhà tr−ờng, phần khác phụ thuộc vào chiến l−ợc phát triển đội ngũ nghiên cứu của các tr−ờng đại học. Việc đầu t− xây dựng đội ngũ cán bộ khoa học trong các tr−ờng đại häc, v× thÕ cÇn ®−îc ®Èy m¹nh. §Ó t¨ng c−êng tiÒm lùc nghiªn cøu khoa häc, Nhµ n−íc vµ c¸c tr−êng đại học cần chú ý đầu t− phát triển lực l−ợng cán bộ, ph−ơng tiện nghiên cứu, chế độ cung cấp thông tin, cải cách chính sách phân phối nguồn thu tạo cơ.

(178) 178 héi cho c¸c nhµ khoa häc chuyªn t©m vµo viÖc nghiªn cøu, cèng hiÕn trÝ tuÖ cho hoạt động KH&CN. Đồng thời cần có kế hoạch bố trí sử dụng và bồi d−ỡng đội ngũ phù hợp với trình độ nghiên cứu. Thứ ba, cần nâng cao tính chủ động của các khoa, các bộ môn, các đơn vị nghiên cứu triển khai trong nghiên cứu khoa học của các tr−ờng đại học. Khoa, bộ môn, trung tâm hoặc doanh nghiệp tr−ờng học là các đơn vị trực tiếp tổ chức triển khai hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Đơn vị này chủ động, sáng tạo, tổ chức triển khai nghiên cứu mạnh, thì ở đơn vị đó có nhiều đề tài, nhiều hợp đồng nghiên cứu và nguồn thu cho KH&CN cũng nhiÒu h¬n vµ ng−îc l¹i. V× thÕ, nhµ tr−êng cÇn cã biÖn ph¸p nh»m khuyÕn khích các đơn vị trực thuộc trong nghiên cứu khoa học và chuyển giao tiến bộ KH&CN vào thực tiễn. Hàng năm cần có tổng kết, khen th−ởng xứng đáng đối với những nhà khoa học và các đơn vị có nhiều công trình, đề tài, hợp đồng khoa học, có nhiều đóng góp về KH&CN cho đất n−ớc. Thứ t−, tăng c−ờng hoạt động nghiên cứu khoa học trong các tr−ờng đại học ngoài công lập. Nh− đ< nói, hiện nay, hoạt động KH&CN trong các tr−ờng ngoài công lập còn rất hạn chế. Hầu hết các tr−ờng đại học ngoài công lập chỉ làm nhiệm vụ đào tạo. Việc tăng c−ờng hoạt động KH&CN trong hệ thống này sẽ góp phần làm cho thị tr−êng KH&CN n−íc ta sÏ ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n. V× thÕ, Nhµ n−íc cÇn cã c¬ chÕ, chính sách, trong đó có cơ chế tài chính thúc đẩy sự phát triển hoạt động KH&CN trong khối các tr−ờng đại học ngoài công lập. Thứ năm, cần tăng c−ờng hoạt động của các phòng quản lý khoa học vµ t¨ng c−êng trang thiÕt bÞ ®Çu t− cho nhµ tr−êng Kinh nghiệm thực tiễn chỉ ra, Tr−ờng đại học nào có phòng quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học mạnh, thì ở đó hoạt động nghiên cứu khoa học.

(179) 179 vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ ph¸t triÓn vµ ng−îc l¹i. V× thÕ, cÇn thiÕt ph¶i cã sù đầu t− đội ngũ cán bộ của phòng quản lý khoa học trong các tr−ờng đại học. Cùng với việc đầu t− cho đội ngũ nghiên cứu và quản lý khoa học, cấn đầu t− về cơ sở vật chất, ph−ơng tiện nghiên cứu của các Viện, các tr−ờng đại häc, kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu phßng thÝ nghiÖm cã c«ng nghÖ cao, thiÕu thông tin hiện đại của các th− viện. Có nh− thế mới tạo điều kiện cho các tổ chøc nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ tiÕn hµnh ®−îc nh÷ng nghiªn cøu cã chÊt l−îng cao, cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ triÓn khai øng dông tiÕn bé khoa häc vµo s¶n xuÊt vµ qu¶n lý kinh doanh, lµm t¨ng nguån ®Çu t− cho ho¹t động KH&CN trong nhà tr−ờng. 3.2.3.2. §èi víi c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc xB héi, c¸c c¸ nh©n trong và ngoài n−ớc và kể cả nhà n−ớc với t− cách là ng−ời đặt hàng Thø nhÊt, cÇn cã sù phèi hîp ngay tõ ®Çu gi÷a ng−êi nghiªn cøu vµ ng−êi sö dông s¶n phÈm nghiªn cøu. Rõ ràng là hoạt động KH&CN sẽ không bao giờ đạt hiệu quả cao nếu không đ−ợc doanh nghiệp sử dụng, các đề tài khoa học sau khi nghiệm thu lại không đ−ợc đ−a vào thực tiễn hoạt động sản xuất kinh doanh. Do vậy, một mặt, nghiên cứu của các tr−ờng đại học phải đáp ứng đúng yêu cầu của doanh nghiÖp, vµ mÆt kh¸c, doanh nghiÖp ph¶i tham gia ngay tõ ®Çu vµo triÓn khai nghiên cứu, có nh− thế thì mới yểm trợ đắc lực cho nghiên cứu, sớm đ−a kết quả nghiên cứu vào ứng dụng. Lúc đó, chuyển giao công nghệ mới có thể đ−ợc thực hiện trực tiếp giữa nhà nghiên cứu và nhà doanh nghiệp, đạt hiệu quả cao, nh−ng vẫn đảm bảo đầy đủ tính pháp lý. Thứ hai, nghiên cứu cơ chế đảm bảo lợi ích giữa ng−ời nghiên cứu và ng−êi sö dông.

(180) 180 Doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc x< héi, c¸c c¸ nh©n trong vµ ngoµi n−íc vµ kể cả nhà n−ớc với t− cách là ng−ời đặt hàng là những ng−ời mua và sử dụng s¶n phÈm KH&CN. Mét trong nguyªn nh©n lµm cho s¶n phÈm KH&CN ch−a trë thµnh hµng ho¸ lµ do c¬ chÕ ph©n chia lîi Ých vµ tr¸ch nhiÖm gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi c¸c tæ chøc vµ c¸n bé nghiªn cøu ch−a râ rµng, c¸n bé nghiên cứu ch−a đ−ợc h−ởng lợi thoả đáng từ những sản phẩm nghiên cứu, ph¸t minh cña hä. §iÒu nµy h¹n chÕ sù h¨ng say s¸ng t¹o cña c¸c nhµ khoa học. Do đó, để sản phẩm KH&CN trở thành hàng hoá, Nhà n−ớc sớm nghiên cứu để có những quy định làm rõ trách nhiệm về tài chính của ng−ời mua, ng−êi sö dông trong viÖc h−ëng lîi Ých tõ nghiªn cøu KH&CN mang l¹i. 3.2.3.3. §èi víi Nhµ n−íc. Ngoài những vấn đề đ< trình bày trong các giải pháp trên, với t− cách lµ ng−êi träng tµi, t¹o m«i tr−êng ph¸p lý vµ kinh tÕ cho thÞ tr−êng KH&CN, Nhà n−ớc cần giải quyết đ−ợc những vấn đề sau đây: Thứ nhất, tạo lập môi tr−ờng thể chế để sản phẩm nghiên cứu khoa häc trë thµnh hµng ho¸, ®−îc mua b¸n gi÷a c¸c nhµ khoa häc vµ nhµ doanh nghiÖp Râ rµng lµ thÞ tr−êng KH&CN chØ h×nh thµnh khi s¶n phÈm nghiªn cứu của các nhà khoa học đ−ợc trao đổi thông qua mua bán trên thị tr−ờng. HiÖn nay m«i tr−êng thÓ chÕ nµy ch−a ®−îc h×nh thµnh. V× vËy cÇn nghiªn cứu kinh nghiệm các n−ớc tạo lập môi tr−ờng thể chế luật pháp để sản phẩm nghiªn cøu khoa häc trë thµnh hµng ho¸. Một trong những vấn đề trọng yếu của môi tr−ờng thể chế cho thị tr−ờng KH&CN là vấn đề bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, th−ơng hiệu, quyền tác giả và thông tin KH&CN. Nh− ta biết, sản phẩm khoa học là sản phẩm của lao động trí ãc, nã lµ tµi s¶n cña ng−êi së h÷u nã. Nh÷ng nghiªn cøu nµy ®−îc trùc tiÕp ®−a.

(181) 181 vµo s¶n xuÊt kinh doanh, tæ chøc qu¶n lý nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña lÜnh vùc này. Vì thế, khách hàng của sản phẩm khoa học khá rõ ràng, đó là các doanh nghiệp, các tổ chức đặt hàng trong nền kinh tế. Do đó, sẽ không có thị tr−ờng KH&CN lµnh m¹nh nÕu kh«ng xö lý kÞp thêi, nghiªm kh¾c c¸c vi ph¹m quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, th−¬ng hiÖu vµ quyÒn t¸c gi¶, còng nh− c¸c hµnh vi bu«n lËu, gian lËn th−¬ng m¹i vµ c¹nh tranh KH&CN thiÕu lµnh m¹nh kh¸c. VÒ mÆt nguyªn t¾c, c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc sö dông s¶n phÈm nghiªn cứu ứng dụng triển khai phải trả tiền cho ng−ời cung ứng. Song do tác động của cơ chế bao cấp tr−ớc đây, hiện nay việc các doanh nghiệp đặt hàng đối với sản phẩm này còn rất hạn chế. Chúng ta còn thiếu cơ sở pháp lý và môi tr−ờng kinh tế để ng−êi sö dông s¶n phÈm nghiªn cøu øng dông triÓn khai ph¶i tr¶ tiÒn cho chñ së hữu. Vì thế, nhà n−ớc cần tạo lập môi tr−ờng kinh tế và pháp lý để xây dựng mối quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ cho lÜnh vùc nghiªn cøu s¶n phÈm nµy. HiÖn nay, mÆc dï chóng ta ®< cã mét sè v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ quyÒn t¸c giả. Tuy nhiên, một mặt là các quy định pháp luật này cón ít, mặt khác, tính hiÖu lùc cña c¸c v¨n b¶n nµy ch−a ®−îc t«n träng nghiªm tóc. V× thÕ, cÇn tiÕp tục xây dựng và có cơ chế thực thi các quy định pháp lý và chính sách liên quan đến bảo hộ sở hữu trí tuệ, sở hữu công nghiệp, quyền tác giả, các quy định và thể chế cần thiết phục vụ việc mua bán hàng hoá và dịch vụ KH&CN, với các chế tài tài chính thích đáng và hiệu lực cao cho mục tiêu này. Đối với các đề tài, dự án, phát minh và sáng kiến KH&CN của doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n ngoµi khu vùc kinh tÕ Nhµ n−íc, cÇn mét mÆt, khuyÕn khích đăng ký và bảo hộ, khen th−ởng bình đẳng chúng nh− đối với các đối t−îng thuéc c¸c khu vùc kinh tÕ Nhµ n−íc, mÆt kh¸c, cã nguån kinh phÝ NSNN giành riêng thích hợp để hỗ trợ việc đăng ký, công nhận quyền tác giả, hç trî mét phÇn chi phÝ nghiªn cøu vµ øng dông triÓn khai, tæ chøc tiÕp thÞ, qu¶ng c¸o vµ m«i giíi b¸n chóng trªn thÞ tr−êng KH&CN trong n−íc vµ quèc.

(182) 182 tế. Thậm chí, với những phát minh, sáng kiến đổi mới KH&CN có giá trị thì có thể dùng NSNN để "mua đứt" bản quyền rồi tổ chức áp dụng nhân rộng chóng trªn ph¹m vi toµn quèc v× lîi Ých chung. Cùng với bản quyền và th−ơng hiệu, nhiều vấn đề khác liên quan đến môi tr−ờng pháp lý cho hoạt động của thị tr−ờng KH&CN đ−ợc thông suốt cũng cần đ−ợc hoàn thiện, đặc biệt là đối với các tổ chức nghiên cứu triển khai, các doanh nghiệp tr−ờng học. Ví dụ, các quy định về góp vốn thành lập các doanh nghiệp tr−ờng học, về đội ngũ cán bộ giáo viên làm việc trong các doanh nghiÖp tr−êng häc,... HiÖn nay Nhµ n−íc ta d−êng nh− vÉn cßn chó träng vµo "kÝch cung" nhiÒu h¬n "kÝch cÇu". Thùc chÊt "kÝch cung" vµ "kÝch cÇu" kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau v× c¸i nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸i kia ph¸t triÓn, c¸i kia tõng b−íc n©ng c¸i này lên ở mức độ cao hơn, phong phú hơn. Muốn đẩy mạnh "cầu" cần giải phóng triệt để những rào cản đang có để các doanh nghiệp trong n−ớc phát triÓn m¹nh, chuÈn bÞ cho viÖc gia nhËp WTO. Ph¶i xo¸ bá ®−îc c¬ chÕ bao cÊp cho doanh nghiÖp trong viÖc sö dung s¶n phÈm khoa häc; Ph¶i t¹o m«i tr−ờng buộc doanh nghiệp đầu t− vào KHCN để cạnh tranh và phát triển. Cạnh tranh luôn luôn đi đôi với sáng tạo, lúc đó, sản xuất kinh doanh bắt buộc phải liên kết với nghiên cứu. Các viện nghiên cứu, tr−ờng đại học sẽ có điều kiện để kết hợp chặt chẽ với doanh nghiệp trên cở sở những nguyên tắc cña thÞ tr−êng KHCN. Thứ hai, tăng c−ờng sự hỗ trợ và điều tiết của Nhà n−ớc đối với thị tr−êng KH&CN Điều tiết sự phát triển thị tr−ờng KH&CN là vấn đề quan trọng của viÖc t¨ng c−êng vai trß nhµ n−íc. Do tÇm quan träng cña thÞ tr−êng hµng ho¸ đặc biệt này, nên Nhà n−ớc cần phải thực hiện chức năng hỗ trợ và điều tiết..

