Giáo án ôn tập môn Ngữ văn 8

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Ngµy gi¶ng: 8C 28/6/2011 8A. 2/7/. ¤N TËP TIÕNG VIÖT - LUYÖN TËP. I.Môc tiªu 1. KiÕn thøc. - Củng cố kiến thức cho HS về cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ,trường từ vựng, từ tượng hình, từ thượng thanh. 2. KÜ n¨ng. - Rèn kĩ năng sử dụng cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ, trường từ vựng, từ tượng hình, từ thượng thanh trong khi nói, viết. 3.Thái độ. - yªu thÝch t×m hiÓu sù phong phó cña tiÕng ViÖt. II. ChuÈn bÞ. - GV: So¹n bµi, tµi liÖu tham kh¶o. - HS: Ôn tập cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ,trường từ vựng, từ tượng hình, từ thượng thanh. III. TiÕn tr×nh bµi d¹y. 1. Tæ chøc. 2. KiÓm tra. 3. Bµi míi Hoạt động của thầy và trò. Néi dung I. Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ. 1.LÝ thuyÕt. ? ThÕ nµo µ tõ ng÷ nghÜa réng, tõ ng÷ - NghÜa cña mét tõ ng÷ cã thÓ réng h¬n nghÜa hÑp? ( kh¸i qu¸t h¬n) hoÆc hÑp h¬n( Ýt kh¸i qu¸t h¬n) nghÜa cña tõ ng÷ kh¸c: + Mét tõ ng÷ ®­îc coi lµ nghÜa réng khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó bao hàm ph¹m vi nghÜa cña mét sè tõ ng÷ kh¸c. VÝ dô: Tõ chã ®­îc coi lµ nghÜa réng so víi c¸c tõ: Chã s¨n, chã sãi, chã ngao... + Mét tõ ng÷ ®­îc coi lµ nghÜa hÑp khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó được bao hµm trong ph¹m vi nghÜa cña mét sè tõ ng÷ kh¸c. VÝ dô: Tõ chã ®­îc coi lµ nghÜa hÑp v× tõ chã còng nh­ c¸c tõ mÌo, tr©u, bß, ngựa... đều được bao hàm ttrong phạm vi nghÜ cña tõ gia sóc. + Một từ ngữ có nghĩa rộng đối với từ ngữ này, đồng thời có thể có nghĩa hẹp đối với một từ ngữ khác. VÝ dô: Tõ chã võa cã nghÜa réng võa cã nghÜa hÑp. 1 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> ? T×m tõ ng÷ cã nghÜa réng bao hµm 2. LuyÖn tËp. theo c¸c nhãm tõ ng÷ sau ®©y: Bµi tËp 1. a. Lóa, ng«, khoai, s¾n. a.Lương thực. b. Su hµo, b¾p c¶i, xµ l¸ch, c¶i. b.Rau. c. Thịt, cá, rau, nước mắm. c.Thùc phÈm. Bµi tËp 2. ? Tìm các từ ngữ có nghĩa rộng hơn và a. áo lót-> áo-> y phục ( quần áo) -> đồ sắp xếp theo cấp độ mở rộng dần đối với vật -> Sự vật. c¸c tõ ng÷ sau ®©y: b. Bµn trµ -> bµn ->.... a. ¸o lãt c. ¡n -> ¨n uèng -> sinh ho¹t.... b. Bµn trµ. d. §i -> dêi chç ->... c. ¡n. Bµi tËp 3. d. §i ? Tìm các động từ có cùng phạm vi a.Liệng, bay.... nghĩa về hoạt động của đối tượng trong b. Viết, đánh vần, đọc... các trường hợp sau: a. Một con chim con liệng đến đứng bªn bê cöa sæ, hãt mÊy tiÕng rôt rÌ råi vç c¸nh bay cao.( Thanh TÞnh). b. T«i vßng tay lªn bµn ch¨m chØ nh×n Bµi tËp 4. thầy viết và lẩm nhẩm đánh vần a. lao động đọc...( Thanh Tịnh). häc tËp ? T×m nh÷ng tõ cã nghÜa réng h¬n vµ viÕt chÝnh t¶ lµm to¸n lµm v¨n nghÜa hÑp h¬n c¸c tõ ng÷ sau råi thÓ b. ThÓ thao hiện bằng sơ đồ. cê a. Häc tËp. Cê g¸nh cờ tướng cê vua b. Cê. c. Gi¸o viªn. c. viªn chøc d. TruyÖn d©n gian. gi¸o viªn thÇy gi¸o c« gi¸o d.. v¨n häc d©n gian truyÖn d©n gian cæ tÝch thÇn tho¹i truyện cười II. Trường từ vựng. ? Em hiểu thế nào là trường từ vựng? 1. LÝ thuyÕt. - Trường từ vựng là tập hợp của những ? Khi sử dụng trường từ vựng cần lưu ý từ có ít nhất một nét chung về nghĩa. nh÷ng g×? * L­u ý: - Tuú theo ý nghÜa kh¸i qu¸t mµ mét ttrường từ vựng có thể bao hàm nhiều trường từ vựng nhỏ hơn. Ví dụ: Trường từ vựng tay bao gồm các trường nhỏ hơn. + Bé phËn cña tay: C¸nh tay, c¼ng tay, khuûu tay, bµn tay, ngãn tay... + Hoạt động của tay: Chặt, viết, ném, 5 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> ? Nêu tác dụng của trường từ vựng?. ? Có bao nhiêu trường từ vựng trong các tõ ®­îc in ®Ëm ë ®o¹n v¨n sau: Vào đêm trước ngày khai trường của con, mÑ kh«ng ngñ ®­îc. Mét ngµy kia, còn xa lắm, ngày đó con sẽ biết thế nào lµ kh«ng ngñ ®­îc. Cßn b©y giê giÊc ngủ đến với con dễ dàng như uống một ly sữa, ăn một cái kẹo. Gương mặt thanh tho¸t cña con tùa nghiªng trªn ngối mềm, đôi môi hé mở và thỉnh tho¶ng chóm l¹i nh­ ®ang mót kÑo. ? Tõ nghe trong c©u sau ®©y thuéc trường từ vựng nào? Nhµ ai võa chÝn qu¶ ®Çu Đã nghe xóm trước vườn sau thơm lừng. ? Các từ sau đây đều nằm tròng trường từ vựng động vật, em hãy xếp chúng vào những trường từ vựng nhỏ hơn. gà, trâu, vuốt, nanh, đực, cái, kêu rèng, xÐ, nhai, hãt, gÇm, ®Çu, mâm, sña, g¸y, l¬n, m¸i, bß, ®u«i, hó, ró, mæ, gÊu,. cÇm... + §Æc ®iÓm cña tay: Dµi, ng¾n, to, nhá, khÐo, vông... - Các trường từ vựng nhỏ trong trường tõ vùng lín cã thÓ thuéc nhiÒu t­g lo¹i kh¸c nhau. VÝ dô: + Bé phËn cña tay: C¸nh tay, c¼ng tay, khuûu tay, bµn tay, ngãn tay...( danh tõ) + Hoạt động của tay: Chặt, viết, ném, cầm...( động từ) + §Æc ®iÓm cña tay: Dµi, ng¾n, to, nhá, khÐo, vông...