Giáo án Ngữ văn 8 tiết 122: Chữa lỗi diễn đạt (lỗi lô-gíc)

<span class='text_page_counter'>(1)</span>THCS Trí Bình. Phạm Trang Quế Nam. BÀI 33, TIẾT 122 TUẦN DẠY: 33 Ngày soạn: 08. 04. 2012 CHỮA LỖI DIỄN ĐẠT (lỗi lô-gíc) 1. Mục tiêu: 1.1 Về kiến thức: Nhận ra lỗi và biết cách chữa lỗi trong những câu được sgk dẫn ra. 1.2 Về kĩ năng: Trau dồi khả năng lựa chọn cách diễn đạt đúng trong những trường hợp tương tự khi nói và viết. 1.3 Về thái độ: Giáo dục học sinh có ý thức chữa lỗi, đặc biệt ở những tiết trả bài viết Tập làm văn. 2. Trọng tâm: Hiệu quả của việc diễn đạt hợp lô-gic 3. Chuẩn bị: 3.1 GV: 2 bảng phụ 3.2 Chuẩn bị của HS: Ôn lại kiến thức về Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ; Trường từ vựng; làm Bt 1. 4. Tiến trình: 4.1 Ổn định tổ chức và kiểm diện: - Kiểm tra sĩ số lớp... - Lớp phó học tập báo cáo việc học bài và làm bài tập của các bạn. 4.2 Kiểm tra bài cũ: không 4.3 Bài mới: Hoạt động của GV và HS Hoạt động 1: Vào bài GV: - Trong quá trình tạo lập văn bản nói và viết, chúng ta thường hay mắc lỗi dùng từ do lặp từ, lẫn lộn giữa các từ gần âm hay không hiểu nghĩa của từ. Bên cạnh đó, chúng ta cũng hay mắc lỗi diễn đạt (lỗi lô-gíc). - Lỗi diễn đạt không chỉ thuần tuý liên quan đến mặt sử dụng ngôn ngữ mà còn liên quan đến tư duy của người nói , người viết. Vì. Nội dung bài học. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> THCS Trí Bình. Phạm Trang Quế Nam. vậy để tránh lỗi diễn đạt một mặt ph¶i n¾m v÷ng nh÷ng quy t¾c sö dông ng«n ng÷, mÆt kh¸c ph¶i kh«ng ngõng rÌn luyÖn n¨ng lùc t­ duy. Bµi nµy nªu ra mét sè lçi diÔn đạt liên quan đến tư duy. Tiết học hôm nay cô cùng các em tìm hiểu một số lỗi lô-gíc thường mắc và hướng dẫn các em cách khắc phục các lỗi đó. Hoạt động 2: Phát hiện và sửa lỗi GV: Để nhận ra lỗi và biết cách chữa lỗi những câu này, chủ yếu cần vận dụng kiến thức về cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ và kiến thức về trường từ vựng. * Bước 1: GV hướng dẫn phát hiện sửa lỗi GV: treo bảng phụ 1 ( ghi các câu a, c, d, h, i) a. Chúng em đã giúp các bạn học sinh HS đọc câu a những vùng bị bão lụt quần áo, giày ? Phạm vi nghĩa của cụm từ đồ dùng häc tËp có bao hàm nghĩa của cụm tõ dép và nhiều đồ dùng học tập khác. quÇn ¸o, giµy dÐp không? -> Phạm vi ý nghĩa của đồ dùng học tËp kh«ng bao hµm nghÜa cña quÇn ¸o, giµy dÐp. GV: Trong câu thì A "quần áo, giày dép”, B "đồ dùng học tập” thuộc hai loại khác nhau, B không phải là từ ngữ có nghĩa rộng hơn A. HS: Có ít nhất mấy cách chữa lại câu này cho đúng theo em? + Thay cụm từ A: quần áo, giày dép cho cùng loại với B: đồ dùng học tập + Thay cụm từ đồ dùng học tập cho cùng loại với A: quần áo, giày dép + Bỏ từ khác. Sửa lại: + Chúng em đã giúp các bạn học sinh những vùng bị bão lụt giấy bút, sách vở và nhiều đồ dùng học tập khác. + Chúng em đã giúp các bạn học sinh những vùng bị bão lụt quần áo, giày dép và nhiều đồ dùng sinh hoạt khác. + Chúng em đã giúp các bạn học sinh. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> THCS Trí Bình. Phạm Trang Quế Nam những vùng bị bão lụt quần áo, giày dép và nhiều đồ dùng học tập.. GV: Khi viết một câu có kiểu kết hợp “A và B khác” thì A và B phải cùng loại, trong đó B là từ ngữ có nghĩa rộng, A là từ ngữ có nghĩa hẹp. HS đọc cõu c ? Lão Hạc , Bước đường cùng và Ngô Tất Tố có cùng trường từ vựng không? A: Lão Hạc, Bước đường cùng là tên t¸c phÈm. B. Ng« TÊt Tè: tªn t¸c gi¶ A, B không cùng trường từ vựng. GV: V× thÕ kh«ng thÓ x¸c lËp mèi quan hệ bình đẳng giữa các từ này như đã viÕt. ? Ta có thể chữa bằng cách nào? -> làm cho A và B có cùng chung trường từ vựng là tác giả hay tác phẩm ? Yêu cầu sữa. * Khi viết một câu có kiểu kết hợp “A và B khác” thì A và B phải cùng