(183) 183 §Ó thùc hiÖn vai trß hç trî vµ ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng KH&CN, Nhµ n−íc phải xây dựng các chính sách kinh tế, trong đó, chính sách thuế và chính sách nguån vèn cã ý nghÜa nång cèt. HiÖn nay, Nhµ n−íc ta ®ang thùc hiÖn chñ tr−¬ng khuyÕn khÝch ph¸t triển các doanh nghiệp trong tr−ờng đại học. Vì thế, cấn bổ sung, hoàn thiện chính sách hỗ trợ về nguồn vốn và chính sách thuế đối với các tổ chức nghiên cøu vµ ph¸t triÓn..

(184) 184 KÕt luËn Khoa học và công nghệ là động lực của sự phát triển của đất n−ớc. Hơn ai hết, các tr−ờng đại học là nơi có điều kiện và nhiệm vụ quan trọng đối víi sù ph¸t triÓn cña KH&CN. Song để cho các tr−ờng đại học thực hiện đ−ợc nhiệm vụ của mình, cần có sự đảm bảo nguồn lực cả về nhân tài và vật lực. Hay nói cách khác việc đầu t− cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học phải đ−ợc quan tâm đầy đủ, đúng mức. Trong đó, việc đầu t− tài chính cho KH&CN của các tr−ờng đại học lại là trách nhiệm của toàn x< hội, kể cả nhà n−ớc, các doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc x< héi vµ mçi c¸ nh©n trong x< héi. Những năm đổi mới vừa qua, cơ chế, chính sách tài chính đối với KH&CN nói chung, đối với các tr−ờng đại học nói riêng đ< đ−ợc đổi mới một b−ớc, do đó, nguồn tài chính đầu t− cho các tr−ờng đại học để phát triển KH&CN kÓ c¶ tõ phÝa nhµ n−íc vµ c¸c doanh nghiÖp ®< ®−îc c¶i thiÖn, n©ng lên, phần nào đ< đáp ứng nhu cầu, tạo cơ hội cho các tr−ờng đại học thực hiện đ−ợc nhiệm vụ của mình. Tuy nhiên, nhiều vấn đề trong lĩnh vực này cần đ−ợc tiếp tục đổi mới và hoàn thiện. Luận án Hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học Việt Nam đề cập tới vấn đề cấp bách nµy. Trªn c¬ së khung khæ lý thuyÕt vµ kinh nghiÖm c¸c n−íc vÒ c¬ chÕ tµi chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học, luận án chỉ rõ, những năm qua, nguồn tài chính huy động cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học ở n−ớc ta ngày càng tăng. Đồng thời việc sử dụng nguồn tài chính ngày càng tập trung, có trọng tâm trọng điểm hơn. Do vậy hoạt động KH&CN của các tr−ờng đại học đ< có tác động vào phát triển kinh tế x< hội. Tuy nhiên so với yêu cầu x< hội và khả năng của các tr−ờng đại học, thì mức.

(185) 185 đầu t− cho KH&CN trong các tr−ờng đại học từ NSNN còn thấp. Nguồn tài chính ngoài NSNN huy động cho KH&CN trong các tr−ờng đại học ch−a nhiÒu. §Æc biÖt do thiÕu c¬ chÕ chÝnh s¸ch nªn sù quan t©m vµ ®Çu t− cña c¸c doanh nghiệp cho nghiên cứu khoa học trong các tr−ờng đại học ch−a cao, viÖc ph©n bæ sö dông nguån tµi chÝnh thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nghiªn cøu, nhất là sự phối hợp sử dụng nguồn tài chính cho KH&CN và đào tạo sau đại học trong các tr−ờng đại học ch−a thật toàn diện và hiệu quả. Trên cơ sở đề xuất ph−ơng h−ớng hoàn thiện cơ chế huy động và sử dông nguån tµi chÝnh, luËn ¸n ®< khuyÕn nghÞ c¸c nhãm gi¶i ph¸p hoµn thiÖn cơ chế tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Việt Nam những năm tới. Theo đó, luận án chỉ ra, cần tăng c−ờng huy động nguồn tµi chÝnh tõ NSNN vµ ngoµi NSNN cho ®Çu t− c¬ b¶n, ®Çu t− chiÒu s©u; C¶i thiện chính sách tài chính, tín dụng, huy động nguồn tài chính cho khoa học từ quỹ tự có của nhà tr−ờng và tăng c−ờng khai thác nguồn vốn n−ớc ngoài... đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Luận án đề xuất cần thông qua đổi mới cơ chế phân bổ nguồn đầu t− tài chính từ NSNN; xây dựng cơ chế phối hợp sử dụng nguồn tài chính cho đào tạo và nghiên cứu khoa học; mở rộng quyền tự chủ tài chính đối với các tr−ờng đại học và tổ chøc nghiªn cøu, ph¸t triÓn; Tæ chøc l¹i m¹ng l−íi nghiªn cøu, phèi hîp lùc l−ợng trong nghiên cứu, tăng c−ờng hoạt động t− vấn, thẩm định, đánh giá và sử dụng các đề tài nghiên cứu để sử dụng có hiệu quả nguồn tài chính từ NSNN cho hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Đồng thời, trên cơ sở phân định rõ trách nhiệm và quyền lợi của các bên trong hoạt động KH&CN để tăng c−ờng mối quan hệ chặt chẽ giữa Nhà tr−ờng với nguời sử dụng và Nhà n−ớc trong huy động và sử dụng nguồn tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học..

(186) 186 Danh môc c«ng công trình đã công bố của tác giả A/ Bµi b¸o ®¨ng trªn c¸c T¹p chÝ, Kû yÕu héi th¶o 1. Ths. Hå ThÞ H¶i YÕn: §Çu t− tµi chÝnh tõ Ng©n s¸ch Nhµ n−íc cho hhoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học ở n−ớc ta: Thực trạng và khuyÕn nghÞ. T¹p chÝ Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn sè 115 (th¸ng 1/2007) 2. Ths. Hồ Thị Hải Yến: Kết hợp đào tạo với nghiên cứu khoa học trong các tr−ờng đại học và cao đẳng: Kinh nghiệm các n−ớc và những vấn đề cho ViÖt Nam. T¹p chÝ Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn sè 104 (th¸ng 2/2006) 3. Ths. Hồ Thị Hải Yến: Một vài ý kiến về tài chính cho hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học ở Việt Nam. Kỷ yếu Hội thảo khoa học của Bộ GD&ĐT: Đánh giá hoạt động KH&CN 5 năm 2001-2005 và định h−ớng 2006-2010 trong lĩnh vực khoa học kinh tế của c¸c tr−êng §¹i häc. Hµ Néi th¸ng 11/2005 4. Ths. Hồ Thị Hải Yến: Về tài chính cho các hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học. Tạp chí Kinh tế và Phát triển số 71 (tháng 5/2003) B/ §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc 1. Bổ sung, hoàn thiện quy định về quản lý hoạt động khoa học ở Tr−ờng ĐH. Kinh tế quốc dân. Đề tài cấp tr−ờng năm 2001, Chủ nhiệm đề tài. 2. TS.Phạm Hồng Ch−ơng: Đổi mới tổ chức và quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học kinh tế phục vụ đào tạo và thực tiễn. Đề tài cấp Bộ B2003-38-70, Tham gia. 3. GS.TS Mai Ngọc C−ờng: Hoàn thiện cơ chế chính sách tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học Việt Nam. Đề tài cấp Bộ trọng điểm B2003-38-76TĐ, Th− ký đề tài 4. GS.TS Mai Ngäc C−êng: X©y dùng m« h×nh doanh nghiÖp võa vµ nhá trong các tr−ờng đại học và cao đẳng. Đề án cấp Bộ năm 2003, Th− ký đề án 5. GS.TSKH Lª Du Phong: Nghiªn cøu kinh nghiÖm cña Hungary vÒ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá trong lÜnh vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ, vËn dông vµo ViÖt Nam. NhiÖm vô hîp t¸c quèc tÕ vÒ KHCN theo NghÞ định th− năm 2004, Tham gia..

(187) 187. Tµi liÖu tham kh¶o. Tµi liÖu tiÕng ViÖt 1.. Nguyễn Văn An (2006), X` hội hoá hoạt động KH&CN: Nên hiểu thế nào?, T/c Hoạt động khoa học, số tháng 3.2006, tr. 27.. 2.. §inh V¨n ¢n (2006), Nghiªn cøu khoa häc phôc vô x©y dùng chÝnh s¸ch kinh tế - Những vấn đề đặt ra, T/c Hoạt động khoa học, số tháng 9.2006, tr. 28.. 3.. Lê Thanh Bình (2006), Tìm hiểu về quản lý hoạt động KH&CN của Thái Lan, T/c Hoạt động khoa học, số tháng 4.2006, tr. 45.. 4.. Ban BÝ th− Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n ViÖt Nam (2004), ChØ thị 40/CT/TW ngày 15/6/2004 về xây dựng, nâng cao chất l−ợng đội ngò nhµ gi¸o vµ c¸n bé qu¶n lý gi¸o dôc.. 5.. Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o (2002), ChiÕn l−îc ph¸t triÓn gi¸o dôc 2001-2010. NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi.. 6.. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2002), Về nghiên cứu khoa học, đào tạo và chuyển giao công nghệ của các tr−ờng đại học, Tài liệu Hội thảo khoa häc, 11/2002.. 7.. Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o (2003), B¸o c¸o nghiªn cøu khoa häc vµ chuyÓn giao công nghệ của các tr−ờng đại học và cao đẳng phục vụ phát triÓn kinh tÕ- x` héi. Hµ Néi, ngµy 9-10/5/2003. 8.. Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o (2003), Mét sè v¨n b¶n ph¸p quy vÒ qu¶n lý ho¹t động KH&CN, Hà Nội, tháng 10/2003.. 9.. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2005), Báo cáo tham luận tại hội nghị đánh giá hoạt động KH&CN 5 năm 2001-2005 và định h−ớng 2006-2010 các tr−ờng đại học và cao đẳng Nông-Lâm-Y, Hà Nội.. 10. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2005), Đề án đổi mới giáo dục đại học Việt Nam giai ®o¹n 2006-2020. 11. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2005), Hoạt động khoa học và công nghệ của các tr−ờng đại học và cao đẳng Việt Nam, NXB Giáo dục, Hà Nội. 12. Bộ Giáo dục và đào tạo (2005), Đánh giá thực trạng hoạt động KH&CN 5 năm 2001-2005 và định h−ớng 2006-2010 trong lĩnh vực khoa học kinh tế của các tr−ờng đại học, Kỷ yếu Hội thảo khoa học, Hà Nội th¸ng 11/2005..

(188) 188. 13. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Báo cáo tổng kết hoạt động KH&CN 5 năm 2001-2005 và định h−ớng giai đoạn 2006-2010. 14. Bộ Giáo dục và đào tạo (2005), Đánh giá hoạt động KH&CN 5 năm 20012005 và định h−ớng 2006-2010 các tr−ờng đại học khoa học tự nhiên - kü thuËt, Kû yÕu Héi th¶o, Hµ Néi th¸ng 11/2005. 15. Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o (1992-2006), Sè liÖu thèng kª. 16. Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− (1995-2005), Sè liÖu thèng kª. 17. Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng (2000), Liªn kÕt gi÷a nghiªn cøu và triển khai với đào tạo sau đại học ở Việt Nam. Dự án nghiên cứu và đào tạo sau đại học ở Việt Nam do Thuỵ Điển tài trợ 18. Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ (2002), Khoa häc vµ c«ng nghÖ thÕ giíi - Kinh nghiệm và định h−ớng chiến l−ợc. 19. Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ (2004), Khoa häc vµ c«ng nghÖ thÕ giíi - Xu thÕ vµ chÝnh s¸ch nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI. 20. Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ (2005), Khoa häc vµ c«ng nghÖ thÕ giíi th¸ch thøc vµ vËn héi. Trung t©m th«ng tin khoa häc vµ c«ng nghÖ quèc gia, Hµ Néi. 21. Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ (2006), B¸o c¸o tæng kÕt ch−¬ng tr×nh nghiªn cứu cơ bản trong khoa học tự nhiên giai đoạn 2001-2005, Hội đồng Khoa häc Tù nhiªn, Hµ Néi th¸ng 6/2006. 22. Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ (2006), Khoa häc vµ c«ng nghÖ thÕ giíi Nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI. Trung t©m th«ng tin khoa häc vµ c«ng nghÖ quèc gia, Hµ Néi. 23. Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ (1995-2005), Sè liÖu thèng kª. 24. Bé Tµi chÝnh (1995-2005), Sè liÖu thèng kª. 25. Phạm Hồng Ch−ơng (2005), Đổi mới tổ chức và quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học kinh tế phục vụ đào tạo và thực tiễn, Đề tài cấp Bộ B2003.38.70 26. Mai Ngäc C−êng (2003), X©y dùng m« h×nh doanh nghiÖp võa vµ nhá trong các tr−ờng đại học và cao đẳng. Đề án cấp Bộ năm 2003 27. Mai Ngọc C−ờng (2004), Điều tra thực trạng và kiến nghị giải pháp đổi mới đầu t− tài chính đối với các tr−ờng đại học Việt Nam phù hợp với cơ chế thị tr−êng vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Dù ¸n ®iÒu tra c¬ b¶n cÊp Bé n¨m 2004. 28. Mai Ngọc C−ờng (2005), Hoàn thiện cơ chế, chính sách tài chính đối với hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học Việt Nam. Đề tài cấp Bộ B2003.38.76T§.