( tÝnh tõ) - Mét tõ nhiÒu nghÜa cã thÓ thuéc nhiÒu trường từ vựng khác nhau. VÝ dô. Trường mùi vị : Chua, cay, đắng, Chua ngät... Trường âm thanh: chua, êm dịu, ngät, chèi tai... - Trong khi nãi, viÕt sö dông c¸ch chuyển trường từ vựng thường nhằm mục đích tăng thêm tính nghệ thuật của ng«n tõ ( c¸c biÖn ph¸p tu tõ nh©n ho¸, Èn dô, so s¸nh...) 2. LuyÖn tËp. Bµi tËp 1 - Trường từ vựng quan hệ ruột thịt : Mẹ, con. - Trường từ vựng hoạt động của người: Ngñ, uèng, ¨n. - Trường từ vựng hoạt động cuae mỗi người: Hé mở, chúm, mút.. Bµi tËp 2. - ë c©u th¬ nµy do phÐp chuyÓn nghÜa Èn dụ, nên từ nghe thuộc trường từ vựng khøu gi¸c. Bµi tËp 3. - Trường từ vựng giống loài: gà, lợn, chim, c¸, tr©u, bß, khØ, gÊu. - Trường từ vựng giống:đực, cái, trống, m¸i. - Trường từ vựng bộ phận cơ thể của 6 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> khỉ, gặm, cá, nhấm, chim, trống, cánh, động vật: vuốt, nanh, đầu, mõm, đuôi, v©y, l«ng, nuèt. v©y, l«ng. - Trường từ vựng tiếng kêu của động vËt: Kªu, rèng, gÇm, sña, g¸y, hÝ, ró. - Trường từ vựng hoạt động ăn của động vËt: xÐ, nhai, mæ, gÆm, nhÊm, nuèt. ?Tìm các từ thuộc các trường từ vựng Bµi tËp 4. sau: Hoạt động dùng lửa của người; - Hoạt động dùng lửa của người: châm, trạng thái tâm lí của người; trạng thái đốt, nhen, nhóm, bật, quẹt, vùi, quạt, chưa quyết định dứt khoát của người; thổi, dụi... tính tình của người; các loài thú đã được - Trạng thái tâm lí của người: vui, buồn, thuần dưỡng. hên, giËn... - Trạng thái chưa quyết định dứt khoát của người: lưỡng lự, do dự, chần chừ... - Tính tình của người: vui vẻ, cắn cảu, hiÒn, d÷... - Các loài thú đã được thuần dưỡng: tr©u, bß, dª, chã... ? Thế nào là từ tượng hình, từ tượng III. Từ tượng hình, từ tượng thanh. thanh? 1. LÝ thuyÕt. - Từ tượng hình là từ gợi tả hình ảnh, d¸ng vÎ, tr¹ng th¸i cña sù vËt. VÝ dô: Mãm mÐm, xéc xÖch, vËt v·, rũ rượi, thập thò... - Từ tượng thanh là từ mô phỏng âm thanh của tự nhiên của con người. ? Nêu tác dụng của từ tượng hình, từ VÝ dô: Hu hu, ­ ö, rãc r¸ch, sét so¹t, tÝ tượng thanh? t¸ch... ->Phần lớn các từ tượng hình, từ tượng - Từ tượng hình, từ tượng thanh gợi thanh lµ tõ l¸y. ®­îc h×nh ¶nh, ©m thanh cô thÓ, sinh động, có giá trị biểu cảm cao, thường ®­îc dïng trong v¨n miªu t¶ vµ tù sù. VÝ dô: Đường phố bỗng rào rào chân bước vội Người người đi như nước sối lên hè Những con chim lười còn ngủ dưới hàng me Võa tØnh dËy, rËt lªn trêi, rÝu rÝt... Xe điện chạy leng keng vui như đàn con nÝt Sum sê chợ Bưởi, tíu tít Đồng Xuân.. ( Tè H÷u) ? Trong các từ sau, từ nào là từ tượng 2. Luyện tập. hình, từ nào là từ tượng thanh: réo rắt, Bµi tËp 1. dềnh dàng, dìu dặt, thập thò, mấp mô, - Từ tượng hình: dềnh dàng, dìu dặt, sầm sập, gập ghềnh, đờ đẫn, ú ớ, rộn thập thò, mấp mô, gập ghềnh, đờ đẫn, ràng, thườn thượt, rủng rỉnh, lụ khụ. rộn ràng, thườn thượt, rủng rỉnh, lụ khụ. 7 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> - Từ tượng thanh: Réo rắt, sầm sập, ú ớ. ? Tìm các từ tượng hình trong đoạn thơ Bµi tËp 2. sau đây và cho biết giá trị gợi cảm của - Từ tượng hình: Ung dung, mênh mçi tõ. m«ng, thanh th¶n, rùc rì. Bác Hồ đó, ung dung châm lửa hút -> Các từ tượng hình trên được đặt trong Trán mênh mông, thanh thản một vùng ngữ cảnh gắn liền với sự vật, hành động trời làm cho sự vật hành động trở nên cụ thể Không gì vui bằng mắt Bác Hồ cười hơn, tác động vào nhận thức của con Quên tuổi già, tươi mãi tuổi đôi mươi! người mạnh mẽ hơn. Người rực rỡ một mặt trời cách mạng Mà đế quốc là loài dơi hốt hoảng Đêm tàn bay chập choạng dưới chân Người Bài tập 3. ( Tè H÷u) ? Trong ®o¹n v¨n sau ®©y, nh÷ng tõ nµo là từ tượng hình? Sử dụng các từ tượng h×nh trong ®o¹n v¨n Nam Cao muèn gîi tả đặc điểm nào của nhân vật? Anh Hoàng đi ra. Anh vẫn bước khệnh khạng, thong thả bởi vì người khí to béo quá, vừa bước vừa bơi cánh tay kềnh kÖnh ra hai bªn, nh÷ng khèi thÞt ë bªn dưới nách kềnh ra và trông tủn ngủn nh­ ng¾n qu¸. C¸i d¸ng ®iÖu nÆng nÒ Êy, håi cßn ë Hµ Néi anh mÆc quÇn ¸o t©y c¶ bé, tr«ng chØ thÊy lµ ch÷ng ch¹c vµ h¬i bÖ vÖ.. - Từ tượng hình: Khệnh khạng, thong th¶, khÒnh khÖnh, tñn ngñn, nÆng nÒ, ch÷ng ch¹c, bÖ vÖ. -> Sử dụng từ tượng hình trong đoạn văn trªn t¸c gi¶ muèn lét t¶ c¸i bÐo trng d¸ng ®iÖu cña nh©n vËt Hoµng.. 4. Cñng cè. ? Thế nào là Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ. trường từ vựng. từ tượng hình, từ thượng thanh? 5. Hướng dẫn về nhà. ? Xem lại bài Từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội; trợ từ thán từ; tình thái từ; nói quá.. 8 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Ngµy gi¶ng: 8C 5/ 7/2011 8A 11 /7/. ¤N TËP TIÕNG VIÖT - LUYÖN TËP. I.Môc tiªu 1.KiÕn thøc. - Củng cố kiến thức cho HS về từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội; trợ từ thán từ; tình th¸i tõ; nãi qu¸. 2.KÜ n¨ng. - Rèn kĩ năng sử dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội; trợ từ thán từ; tình thái từ; nói qu¸. trong khi nãi, viÕt. 3.Thái độ. - yªu thÝch t×m hiÓu sù phong phó cña tiÕng ViÖt. II. ChuÈn bÞ. - GV: So¹n bµi, tµi liÖu tham kh¶o. - HS: Ôn tập từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội; trợ từ thán từ; tình thái từ; nói quá. III. TiÕn tr×nh bµi d¹y. 1. Tæ chøc. 2. KiÓm tra. 3. Bµi míi Hoạt động của thầy và trò ? Thế nào là từ địa phương?. ? ThÕ nµo lµ biÖt ng÷ x· héi?. ? Trong các từ đồng nghĩa : cọp, khái, hổ từ nào là từ địa phương từ nào là từ toàn d©n? v× sao? ? Cho ®o¹n trÝch: Ai v« thµnh phè. Néi dung I. Từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã héi. 1. LÝ thuyÕt. - Từ địa phương là từ ngữ chỉ sử dụng ử một ( hoặc một số) địa phương nhất định. VÝ dô: O (c« g¸i) chØ dïng ë NghÖ TÜnh. HÜm ( bÐ g¸i) chØ dïng ë Thanh Ho¸. - BiÖt ng÷ x· héi chØ ®­îc dïng trong một tầng lớp xã hội nhất định. VÝ dô: Thêi phong kiÕn vua tù x­ng lµ trÉm. -Khi sử dụng từ địa phương và biệt ng÷ x· héi ph¶i thùc sù phï hîp víi t×nh huèng giao tiÕp, nh»m t¨ng thªm søc biÓu c¶m. 2. LuyÖn tËp. *Bµi tËp 1. - Khái là từ địa phương miền Trung Nam Bé. - Cäp, hæ lµ tõ toµn d©n. *Bµi tËp 2. - Tác giả lấy tư cách là người miền 9 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Hå ChÝ Minh Rùc rì tªn vµng. Tìm và nêu rõ tác dụng của từ địa phương mµ t¸c gi¶ sö dông?. Nam tâm tình với đồng bào ruột thịt cña m×nh ë thµnh phè Hå ChÝ Minh. Từ vô là từ địa phương miền Nam, do đó dùng từ vô để tạo sắc thái thân mật, ®Çm Êm. ? Xác định từ toàn dân tương ứng với *Bài tập 3. những từ địa phương được in đậm trong - Du -> dâu. câu sau: Chị em du như bù nước lã. - Bï -> bÇu. II. Trî tõ, th¸n tõ. ? Trî tõ lµ g×? 