loại, trong đó B là từ ngữ có nghĩa rộng, A là từ ngữ có nghĩa hẹp. c. “Lão Hạc”, “Bước đường cùng” và Ngô tất Tố đã giúp chúng ta hiểu sâu sắc thân phận của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám 1945.. Sửa lại: + “Lão Hạc”, “Bước đường cùng” và “Tắt đèn” đã giúp chúng ta hiểu sâu sắc thân phận của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám 1945. + Nam Cao, Nguyễn Công Hoan và Ngô Tất Tố đã giúp chúng ta hiểu sâu sắc thân phận của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám 1945.. GV: Khi viết một kiểu câu kết hợp “A, B và C” (các yếu tố có mối quan hệ đẳng lập với nhau) thì A B, C phải là những từ ngữ thuộc cùng một trường từ vựng, biểu thị những khái niệm thuộc cùng một phạm trù. HS đọc câu d ? Em có nhận xét gì về ph¹m vi nghÜa cña tõ trÝ thøc vµ b¸c sÜ ? -> Nghĩa của từ tri thức bao hàm nghĩa từ bác sĩ GV: A: TrÝ thøc B: B¸c sÜ. * Khi viết một kiểu câu kết hợp “A, B và C” (các yếu tố có mối quan hệ đẳng lập với nhau) thì A B, C phải là những từ ngữ thuộc cùng một trường từ vựng, biểu thị những khái niệm thuộc cùng một phạm trù. d. Em muốn trở thành một người trí thức hay một bác sĩ?. * Khi đặt câu hỏi lựa chọn A hay B. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> THCS Trí Bình. Phạm Trang Quế Nam. Khi đặt câu hỏi lựa chọn A hay thì A, B phải bình đẳng với nhau, B thì A, B phải bình đẳng với nhau, không cái nào bao hàm cái nào. kh«ng c¸i nµo bao hµm c¸i nµo. HS: ? Có thể sửa lại câu trên bằng cách nào? ( thay thế một trong hai từ trí thức hoặc bác sĩ sao cho phạm vi nghĩa của chúng có quan hệ bình đẳng) Sửa lại: + Em muốn trở thành một ? Yêu cầu sửa. người tri thức hay một thuỷ thủ? + Em muốn trở thành một giáo viên hay một bác sĩ? HS đọc câu h. h. Chị Dậu rất cần cù, chịu khó nên chị ? Hai vế trong câu trên có mối quan hệ rất mực yêu thương chồng con. nhân quả k? (không) ? Chúng được nối với nhau bằng quan hệ từ gì? ( nên) GV: “nên” là một quan hệ từ nối các vế có mối quan hệ nhân - quả. Giữa “chị Dậu rất cần cù chịu khó” và “chị rất mực yêu thương chồng con”, không có mối quan hệ đó. HS: ? Ta khắc phục câu trên bằng cách nào?  + có thể thay “nên” bằng “và” + bỏ từ “chị” thứ hai để tránh lặp từ. ? Yêu cầu sửa. Sửa lại: Chị Dậu rất cần cù, chịu khó và rất mực yêu thương chồng con.. GV: A và B không phải là quan hệ * A và B không phải là quan hệ nhân nhân quả thì không dùng quan hệ từ quả thì không dùng quan hệ từ nên. nên. i. Nếu không phát huy được những đức ? Cặp quan hệ từ nếu... thì được dùng tính tốt đẹp của người xưa thì người để chỉ quan hệ gì trong câu ghép? ( phụ nữ Việt Nam ngày nay không có được những nhiệm vụ vinh quang và điều kiện- kết quả) nặng nề đó. ? Trong câu việc sử dụng cặp quan hệ từ “nếu… thì” có phù hợp không? Hãy - Sửa lại: Nếu không phát huy được những đức tính tốt đẹp của người xưa HS đọc câu i. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> THCS Trí Bình. Phạm Trang Quế Nam. sửa lại cho đúng?. thì người phụ nữ Việt Nam ngày nay  Cặp quan hệ từ “nếu… thì” dùng không thể hoàn thành được những để nối hai vế có quan hệ điều kiện nhiệm vụ vinh quang và nặng nề đó. (giả thiết) - kết quả. Thay “có được” bằng “hoàn thành được”. * A và B không phải là quan hệ điều GV: A và B không phải là quan hệ kiện- kết quả nên không dùng cặp quan điều kiện- kết quả nên không dùng cặp hệ từ nếu...thì được. quan hệ từ nếu...thì được. * Bước 2: HS phát hiện và sửa lỗi theo nhóm. GV: - Treo bảng phụ 2 (các câu b, e, g, k) - Phân công HS thảo luận nhóm Nhóm 1: câu b. b. Trong thanh niên nói chung và trong bóng đá nói riêng, niềm say mê là HS: Trình bày nhân tố quan trọng dẫn đến thành GV: - Nếu là “thanh niên” thì phải kết công. hợp với “sinh viên”; còn