(189) 189. 29. Mai Ngäc C−êng (2005), LÞch sö c¸c häc thuyÕt kinh tÕ, CÊu tróc hÖ thèng, bổ sung phân tích và nhận định mới, NXB Lý luận, Hà Nội. 30. Mai Ngäc C−êng (2006), §æi míi qu¶n lý tµi chÝnh tõ ng©n s¸ch Nhµ n−íc đối với hoạt động khoa học và công nghệ, Kỷ yếu Hội thảo khoa học do KiÓm to¸n Nhµ n−íc - Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ tæ chøc, Hµ Néi, th¸ng 8/2006, tr. 71. 31. ChÝnh phñ (2004), B¸o c¸o vÒ t×nh h×nh gi¸o dôc tr×nh Quèc héi kho¸ IX (kú häp thø 6), th¸ng 10/2004. 32. ChÝnh phñ (2005), NghÞ quyÕt sè 14/2005/NQQ-CP ngµy 02/11/2005 vÒ Đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006 -2020 33. Nguyễn Văn Công (2006), Nguyên lí kinh tế học vĩ mô, NXB Lao động. 34. David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch (1995), Kinh tÕ häc, NXB Gi¸o dôc - Tr−êng §H Kinh tÕ quèc d©n, Hµ Néi 35. Delors J. (2002), Häc tËp mét kho b¸u tiÒm Èn, B¸o c¸o göi UNESCO cña Hội đồng quốc tế về Giáo dục thế kỷ XXI, NXB Giáo dục, Hà Nội. 36. Phan Xuân Dũng - Hồ Thị Mỹ Duệ (2006), Đổi mới quản lý và hoạt động các tổ chøc khoa häc c«ng nghÖ theo c¬ chÕ doanh nghiÖp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 37. Phan Xuân Dũng (chủ biên) - Hồ Thị Mỹ Duệ (2006), Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về đánh giá nhiệm vụ khoa học và công nghệ ở Việt Nam, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 38. Dự án Giáo dục đại học do WB tài trợ (1999-2006), Số liệu về điều tra đào tạo và tài chính các tr−ờng đại học Việt Nam. 39. Dù ¸n VIE89/022. §iÒu tra tæng thÓ ngµnh gi¸o dôc vµ ph©n tÝch nguån nh©n lùc 40. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thø IX, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 41. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thø X, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 42. Đại học Quốc gia Hà Nội (2003), Tác động của hoạt động KH&CN ở tr−ờng đại học với phát triển kinh tế- x` hội trong công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất n−ớc, Dự án điều tra cơ bản, tập 1, tháng 2/2003 43. NguyÔn V¨n §¹o (2006), Nghiªn cøu khoa häc c¬ b¶n ë n−íc ta, T/c Ho¹t động khoa học, số tháng 6.2006, tr. 12..

(190) 190. 44. Joseph E.Stiglitz (1995), Kinh tÕ häc c«ng céng, NXB Khoa häc Kü thuËt Tr−êng §H Kinh tÕ quèc d©n, Hµ Néi 45. NguyÔn Tr−êng Giang (2006), VÒ c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ch−¬ng tr×nh KH&CN träng ®iÓm cÊp nhµ n−íc giai ®o¹n 5 n¨m 2001-2005, T¹p chÝ kiÓm to¸n, sè th¸ng 9.2006. 46. Nguyễn Hải Hằng (2006), Thực hiện nhiệm vụ KH&CN theo Nghị định th−: Góp phần phát triển nền KH&CN n−ớc ta, T/c Hoạt động khoa häc, sè th¸ng 9.2006, tr. 16. 47. §íi HiÓu Hµ, M¹c Gia Hµo, T¹ An Bang (chñ biªn) ThÞ tr−êng ho¸ gi¸o dôc bËc cao. NXB §¹i häc B¾c Kinh (2004). 48. Hoµng Ngäc Hµ (2006), C«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc trong c¸c tr−êng đại học, cao đẳng giai đoạn 2001-2005 và định h−ớng 2006-2010, T/c Hoạt động khoa học, số tháng 2.2006, tr. 36. 49. Vũ Duy Hào (2005), Hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính đối với các tr−ờng đại học công lập ở Việt Nam, Đề tài cấp Bộ B2005.38.125. 50. Vũ Ngọc Hải (2005), Giáo dục Việt Nam và những tác động của WTO, Tạp chÝ Khoa häc Gi¸o dôc, sè 2 th¸ng 11.2005. 51. Ph¹m Duy HiÓn (2006), Nghiªn cøu khoa häc tÇm quèc tÕ ë c¸c viÖn vµ tr−êng đại học Việt Nam, T/c Hoạt động khoa học, số tháng 4.2006, tr.12. 52. Vũ Thị Hiền (2005), Đổi mới vai trò quản lý Nhà n−ớc đối với hoạt động khoa häc c«ng nghÖ ë ViÖt Nam hiÖn nay, LuËn v¨n th¹c sü kinh tÕ, §H KTQD, Hµ Néi 53. Nguyễn Minh Hoà (2006), Thông t− liên tịch số 93/2006/TTL/BTCBKHCN: Tự chủ hơn trong việc sử dụng dự toán kinh phí của đề tài, dự án. Tạp chí Hoạt động khoa học, số tháng 11/2006, tr. 17. 54. Häc viÖn Tµi chÝnh (2003), Tµi chÝnh víi viÖc ph¸t triÓn khoa häc - c«ng nghÖ, Kû yÕu Héi th¶o, Hµ Néi 3/2003 55. Kinh tÕ chÝnh trÞ häc M¸c Lª Nin, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi n¨m 1998 56. KiÓm to¸n Nhµ n−íc - Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ (2006), Thùc tr¹ng qu¶n lý và chi khoa học và công nghệ giai đoạn 2001-2005 - Những vấn đề đặt ra trong công tác tổ chức và quản lý hoạt động KH&CN, Tài liệu Héi th¶o khoa häc Hµ Néi, th¸ng 8/2006. 57. N. Gregory Mankiw (2001), Kinh tÕ VÜ m«, NXB Thèng kª - Tr−êng §H Kinh tÕ quèc d©n, Hµ Néi..

(191) 191. 58. Hồ Ngọc Luật (2006), Vấn đề đặt ra khi thực hiện Nghị quyết Đại hội X về phát triển KH&CN, T/c Hoạt động khoa học, số tháng 9.2006, tr.10. 59. LuËt Gi¸o dôc (2005), NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2005 60. LuËt Khoa häc vµ C«ng nghÖ (2003), NXB chÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 61. Minh Nguyệt (2006), Chi cho KH&CN: Hiệu quả khó "đong đếm", T/c Hoạt động khoa học, số tháng 9.2006, tr.16 62. P.Samuelson and W.Nordhaus (1989), Kinh tÕ häc, ViÖn Quan hÖ quèc tÕ, Hµ Néi n¨m 1989. 63. Nguyễn Văn Phúc (2005), Cơ chế gắn hoạt động nghiên cứu khoa học của các tr−ờng đại học với thực tiễn sản xuất kinh doanh của các doanh nghiÖp. §Ò tµi cÊp Bé B2005. 38.126. 64. Lª Du Phong (2004), Nghiªn cøu kinh nghiÖm cña Hungary vÒ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá trong lÜnh vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ, vËn dông vµo ViÖt Nam, Nhiệm vụ Hợp tác quốc tế về KH &CN theo Nghị định th− năm 2004. 65. Nguyễn Danh Sơn (2000), Nghiên cứu hình thành và cơ chế hoạt động của hệ thống các quỹ hỗ trợ tài chính cho hoạt động khoa học và công nghÖ ë ViÖt Nam, §Ò tµi nghiªn cøu cÊp Bé. 66. Chu Ph¹m Ngäc S¬n (2006), §Ó kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc kh«ng cßn nằm trong phòng thí nghiệm, T/c Hoạt động khoa học, số tháng 2.2006, tr. 23. 67. NguyÔn Minh S¬n (2006), Nghiªn cøu khoa häc vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ trong các tr−ờng đại học: Thử đi tìm một mô hình mới?, T/c Hoạt động khoa học, số tháng 7.2006, tr. 29 68. Së KÕ ho¹ch khai th¸c Liªn hiÖp quèc (2000), Tïng th− nghiªn cøu qu¶n lý giáo dục đại học, cao đẳng Trung Quốc. Dự án nghiên cứu tổ chức v¨n ho¸ khoa häc gi¸o dôc Liªn hiÖp quèc, Tñ s¸chTr−êng §H KTQD, Hµ Néi 69. TrÇn ThÞ Thanh (2006), Nghiªn cøu khoa häc lµ nhiÖm vô quan träng cña ng−êi cán bộ giảng dạy, T/c Hoạt động khoa học, số tháng 12.2006, tr. 58 70. Nguyễn Trọng Thụ (2006), Nhận xét, đánh giá về quy trình tổ chức và qu¶n lý ch−¬ng tr×nh KH&CN träng ®iÓm cÊp nhµ n−íc, T¹p chÝ KiÓm to¸n, th¸ng 9/2006 71. Thủ t−ớng Chính phủ (2003), Quyết định số 272/2003/QĐ-TTg ngày 31/12/2003 phª duyÖt ChiÕn l−îc Ph¸t triÓn KH&CN ViÖt Nam đến năm 2010.

(192) 192. 72. Thủ t−ớng Chính phủ (2004), Quyết định số 171/2004/QĐ-TTg ngày 28/09/2004 phê duyệt Đề án đổi mới cơ chế quản lý KH&CN 73. Thủ t−ớng Chính phủ (2006), Quyết định số 67/2006/QĐ-TTg ngày 21/03/2006 phª duyÖt Ph−¬ng h−íng, môc tiªu, nhiÖm vô KH&CN chñ yÕu giai ®o¹n 2006 - 2010 74. Nguyễn Thị Anh Th− (2006), Đổi mới chính sách tài chính đối với KH&CN, T/c Hoạt động khoa học, số tháng 3.2006, tr.18. 75. Tõ ®iÓn thuËt ng÷ kinh tÕ häc (2001), NXB Tõ ®iÓn B¸ch khoa, Hµ Néi. 76. TrÇn Xu©n TrÝ (2006), Qu¶n lý, cÊp ph¸t, thanh to¸n kinh phÝ sù nghiÖp khoa häc giai ®o¹n 2001-2005, nh÷ng bÊt cËp vµ kiÕn nghÞ, T¹p chÝ KiÓm to¸n, th¸ng 9/2006. 77. Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn Hµ Néi (2006), TuyÓn tËp c¸c b¸o c¸o tại hội nghị khoa học tr−ờng đại học khoa học tự nhiên năm 2006, Hà Néi, th¸ng 10/2006 78. Tr−êng §¹i häc Tµi chÝnh KÕ to¸n (2000), Gi¸o tr×nh Qu¶n lý tµi chÝnh nhµ n−íc, NXB Thèng Kª, Hµ Néi. 79. NguyÔn ThÞ T¬ (2001), Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m ®Èy mạnh hoạt động lao động sản xuất trong các tr−ờng daaij học Việt Nam, LuËn ¸n tiÕn sü. Tµi liÖu tiÕng n−íc ngoµi 80. Arrow, Kenneth J. 1962. “Economic Welfare and the Allocation of Resources for Invention,” In Richard Nelson (ed.), The Rate and Direction of Inventive Activity. Princeton, N. J.: Princeton University Press. 81. Ball, S. J. Marets, Morality and Equality in Education. Hill cole Group Paper 5 (1990). Mok, K.H. The cost of managerialism: The implications for the “Mc Donaldisation” of Higher Education in Hong Kong. Journal of Higher Education Policy and Management, 20, 77 ~ 87 (1999). 82. Green D.1994. What is Quality in Higher Education? Buckingham: Society for Research into Higher Education & Open University Press. 83. Johnstone, D. B, Arora, A. and Experton, W., The Financing and Management of Higher Education: A Status Report on Worldwide Reforms. Washington, D, C: World Bank, Departmental Working Paper, (1998) Le Grand, J & Bartlett, W.Quasi – Markets and Social Policy. Basingstoke: Macmillan (1993).

(193) 193. 84. Nelson, Richard R. 1959. “The Simple Economics of Basic Scientific Research,” Journal of Political Economy 49: 297-306. 85. OECD (2004), Main Science and Technology Indicators May 2004 86. Philip G, Altbach, Comparative Higher Education: Knowledge, the University, and Development, Ablex Publishing Corporation Greenwich, Connecticut, London. 87. Piper D.W.1993. Quality management in Universities, Vol 1. Caberra: Australian Government Publishing House. 88. Schumpeter, Joseph. 1942. Capitalism, Socialism, and Democracy. New York: Harper and Row (reprinted 1960). 89. UNDP (2005), Human Development Report, Table 13.

(194) 194. Phô lôc 1. Kinh nghiệm của một số n−ớc về cơ chế tài chính cho KH&CN trong các tr−ờng đại học 2. Số liệu về tài chính cho hoạt động kh & CN giai đoạn 2001 – 2005 của 10 tr−ờng đại học trọng điểm do Bộ Giáo dục và đào tạo quản lý 3. Số liệu về tài chính giai đoạn 2001 – 2005 của 10 tr−ờng đại học trọng điểm do Bộ GD&§T qu¶n lý. 4. Số liệu về đào tạo sau đại học và đội ngũ cán bộ khoa học các tr−ờng đại học việt nam..

(195) 195 1. Kinh nghiÖm cña mét sè n−íc vÒ c¬ chÕ tµi chÝnh cho khoa học và công nghệ trong các tr−ờng đại học 1.1. Kinh nghiÖm cña Mü. ë Mü, ChÝnh phñ liªn bang vµ ChÝnh phñ c¸c bang cã nhiÒu chñ tr−¬ng chính sách, trong đó có các biện pháp tài chính để đẩy mạnh hoạt động KH&CN trong các tr−ờng đại học. Có thể nêu lên những biện pháp chính sau: Thứ nhất, đầu t− để các tr−ờng đại học phát triển giáo dục KH&CN và lực l−ợng lao động KH&CN của đất n−ớc. Trong cộng đồng khoa học Mỹ, gồm các tr−ờng đại học, các cơ quan nghiªn cøu Liªn bang c¸c c¸c phßng thÝ nghiÖm nhµ n−íc, c¸c c¬ quan phi lîi nhuËn, c¸c tæ chøc nghÒ nghiÖp vµ t− vÊn (vÝ dô, ViÖn Hµn l©m quèc gia), doanh nghiệp- và với cộng đồng quốc tế, đang diễn ra một sự hợp tác chặt chẽ trong việc định hình ph−ơng h−ớng phát triển khoa học. Chính phủ Liên bang quan tâm toàn diện tới việc đảm bảo tính xuất sắc trong giáo dục KH&CN của quốc gia và phát triển lực l−ợng lao động. Khả năng tạo ra những nhà khoa học đ−ợc đào tạo, những nhà nghiên cứu có học vÞ trªn tiÕn sÜ vµ nh÷ng nghiªn cøu sinh lµm viÖc trong lÜnh vùc nghiªn cøu sÏ duy tr× kh¶ n¨ng xuÊt chóng cña khoa häc Mü. Duy tr× mét lùc l−îng lao động KH&CN có kỹ năng cao sẽ hỗ trợ cho nghiên cứu và góp phần vào việc biÕn nh÷ng kh¸m ph¸ khoa häc thµnh c¸c øng dông thùc tiÔn, c¸c lîi Ých x< hội và các chính sách thích hợp. Cần thúc đẩy phát triển một cộng đồng có giáo dục và hiểu biết về khoa học nếu nh− Mỹ muốn đề ra những quyết định đúng đắn về đầu t− NCPT của quốc gia, định h−ớng sự chấp nhận và tranh luËn vÒ c¸c ý nghÜa x< héi cña nh÷ng c«ng nghÖ vµ khoa häc míi, vµ thu ®−îc nh÷ng lîi Ých tèi ®a tõ nh÷ng kho¶n ®Çu t−..