1.Lý thuyÕt. - Trî tõ lµ nh÷ng tõ chuyªn ®i kÌm một từ ngữ trong câu để nhấn mạnh hoặc biểu thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc được nói đến ở từ ngữ đó. VÝ dô: + Trợ từ để nhấn mạnh: Những, cái, th×, mµ, lµ... + Trợ từ dùng để biểu thị thái độ đánh gi¸ sù vËt, sù viÖc: cã, chÝnh, ngay, đích, thị... ? Th¸n tõ lµ g×? - Thán từ là những từ để bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người nói hoặc dùng để gọi đáp. Thán từ thường đứng ë ®Çu c©u, cã khi nã ®­îc t¸ch ra thành một câu đặc biệt. ? Thán từ được chia làm mấy loại? đó là - Thán từ được chia làm hai loại: nh÷ng lo¹i nµo? + Thán từ dùng để biểu lộ tình cảm: Thán từ đích thực như ôi, ối, ái, ồ, á, chµ, eo ¬i, nµy, hìi ¬i... th¸n tõ ®i kÌm thùc tõ nh­ trêi ¬i, khæ qu¸, cha mÑ ¬i, chÕt... + Thán từ gọi đáp như hỡi, ơi, ê, v©ng... 2. LuyÖn tËp. *Bµi tËp 1. - Các từ đứng đầu trong mỗi câu đều ? T×m trî tõ trong c¸c c©u sau: lµ trî tõ. a. Nh÷ng lµ rµy ­íc mai ao. b. C¸i b¹n nµy hay thËt. c. Mµ b¹n cø nãi m·i ®iÒu mµ t«i kh«ng thÝch lµm g× vËy. d. §Ých thÞ lµ Lan ®­îc ®iÓm 10. e. Có thế tôi mới tin mọi người. * Bµi tËp 2. ? Tìm và xác định ý nghĩa của trợ từ trong - Câu a, e trợ từ những dùng để nhấn c¸c c©u sau: mạnh sự quá ngưỡng về mức độ. a. Nã h¸t nh÷ng mÊy bµi liÒn. - Câu b trợ từ chính dùng để nhấn b. Chính các bạn ấy đã giúp Lan học tập mạnh độ chính xác, đáng tin cậy. 10 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> tèt. c. Nã ¨n mçi b÷a chØ l­ng b¸t c¬m. d. Ngay c¶ b¹n th©n, nã còng Ýt t©m sù. e. Anh t«i toµn nh÷ng lo lµ lo. ? §Æt c©u víi nh÷ng th¸n tõ sau ®©y: µ, ói chµ, chÕt thËt, eo ¬i, ¬i, trêi ¬i, v©ng. ? ThÕ nµo lµ t×nh th¸i tõ?. ? T×nh th¸i tõ cã nh÷ng chøc n¨ng g×?. ? Trong gao tiếp, các trường hợp phát ngôn sau đây thường bị phê phán. Em hãy gi¶i thÝch v× sao vµ ch÷a l¹i cho thÝch hîp. ? Xác định từ loại của các từ in đậm sau ®©y vµ gi¶i thÝch v× sao: a. - §¶ng cho ta tr¸i tim giÇu Thẳng lưng mà bước, ngẩng đầu mà bay. - T«i mµ cã nãi dèi ai Thì trời đánh chết cây khoai giữa đồng. - Tôi đã giúp bạn ấy nhiều rồi mà. b. – Mà nói vậy trái tim anh đó. Rất chân thật chia ba phần tươi đỏ. - Câu c trợ từ chỉ dùng để nhấn mạnh độ chính xác, đáng tin cậy. - Câud trợ từ ngay cả dùng để nhấn mạnh độ chính xác, đáng tin cậy. *Bµi tËp 3. III. T×nh th¸i tõ. 1. Lý thuyÕt. - T×nh th¸i tõ lµ nh÷ng tõ ®­îc thªm vào câu để cấu tạo câu theo mục đích nãi( ghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n) vµ để biểu thị sắc thái tình cảm của người nãi. VÝ dô: Mêi u x¬i khoai ®i ¹! U bán con thật đấy ư? Từ ạ trong câu trên biểu thị thái độ kính trọng của Tí đối với mẹ, còn từ ư đã biến cả câu thành câu ghi vấn. - Chøc n¨ng cña t×nh th¸i tõ + T¹o c©u ghi vÊn : µ, ­, chø, h¶, pháng, ch¨ng... + T¹o c©u cÇu khiÕn: ®i, nµo, th«i, víi... + §Ó t¹o c©u c¶m th¸n: thay, thËt, sao. + T×nh th¸i tõ cßn cã chøc n¨ng biÓu thÞ s¾c th¸i t×nh c¶m: µ, ¹, nhÐ, c¬, mµ, kia, th«i... 2. LuyÖn tËp. * Bµi tËp 1. - Em chµo thÇy. - Chµo «ng ch¸u vÒ. - Con đã học bài rồi. - MÑ ¬i, con ®i ch¬i mét l¸t. * Bµi tËp 2.. 11 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Ngµy gi¶ng: 8C 8A. /. /2011 /7/. ¤n tËp phÇn v¨n nghÞ luËn. I. Môc tiªu: 1. Kiến thức: Củng cố lại và khắc sâu phương pháp làm văn nghị luận. 2. KÜ n¨ng: Cã kü n¨ng vËn dông khi lµm mét bµi viÕt cô thÓ. 3. Thái độ: Yêu thích viết văn nghị luận. II. ChuÈn bÞ. - GV: So¹n bµi, tµi liÖu tham kh¶o. - HS: ¤n tËp l¹i phÇn lÝ thuyÕt v¨n nghÞ luËn . III. TiÕn tr×nh bµi d¹y. 1. Tæ chøc. 2. KiÓm tra. 3. Bµi míi. Hoạt động của thầy và trò Néi dung ? Em h·y nªu thªm c¸c c©u hái vÒ I. Nhu cÇu nghÞ luËn vµ v¨n b¶n nghÞ những vấn đề tương tự ? luËn 1. Nhu cÇu nghÞ luËn: * VÝ dô. - Theo bạn, như thế nào là một người bạn ? Gặp các vấn đề và câu hỏi như trên, tốt ? em cã thÓ tr¶ lêi b»ng c¸c kiÓu v¨n b¶n - V× sao häc sinh ph¶i häc thuéc bµi vµ đã học như miêu tả, tự sự, biểu cảm làm bài đầy đủ trước khi đến lớp ? kh«ng ? - B¹n cã nªn qu¸ say mª víi c¸c trß ch¬i ®iÖn tö hay “chat” trªn m¹ng kh«ng ? - Chí nªn nãi chuyÖn riªng trong líp. B¹n ? Để trả lời những câu hỏi như thế, hàng đồng ý không ? ngày em thường gặp những kiểu văn - Không thể dùng các kiểu văn bản … để b¶n nµo ? tr¶ lêi c¸c c©u hái trªn v× b¶n th©n c¸c c©u ? Em có thể đưa ra 1 VD về văn bản hỏi buộc người ta phải trả lời bằng lý lẽ, tư duy kh¸i niÖm, sö dông nghÞ luËn th× míi nghÞ luËn mµ em biÕt ? đáp ứng yêu cầu trả lời, người nghe mới ->Trong đời sống ta thường gặp văn tin và hiểu được. nghị luận dưới dạng các ý kiến nêu ra trong cuéc häp, c¸c bµi x· luËn, b×nh -> V¨n b¶n nghÞ luËn. luËn, ph¸t biÓu ý kiÕn trªn b¸o chÝ... - Các kiểu văn bản nghị luận thường gặp: Chøng minh, gi¶i thÝch, x· luËn, b×nh luËn, phª b×nh, héi th¶o, 2. ThÕ nµo lµ v¨n b¶n nghÞ luËn ? §Æc ®iÓm cña v¨n b¶n nghÞ luËn: 12 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> ? Gọi HS đọc văn bản “Chống nạn thất a) Ví dụ: häc” V¨n b¶n: “Chèng n¹n thÊt häc ...”