nếu là “bóng đá” thì phải kết hợp với “thể thao” - Trong câu không thể diễn đạt là “thanh niên nói chung và bóng đá nói đứng trước nó. riêng” được, vì “thanh niên và bóng đá” thuộc hai loại khác nhau cho nên không thể kết hợp với nhau như thế được. - Sửa lại: + Trong thanh niên nói chung và trong sinh viên nói riêng, niềm say mê là nhân tố quan trọng dẫn đến thành công. + Trong thể thao nói chung và trong bóng đá nói riêng, niềm say mê là nhân tố quan trọng dẫn đến thành công. - Khi viết một câu có kiểu kết hợp * Khi viết một câu có kiểu kết hợp “A “A nói chung và b nói riêng” thì A nói chung và b nói riêng” thì A phải là phải là từ ngữ có nghĩa rộng hơn từ từ ngữ có nghĩa rộng hơn từ ngữ B. ngữ B. e. Bài thơ không chỉ hay về nghệ thuật Nhóm 2: câu e mà còn sắc sảo về ngôn từ. HS: Trình bày - Trong câu, A ( nghệ thuật) bao hàm B ( ngôn từ), trong giá trị nghệ thuật. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> THCS Trí Bình. Phạm Trang Quế Nam của một tác phẩm văn học có giá trị ngôn từ, vì vậy câu này sai. - Sửa lại: + Bài thơ không chỉ hay về nghệ thuật mà còn sắc sảo về nội dung. + Bài thơ không chỉ hay về bố cục mà còn sắc sảo về ngôn từ.. GV: Khi viết câu có kiểu kết hợp “không chỉ A mà còn B” thì A và B không bao giờ là những từ ngữ có quan hệ rộng - hẹp với nhau, nghĩa là A không bao hàm B và B cũng không bao hàm A. Nhóm 3: câu g HS: Trình bày. + Bài thơ hay về nghệ thuật nói chung, sắc sảo về ngôn từ nói riêng. * Khi viết câu có kiểu kết hợp “không chỉ A mà còn B” thì A và B không bao giờ là những từ ngữ có quan hệ rộng hẹp với nhau, nghĩa là A không bao hàm B và b cũng không bao hàm A. g. Trên sân ga chỉ còn lại hai người. Một người thì cao gầy, còn một người thì mặc áo ca rô. - Cao gầy và mặc áo ca rô không cùng trường từ vựng - Sửa lại: + Trên sân ga chỉ còn lại hai người. Một người thì cao gầy, còn một người thì lùn và mập.. GV: Giống trường hợp d và e Nhóm 4: câu k HS: Trình bày. + Trên sân ga chỉ còn lại hai người. Một người thì mặc áo trắng, còn một người thì mặc áo ca rô. k. Hút thuốc lá vừa có hại cho sức khoẻ vừa giảm tuổi thọ của con người. - Mục đích của người viết: Chỉ ra tác hại nhiều mặt của việc hút thuốc, sử dụng cặp từ “vừa… vừa” song chỉ nói tác hại của nó đối với sức khoẻ (giảm tuổi thọ). - Sửa lại: Hút thuốc lá vừa có hại cho sức khoẻ vừa tốn kém về tiền bạc.. GV: Khi dùng cặp vừa..vừa thì A, B * Khi dùng cặp vừa..vừa thì A, B phải phải bình đẳng nhau, không cái nào bình đẳng nhau, không cái nào bao bao hàm cái nào hàm cái nào 4.4 Câu hỏi, bài tập củng cố:. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> THCS Trí Bình. Phạm Trang Quế Nam. Câu hỏi: Qua việc chữa lỗi trong những câu trên, ta thấy nguyên nhân mắc lỗi diễn đạt là do đâu? + Chñ ng÷ vµ vÞ ng÷ m©u thuÉn víi nhau. + Liệt kê không đồng loại. + Sử dụng quan hệ từ không đúng với nội dung câu văn. 4.5 Hướng dẫn HS tự học: - Đối với bài học ở tiết học này: Liên hệ trong giao tiếp hàng ngày ( hoặc trong bài làm của bản thân đặc biệt là bài viết TLV số 7), rút kinh nghiệm về cách diễn đạt để tránh sai sót - Đối với bài học ở tiết học tiếp theo: Ôn tập và kiểm tra Tiếng Việt 5. RÚT KINH NGIỆM: Nội dung: .......................................................................................................................................... Phương pháp: .......................................................................................................................................... Sử dụng đồ dùng, thiết bị dạy học: ........................................................................................................................................... Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span>