(196) 196 Lực l−ợng lao động kế nhiệm trong KH&CN phải hiểu biết thêm những lÜnh vùc bao gåm rÊt nhiÒu néi dung v−ît ra ngoµi nh÷ng viÖc lµm KH&CN truyÒn thèng, vÝ dô nh− vÒ luËt pat¨ng, gi¶ng d¹y, b¸o chÝ, doanh nghiÖp, chính sách và ngoại giao. Ngày nay, 55% tổng giám đốc của 500 công ty giàu có nhất đều có gốc học vấn về khoa học hoặc công nghệ. Tất cả ng−ời dân trong suốt cả cuộc đời đều cần những kỹ năng toán học, khoa học và công nghệ cơ bản và một sự hiểu biêt về khoa học trong các vấn đề của cuộc sống. Giáo dục là rất quan trọng, và những thách thức đó phải đ−ợc giải quyết đồng thêi trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn. C¸c chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt sù ph¸t triÓn gi¸o dôc KH&CN vµ lùc l−îng lao động KH&CN gồm: Cung cấp những mối liên kết tốt hơn giữa cộng đồng giáo dục sau đại học với các tr−ờng tiểu học và trung học để làm phong phú và tăng c−ờng nội dung các vấn đề môn học; Cung cấp cách tiếp cận đ−ợc cải tiÕn tíi tÊt c¶ c¸c c«ng d©n Mü ®ang muèn cã mét sù gi¸o dôc vÒ lÜnh vùc KH&CN và đặc biệt, loại bỏ các rào cản đối với phụ nữ và các nhóm ng−ời thiểu số; Duy trì những sự trao đổi quốc tế quan trọng để tận dụng lực l−ợng nhân lực KH&CN tài năng trên toàn thế giới, trong khi vẫn phải đảm bảo giải quyÕt ®−îc nh÷ng mèi lo ng¹i vÒ an ninh. Một yếu tố rất quan trọng là đảm bảo đ−ợc nguồn sinh viên t−ơng lai để nghiªn cøu vµ lµm viÖc trong c¸c lÜnh vùc khoa häc vµ kü thuËt. C¸c tr−êng học, các giáo viên cũng nh− việc cải tiến các ch−ơng trình đào tạo giáo viên góp phần bảo đảm rằng các học sinh phát triển nhận thức sâu sắc về khoa học. Những sự can thiệp sớm để nuôi d−ỡng sự quan tâm về toán học và khoa học có thể nâng cao sự quan tâm của học sinh để theo học tr−ờng đại học hoặc gia nhập vào lực l−ợng lao động KH&CN. Đạo luật "Không bỏ rơi một đứa trẻ nào" năm 2001 của Tổng thống đ< giải quyết vấn đề này bằng cách biện pháp nh− cử các giáo viên có kiến thức và kinh nghiệm vào các lớp học, đánh giá sự tiến bộ của học sinh trong những khoảng thời gian đều đặn và đánh giá.

(197) 197 mét c¸ch linh ho¹t vµ cã tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc sö dông nh÷ng kho¶n ®Çu t− cña Liªn Bang. §Ó ph¸t triÓn mét thÕ hÖ c«ng d©n míi, gåm nh÷ng ng−êi cã kiÕn thức về toán và khoa học, Chính quyền đ< phát động một Sáng kiến Khoa học và Toán học lớn trong giai đoạn 5 năm để nhằm cải thiện hiệu quả về toán häc vµ khoa häc. S¸ng kiÕn nµy tËp trung vµo 3 môc tiªu lín lµ: Lµm cho c«ng chóng nhËn thøc ®−îc nhu cÇu vÒ gi¸o dôc khoa häc vµ to¸n häc tèt hơn đối với tất cả trẻ em; Đề x−ớng một chiến dịch để tuyển dụng, chuẩn bị, đào tạo và duy trì các giáo viên có kiến thức giỏi về toán học và khoa học; Phát triển một nền tảng nghiên cứu để cải thiện tri thức của ng−ời Mỹ vÒ nh÷ng ®iÒu sÏ thóc ®Èy sinh viªn häc to¸n vµ c¸c m«n khoa häc.Vµo tháng 2/2003 và tháng 3/2004, các Hội nghị th−ợng đỉnh về Toán học và Khoa học đ−ợc Bộ Giáo dục tài trợ để phát động sáng kiến này. Tiếp cận tới các cộng đồng là một vấn đề quan trọng. Nhận thức cộng đồng về vai trò khoa học với các vấn đề của thời đại ngày nay cần thiết để duy trì sự quan t©m cña thÕ hÖ trÎ trong viÖc chuÈn bÞ sù nghiÖp ë lÜnh vùc KH&CN, hoÆc đơn giản là tham gia với vai trò là những công dân tốt trong các quyết định có ¶nh h−ëng tíi cuéc sèng cña hä. Thø hai, t¨ng nguån lùc tµi chÝnh nh»m thu hót vµ gi÷ nh©n tµi. §Ó thu hút và giữ đ−ợc nhân tài, n−ớc Mỹ khuyến khích các tr−ờng đại học và cao đẳng th−ởng cho các cán bộ giảng dạy vì các hoạt động giáo dục cũng nh− đối với nghiên cứu và để tuyển dụng và hỗ trợ cho các cán bộ giảng dạy khác để cố vấn và khuyến khích một nhóm sinh viên khác. Các cơ quan Liên bang nên tiếp tục đảm bảo điều kiện để cải thiện việc đào tạo lực l−ợng lao động kỹ thuật cũng nh− giáo dục khoa học và kỹ thuật bậc đại học và sau đại học, cung cấp các cơ hội nghiên cứu có định h−ớng, duy trì một sự trao đổi quốc tế cho c¸c nhµ khoa häc vµ sinh viªn. Thứ ba, phối hợp các nguồn lực để xây dựng các ch−ơng trình giáo dục và đào tạo những nhà khoa học cho t−ơng lai. Các cơ quan hoạt động thông.

(198) 198 qua Hội đồng KH&CN quốc gia về Phát triển giáo dục và lực l−ợng lao động ®< phèi hîp c¸c nguån tµi chÝnh thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh hç trî víi rÊt nhiều cấp độ cho nghiên cứu giáo dục gắn với nhu cầu của cộng đồng. Thông qua đó, các cơ quan hoạt động với Bộ giáo dục, đang phối hợp các ch−ơng trình nghiên cứu đ−ợc tiến hành đồng thời với Đạo luật "Không bỏ rơi một đứa trẻ nào" năm 2001. Hội đồng cũng giải quyết các hoạt động hoạch định kế hoạch về nhu cầu lực l−ợng lao động KH&CN t−ơng lai, bao gồm mức tăng dự kiến trong các lĩnh vực đặc tr−ng (ví dụ, công nghệ nano). Các cơ quan Liên bang kết hợp với ngành giáo dục để cải thiện các ch−ơng trình KH&CN và phát triển lực l−ợng lao động KH&CN cũng nh− những nhà giáo dục kế tiếp. C¬ quan Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn VA hç trî cho h¬n 200 nhµ khoa häc ë giai ®o¹n ban ®Çu cña sù nghiÖp nghiªn cøu cña hä. Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn sù nghiÖp cung cÊp l−¬ng vµ hç trî nghiªn cøu cho nh÷ng nhµ nghiªn cøu đang tiến hành những công trình nghiên cứu hoặc đang trong một khoá đào t¹o thuéc chuyªn m«n trong khi ®ang lµm viÖc víi nh÷ng nhµ cè vÊn kinh nghiÖm. Nh÷ng phÇn th−ëng ph¸t triÓn sù nghiÖp gãp phÇn thu hót nh÷ng nhµ nghiên cứu tài năng nhất, những ng−ời rất quan trọng đối với việc duy trì và t¹o nªn n¨ng lùc vµ sù sèng cßn cña sù nghiÖp nghiªn cøu. 1.2. Kinh nghiÖm Cana®a Thø nhÊt, Canada t¨ng ®Çu t− tµi chÝnh cho NCPT thùc hiÖn ë c¸c tr−ờng đại học. Chi phí NCPT trong khu vực đại học tiếp tục tăng với tốc độ cao h¬n so víi c¸c c¬ quan nghiªn cøu cña ChÝnh phñ. N¨m 2003-2004, chi tiêu cho các hoạt động NCPT trong các cơ quan nghiên cứu của Chính phủ chØ chiÕm 40% chi tiªu cña chÝnh phñ cho NCPT, so víi 53% trong gi÷a thËp niên 1990. Trong khi đó, tỷ lệ này của khu vực đại học tăng từ 23% giữa thập niªn 1990 lªn 37% trong n¨m 2003-2004..

(199) 199 Trong ng©n s¸ch 2001 vµ 2003, ng©n s¸ch hµng n¨m cña c¸c tæ chøc tµi trợ nghiên cứu cho tr−ờng đại học đều tăng. Đặc biệt, năm 2001, ngân sách của Hội đồng nghiên cứu khoa học tự nhiên và kỹ thuật và Hội đồng nghiên cứu khoa học x< hội và nhân văn đều tăng 7%, kết quả là Hội đồng thứ nhất mỗi năm đ−ợc bổ sung thêm 36,5 triệu đô la và Hội đồng thứ hai đ−ợc thêm 9,5 triệu đô la. Ngân sách 2001, cũng tăng thêm 75 triệu đô la/năm cho ngân s¸ch hµng n¨m cña ViÖn nghiªn cøu søc khoÎ Canada. Trong ng©n s¸ch 2003, chÝnh phñ Canada còng t¨ng sù hç trî cña hä cho 3 tæ chøc tµi trî nµy tæng cộng 125 triệu đô la/năm. Hỗ trợ cho các hội đồng này đều tăng hàng năm từ 1998, nâng tổng ngân sách hàng năm của 3 tổ chức này lên khoảng 1,3 tỷ đô la trong 2002-2003, chiÕm 70% møc t¨ng tõ 1997-1998. Ngân sách 2003 cũng tạo ra Ch−ơng trình Học bổng sau đại học Canada với ngân sách hàng năm lên tới 105 triệu đô la khi nó đ−ợc triển khai đầy đủ vµo n¨m 2006. HiÖn t¹i Ch−¬ng tr×nh nµy hç trî 2000 sinh viªn th¹c sÜ vµ 2000 sinh viªn tiÕn sÜ mçi n¨m vµ sè l−îng häc bæng ®−îc ChÝnh phñ tµi trî nµy sÏ t¨ng 70%, lªn tíi kho¶ng 10.000 häc bæng/n¨m. Kho¶n tµi trî nµy ®−îc ph©n bæ cho 3 tæ chøc tµi trî nªn tû lÖ víi sù ph©n bè cña sinh viªn: 60% cho Hội đồng nghiên cứu khoa học x< hội và nhân văn, 30% cho Hội đồng nghiên cứu khoa học tự nhiên và kỹ thuật, và 10% cho Viện nghiên cứu søc khoÎ Cana®a. Ng©n s¸ch n¨m 2003 ®< cung cÊp mét kho¶ng th−êng xuyªn 225 triÖu đô la/năm bắt đầu từ 2003-2004 để hỗ trợ cho các chi phí gián tiếp liên quan đến nghiên cứu ở các tr−ờng đại học và các bệnh viện nghiên cứu. Ngân sách 2003 còn cung cấp bổ sung 500 triệu đô la cho Quỹ đổi mới Canada. Đây là một tổ chức độc lập phi lợi nhuận đ−ợc Chính phủ thành lập với mục đích tăng c−ờng năng lực của các tr−ờng đại học, cao đẳng, các bệnh viện nghiên cøu vµ c¸c tæ chøc phi lîi nhuËn kh¸c trong thùc hiÖn ph¸t triÓn nghiªn cøu vµ c«ng nghÖ th«ng qua ®Çu t− vµo h¹ tÇng nghiªn cøu cña c¸c tæ chøc nµy..

(200) 200 TÝnh tõ khi Quü nµy ®−îc thµnh lËp n¨m 1997, ChÝnh phñ liªn bang ®< ®Çu t− vào đây tổng cộng 3,65 tỷ đô la. Năm 2002, Quỹ này thông báo đ< đầu t− hỗ trợ 779,2 triệu đô la cho trên 280 dự án thuộc trên 70 tr−ờng đại học, cao đẳng, bệnh viện và tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận. Khoản đầu t− 779,2 triệu đô la này là đòn bẩy để thu hút thêm 899,2 triệu đô la từ các tỉnh, doanh nghiÖp vµ c¸c c¬ quan t×nh nguyÖn. Thø hai, c¸c chÝnh s¸ch kh¾c phôc sù thiÕu hôt nh©n lùc KH&CN. Chiến l−ợc đổi mới của Canađa đặt mục tiêu tăng số l−ợng sinh viên thạc sỹ và tiến sỹ thi vào các tr−ờng đại học của Canađa ở tỷ lệ trung bình là 5% năm đến 2010. Ch−ơng trình học bổng cao học Canađa cho phép 4000 sinh viên mới đ−ợc nhận hỗ trợ trực tiếp từ các hội đồng tài trợ nghiên cứu liên bang. Theo ng©n s¸ch 2003, Ch−¬ng tr×nh nµy nhËn ®−îc nguån ng©n s¸ch th−êng xuyên là 105 triệu đô la/năm khi thực hiện đầy đủ sau 4 năm. Để đảm bảo rằng các chuyên gia y tế và quản lý hệ thống y tế đ−ợc trang bị đầy đủ các kỹ năng cần thiết để đánh giá và áp dụng những nghiên cứu về sức khoẻ, Chính phủ đ< dành 25 triệu đô la trong 10 năm cho một ch−ơng trình đào tạo do Quỹ nghiên cứu các dịch vụ y tế Canađa quản lý. Nhằm đáp ứng yêu cẩu của các công ty, Ngân sách 2003 dành 6,6 triệu đô la trong 2 năm để triển khai hệ thống theo dõi nhanh đối với các nhân lực lµnh nghÒ ®−îc c¸c c«ng ty Cana®a chµo viÖc th−êng xuyªn. Ng©n s¸ch còng dành 41,4 triệu đô la trong 2 năm hỗ trợ cho việc thu hút và tiếp nhận những ng−ời di c− có chuyên môn vào thị tr−ờng lao động của Canađa. 1.3. Kinh nghiÖm Céng hoµ Liªn bang §øc Thứ nhất, tăng c−ờng đầu t− cho nghiên cứu của các tr−ờng đại học. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ChÝnh phñ Liªn bang ®< t¨ng c−êng chi tiªu cho c¸c c¬ sở đào tạo đại học nhiều hơn so với các bang và nh− vậy đ< góp phần cơ bản c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn nghiªn cøu ë quy m« réng. §Æc biÖt, chi tiªu cña Liªn.