. ? Bác Hồ viết bài này nhằm mục đích b) NhËn xÐt: g×? - Mục đích: Chống nạn thất học và nâng ? Bác viết cho ai đọc, ai thực hiện ? cao d©n trÝ. -> Toµn thÓ nh©n d©n VN. ? Để thực hiện mục đích ấy, bài viết nêu ra nh÷ng ý kiÕn nµo ? ? Những ý kiến ấy được diễn đạt thành nh÷ng luËn ®iÓm nµo ? *LuËn ®iÓm: ? Tìm các câu văn mang luận điểm đó ? - Mét trong nh÷ng c«ng viÖc ph¶i lµm lµ nâng cao dân trí. (Câu khảng định). - Bổn phận của người dân VN là phải có kiến thức để tham gia vào công cuộc xây dựng nước nhà và trước hết phải biết đọc, biết viết. (Câu chứa đựng ý khẳng định ? §Ó luËn ®iÓm cã søc thuyÕt phôc, bµi một tư tưởng, một ý kiến.) viết đã nêu ra những lý lẽ nào ? * Lý lÏ: ? Những lý lẽ ấy đặt ra để trả lời các câu hái nµo ? - ChÝnh s¸ch ngu d©n cña thùc d©n Ph¸p đã làm cho hầu hết ngưòi dân VN mù chữ -> TiÕn bé lµm sao ®­îc ? -> l¹c hËu, dèt n¸t. -> Biết chữ để làm gì ? Vì sao phải cần - Phải biết đọc, biết viết quốc ngữ thì häc ch÷ quèc ng÷ ? mới có kiến thức để tham gia xây dựng -> Làm cách nào để nhanh chóng biết nước nhà. ch÷ quèc ng÷ ? - Những điều kiện để tiến hành công việc đã hội đủ và rất phong phú: góp sức ->V× sao phô n÷ cµng cÇn ph¶i häc ? vµo b×nh d©n häc vô. -> Ai sẽ đắc lực giúp đỡ ? - §Æc biÖt phô n÷ cµng cÇn ph¶i häc. ? Để các lý lẽ ấy tăng tính thuyết phục, - Thanh niên cần sốt sắng giúp đỡ. bài viết đã nêu ra những dẫn chứng nào ? * DÉn chøng: ? Trong bài văn nghị luận, người viết - 95% dân số VN mù chữ. phải nêu được những vấn đề gì ? - §­a ra nhiÒu c¸ch lµm b×nh d©n häc ? Tác giả có thể thực hiện mục đích của vụ. m×nh b»ng v¨n b¶n kÓ chuyÖn, biÓu c¶m, miªu t¶ hay kh«ng ? V× sao ? -> Các văn bản trên đều khó có thể vận dụng để thực hiện được mục đích trên, 13 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> khó có thể giải quyết được vấn đề kêu gọi mọi người chống nạn thất học một cách gọn ghẽ, chặt chẽ, rõ ràng, đầy đủ nh­ vËy. ? Em hãy nêu những đặc điểm của văn b¶n nghÞ luËn ? ? Gọi HS đọc văn bản? ?§©y cã ph¶i lµ bµi v¨n nghÞ luËn kh«ng ? V× sao ?. ? Tác giả đề xuất ý kiến gì ? Những dòng, câu văn nào thể hiện ý kiến đó ?. ? Để thuyết phục, người viết đã đưa ra nh÷ng lý lÏ, dÉn chøng nµo ?. -. ? Bµi nghÞ luËn nµy cã nh»m gi¶i quyÕt một vấn đề trong xã hội không ? Em có tán thành ý kiến của người viết không ?. ? Gọi HS đọc văn bản?. II. LuyÖn tËp: 1.Bµi tËp 1: * V¨n b¶n: CÇn t¹o ra thãi quen tèt trong đời sống xã hội. *§©y lµ bµi v¨n nghÞ luËn v×: - Nêu ra được vấn đề để bàn luận và giải quyết là một vấn đề xã hội thuộc lối sống đạo đức. - Để giải quyết vấn đề trên tác giả sử dông kh¸ nhiÒu lý lÏ vµ dÉn chøng, lËp luận để trình bày quan điểm của mình. *ý kiến đề xuất: - CÇn ph©n biÖt thãi quen tèt vµ xÊu. - CÇn t¹o thãi quen tèt vµ kh¾c phôc thói quen xấu từ những việc tưởng chõng rÊt nhá. * Lý lÏ: - Cã thãi quen tèt vµ thãi quen xÊu - Có người biết phân biệt … rất khó. - Thãi quen thµnh tÖ n¹n. - T¹o ®­îc thãi quen tèt lµ rÊt khã. - NhiÔm thãi quen xÊu th× rÔ. - Hãy tự xem lại mình để tạo nếp sống văn minh, đẹp cho xã hội. * DÉn chøng. - Nh÷ng biÓu hiÖn trong cuéc sèng hµng ngµy cña thãi quen tèt, thãi quen xÊu. - Bài viết đã nhằm trúng một vấn đề trong x· héi ta: NhiÒu thãi quen tèt ®ang bÞ mê dÇn, mÊt dÇn ®i hoÆc bÞ l·ng quªn. NhiÒu thãi quen xÊu míi n¶y sinh vµ ph¸t triÓn.. - Chúng ta tán thành ý kiến đó. Cần phèi hîp nhiÒu h×nh thøc, nhiÒu tæ chøc và tiến hành đồng bộ ở mọi nơi, mọi lúc. Mỗi người cần có những hành động tự giác, thiết thực để xây dựng nếp sống n¨n minh, lÞch sù. 2..Bµi tËp:: 14 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> ? Trong những trên ý kiến nào đúng ? * Văn bản: Hai biển hồ. a) §ã lµ v¨n b¶n miªu t¶ 2 biÓn hå ë V× sao ? Paletxtin. b) §ã lµ v¨n b¶n kÓ chuyÖn 2 biÓn hå. c) §ã lµ v¨n b¶n biÓu c¶m vÒ 2 biÓn hå. d) §ã lµ v¨n b¶n nghÞ luËn vÒ cuéc sèng, vÒ 2 c¸ch sèng qua viÖc kÓ chuyÖn vÒ 2 biÓn hå. ?GV hướng đẫn học sinh tìm hiểu văn * Lý giải: bản để trả lời, lý giải cho ý kiến ? - V¨n b¶n cã t¶ hå, t¶ cuéc sèng tù nhiên của con ngươi quanh hồ nhưng không chủ yếu nhằm để tả, kể hay phát biểu cảm tưởng về hồ. - Mục đích của văn bản: Làm sáng tỏ về ? Xác định mục đích của văn bản ? 2 c¸ch sèng: c¸ch sèng c¸ nh©n vµ c¸ch sèng sÎ chia, hoµ nhËp. - C¸ch sèng c¸ nh©n: Lµ sèng thu m×nh, ? Cách trình bày, diễn đạt ? (Có lý lẽ, không quan hệ, chẳng giao lưu thật dÉn chøng nh­ thÕ nµo). đáng buồn và chết dần, chết mòn. - C¸ch sèng hoµ nhËp, sÎ chia lµ c¸ch sèng më réng, trao, nhËn lµm cho t©m hồn con người tràn ngập niềm vui. 4. Cñng cè. ? ThÕ nµo lµ v¨n nghÞ luËn? ? Bài văn nghị luận cần đảm bảo những yếu tố gì? 5. Hướng dẫn về nhà. ? Tìm đoạn văn và phân tích luận điểm, lí lẽ, dẫn chứng trong đoạn văn đó?. 15 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh I. §Æc tr­ng cña th¬ tr÷ t×nh vµ mét sè lçi cÇn tr¸nh. Thơ là một hình thái nghệ thuật đặc biệt. Hệ thống cảm xúc, tâm trạng và cách thể hiện tình cảm, cảm xúc được xem như là đặc trưng của nổi bật của thơ trữ tình. Trong các tác phÈm thuéc c¸c thÓ lo¹i nh­ v¨n xu«i tù sù, kÞch,... còng cã c¶m xóc, t©m tr¹ng, nh­ng c¸ch thÓ hiÖn th× rÊt kh¸c so víi th¬ tr÷ t×nh. C¶m xóc cña t¸c gi¶ cã trong c¸c thÓ lo¹i v¨n học kể trên là thứ cảm xúc được thể hiện một cách gián tiếp thông qua hệ thống hình tượng nh©n vËt, c¸c sù kiÖn x· héi vµ diÔn biÕn cña c©u chuyÖn... Tr¸i l¹i, trong th¬ tr÷ t×nh, t¸c giả bộc lộ trực tiếp cảm xúc của mình. Rõ ràng khi đọc đoạn thơ: “ Nay xa cách lòng tôi luôn tưởng nhớ Màu nước xanh, cá bạc, chiếc thuyền vôi, Tho¸ng con thuyÒn rÏ sãng ch¹y ra kh¬i, T«i thÊy nhí c¸i mïi nång mÆn qu¸ ! ( Quê hương - Tế Hanh) người đọc cảm nhận được rất rõ tấm lòng và tình cảm nhớ nhung da diết của nhà thơ Tế Hanh đối với quê hương, nơi ông đã sinh ra, lớn lên và gắn bó một thời. ở đây nhà thơ công khai vµ trùc tiÕp nãi lªn nh÷ng t×nh c¶m, suy nghÜ cña chÝnh m×nh. Kh¸c víi c¸ch thÓ hiÖn tình cảm trong thơ, các em hãy đọc đoạn văn sau: “ H«m sau l·o H¹c sang nhµ t«i. Võa thÊy t«i, l·o b¶o ngay: - Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ ! - Cô b¸n råi ? - B¸n råi ! Hä võa b¾t xong. Lão cố làm ra vui vẻ. Nhưng trông lão cười như mếu và đôi mắt lão ầng ậng nước... - ThÕ nã cho b¾t µ ? Mặt lão đột nhiên co dúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. C¸i ®Çu l·o ngoÑo vÒ mét bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh­ con nÝt. L·o hu hu khãc... ( Nam Cao - TrÝch L·o H¹c) Người kể chuyện ở đây xưng tôi, nhưng tôi đây là ông giáo chứ không phải là Nam Cao. Nhµ v¨n hoµn toµn kh«ng xuÊt hiÖn mµ lu«n dÊu m×nh ®i. Trong trang s¸ch chØ cã «ng gi¸o kÓ l¹i c©u chuyÖn. Nh­ thÕ ph¶i qua c¸ch kÓ chuyÖn vµ miªu t¶ cña nh©n vËt «ng gi¸o vÒ nỗi ân hận, đau khổ đến cùng cực của lão Hạc, chúng ta mới thấy được tấm lòng thông cảm, thái độ trân trọng mến yêu của Nam Cao đối với nhân vật này. Trong nhiÒu bµi th¬ tr÷ t×nh, nhµ th¬ x­ng b»ng ta, ch¼ng h¹n : 16 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> “Ta nghe hÌ dËy bªn lßng Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi” ( Khi con tó hó - Tè H÷u) hoặc nhiều khi không thấy xưng tôi hay ta gì cả, mà chỉ thấy một ai đó đang lẳng lặng kể, t¶ vµ t©m sù, t©m t×nh, ch¼ng h¹n : “ Năm nay đào lại nở Không thấy ông đồ xưa Những người muôn năm cũ Hån ë ®©u b©y giê” ( Ông đồ - Vũ Đình Liên ). Trong trường hợp như thế, người xưng ta hoặc không xưng gì cũng đều là chính nhà thơ. NghÜa lµ sau c©u th¬ vÉn thÊy hiÖn lªn rÊt râ tÊm lßng vµ t×nh c¶m s©u nÆng cña t¸c gi¶. Cã những trường hợp nhà thơ mượn lời của một nhân vật nào đó, nhập vai vào một ai đó mà thổ lộ tâm tình ( người ta gọi là trữ tình nhập vai) thì thực chất nhân vật trữ tình đó cũng chính là tác giả. Thế Lữ mượn lời con hổ trong vườn bách thảo để dốc bầu tâm sự của chÝnh «ng vÒ nçi ch¸n ghÐt c¸i x· héi gi¶ dèi, nghÌo nµn, nhè nh¨ng, ngí ngÈn ®­¬ng thêi; để nói lên khát vọng tự do, khát vọng về cái thời một đi không trở lại...Trong trường hợp nµy, khi «ng viÕt: “Ta sống mãi trong tình thương nỗi nhớ Thuë tung hoµnh hèng h¸ch nh÷ng ngµy x­a” th× ta lµ con hæ vµ còng chÝnh lµ ThÕ L÷. Ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh thùc chÊt lµ chØ ra tiÕng lßng s©u th¼m cña chÝnh nhµ th¬. Nh­ng tiếng lòng ấy lại được thể hiện rất cô đọng và hàm xúc bằng một hình thức nghệ thuật độc đáo - nghệ thuật ngôn từ. Tiếp xúc với một bài thơ trữ tình trước hết là tiếp xúc với các h×nh thøc nghÖ thuËt ng«n tõ nµy. Nhµ th¬ göi lßng m×nh qua nh÷ng con ch÷, trong nh÷ng con chữ và các hình thức biểu đạt độc đáo khác. Tất cả thái độ sung sướng, hả hê của Nguyễn Khuyến đối với tên quan tuần mất cướp được gửi qua chữ “lèn” trong câu thơ “ Tôi nghe kẻ cướp nó lèn ông”. Tiếng kêu đau đớn, đột ngột của nhà thơ Tố Hữu trước sự ra đi cña chó bÐ liªn l¹c ®­îc thÓ hiÖn qua ch÷ Th«i råi vµ h×nh thøc g·y nhÞp cña c©u th¬ “Bçng loè chớp đỏ - Thôi rồi, Lượm ơi !” (Lượm)... Như thế, phân tích thơ trữ tình trước hết phải xuÊt ph¸t tõ chÝnh c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt ng«n tõ mµ chØ ra vai trß vµ t¸c dông cña chóng trong việc thể hiện tình cảm, thái độ của nhà thơ. Nắm chắc đặc điểm và yêu cầu trên, HS cũng sẽ tránh được các lỗi dễ mắc trong việc phân tích và cảm thụ thơ trữ tình. Trong các bài phân tích, bình giảng thơ trữ tình, HS thường mắc một số lỗi sau đây: + Chỉ phân tích nội dung và tư tưởng được phản ánh trong bài thơ, không hề thấy vai trò cña h×nh thøc nghÖ thuËt. §©y thùc chÊt chØ lµ diÔn xu«i néi dung bµi th¬ ra mµ th«i. + Có chú ý đến các hình thức nghệ thuật, nhưng tách rời các hình thức nghệ thuật ấy ra khỏi nội dung (thường là gần đến kết bài mới nói qua một số hình thức nghệ thuật được nhµ th¬ sö dông trong bµi) + Suy diễn một cách máy móc, gượng ép, phi lí các nội dung và vai trò, ý nghĩa của các hình thức nghệ thuật trong bài thơ. Nghĩa là nêu lên các nội dung tư tưởng, tình cảm không 17 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> cã trong bµi; ph¸t hiÖn sai c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt hoÆc “b¾p Ðp”c¸c h×nh thøc nµy ph¶i cã vai trò tác dụng nào đó trong khi chúng chỉ là những hình thức bình thường... * Tóm lại, để phân tích thơ trữ tình có cơ sở khoa học, có sức thuyết phục phải cần đến rất nhiều năng lực, nhưng trước hết người phân tích cần nắm được một số hình thức nghệ thuật ngôn từ mà các nhà thơ thường vận dụng để xây dựng nên tác phẩm của mình. Đây chính là cơ sở đáng tin cậy nhất để người đọc mở ra được “cánh cửa tâm hồn”của mỗi nhà th¬ ë mçi bµi th¬. II. Mét sè yÕu tè h×nh thøc nghÖ thuËt cÇn chó ý khi ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh Đọc tác phẩm văn học trước hết chúng ta tiếp xúc với những hình thức thể hiện cụ thể của ngôn từ nghệ thuật. Đó là những dấu câu và cách ngắt nhịp, là vần điệu, âm hưởng vµ nh¹c tÝnh, lµ tõ ng÷ vµ h×nh ¶nh, lµ c©u vµ sù tæ chøc ®o¹n v¨n, lµ v¨n b¶n vµ thÓ lo¹i của văn bản… Phân tích tác phẩm văn học không được thoát li văn bản có nghĩa là trước hÕt ph¶i biÕt b¸m s¸t c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn trªn cña ng«n tõ nghÖ thuËt, chØ ra vai trß vµ ý nghÜa cña chóng trong viÖc thÓ hiÖn néi dung. 1. NhÞp th¬ Nhịp điệu có vai trò, ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với thơ trữ tình. Nó giúp nhà thơ n©ng cao kh¶ n¨ng biÓu c¶m, c¶m xóc. Ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh, kh«ng thÓ kh«ng chó ý ph©n tích nhịp điệu. Để xác định được nhịp điệu của từng bài thơ, ngoài việc đọc từng câu thơ cho ngân vang âm điệu và làm bừng sáng hình ảnh thơ, việc nắm được đặc điểm chung về nhịp điệu của từng thể loại cũng là điều rất cần thiết.Thường thường, nhịp điệu của thơ lục b¸t uyÓn chuyÓn, mÒm m¹i thanh tho¸t; nhÞp cña th¬ thÊt ng«n b¸t có hµi hßa, chÆt chÏ; nhịp của thơ tự do, thơ hiện đại rất phóng khoáng, phong phú. Có lần trong một cuộc hội thảo về truyện ngắn, nhà văn Tô Hoài đã than phiền rằng: nhiều người viết văn bây giờ hình như quên hết cả các dấu câu. Ông thật có lý khi cho rằng dÊu c©u lµ mét h×nh thøc cña ch÷, cña tõ . ThËt ra kh«ng ph¶i chØ cã dÊu c©u mµ ngay c¶ cách ngắt nhịp cũng cần được xem là một từ đa nghĩa, một từ đặc biệt trong vốn ngôn ngữ chung của nhân loại. Các em đều biết rằng trong những tình huống giao tiếp thông thường của cuộc sống, im lặng lắm khi lại nói được rất nhiều: khi căm thù tột đỉnh, lúc xao xuyến bâng khuâng, khi cô đơn buồn bã, lúc xúc động dâng trào...Những cung bậc tình cảm này nhiÒu khi kh«ng thÓ m« t¶ ®­îc b»ng ch÷ nghÜa. DÊu c©u vµ sù ng¾t nhÞp lµ mét trong những phương tiện hữu hiệu để thể hiện "sự im lặng không lời". Nhiều khi người ta chỉ nghĩ đến nhiệm vụ của dấu câu là tách ý, tách đoạn của câu văn . Thực ra bên cạnh nhiệm vụ ấy, dấu câu và sự ngắt nhịp còn có một chức năng rất quan trọng, đó là tạo nên "ý tại ng«n ngo¹i", hµm nghÜa vµ gîi ra nh÷ng ®iÒu mµ tõ kh«ng nãi hÕt, nhÊt lµ trong th¬. T©m tr¹ng nhµ th¬ chi phèi trùc tiÕp c¸ch tæ chøc, vËn hµnh nhÞp ®iÖu cña bµi th¬. Víi c¶m xóc ào ạt, sôi nổi, đầy hứng khởi trước khí thế lao động sản xuất của miền Bắc thời kỳ bắt đầu x©y dùng chñ nghÜa x· héi, Tè H÷u cã nh÷ng c©u th¬ víi nhÞp ®iÖu nhanh m¹nh , kháe kho¾n, linh ho¹t vµ s«i næi: §i ta ®i! Khai ph¸ rõng hoang Hái nói non cao, ®©u s¾t ®©u vµng? Hái biÓn kh¬i xa, ®©u luång c¸ ch¹y? S«ng §µ, s«ng L«, s«ng Hång, s«ng Ch¶y Hái ®©u th¸c nh¶y, cho ®iÖn quay chiÒu? (Bµi ca mïa xu©n 1961) 18 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> Trước hiện thực đổi thay ở một vùng quê, nơi mình từng hoạt động bí mật, Tố Hữu hồi tưởng những tháng ngày đã qua với những xúc động bồi hồi. Tâm trạng nôn nao, xao xuyến của một người lâu ngày quay trở lại chốn cũ đầy kỷ niệm đã được ông thể hiện bằng một nhịp điệu chậm, sâu lắng, phù hợp với sự hồi tưởng và chiêm nghiệm: Mười chín năm rồi. Hôm nay lại bước Đoạn đường xa, cát bỏng lưng đồi. Ôi có phải sóng bồi thêm bãi trước Hay biển đau xa rút nước xa rồi? (MÑ T¬m) Câu thơ của Chế Lan Viên " Đất nớc đẹp vô cùng . Nhưng Bác phải ra đi " nhiều học sinh đọc một mạch, bỏ quên cái dấu chấm giữa dòng thơ, đã làm mất đi bao sức gợi cảm sâu lắng, thiết tha, diễn tả một sự nuối tiếc, đau đớn đến xót xa trong lòng ngời ra đi khi ph¶i xa tæ quèc . Để ngắt nhịp người ta thường dùng dấu câu, nhưng nhiều khi không có dấu câu. Trong trường hợp này, các em cần phải thông nghĩa, hiểu ý mới ngắt nhịp đúng. Câu thơ của Tố Hữu “Càng nhìn ta lại càng say", có em đọc" Càng nhìn / ta lại càng say "(nhịp 2/ 4), nhưng thực ra phải đọc là " Càng nhìn ta / lại càng say "( nhịp 3/ 3 ). Vì ở đây ý thơ muốn thể hiện là : ai đó (thế giới) càng nhìn ta (Việt Nam) thì càng say lòng chứ không phải ta tự say ta. Cũng như thế câu thơ của Xuân Diệu :" Một chiếc xe đạp băng vào bóng tối ", nếu không chú ý các em sẽ đọc thành:"Một chiếc xe đạp / băng vào bóng tối ". Nhng đúng ra phải đọc là:"Một chiếc xe / đạp băng vào bóng tối ". ở đây, điều mà Xuân Diệu muốn nhấn mạnh là hành động "đạp băng" chứ không phải chiếc "xe đạp". Câu thơ của Tản Đà " Non cao tuổi vẫn chưa già", có em đọc : Non cao tuổi / vẫn chưa già và hiểu là non dù đã cao tuæi nh­ng vÉn cßn trÎ (ch­a giµ). Nh­ng thùc ra ë ®©y cao kh«ng ph¶i lµ nhiÒu tuæi mà cao là độ cao, là núi cao ngất non cao những ngóng cùng trông hoặc Non cao đã biết hay chưa?. Trong nhiều trường hợp, sự xuống dòng tiên tục tạo nên sự gãy nhịp liên tục, đột ngột của tác giả có một dụng ý hay đúng hơn có một ý nghĩa, một tác dụng rất sâu sắc trong viÖc thÓ hiÖn néi dung. C©u th¬: "Mµu tÝm hoa sim tÝm chiÒu hoang biÒn biÖt" (chÝn ch÷) ®­îc nhµ th¬ H÷u Loan “xД thµnh 6 dßng th¬: Mµu tÝm hoa sim tÝm chiÒu hoang biÒn biÖt ở bài thơ này, nhiều câu thơ bị cắt ra như thế. Cả bài thơ vỡ vụn đã thể hiện được nỗi đau tan nát, tiếng khóc đứt đoạn, nghẹn tắc, hạnh phúc tan thành nhiều mảnh, đứt ra nhiều ®o¹n, kh«ng cã g× hµn g¾n næi. Dấu câu và cách ngắt nhịp không chỉ quan trọng với thơ mà ngay cả khi đọc văn xuôi, các em cũng cần chú ý . Thử đọc hai đoạn văn sau đây : §o¹n 1 : Hµng n¨m cø vµo cuèi thu, l¸ ngoµi ®­êng rông nhiÒu vµ trªn kh«ng cã những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại náo nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trư19 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> êng . T«i quªn thÕ nµo ®­îc nh÷ng c¶m gi¸c trong s¸ng Êy n¶y në trong lßng t«i nh­ mÊy cành hoa tơi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng " ( Tôi đi học - Thanh Tịnh ) Đoạn 2 : Không được ! Ai cho tao lương thiện ? Làm thế nào cho mất được những vết mảnh chai trên mặt này ? Tao không thể là người lương thiện nữa . Biết không ! Chỉ cßn mét c¸ch ... biÕt kh«ng ! ... ChØ cßn mét c¸ch lµ ... c¸i nµy ! BiÕt kh«ng !... H¾n rót dao ra, xông vào, Bá Kiến ngồi nhỏm dậy, Chí Phèo đã văng dao tới rồi . ( Chí Phèo Nam Cao ) §o¹n v¨n cña Thanh TÞnh 62 ch÷, chØ cã 2 c©u, 2 dÊu chÊm vµ 2 dÊu ph¶y, nhÞp ®iÖu nhÈn nha, kh«ng cã g× gÊp g¸p véi vµng . C¶ ®o¹n v¨n lµ nh÷ng tiÕng nãi th× thÇm, nhá nhÑ như lá rụng cuối thu, lãng đãng như mây bạc lưng trời...Tất cả nhằm diễn đạt một tâm trạng, một tấm lòng đang" náo nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường" . Đoạn văn của Nam Cao 63 chữ ( tương đương với đoạn trên )nhưng được chia làm 9 câu víi 5 dÊu c¶m th¸n, 4 dÊu chÊm löng, 3 dÊu chÊm ph¶y, 2 dÊu chÊm hái vµ 2 dÊu chÊm khiến nhịp điệu câu văn trở nên gấp gáp, khẩn tương ... Chưa kể đến sự cộng hưởng của ng÷ nghÜa do c¸c tõ ng÷ vµ h×nh ¶nh, chØ riªng nhÞp ®iÖu do hÖ thèng dÊu c©u ë trªn t¹o nên đã giúp Nam Cao tái hiện rất thành công cuộc đối mặt quyết liệt và dữ dội giữa Chí Phèo và Bá Kiến . Cả cuộc đời Chí triền miên trong cơn say, mệt mỏi và u tối . Bỗng giây phút này hắn bừng tỉnh và sáng láng. Giây phút ấy dường như rất ngắn ngủi nên Chí phải nói rất nhanh, làm rất gấp, tức khắc và quyết liệt... Chính cách chấm câu và ngắt nhịp ấy đã gióp Nam Cao diÔn t¶ rÊt thµnh c«ng t©m tr¹ng uÊt øc, dån nÐn vµ t×nh thÕ gÊp g¸p khÈn tương của màn bi kịch này. Đọc đoạn văn của Thanh Tịnh, ai đọc nhanh, gấp và lên giọng thì hỏng . Ngược lại không thể đọc đoạn văn của Nam Cao với giọng nhỏ nhẹ, nhẩn nha được . Tóm lại khi tiếp xúc với tác phẩm văn học, nhất là khi đọc bằng mắt, các em cần lu ý đến hình thức dấu câu và xem cách ngắt nhịp của tác giả có gì đặc biệt. Làm như thế, trước hết là để đọc cho đúng, cho diễn cảm và sau đó hãy phân tích và chỉ ra ý nghĩa cũng như t¸c dông cña h×nh thøc Êy trong viÖc biÓu hiÖn néi dung. 2. VÇn th¬ TiÕng ViÖt rÊt giµu nh¹c tÝnh. HÖ thèng vÇn ®iÖu vµ thanh ®iÖu lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn tÝnh nh¹c cña tiÕng ViÖt nãi chung vµ ng«n tõ v¨n häc nãi riªng, nhÊt lµ th¬. VÇn hiểu một cách đơn giản là một âm không có thanh điệu do nguyên âm hoặc nguyên âm kết hợp với phụ âm tạo nên. Ví dụ, các tiếng lan, tan, man, tàn. đều có chung một vần an, hoặc mÑ, nhÑ, tÐ, xÎ. cã chung mét vÇn e. Nh­ thÕ, gieo vÇn trong th¬ lµ sù lÆp l¹i c¸c vÇn hoÆc những vần nghe giống nhau giữa các tiếng ở những vị trí nhất định. Đó là sự phối hợp âm thanh trong từng câu và trong cả bài; là sự cộng hưởng của các âm có cùng một vần và cïng thanh b»ng hoÆc thanh tr¾c. VÝ dô: Tiếng thơ ai động đất trời Nghe như non nước vọng lời nghìn thu Ngh×n n¨m sau nhí NguyÔn Du Tiếng thương như tiếng mẹ ru những ngày. Hỡi Người xa của ta nay Khúc vui xin lại so dây cùng Người! (Tè H÷u, KÝnh göi cô NguyÔn Du) 20 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> VÇn cña c¸c c©u ®­îc hiÖp vÇn víi nhau trong ®o¹n th¬ trªn lµ sù hµi hßa trªn cïng mét âm vực cao thấp, một trường độ âm thanh phát ra. Đó là sự hài hòa có được từ việc phối âm gi÷a c¸c tõ trong mét cÆp c©u lôc b¸t. XÐt tõng cÆp c©u chóng ta thÊy cã sù hßa ©m gi÷a c©u c©u (1) vµ (2), gi÷a c©u (3) vµ (4), gi÷a c©u (5) vµ (6) nhê vµo nh÷ng ©m gièng nhau gi÷a tõ thø 6 c©u lôc vµ tõ thø 6 c©u b¸t. ¢m gièng nhau lµ do vÇn cã chung thanh b»ng (trêi-lêi, du-ru, nay-d©y) vµ cã cïng chung phÇn vÇn (êi-êi, u-u) hoÆc phÇn vÇn na n¸ nhau (ay-©y). Víi sù hßa ©m nµy, c¸c c©u th¬ nh­ nÝu kÐo, lu gi÷ lÊy nhau trong tõng ®o¹n hay c¶ bµi th¬. Mét chØnh thÓ ©m thanh hµi hßa uyÓn chuyÓn do nh÷ng vÇn cã thanh b»ng liªn kÕt víi nhau nh­ t¹o ra sù trÇm l¾ng vÒ ©m ®iÖu còng nh­ hån th¬ gãp phÇn kh«ng nhá trong việc biểu đạt có hiệu quả tâm trạng thương cảm, mến phục và trân trọng của Tố Hữu đối với thi hào Nguyễn Du. Căn cứ vào cấu trúc âm thanh - sự hòa âm của vần người ta chia thành vần chính và vần th«ng. V©n chÝnh lµ vÇn cã ©m gièng nhau: Tiếng thơ ai động đất trời Nghe nh­ non níc väng lêi ngh×n thu vÇn th«ng lµ vÇn cã ©m na n¸ nh­ nhau: Nh©n t×nh nh¾m m¾t, ch­a xong BiÕt ai hËu thÕ khãc cïng Tè Nh­ ? (Tè H÷u - KÝnh göi cô NguyÔn Du). Căn cứ vào vị trí các từ hiệp vần với nhau để chia thành vần lưng và vần chân. Vần lưng là lối gieo vần đứng giữa câu. Trong các câu thơ trên, từ thứ 6 (lời, ru, đây, cùng) của câu b¸t hiÖp vÇn víi tõ cuèi (trêi, du, nay, xong) cña c©u lôc. VÇn ch©n lµ lèi hiÖp vÇn ë cuèi c©u: Ch¼ng ph¶i r»ng ng©y ch¼ng ph¶i ®Çn, Bëi v× nhµ khã hãa bÇn thÇn. Mấy đời thầy kiện mà thua mẹo, NghÜ phËn th»ng cïng ph¶i biÕt th©n. (NguyÔn C«ng Trø - C¶nh nghÌo) Trong c¸ch ph©n chia vÇn theo vÞ trÝ cña c¸c tõ hiÖp vÇn víi nhau, l¹i cßn cã thÓ chia ra thµnh c¸c lo¹i: - VÇn liÒn (vÝ dô ®o¹n th¬ trÝch dÉn trªn cña Tè H÷u, bµi th¬ ThÒ non níc cña T¶n §µ). - VÇn c¸ch: Trời đất cho ta một cái tài, Giắt lưng dành để tháng ngày chơi. Dở duyên với rượu khôn từ chén, Chãt nî cïng th¬ ph¶i chuèt lêi. (NguyÔn C«ng Trø - CÇm kú thi töu) - VÇn hçn hîp (vÝ dô Thu ®iÕu cña NguyÔn KhuyÕn, C¶nh nghÌo cña NguyÔn C«ng Trø, Trµng giang cña Huy CËn). Mét trong nh÷ng t¸c dông quan träng cña vÇn lµ t¹o nªn ©m hëng vang ng©n trong th¬, từ đó mà diễn đạt và thể hiện nội dung. Đọc đoạn thơ sau: 21 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(19)</span> Em ¬i Ba Lan mïa tuyÕt tan Đường bạch dương sương trắng nắng tràn Anh đinghe tiếng người xa vọng Một giọng thơ ngâm một giọng đàn ở đây vần chính là an (tan, tràn, đàn)) nhưng bên cạn đó, nhà thơ còn sử dụng rất nhiều vÇn kh¸c (lan/ tan, d¬ng/ s¬ng, tr¾ng/ n¾ng, väng/ giäng). Trong bèn dßng th¬, hµng lo¹t c¸c vÇn liªn tiÕp xuÊt hiÖn, t¹o nªn mét khóc nh¹c ng©n nga, diÔn t¶ mét niÒm vui ph¬i phới như muốn hát lên của nhà thơ khi đứng trước mùa xuân của đất nước Ba Lan. Bªn c¹nh vÇn ®iÖu, tiÕng ViÖt cßn rÊt giµu thanh ®iÖu. Víi 6 thanh (huyÒn, s¾c, hái, ng·, nÆng vµ thanh kh«ng), chóng ta cã thÓ n©ng cao hoÆc h¹ thÊp giäng nãi, t¹o nªn sù lªn bổng, xuống trầm. Ví dụ: sang là một âm tiết mang thanh không. Lần lượt thay các thanh ta có: sáng, sảng, sạng, sẵng, sàng. Người ta chia 6 thanh trên làm 2 loại bổng và trầm hoặc bằng và trắc. Loại vần bằng do thanh huyền và thanh không đảm nhận, vần trắc do các thanh còn lại (sắc, nặng, hỏi, ngã) thể hiện. Nhìn chung những vần bằng thường diễn tả sự nhẹ nhàng bâng khuâng chơi vơi… còn vần trắc thường diễn tả sự trúc trắc, nặng nề, khó khăn, vấp váp… Về nguyên tắc, bình thường trong các câu thơ, những vần bằng, trắc ®an xen nhau, phèi hîp víi nhau, nh­ng khi m« t¶, kh¾c s©u mét Ên tîng, mét c¶m xóc, một tâm trạng theo một cung bậc tình cảm nào đó các nhà thơ thường sử dụng liên tiếp một lo¹i vÇn. Những câu thơ sau dùng toàn vần bằng tạo nên một âm hưởng rất đặc biệt: - Sương nương theo trăng ngừng lưng trời Tương tư nâng lòng lên chơi vơi (Xu©n DiÖu) - Ô hay buồn vương cây ngô đồng Vµng r¬i, vµng r¬i thu mªnh m«ng (BÝch Khª) - Mùa xuân cùng em lên đồi thông Ta nh­ chim bay trªn tÇng kh«ng (Lª Anh Xu©n) Ngược lại có những câu thơ, số lượng vần trắc xuất hiện rất nhiều, cũng tạo nên những âm hưởng lạ, cần được chú ý: - Vã c©u khÊp khÓnh b¸nh xe gËp ghÒnh (NguyÔn Du) - Dèc lªn khóc khuûu dèc th¨m th¼m (Quang Dòng) Có khi hai loại vần này lại sóng đôi nhằm diễn đạt một tâm trạng phức tạp. Tµi cao phËn thÊp chÝ khÝ uÊt Giang hồ mê chơi quên quê hương (T¶n §µ) 22 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(20)</span> C©u trªn víi 5 thanh tr¾c liªn tôc diÔn t¶ mét t©m tr¹ng nh­ bÞ dån nÐn, uÊt øc, nghÑn tắc. Câu dưới lại toàn thanh bằng vừa như một tâm sự, buông thả, phó mặc vừa như một tiÕng thë dµi. Cã khi vÇn b»ng, tr¾c ®­îc sö dông nh­ mét biÖn ph¸p ch¬i ch÷: mçi mét c©u th¬ lµ mét loại vần do một thanh đảm nhận như bài thơ Tình hoài của Lê Ta trong phong trào Thơ míi: Trêi buån lµm g× trêi rÇu rÇu Em kh«ng yªu anh em ®i ®©u L¾ng thÊy tiÕng suèi thÊy tiÕng khãc Mét bông mét d¹ mét nÆng nhäc ảo tưởng chỉ để khổ thêm tủi NghÜ m·i, gì m·i lçi vÉn lçi Thương thay cho anh, căm thay em Tình hoài càng ngày càng tày đình T¹o nªn nh¹c tÝnh cña th¬ thùc ra kh«ng chØ cã vÇn vµ hÖ thèng thanh ®iÖu mµ ngay c¶ các âm tiết trong mỗi tiếng cũng có những giá trị nhất định. Theo GS. Đinh Trọng Lạc: âm i gîi sù ng©n dµi: "§i ta ®i khai ph¸ rõng hoang" (Tè H÷u), ©m u: gîi sù u sÇu, b©ng khu©ng: "Hoa c¸nh tr¾ng d¾t tay vµo lçi cò" (Thanh Th¶o). ¢m a gîi sù t¬i vui, bao la: "Nhìn nhau mặt lấm cời ha ha" (Phạm Tiến Duật). Âm eo gợi êm đềm, trong trẻo: "Ao thu l¹nh lÏo níc trong veo", "Ngâ tróc quanh co kh¸ch v¾ng teo" (NguyÔn KhuyÕn). ¢m r gîi sù h·i hïng, run sî: "Rung rinh bËc cöa tre gÇy" (Tè H÷u), hoÆc "Nh÷ng luång run rÈy rung rinh l¸" (Xu©n DiÖu), ¢m ¬i gîi sù ph¬i phíi, më ra: "C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i…" vµ "M¾t c¸ huy hoµng mu«n dÆm ph¬i" (Huy CËn). Nhà văn Nguyễn Tuân đã nhận xét rất chính xác về các phụ âm mở đầu bằng kh như: khó, khai, kh¾m, kh¾c nghiÖt, kh¾t khe, khÊp khÓnh, khñng khiÕp, kh¾m l»m lÆm, khÐt lÌn lÑt, khai mß mß. ¤ng viÕt: "T«i cã Ên tîng lµ phô ©m kh hay nhÊn vµo khÝa tiªu cùc của những biểu hiện sự sống… Những từ ấy rất liên quan tới ngũ giác của người Việt Nam. nhắc đến những việc, những trạng thái không được vừa mũi, vừa mắt, vừa tai, kh«ng ®­îc "võa lßng" (ChuyÖn nghÒ). Có thể dẫn ra rất nhiều ví dụ nữa để minh hoạ cho tính nhạc của ngôn ngữ Việt trong thơ. Song điều cần lưu ý các em khi đọc, phân tích TPVH (nhất là thơ) cần hết sức chú trọng yếu tố này. Một khi thấy âm điệu, âm hưởng, nhạc điệu của câu thơ không bình thường, có sự chuyển đổi (dĩ nhiên là phải tạo nên được hiệu quả thẩm mĩ nhất định) thì hãy tËp trung ph©n tÝch chØ ra gi¸ trÞ (vai trß vµ t¸c dông) cña chóng trong viÖc thÓ hiÖn néi dung. 3. Tõ ng÷ vµ c¸c biÖn ph¸p tu tõ §©y lµ yÕu tè c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt cña h×nh thøc chÊt liÖu ng«n tõ. Bëi v× mäi néi dung cÇn thÓ hiÖn cña TPVH kh«ng thÓ cã c¸ch nµo kh¸c lµ nhê vµo hÖ thèng tõ ng÷ nµy. Các phương tiện như dấu câu, nhịp điệu, ngữ âm ở trên cũng chỉ có ý nghĩa khi nằm trong mét v¨n b¶n mµ tõ ng÷ lµ nÒn t¶ng. Nhµ v¨n muèn m« t¶, t¸i hiÖn hiÖn thùc ph¶i th«ng qua từ ngữ. Muốn nói đến nỗi lòng của mình, tình cảm và tư tưởng của mình cũng phải thông qua từ ngữ. Muốn đánh giá được nhà văn viết về những điều đó như thế nào lại cũng phaỉ 23 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(21)</span>