(201) 201 bang cho xây dựng tr−ờng đại học, tài trợ cơ bản cho Quỹ Nghiên cứu Đức DFG và tài trợ của BMBF cho các dự án thực hiện ở các cơ sở của tr−ờng đại häc ®< gia t¨ng. - Cấp tài trợ cho ng−ời trẻ nghiên cứu ở tr−ờng đại học. Năm 2001, Chính phủ Liên bang quyết định cải cách hỗ trợ đào tạo của Liên bang và thông qua Luật cải cách hỗ trợ Đào tạo để tạo điều kiện cho ng−ời trẻ đ−ợc đào tạo và nâng cao, không phụ thuộc vào khả năng tài chính của bố mẹ. Cải cách này thành công lớn: từ 2000 đến cuối 2002, số ng−ời nhận tài trợ trung bình hàng năm tăng từ trên 100.000 đến 467.000. Năm 2002, có 47% sinh viªn nhËn tµi trî toµn phÇn, t¨ng so víi n¨m 1998 chØ cã 33,5%. - Mở rộng quy mô nghiên cứu đại học quốc tế. Trong khuôn khổ Tiến trình Bologna, Chính phủ liên bang đóng góp vai trò và đảm nhận trách nhiệm. Cụ thể là, hỗ trợ và hợp tác giữa các bang và các cơ sở giáo dục đại häc vÒ ¸p dông cÊu tróc b»ng Cö nh©n/ Th¹c sü 2/3 ë quy m« lín, thiÕt lËp hÖ thống chuyển giao tín chỉ Châu Âu, Bổ sung bằng Diplom, đảm bảo chất l−îng phï hîp víi tiªu chuÈn quèc tÕ vµ x©y dùng c¸c ch−¬ng tr×nh TiÕn sü. Thứ hai, thay đổi chính sách về di chuyển quốc tế và tính cơ động của nh©n lùc khoa häc vµ kü n¨ng cao. Chính phủ Liên bang nỗ lực tăng c−ờng số l−ợng trao đổi sinh viên và các nhà khoa học. Hoạt động này có hai mục tiêu: khuyến khích sinh viên và sinh viên tốt nghiệp của Đức dành một thời gian học tập hoặc nghiên cứu ở n−ớc ngoài và để thu hút các sinh viên, sinh viên tốt nghiệp và các nhà khoa học trình độ cao từ n−ớc ngoµi. §ång thêi, ChÝnh phñ khuyÕn khÝch c¸c nhµ khoa häc §øc ë n−íc ngoµi trë vÒ §øc. Môc tiªu lµ t¨ng tû lÖ sinh viªn §øc cã Ýt nhÊt mét häc kú kinh nghiÖm häc tập ở n−ớc ngoài hiện nay từ 14% lên 20% cho đến năm 2010 và tăng tỷ lệ sinh viªn n−íc ngoµi ë §øc hiÖn nay tõ 8,5% lªn 10% trong vµi n¨m tíi. NhiÒu biÖn ph¸p ®< ®−îc thùc thi nh»m t¨ng c−êng lùc l−îng nghiªn cøu trong n−íc..

(202) 202 Thứ ba, gia tăng số l−ợng sinh viên tốt nghiệp đại học có bằng hoa học và kü thuËt. Sè l−îng sinh viªn tèt nghiÖp khoa häc vµ kü thuËt ë §øc giai ®o¹n 1997-2002 cã xu h−íng gi¶m. NÕu nh− n¨m 1997, sè sinh viªn míi tèt nghiÖp các ngành KH &CN là 99.765 ng−ời thì đến năm 2001 và 2002 chỉ còn t−ơng øng lµ 76.617 vµ 76.698 ng−êi. C¸c sè liÖu ë b¶ng d−íi cßn cho thÊy c¸c sinh viªn n÷ Ýt theo ®uæi sù nghiÖp KH&CN (chØ chiÕm kho¶ng 20-25%). 1.4. Kinh nghiÖm cña n−íc Anh Chính phủ đ< dành nguồn lực đáng kể cho nghiên cứu và thông qua Hội đồng Tài trợ Đại học Tập rung các nguồn lực cho các khoa học có chất l−ợng tốt nhất. Sẽ tiếp tục tăng số ng−ời theo học đại học h−ớng tới mục tiêu 50%, chủ yếu thông qua nghiên cứu 2 năm chú trọng vào trình độ cơ bản. Với việc bæ sung thªm tµi trî, ChÝnh phñ hy väng nh÷ng ng−êi trùc tiÕp ®−îc h−ëng, lµ sinh viên, cũng có thể đóng góp vào chi phí đào tạo. Thø nhÊt, t¨ng nguån lùc nh»m ®Èy m¹nh hîp t¸c doanh nghiÖp - tr−êng đại học trong nghiên cứu tác động đến kinh tế địa ph−ơng, khu vực và quốc gia, bao gồm cả vấn đề làm thế nào để các cơ quan phát triển khu vực và các Hội đồng kỹ năng của khu vực có thể hỗ trợ tốt nhất sự hợp tác này. Nghiên cứu đánh giá các bài học thu nhận đ−ợc từ sự hợp tác doanh nghiệp - tr−ờng đại học ở nhiều n−ớc và từ thực tiễn ở Anh. Phân tích làm thế nào để ng−ời sử dụng lao động của doanh nghiệp có thể trình bày tốt hơn về các yêu cầu kỹ năng của họ với khu vực tr−ờng đại học. Tham vấn doanh nghiệp về quan điểm của doanh nghiệp về sự điều hành, quản lý và tổ chức l<nh đạo hiện hành của các tổ chức đào tạo đại học và hiệu quả của chúng trong hỗ trợ nghiên cứu, chuyển giao tri thøc vµ cung cÊp c¸c kü n¨ng cÇn thiÕt cho nÒn kinh tÕ. Để đẩy mạnh quan hệ công nghiệp/khoa học, Chính phủ đề ra một số kế hoạch hỗ trợ các tổ chức đại học xây dựng năng lực và khả năng tham gia kinh doanh và hợp tác với cộng đồng. Đợt tài trợ đầu tiên vào năm 1999 với.

(203) 203 tæng sè vèn lµ 50 triÖu B¶ng. §ît tµi trî thø hai n¨m 2001 víi 10 triÖu B¶ng. Ch−¬ng tr×nh cÊp vèn h¹t gièng hç trî chuyÓn giao c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu tèt vµo doanh nghiÖp. Đối với doanh nghiệp khoa học. Có 2 đợt tài trợ, đợt đầu tiên năm 1999/2000 tài trợ 28,9 triệu Bảng, đợt thứ hai năm 2001 là 15 triệu bảng. Mục tiªu cña c¸c ch−¬ng tr×nh nh»m: T¨ng c−êng th−¬ng m¹i ho¸ kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ c¸c ý t−ëng míi; Thóc ®Èy qu¶n lý doanh nghiÖp khoa häc; KÕt hîp đào tạo doanh nghiệp vào ch−ơng trình giảng dạy khoa học và kỹ thuật; Hỗ trợ các trung tâm tài năng để chuyển giao và khai thác tri thức khoa học và kh¶ n¨ng chuyªn m«n cao. Quỹ đổi mới Đại học. Chính phủ đ< phân bổ 77 triệu Bảng trong lần tài trợ đầu tiên giai đoạn 2001/2002 với mục tiêu để các tổ chức đào tạo đại học thay đổi văn hoá, xây dựng năng lực hợp tác với doanh nghiệp, quản lý sở hữu trí tuệ và tài sản, đảm bảo đội ngũ cán bộ và sinh viên có kỹ năng hợp tác với doanh nghiệp và cộng đồng. Cả ch−ơng trình đối với doanh nghiệp khoa học và đối với Tr−ờng đại học đều nhận đ−ợc tài trợ của Quỹ Đổi mới Đại học, với 186 triệu Bảng trong c¸c tµi kho¸ 2004/2005 vµ 2005/2006. ChÝnh phñ ph©n bæ 171 triÖu B¶ng cho các hoạt động th−ơng mại hoá thông qua hai kênh. Kênh thứ nhất tài trợ cho th−ơng mại hoá nghiên cứu của tr−ờng đại học đạt trình độ nghiên cứu quốc tế với 69 triệu Bảng. Kênh thứ hai phân bổ 102 triệu Bảng cho các tr−ờng đại häc nghiªn cøu Ýt h¬n, tËp trung vµo t− vÊn, phæ biÕn tri thøc vµ lËp quan hÖ đối tác khu vực. Sáng kiến mới trị giá 16 triệu Bảng, Trao đổi Tri thức, của Quỹ đổi mới Đại học sẽ xây dựng trên cơ sở kênh thứ hai này. Tháng 10 năm 2003, Quỹ đào tạo các nhà thực hành chuyển giao tri thức đ< tài trợ 1 triệu Bảng cho các dự án đào tạo chuyển giao tri thức chuyên môn bao gồm đào tạo, tài liệu học tập và các hỗ trợ liên quan cho các nhà.

(204) 204 thực hành chuyển giao tri thức làm việc tại các tổ chức đào tạo đại học, các tổ chøc nghiªn cøu cña khu vùc Nhµ n−íc vµ c«ng nghiÖp cã liªn quan gi÷a doanh nghiệp - tổ chức đào tạo đại học. Thứ hai, cải cách tổ chức và quản lý tr−ờng đại học và tổ chức nghiên cứu Nhà n−ớc. Chính phủ cũng thiết lập Diễn đàn các Nhà tài trợ để tập hợp tất cả những ng−ời quan tâm đến sự bền vững lâu dài của cơ sở nghiên cứu tr−ờng đại học (bao gồm tổ chức từ thiện, ngành công nghiệp, tr−ờng đại học, Hội đồng tài trợ và Hội đồng nghiên cứu) để xem xét một cách có chiến l−ợc hoạt động của cơ sở khoa học. Hội đồng Nghiên cứu cũng quan tâm nhiều hơn đến hợp tác để tạo thuận lợi cho sự hợp tác, cả về chiến l−ợc lẫn hoạt động. Năm 2002, Hội đồng đ< thành lập Hội đồng nghiên cứu Anh (Research Council UK - RCUK). ở cấp cao nhất, Nhóm chiến l−ợc do Tổng giám đốc Hội đồng Nghiên cứu đứng đầu và bao gồm các giám đốc điều hành các Hội đồng l<nh đạo RCUK. Anh còng xem xÐt l¹i c¬ chÕ Ph−¬ng ph¸p §¸nh gi¸ Nghiªn cøu (RAE) để phân bổ tài trợ cho các tổ chức. Chính phủ tuyên bố cơ chế RAE tiếp theo hoạch định cho năm 2008 sẽ sử dụng các chuẩn (profile) chất l−ợng để đánh giá nghiên cứu của tr−ờng đại học ở Anh toàn diện và công bằng hơn. Các chuẩn chất l−ợng xác định các tỷ lệ công việc khác nhau trong đề án đạt đ−ợc các mức trong 4 mức quy định. Ph−ơng pháp này sẽ thay thế đánh giá cung về nghiªn cøu cña mçi bé phËn dùa trªn c¬ së hÖ thèng ph©n h¹ng 7 ®iÓm trong các quy trình đánh giá tr−ớc đây. Dự kiến ph−ơng pháp này sẽ tạo biện pháp mới cho các tổ chức tập hợp tất các nhà nghiên cứu trong đánh giá hơn là nhằm mục tiêu phân hạng cụ thể. Ph−ơng pháp mới cũng sẽ đ−ợc thiết lập để c«ng nhËn tµi n¨ng trong nghiªn cøu øng dông, trong c¸c chuyªn ngµnh míi vµ trong c¸c lÜnh vùc thuéc ranh giíi cña ngµnh truyÒn thèng. Sách Trắng về Đại học năm 2003 cho rằng các tổ chức đại học cần tài trợ nhiều hơn để đạt khả năng cạnh tranh quốc tế về chất l−ợng giảng dạy và.

(205) 205 nghiên cứu. Chính phủ đề xuất cho phép các tổ chức đại học thu phí khả biến, từ 0-3000 Bang/năm học, từ 2006/2007. Chính phủ cam kết tạo một số đảm bảo để tất cả ng−ời trẻ tuổi có khả năng có thể học đại học theo sự lựa chọn ngành học của mình. Từ năm 2006, 30% sinh viên nghèo nhất sẽ đ−ợc đảm b¶o tèi thiÓu 3000 B¶ng/n¨m. Thứ ba, tăng c−ờng vai trò của tr−ờng đại học trong đào tạo đại học và viÖc lµm sau tiÕn sü. Anh ®< x©y dùng quü tµi trî cho nghiªn cøu cao cÊp, cũng nh− đảm bảo t−ơng lai cho những ng−ời theo đuổi sự nghiệp KH&CN, bao gồm:- Tăng học bổng tiến sĩ của Hội đồng nghiên cứu tối thiểu và trung b×nh, møc trung b×nh sÏ lµ 13.000 B¶ng tõ n¨m 2005/2006, so víi 8.000 B¶ng trong năm 2000/2003; Tăng l−ơng trung bình sau tiến sỹ của Hội đồng nghiên cứu thêm 4000 Bảng từ 2005/2006; Tài trợ đào tạo kỹ năng cho các nhà nghiªn cøu tiÕn sü vµ sau tiÕn sü. 1.5. Kinh nghiÖm cña Italia. Thứ nhất, thông qua các Ch−ơng trình, các Quỹ để hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu trong các tr−ờng đại học nhằm phát triển các công nghệ chủ chốt có khả năng trong nhiều lĩnh vực. Thông qua các ch−ơng trình −u tiên "định h−ớng vào nhiệm vụ" để các tr−ờng đại học đào tạo các nhà nghiên cứu trẻ, tăng c−ờng trao đổi các nhà nghiên cứu trong các mạng nghiên cứu, phát triển c¸c phßng thÝ nghiÖm chung cña Nhµ n−íc vµ t− nh©n, ph¸t triÓn khu vùc s¶n phÈm gi¸ trÞ gia t¨ng cho hÖ thèng c«ng nghiÖp cña quèc gia, ph¸t triÓn n¨ng lùc qu¶n lý doanh nghiÖp trong hÖ thèng nghiªn cøu quèc gia (vÖ tinh). C¸c công cụ chủ yếu để phân bổ tài trợ cho nghiên cứu trong trục này là: Quỹ đầu t− cho Nghiªn cøu C¬ b¶n; Quü Nghiªn cøu tæng hîp §Æc biÖt: tµi trî cho c¸c hoạt động đặc biệt có tầm quan trọng chiến l−ợc của các cơ quan quản lý nhà n−íc kh¸c nhau (m«i tr−êng, giao th«ng vËn t¶i, v.v...); Quü tµi trî theo th«ng lÖ cña c¸c c¬ së thÓ nghiªn cøu nhµ n−íc: hµng n¨m ph©n bæ cho c¸c c¬ së vµ.

(206) 206 tæ chøc ®−îc Bé Gi¸o dôc, §¹i häc vµ Nghiªn cøu tµi trî; bao gåm th«ng tin liên quan đến 2 năm tiếp theo; Các thoả tuận song ph−ơng; Các trung tâm tài n¨ng; Häc vÞ TiÕn sü nghiªn cøu; Häc bæng sau tiÕn sü; Vµ thiÕt bÞ lín. Thứ hai, hỗ trợ của Chính phủ cho NCPT và đổi mới của khu vực t− nhân gắn với các tr−ờng đại học. Để tạo động lực khuyến khích đổi mới và phổ biến thông tin kỹ thuật, dịch vụ t− vấn và hỗ trợ đối với khu vực t− nhân, chính phủ đề ra các biện pháp khuyến khích mở văn phòng kết nối công nghiệp trong các tr−ờng đại học và các tổ chức nghiên cứu của Nhà n−ớc; Tài trợ đặc biệt cho tr−ờng đại học và các tổ chức nghiên cứu Nhà n−ớc liên quan đến các dự án hợp tác với ngành công nghiệp và theo chất l−ợng của kết quả; Tạo lợi ích tài chính cho các h<ng hợp tác với tr−ờng đại học, tổ chức nghiên cøu Nhµ n−íc vµ c¸c trung t©m nghiªn cøu t− nh©n chÊt l−îng cao; T¨ng c−ờng biện pháp khuyến khích để tuyển dụng các tiến sỹ khoa học; Tăng c−êng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch cho viÖc chuyÓn t¹m thêi vµ l©u dµi c¸c nhµ nghiên cứu từ tr−ờng đại học vào ngành công nghiệp; 1.6. Kinh nghiÖm Hungary Thứ nhất, củng cố tổ chức nghiên cứu để huy động nguồn lực cho KH&CN trong các tr−ờng đại học. Hệ thống NCPT công hiện tại của Hungary bao gåm ba thµnh phÇn chÝnh lµ ViÖn Hµn l©m Khoa häc, c¸c tr−êng đại học và các tổ chức nghiên cứu và công nghệ công. Các tr−ờng đại học ngày càng trở nên quan trọng. Trong thời kỳ 19982000, tại Hungary đ< diễn ra một quá trình sáp nhập cơ bản trong khu vực giáo dục đại học, các tr−ờng đại học có lĩnh vực đào tạo t−ơng đối hẹp sẽ đ−ợc chuyển đổi thành các tr−ờng đại học đa ngành. Thay đổi này đ−ợc thực hiện nhằm đáp ứng số l−ợng sinh viên ngày càng tăng, các ch−ơng trình đào t¹o ngµy cµng lín vµ tËp trung kh¶ n¨ng tri thøc dµnh cho nghiªn cøu..

(207) 207 Trong khu vực giáo dục đại học, hầu hết các cơ sở nghiên cứu là một phần của giáo dục đại học (1421 cơ sở). Ngân sách dành cho NCPT của các tr−ờng đại học phụ thuộc phần lớn vào trợ cấp của Chính phủ. Có hai loại trợ cÊp chÝnh: Hç trî nghiªn cøu chÝnh thøc vµ trî cÊp tõ c¸c quü vµ ch−¬ng tr×nh khác của Chính phủ. Bên cạnh đó, hợp tác giữa các tr−ờng đại học và khu vực t− nh©n vµ sù tham gia vµo c¸c ch−¬ng tr×nh khoa häc song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng còng lµ nh÷ng nguån thu nhËp chÝnh cña c¸c tr−êng. Thêm vào đó, một dự luật mới về giáo dục đại học đang đ−ợc xây dựng. Mục đích chính của dự luật này là hợp nhất hệ thống giáo dục đại học của Hungary vµo tiÕn tr×nh t¸i c¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc, tµi chÝnh vµ qu¶n lý cña các tr−ờng đại học. Những kế hoạch này sẽ có tác động tích cực đối với mỗi quan hệ giữa các tr−ờng đại học và doanh nghiệp. Trong bối cảnh đó, 5 Trung tâm Hợp tác Nghiên cứu (CRC) đ< đ−ợc đ−a vào hoạt động năm 2001. Các trung tâm này đ−ợc đặt tại những tr−ờng đại học lớn với mục tiêu là phát triển mối quan hệ giữa các tổ chức giáo dục đại học, các tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận và khu vực kinh doanh, đặc biệt là các SMEs. Bộ Giáo dục cũng đ< dành ra một quỹ đặc biệt từ Quỹ đổi mới Nghiên cứu và Công nghệ và Ch−ơng trình Hành động Tăng c−ờng Năng lực cạnh tranh Kinh tế (ECOP) để hỗ trợ thành lập mới những trung tâm nh− vậy. Một trung tâm sẽ đ−ợc tài trợ từ 50 triệu đến 250 triệu HUF (tối đa 50% ngân sách dự kiến của trung t©m) trong vßng ba n¨m ®Çu. Nh÷ng trung t©m nµy sÏ chØ ®−îc hç trî nÕu thành lập cùng với các đối tác kinh doanh. Chúng hoạt động trên nguyên tắc hai bªn cïng cã lîi, kÕt hîp ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ c«ng nghÖ. Thứ hai, đào tạo nguồn nhân lực. Theo các số liệu mới nhất (20012002), tổng số sinh viên ở các tr−ờng đại học là 349.301 (chiếm 3,5% dân số), tăng 22.000 ng−ời so với năm tr−ớc. Trong đó có 117.947 sinh viên đại học (theo ch−ơng trình đại học 5-6 năm), 195.291 sinh viên cao đẳng (ch−ơng.

(208) 208 tr×nh häc 3-4 n¨m), 7.030 nghiªn cøu sinh tiÕn sü. Sè sinh viªn quèc tÕ lµ 11.783, chñ yÕu häc c¸c ngµnh y khoa, khoa häc vµ kü thuËt. Tû lÖ sinh viªn nữ là 53%, và chỉ dao động chút ít trong vài năm qua. ChÝnh s¸ch khoa häc vµ c«ng nghÖ cña Hungary tËp trung vµo c¸c −u tiªn: t¨ng c−êng søc hót cña c¸c ngµnh nghÒ khoa häc vµ kü thuËt, t¨ng sè l−îng sinh viªn cao häc c¸c ngµnh khoa häc vµ kü thuËt, còng nh− c¶i c¸ch đầu ra để phục vụ cho các nhu cầu kinh tế và x< hội. Đ< có một vài kế hoạch để thực hiện những mục tiêu này. Kế hoạch thứ nhất là sử dụng các nguồn lực của Quỹ nghiên cứu và Đổi mới Công nghệ để cải thiện các điều kiện x< hội phục vụ phát triển công nghệ, bao gồm những hoạt động: Hỗ trợ các hoạt động tăng c−ờng hiểu biết và nhận thức của x< hội về KH&CN; Hỗ trợ các hội nghị thúc đẩy việc phổ biến thành tựu KH&CN. Bên cạnh đó, còn có một số kế hoạch khác để thực hiện các mục tiêu trên. Kế hoạch thành công nhất cho tíi nay mang tªn "Tr−êng §¹i häc cña mäi tri thøc", mét ch−¬ng tr×nh truyÒn h×nh víi sù tham gia cña nh÷ng nhµ khoa häc næi tiÕng nhÊt Hungary. Trong v¨n b¶n ph¸p lý vÒ viÖc thµnh lËp Quü Nghiªn cøu vµ §æi míi Công nghệ có nêu các hoạt động đ−ợc quỹ tài trợ bao gồm "cải thiện nguồn nhân lực nghiên cứu và đổi mới công nghệ, tạo ra việc làm trong lĩnh vực NCPT, thúc đẩy đào tạo các nhà nghiên cứu trẻ, khuyến khích trao đổi kinh nghiệm và huy động các chuyên gia trong n−ớc và quốc tế, tái hoà nhập các nhà khoa học Hungary ở n−ớc ngoài hồi h−ơng vào các cộng đồng khoa học trong n−ớc. Để hoàn thành những mục tiêu trên, Hungary sẽ kêu gọi đề xuất dù ¸n nh»m "c¶i thiÖn nguån nh©n lùc NCPT" vµo n¨m 2004. Bªn c¹nh nh÷ng nç lùc trong n−íc cßn cã mét sè nguån tµi trî quèc tÕ nh»m t¨ng c−êng nh©n lùc NCPT. Hungary gia nhËp EU vµo ngµy 01/5/2004 vµ sÏ chÝnh thøc ®−îc nhËn hç trî tõ Quü c¬ cÊu vµ Quü Liªn kÕt. §Ó sö dông nh÷ng nguån viÖn trî nµy, ChÝnh phñ Hungary ph¶i x©y dùng mét kÕ ho¹ch.

(209) 209 ph¸t triÓn quèc gia (NDP). Trong sè 5 ch−¬ng tr×nh cña m×nh, Ch−¬ng tr×nh hoạt động Tăng c−ờng khả năng Cạnh tranh Kinh tế (ECOP) hỗ trợ NCPT và đổi mới; trong khi đó, Ch−ơng trình hành động phát triển Nguồn nhân lực (HRDOP) có mối liên hệ chặt chẽ với Ch−ơng trình Hoạt động Tăng c−ờng kh¶ n¨ng c¹nh tranh kinh tÕ vµ nh»m ph¸t triÓn nguån nh©n lùc NCPT phôc vô cho KÕ ho¹ch Ph¸t triÓn Quèc gia. VÝ dô: biÖn ph¸p "Ph¸t triÓn c¬ cÊu tæ chức và nội dung của giáo dục đại học" nhằm tăng c−ờng nguồn nhân lực phôc vô NCPT. Ph¸t triÓn c¸c kü n¨ng c«ng nghÖ th«ng tin vµ truyÒn th«ng ë tất cả các cấp cũng đ−ợc Ch−ơng trình Hành động Phát triển Nguồn nhân lực hỗ trợ thông qua nhiều hình thức đào tạo và huấn luyện khác nhau. 1.7. Kinh nghiÖm Trung Quèc Thứ nhất, Trung Quốc tiếp tục đẩy mạnh cải cách chuyển đổi nhằm nâng cao năng lực nghiên cứu của các tr−ờng đại học. Những năm cải cách vừa qua Trung Quốc cơ bản đ< hoàn thành sự chuyển đổi các tổ chức NCPT theo h−íng c«ng nghiÖp. ViÖc c¶i c¸ch c¸c viÖn c«ng Ých dùa trªn một cơ sở chọn lọc cũng đạt đ−ợc tiến bộ đáng kể. Tính đến cuối năm 2002, trong số 1.185 tổ chức NCPT có kế hoạch chuyển đổi, có 946 viện đ< hoàn thành chuyển đổi. Trong số này, có 273 viện tr−ớc đây trực thuộc chính quyền trung −ơng và 673 trực thuộc chính quyền địa ph−ơng. Trong số các viện nghiên cứu đ< hoàn thành chuyển đổi, có 340 viện trở thành c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp, 37 trë thµnh c¸c doanh nghiÖp KH&CN lín trực thuộc chính quyền trung −ơng hoặc địa ph−ơng, 16 chuyển đổi thành các trung tâm thúc đẩy đổi mới kỹ thuật công nghiệp, 511 trở thành các doanh nghiÖp KH&CN, 26 trë thµnh c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp do kÕt quả của việc chuyển đổi các công ty mẹ, 8 trở thành các tổ chức trung gian, 7 viện trở thành bộ phận của các tr−ờng đại học và 1 viện trở thành đơn vị hoạt động KH&CN trực thuộc bộ khác..

(210) 210 Sự cải cách có chọn lọc các viện công ích đ< đạt đ−ợc những tiến bộ đáng kể. Đến cuối năm 2002, 176 viện công ích đ< đ−ợc cải tổ. Trong số đó cã 81 viÖn trùc thuéc chÝnh quyÒn trung −¬ng vµ 97 viÖn trùc thuéc chÝnh quyền địa ph−ơng. Cuộc cải tổ đ< chuyển đổi 61 trong số các viện này các viÖn nghiªn cøu c«ng phi lîi nhuËn, 32 doanh nghiÖp KH&CN, 13 tæ chøc trung gian, 16 đơn vị trực thuộc các tr−ờng đại học, 4 đơn vị hoạt động KH&CN trùc thuéc c¸c bé kh¸c vµ 52 lo¹i h×nh tån t¹i kh¸c. Trong sè 178 viÖn c«ng Ých cÇn c¶i tæ, cã 77 viÖn ®< hoµn thµnh c¶i tæ. Trong sè nµy, cã 21 viÖn tr−íc ®©y trùc thuéc chÝnh quyÒn trung −¬ng vµ 56 trực thuộc chính quyền địa ph−ơng. Trong số các viện đ< chuyển đổi, có 25 viện trở thành các doanh nghiệp KH&CN, 13 tổ chức trung gian,16 đơn vị trực thuộc tr−ờng đại học, 4 đơn vị hoạt động KH&CN trực thuộc các bộ khác vµ 19 lo¹i h×nh tån t¹i kh¸c. Thứ hai, thúc đẩy hoạt động hợp tác quốc tế của các viện và tr−ờng đại häc. LÇn ®Çu tiªn, trong KÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø 10, Trung Quèc ®< thµnh lËp mét ch−¬ng tr×nh míi mang tªn"Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c quèc tÕ KH&CN dµnh cho c¸c dù ¸n −u tiªn" (sau ®©y gäi lµ Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c quèc tÕ vÒ KH&CN). Xoay quanh c¸c môc tiªu chiÕn l−îc vÒ ph¸t triÓn KH&CN, ch−¬ng tr×nh hîp t¸c quèc tÕ vÒ KH&CN quèc tÕ cã tÇm quan träng chiÕn l−ợc nhằm tăng c−ờng năng lực đổi mới KH&CN của quốc gia, thúc đẩy tiến tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ c«ng nghÖ cao vµ ®Èy m¹nh hîp t¸c KH&CN. VÒ c¸c lÜnh vùc khoa häc mòi nhän quèc tÕ, Ch−¬ng tr×nh ®< cè g¾ng tæ chøc c¸c hoạt động đổi mới KH&CN của Trung Quốc sao cho phù hợp với các chuẩn mực quốc tế, nâng cao năng lực đổi mới KH&CN của Trung Quốc và cải thiện sức mạnh toàn diện của quốc gia. Nhằm nâng cao trình độ nghiên cứu cña c¸c nhµ khoa häc Trung Quèc, Ch−¬ng tr×nh ®< khuyÕn khÝch c¸c viÖn nghiên cứu và các tr−ờng đại học tích cực tham gia vào các hoạt động KH&CN quốc tế, trong đó có nghiên cứu cơ bản, phát triển công nghệ cao,.

(211) 211 ch−¬ng tr×nh khoa häc lín vµ c¸c ch−¬ng tr×nh quèc tÕ kh¸c. Ch−¬ng tr×nh mới này −u tiên hỗ trợ cho các viện nghiên cứu và các tr−ờng đại học có năng lùc nghiªn cøu v÷ng vµng vµ tÝch cùc tham gia hîp t¸c quèc tÕ, t¹o dùng cho họ một cơ sở quốc gia để tham gia hợp tác quốc tế về KH&CN. Thứ ba, thúc đẩy mối liên kết giữa ngành công nghiệp và cộng đồng nghiªn cøu khoa häc. §Ó t¨ng c−êng quan hÖ bÒn chÆt gi÷a ngµnh c«ng nghiệp, các tr−ờng đại học và viện nghiên cứu, thúc đẩy sự kết hợp các nguồn lực KH&CN của các tr−ờng đại học và ngành công nghiệp, khuyến khích chuyển giao các công nghệ tiên tiến cho khối công nghiệp, một số đơn vị chuyển giao công nghệ, đ−ợc thành lập tr−ớc đây bởi các tr−ờng đại học có thÕ m¹nh vÒ KH&CN vµ cã tiÒm n¨ng dåi dµo vÒ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu KH&CN nay đ−ợc lựa chọn để hình thành các trung tâm chuyển giao công nghệ quốc gia. Các trung tâm này đóng một vai trò tích cực trong việc thúc đẩy xây dựng hệ thống đổi mới công nghệ với cốt lõi là ngành công nghiệp, bên cạnh đó làm tối −u hoá các cơ cấu công nghiệp và nâng cao công nghệ s¶n xuÊt. §−îc coi lµ mét c¬ së h¹ tÇng nh»m tæ chøc vµ cñng cè c¸c nguån lực KH&CN của các tr−ờng đại học, một trung tâm chuyển giao công nghệ quèc gia thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nh−: ph¸t triÓn vµ phæ biÕn c¸c c«ng nghÖ th«ng th−êng, thóc ®Èy vµ c¶i tiÕn viÖc x©y dùng c¸c trung t©m c«ng nghÖ c«ng nghiÖp, thóc ®Èy viÖc chuyÓn ho¸ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c tr−êng đại học và chuyển giao công nghệ, đẩy mạnh hợp tác đổi mới công nghệ quốc gia và cung cấp các dịch vụ toàn diện cho ngành công nghiệp. Bên cạnh đó, c¸c c«ng viªn KH&CN ®−îc chÝnh thøc khëi x−íng n¨m 2000, ®−îc coi lµ ®Çu mèi liªn kÕt gi÷a nh÷ng c¶i c¸ch vÒ KH&CN, gi¸o dôc vµ kinh tÕ còng ®< đạt đ−ợc những b−ớc tiến bộ đáng kể d−ới sự hỗ trợ của chính quyền các cấp. C¸c c«ng viªn nµy chÝnh lµ c¬ së cho viÖc chuyÓn ho¸ c¸c kÕt qu¶ KH&CN của các tr−ờng đại học, các v−ờn −ơm tạo các ngành công nghệ cao là một mòi nhän ph¸t triÓn kinh tÕ míi..

(212) 212 1.8. Kinh nghiÖm NhËt B¶n Thứ nhất, đẩy mạnh hoạt động KH&CN để có các thành tích nghiên cứu xuất sắc tại các tr−ờng đại học và đ−a chúng đến với x` hội. Nhật Bản đ< tập trung vào các hoạt động tăng c−ờng nguồn tài trợ để khuyến khích các hoạt động nghiên cứu kết hợp giữa các khu vực công nghiệp - viện, tr−ờng Chính phủ và hỗ trợ cho các doanh nghiệp mới thuộc các tr−ờng đại học. Cïng lóc, tiÕn hµnh cñng cè vµ ®Èy manh c¸c trung t©m së h÷u trÝ tuÖ cña c¸c tr−ờng đại học và các tr−ờng đại học đ−ợc hỗ trợ để đăng ký sáng chế đối với các kết quả nghiên cứu của mình. Số các hoạt động nghiên cứu đ−ợc liên kết thực hiện giữa các tr−ờng đại học quốc gia và các công ty tăng từ 4029 (năm 2000) lên 6767 (2002). Các doanh nghiệp mới khởi sự thuộc các tr−ờng đại häc t¨ng tõ 128 (n¨m 2000) lªn 614 (n¨m 2003). C¸c trung t©m së h÷u trÝ tuÖ thuộc các tr−ờng đại học năm 2003 là 43. Khoa học và công nghệ ở các khu vực địa ph−ơng cũng đang đ−ợc đẩy mạnh, với lực l−ợng nòng cốt là các viện nghiên cứu công và các tr−ờng đại häc, th«ng qua viÖc triÓn khai" Côm trÝ tuÖ" (n¨m 2003 ®< triÓn khai t¹i 15 khu vực) và tiến hành "Hợp tác vì công nghệ đổi mới và nghiên cứu tiến tiến trong khu vùc tiÕn ho¸" (®< lùa chän ®−îc hîp t¸c gi÷a c¸c khu vùc c«ng nghiệp địa ph−ơng - viện, tr−ờng - khu vực Nhà n−ớc, chú trọng vào các vùng đô thị. Ngoài ra, Bộ Kinh tế, Th−ơng mại và Công nghiệp (METI) còn thúc ®Èy c¸c "Dù ¸n Côm C«ng nghiÖp" nh»m khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp míi, th«ng qua viÖc sö dông m¹ng l−íi vµ c¸c nhµ chuyªn m«n thuéc c¸c doanh nghiÖp, viÖn, tr−êng vµ khu vùc Nhµ n−íc (®< cã 19 dù ¸n ®−îc thùc hiÖn trong c¸c n¨m 2002 vµ 2003). Thø hai, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc KH&CN ChÝnh phñ NhËt B¶n ®< nhËn thøc ®−îc r»ng, sù hiÓu biÕt cña c«ng chúng về KH&CN đóng một vai trò then chốt trong việc xây dựng một.

(213) 213 quốc gia tiên tiến. Định h−ớng vào KH&CN đảm bảo đổi mới công nghệ vµ t¨ng c−êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh c«ng nghiÖp. V× vËy, ChÝnh phñ NhËt Bản hiện đ< xây dựng nhiều dự án hỗ trợ các tr−ờng đại học thúc đẩy hiÓu biÕt cña c«ng chóng vÒ KH&CN. Xóc tiÕn "T¨ng c−êng sù hiÓu biÕt khoa häc" ®< ®−îc thùc hiÖn. Dù án này hỗ trợ các hoạt động theo các cách khác nhau nh− hợp tác nghiên cøu víi c¸c nhãm t×nh nguyÖn khoa häc, c¸c trung t©m khoa häc vµ c¸c viện nghiên cứu nhằm giúp trẻ em quan tâm đến khoa học. Các hoạt động chính bao gồm: Thành lập các "Tr−ờng đại học siêu khoa học"; Các tr−ờng điển hình về giáo dục khoa học (đối với cấp tiểu học và trung häc); Khëi x−íng "Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c khoa häc"; TriÓn khai tµi liÖu häc tËp sè ho¸ tiªn tiÕn phôc vô cho gi¸o dôc KH&CN. Với mục đích nâng cao tính tự lực của các nhà nghiên cứu trẻ tuổi, KÕ ho¹ch C¬ b¶n vÒ KH&CN lÇn thø II ®< nªu râ: "Trong t−¬ng lai, häc bổng nghiên cứu sau tiến sỹ sẽ tăng lên đáng kể, các cố vấn nghiên cứu có thể sử dụng nguồn tài chính riêng của mình để hỗ trợ học bổng sau tiÕn sü. C¸c nghiªn cøu sinh sau tiÕn sü cã thÓ ®−îc ®<i ngé dùa theo kh¶ n¨ng cña hä, c¸c tiÕn sü xuÊt s¾c cã thÓ ®−îc hç trî hoµn toµn". Cïng víi viÖc t¨ng nguån kinh phÝ trî cÊp, MEXT cßn më réng c¸c c¬ héi cho c¸c nghiªn cøu sinh sau tiÕn sü vµ nh÷ng ng−êi kh¸c tham gia vµo c¸c dù ¸n nghiªn cøu ®−îc hç trî b»ng kinh phÝ c¹nh tranh, bên cạnh đó MEXT còn thúc đẩy nhiều ch−ơng trình hỗ trợ khác đối với nghiên cứu sinh tiến sỹ và sau tiến sỹ, nh− các ch−ơng tr×nh häc bæng (HiÖp héi Xóc tiÕn Khoa häc NhËt B¶n) hç trî cho c¸c nhà nghiên cứu trẻ tuổi, trong đó có trao các suất học bổng sau tiến sỹ nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho hä tËp trung mét c¸ch tÝch cùc vµo c¸c ho¹t động nghiên cứu..

(214) 214 1.9. Kinh nghiÖm Singgapo Singapo là nền kinh tế phát triển nhất trong ASEAN, đồng thời cũng là quèc gia ®i ®Çu trong nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn cña khu vùc. Singapo cã nh÷ng điều kiện tiên quyết để trở thành một trung tâm NCPT của thế giới. Singapo đầu t− nhiều vào đại học quốc gia Singapo để cung cấp cán bộ khoa học và kỹ s− trình độ cao. Hơn 32% NCPT của Nhà n−ớc đ−ợc thực hiện bởi tr−ờng đại học và 40% nhân lực NCPT tập trung ở đây. Ngoài ra, Singapo cũng phát triển rộng ch−ơng trình đào tạo của Singapo ở n−ớc ngoài. Kế hoạch KHCN 2005, với tổng ngân sách 7 tỷ đô la Singapo, nhằm xây dựng năng lực tầm cỡ thế giới về các công nghệ mũi nhọn, đặc biệt là đầu mạnh mẽ vào CNTT. 1/3 kinh phí này đ−ợc dành để thúc đẩy NCPT của khu vực t− nhân vào khoa học cơ bản; 20% kinh phí đ−ợc dành để phát triển nguån nh©n lùc ë d¹ng häc bæng vµ c¸c kho¶n hç trî trùc tiÕp kh¸c. Tæng kinh phÝ NCPT t¨ng tõ 0,86% GDP n¨m 1990 lªn 1,89% GDP n¨m 2000, trong đó khu vực t− nhân chiếm 62%. Dấu hiệu tích cực này cho thấy cã nhiÒu c«ng ty ®Çu t− vµo NCPT h¬n vµ nhiÒu nhµ khoa häc vµ kü s− tham gia vµo nghiªn cøu khoa häc vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ. Năm 2002, kinh phí cho NCPT đạt 3,405 tỷ đôla, bằng 2,19% GDP. Năm 2003, tổng chi phí NCPT của Singapo lên tới 3,424 tỷ đôla, bằng 2,15% GDP, đạt mục tiêu đề ra t−ơng đ−ơng mức chi của các n−ớc phát triển (trong khoảng 2 - 3% GDP). Chi phÝ cho nh©n lùc NCPT chiÕm 45% (1,538 tû) tæng chi cho NCPT, 42% đ−ợc dành cho chi phí hoạt động và 13% dùng chi cho đầu t− cơ bản. Trong tổng chi NCPT cña Singapo, khu vùc doanh nghiÖp chiÕm tíi 60,8%, hay b»ng 1,32% GDP. Khu vực Chính phủ, khu vực đại học và các viện nghiên cứu công, mỗi khu vực chiÕm kho¶ng 13% tæng chi tiªu cho NCPT quèc gia. 58% tæng chi phÝ NCPT ®−îc dµnh cho c¸c lÜnh vùc c«ng nghÖ vµ kü thuËt, 14% dµnh cho c¸c khoa häc tù nhiªn (kh«ng tÝnh sinh häc), 15% dµnh cho y sinh häc vµ c¸c ngµnh khoa häc liªn quan, 1%.

(215) 215 dµnh cho khoa häc n«ng nghiÖp vµ thùc phÈm, vµ 13% cho c¸c lÜnh vùc cßn l¹i kh¸c. Trong t−ơng lai, với mục tiêu quan trọng là tìm cách bảo đảm đủ nguồn nhân lực cần thiết hỗ trợ nền kinh tế tri thức để hỗ trợ phát triển và thu hút tài n¨ng NCPT hµng ®Çu tõ mäi n¬i trªn thÕ giíi, Singapo ®< t¨ng c−êng c¸c häc bæng, häc bæng nghiªn cøu sinh vµ c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn nguån nh©n lực khác. Singapo đặc mục tiêu phát hiện, bồi d−ỡng và xây dựng nguồn nhân lực trình độ thế giới, củng cố và gieo giống các lĩnh vực tăng tr−ởng có tính chiÕn l−îc, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn toµn cÇu. §Ó c¸c c«ng cô tµi chÝnh, nh− tµi trî cho nghiªn cøu vµ biÖn ph¸p khuyÕn khÝch thuÕ thµnh c«ng vµ ®em l¹i hiÖu qu¶ cao, cÇn cã c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch phi tµi chÝnh, mµ c«ng cô quan träng nhÊt lµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. C¸c c«ng cô tµi chÝnh thóc ®Èy NCPT cña ngµnh c«ng nghiÖp chỉ thành công khi một quốc gia có đủ nhân lực đ−ợc đào tạo về kỹ thuật để cã thÓ tham gia vµo NCPT. V× thÕ Singapo ®< −u tiªn nguån tµi chÝnh cho c¸c tr−ờng đại học để phát triển nguồn nhân lực khoa học. Kết quả là n−ớc này có đội ngũ các nhà khoa học và kỹ s− gia tăng mạnh. Theo số liệu thống kê về nghiªn cøu NCPT hµng n¨m cña quèc gia, sè l−îng c¸c nhµ khoa häc nghiªn cøu vµ kü s− ë Singapo ®< t¨ng gÊp 4 lÇn trong 10 n¨m, tõ 4300 ng−êi n¨m 1990 lªn 18.300 ng−êi n¨m 2000. N¨m 2003, Singapo cã tæng céng 17.074 kü s− vµ nghiên cứu viên (trong số đó, 51% có bằng cử nhân, 27% thạc sĩ và 22% tiến sỹ) vµ trªn 4000 nghiªn cøu sinh cao häc vµ tiÕn sü theo häc chÝnh quy. Trung b×nh, Singapo có 79,4 kỹ s− và nghiên cứu viên trên 1 vạn lao động, nếu tính cả số nghiªn cøu sinh chÝnh quy th× con sè nµy lªn tíi 98,3 ng−êi. §¹t ®−îc ®iÒu nµy lµ nhê vµo chÝnh s¸ch râ rµng cña Nhµ n−íc Singapo vÒ không chỉ gia tăng số ng−ời đ−ợc tuyển vào đại học và còn là số ng−ời tham gia vào các khoá đào tạo về khoa học và kỹ thuật: khoảng 75% số ng−ời đ−ợc tuyển vào tr−ờng đại học kỹ thuật và khoảng 62% số ng−ời đ−ợc tuyển vào tr−ờng đại học tổng hợp thuộc về các ngành liên quan đến khoa học và công nghệ..

(216) 216 2. số liệu về tài chính cho hoạt động kh & CN giai đoạn 2001 – 2005 của 10 tr−ờng đại học trọng điểm do Bộ Giáo dục và đào tạo quản lý STT. Tên đơn vị. Tæng sè 22.437,0. Kinh phí sự nghiệp khoa học (triệu đồng) 2001 2002 2003 2004 1.710,0 1.535,0 1.902,0 3.045,0. 2005 14.645,0. 1. §H Th¸i Nguyªn. 2. §H HuÕ. 32.848,0. 4.474,0. 4.390,0. 3.424,0. 9.803,0. 11.325,0. 3. §H §µ N½ng. 22.842,0. 2.421,0. 2.960,0. 2.977,0. 7.550,0. 7.135,0. 4. §H B¸ch khoa Hµ Néi. 88.550,0. 25.407,0. 12.525,0. 12.314,0. 17.271,0. 37.314,0. 5. §¹i häc CÇn Th¬. 11.337,0. 615,0. 1.540,0. 2.737,0. 1.955,0. 4.560,0. 6. §¹i häc N«ng nghiÖp. 37.411,0. 4.195,0. 5.390,0. 6.007,0. 10.895,0. 10.924,0. 7. §H Kinh tÕ quèc d©n. 18.808,0. 4.362,0. 2.855,0. 4.160,0. 3.205,0. 4.100,0. 8. §H S− ph¹m Hµ Néi. 15.063,0. 3.346,0. 1.450,0. 2.602,0. 3.420,0. 6.268,0. 9. §H S− ph¹m TPHCM. 8.615,0. 1.030,0. 1.365,0. 2.594,0. 2.411,0. 1.735,0. 10. §H Kinh tÕ TP HCM. 7.347,0. 1.471,0. 1.235,0. 1.822,0. 1.780,0. 1.270,0. 11. Céng 10 tr−êng. 264.041,3. 45.596,0. 35.275,0. 40.019,0. 61.335,0. 99.276,0. 12. Tæng céng cña Bé. 532.110,0. 84.735,0. 81.460,0. 85.655,0. 113.390,0. 166,870,0. 52.710,0. 61.310,0. 70.195,0. 101.400,0. 156.500,0. 15.460,0. 11.990,0. 10.370,0. GD&§T - CÊp qua Bé GD&§T - CÊp trùc tiÕp cho c¸c VP ch−¬ng tr×nh cÊp Nhµ n−íc. 32.025,0. 20.150,0.

(217) 217 3. Số liệu về tài chính của 10 tr−ờng đại học trọng điểm do Bé GD&§T qu¶n lý giai ®o¹n 2001 - 2005 TT 1. 2. 3. 4. Tên đơn vị. Kinh phí ngân sách Nhà n−ớc cấp (triệu đồng) 2001. 2002. 2005. 2006. §H Th¸i Nguyªn. 51.836. 72.717. 84.240. 91.752. 107.750. 113.699. SN giáo dục đào tạo. 50.124. 59.282. 64.238. 81.108. 85.205. 101.174. Khoa häc c«ng nghÖ. 1.712. 1.535. 1.902. 3.045. 14.645. 12.525. NhiÖm vô kh¸c. 6.600. 8.700. 7.600. 7.900. XDCB. 5.300. 9.400. 10.953. 32.715. 37.185. 40.903. 45.000. 54.500. §H HuÕ. 53.209. 71.994. 79.276. 92.484. 101.188. 106.428. SN giáo dục đào tạo. 48.735. 56.804. 60.952. 74.981. 83.063. 100.918. Khoa häc c«ng nghÖ. 4.474. 4.390. 3.424. 9.803. 10.125. 5.510. NhiÖm vô kh¸c. 5.500. 5.500. 7.700. 8.000. XDCB. 5.300. 9.400. Thu tõ häc phÝ, lÖ phÝ,.... 19.209. 40.719. 50.200. 60.712. 32.230. 44.000. §H §µ N½ng. 41.630. 64.199. 69.735. 74.681. 81.185. 86.529. SN giáo dục đào tạo. 38.209. 49.339. 51.158. 61.431. 67.450. 81.959. Khoa häc c«ng nghÖ. 2.421. 2.960. 2.977. 7.550. 7.135. 4.570. NhiÖm vô kh¸c. 4.100. 5.200. 5.700. 6.600. XDCB. 7.800. 10.400. Thu tõ häc phÝ, lÖ phÝ,.... 27.087. 50.725. 47.452. 51.829. 58.465. 66.372. §H B¸ch khoa HN. 56.474. 120.640. 109.014. 81.112. 103.787. 111.682. SN giáo dục đào tạo. 30.517. 45.015. 46.220. 61.341. 70.923. 85.262. Khoa häc c«ng nghÖ. 25.407. 12.525. 12.314. 17.271. 31.864. 26.420. 550. 4.500. 3.000. 2.500. 1.000. 58.600. 47.500. XDCB. 6. 2004. Thu tõ häc phÝ, lÖ phÝ,.... NhiÖm vô kh¸c. 5. 2003. Thu tõ häc phÝ, lÖ phÝ,.... 43.177. 45.815. 46.190. 52.600. 71.600. 83.300. §H CÇn Th¬. 26.958. 49.284. 55.115. 54.920. 67.790. 82.216. SN giáo dục đào tạo. 26.343. 41.794. 43.078. 50.720. 57.260. 73.416. Khoa häc c«ng nghÖ. 615. 1.540. 2.737. 1.955. 4.930. 8.800. NhiÖm vô kh¸c. 3.400. 3.800. 4.200. 5.600. XDCB. 5.550. 5.500. Thu tõ häc phÝ, lÖ phÝ,.... 33.230. 35.446. 43.242. 35.439. 71.640. 69.390. §H N«ng nghiÖp I. 22.027. 40.831. 35.949. 36.355. 40.135. 42.357. SN giáo dục đào tạo. 17.278. 19.711. 20.167. 22.460. 26.511. 35.277.

(218) 218. Khoa häc c«ng nghÖ. 4.196. 5.390. 6.007. 10.895. 10.324. 544. 2.300. 2.500. 3.000. 3.300. 13.430. 7.275. 8.035. 10.190. 15.295. 18.500. 25.990. 29.050. §H Kinh tÕ Qd©n. 19.205. 26.184. 24.552. 29.847. 29.550. 33.315. SN giáo dục đào tạo. 14.469. 17.729. 18.392. 25.142. 25.650. 28.395. Khoa häc c«ng nghÖ. 4.362. 2.855. 4.160. 3.205. 3.500. 4.920. 374. 1.600. 1.700. 1.500. 400. 4.000. 300. NhiÖm vô kh¸c XDCB Thu tõ häc phÝ, lÖ phÝ,... 7. NhiÖm vô kh¸c XDCB 8. Thu tõ häc phÝ, lÖ phÝ,.... 20.148. 44.472. 50.721. 47.205. 68.100. 72.052. §H S− ph¹m HN. 40.917. 56.866. 59.295. 61.220. 78.038. 87.134. SN giáo dục đào tạo. 37.571. 40.016. 42.843. 57.220. 67.124. 77.414. Khoa häc c«ng nghÖ. 3.346. 1.450. 2.602. 3.420. 7.864. 9.700. 258. 3.500. 3.500. 4.000. 3.050. 11.900. 10.350. 4.760. 10.000. 19.888. 8.304. 15.050. 19.950. §H S− ph¹m TPHCM. 25.886. 40.824. 43.075. 46.921. 50.110. 62.812. SN giáo dục đào tạo. 24.856. 29.959. 30.081. 40.010. 44.235. 59.058. Khoa häc c«ng nghÖ. 1.030. 1.365. 2.594. 2.411. 2.875. 3.754. NhiÖm vô kh¸c. 3.500. 4.000. 4.500. 3.000. XDCB. 6.000. 10.000. 982. 55.000. 66.940. 24.500. 26.500. 93.220. §H Kinh tÕ TP HCM. 23.019. 25.641. 27.154. 29.308. 28.656. 24.713. SN giáo dục đào tạo. 21.393. 23.606. 24.532. 26.728. 27.386. 20.973. Khoa häc c«ng nghÖ. 1.471. 1.235. 1.822. 1.780. 1.270. 3.740. 155. 800. 800. 800. 44.770. 51.076. 45.323. 69.800. 116.000. 133.300. 819.289 1.422.908. 1.320.995. 1.509.025. 1.865.060. 1.864.750. NhiÖm vô kh¸c XDCB Thu tõ häc phÝ, lÖ phÝ,... 9. Thu tõ häc phÝ, lÖ phÝ,... 10. 7.080. NhiÖm vô kh¸c XDCB Thu tõ häc phÝ, lÖ phÝ,... Tæng sè NSNN ®Çu t− cho Bé GD&§T SN giáo dục đào tạo. 587.184. 751.560. 878.640. 1.192.365. 1.476.190. 1.633.227. Khoa häc c«ng nghÖ. 84.735. 81.460. 85.655. 113.390. 166.870. 171.500. 161.050. 399.988. 131.700. 203.270. 222.000. 50.020. 189.900. 225.000. NhiÖm vô kh¸c XDCB. Nguån Vô KH&CN Bé GD&§T.

(219) 219 4. Số liệu về đào tạo sau đại học và đội ngũ cán bộ khoa học các tr−ờng đại học việt nam. §¬n vÞ: Ng−êi 2001 1. Tổng số đào tạo tiến sỹ Trong đó: Tập trung Kh«ng tËp trung 2. Tổng số đào tạo thạc sỹ Trong đó: Tập trung Kh«ng tËp trung 3. Tæng sè gi¶ng viªn Trong đó: Tiến sỹ Th¹c sü. 2002. 2003. 2004. 2005. 2.648. 2851. 3194. 4.011. 4.805. 586. 592. 892. 1.111. 1.326. 2.062. 2259. 2302. 2.900. 3.479. 17.482. 21.217. 23.219. 28.443. 34.744. 7.112. 8.532. 11.023. 12.594. 15.645. 10.370. 12.685. 12.196. 15.849. 19.099. 22.487. 23.751. 25.195. 26.598. 28.105. 5.866. 6.295. 6.733. 6.778. 6.914. 8.420. 9.825. 10.545. 13.841. 14.493. 234. 266. 332. 363. 337. 6.324. 6.730. 6.213. 6.560. 6.633. Theo chøc danh gi¶ng viªn GS vµ gi¶ng viªn cao cÊp PGS vµ gi¶ng viªn chÝnh. Nguồn: WB Tổng hợp điều tra đào tạo và tài chính năm 2005 của Dự án Giáo dục đại học.

(220)

Hoàn thiện cơ chế tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ trong các trường đại học ở Việt Nam

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về