Đề tài Một cách giảng văn : Bạn đến chơi nhà của Nguyễn Khuyến

<span class='text_page_counter'>(1)</span>A. Đặt vấn đề : - Trong ba phân môn hợp thành môn học ngữ văn ở trường THCS, văn học là phân môn đòi hỏi sự cảm nhận cá nhân và tính sáng tạo nhiều nhất ở người d¹y. Mçi t¸c phÈm v¨n häc nghÖ thuËt cã bao nhiªu lµ c¸ch tiÕp cËn vµ khai thác. Điều đó không chỉ phụ thuộc vào bản thân tác phẩm mà còn phụ thuộc vào người dạy, vào điều kiện cụ thể của người học, tìm một con đường tối ưu để học sinh có được niềm hạnh phúc khi giao tiếp, khám phá nội dung và nghÖ thuËt cña t¸c phÈm lu«n lu«n lµ sù tr¨n trë cña mçi gi¸o viªn. - Tõ nhËn thøc trªn, t«i nghiªn cøu t×m ra cho m×nh mét c¸ch tiÕp cËn v¨n bản để hướng dẫn học sinh cảm thụ đạt hiệu quả cao nhất do thời gian có hạn tôi xin trình bày một cách giảng văn : Bạn đến chơi nhà của Nguyễn Khuyến. B. Néi dung : *Khởi động : Nguyễn Khuyến là một trong những nhà thơ có nhiều bài thơ hay về làng cảnh quê hương, về nỗi buồn và niềm vui trong cuộc sống ẩn dật nơi thôn dã. Về đề tài tình bạn, ông để lại cho đời hai bài thơ đặc sắc : Bạn đến chơi nhà và Khóc Dương Khuê. Mỗi bài một vẻ. Nếu khóc Dương Khuê đau đớn, xót xa, thống thiết, nghẹn ngào khi nghe tin bạn qua đời đột ngột thì Bạn đến chơi nhà là niềm vui mừng khôn xiết, là nụ cười hiền và hóm khi đã bÊy l©u nay b¹n giµ míi vÒ th¨m.. I.Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm. * HS đọc thầm chú thích C©u hái : Em h·y nªu hiÓu biÕt cña m×nh vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm? 1. T¸c gi¶ - NguyÔn KhuyÕn ( 1835 – 1909 ) quª ë huyÖn B×nh Lôc tØnh Hµ Nam. GV : Ông là người thông minh, học giỏi được mệnh danh là : Tam nguyên Yên Đổ ( đi thi đỗ đầu cả ba kì Hương, Hội, Đình ) là nhà nho ẩn dật, nhà thơ cña lµng c¶nh ViÖt Nam, nhµ th¬ tr÷ t×nh vµ trµo phóng lín cuèi thÕ kØ 19 ®Çu thế bát cú là đề, thực, luận, kết vì 2 câu luận làm nhiệm vụ như câu thực cho nªn kØ 20. 2. T¸c phÈm - Bạn đến chơi nhà sáng tác khi nhà thơ ở ẩn.. II. T×m hiÓu v¨n b¶n. * GV hướng dẫn đọc : Các em đọc chậm rãi, hóm hỉnh như thấp thoáng một nụ cười . Câu hỏi : Bài thơ này giống với bài thơ nào? và thuộc thể thơ gì mà các em đã ®­îc häc? Tr¶ lêi : - Gièng víi bµi th¬ Qua §Ìo Ngang - Thuéc thÓ th¬ thÊt ng«n b¸t có §­êng LuËt gåm 8 c©u mçi c©u 7 tiÕng. C©u hái : C¸ch gieo vÇn cña thÓ th¬ thÊt ng«n b¸t có ntn? Tr¶ lêi : Gieo ë ch÷ cuèi c¸c c©u 1,2,4,6,8. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> * HS xác định trên văn bản C©u hái : Bµi th¬ lµm theo thÓ tr¾c hay thÓ b»ng? Dùa vµo ®©u mµ em biÕt điều đó? Tr¶ lêi : ThÓ tr¾c, dùa vµo ch÷ thø 2 c©u thø nhÊt ( bÊy ) Câu hỏi : Hãy chỉ ra phép đối ở bài thơ này? Trả lời : Câu 3 đối với câu 4; câu 5 đối với câu 6 * GV: Các em phát hiện rất chính xác, để hiểu rõ hơn về bài thơ ngoài các ý mà các em đã chỉ ra thầy bổ xung thêm một nét mới ở bài thơ này như sau: - VÒ nhÞp th¬ : vÉn lµ 4/3 vµ 2/2/3 nh­ng kh¸c ë c©u cuèi nhÞp 4/1/2 - Về kết cấu : bài thơ không làm theo quy định chặt chẽ của thể thơ thất ngôn bát cú là đề thực luận kết vì hai câu luận làm nhiệm vụ như câu thực cho nªn kÕt cÊu bµi th¬ lµ 1- 6 -1. §©y chÝnh lµ sù s¸ng t¹o cña t¸c gi¶. * HS đọc câu thơ đầu C©u hái : Em nhËn thÊy giäng ®iÖu c©u th¬ nh­ thÕ nµo? Tr¶ lêi : Giäng ®iÖu c©u th¬ nh­ lêi nãi tù nhiªn, mét lêi chµo. ThÕ mµ thµnh th¬ * GV : Ta cã c¶m gi¸c nhµ th¬ kh«ng cÇn nghÜ ngîi nhiÒu, chØ buét miÖng lµ thµnh th¬. VËy chØ cã nhµ th¬ bËc thÇy nh­ cô NguyÔn KhuyÕn míi cã thÓ xuất khẩu thành chương như vậy. 1. Cảm xúc khi bạn đến chơi C©u hái : §äc thÇm l¹i c©u ®Çu vµ cho biÕt côm tõ, tõ nµo em chó ý nhÊt ? Tr¶ lêi : - §· bÊy l©u - Tõ : B¸c, tíi C©u hái : Côm tõ “ §· bÊy l©u ” diÔn t¶ ®iÒu g× ? Tr¶ lêi : Côm tõ “ §· bÊy l©u ” diÔn t¶ thêi gian ch¾c lµ bao n¨m th¸ng, thêi gian khá lâu hai người chẳng gặp nhau. Khoảng thời gian đằng đẵng lại được đặt đầu câu thơ càng diễn tả sự xa cách lâu ngày của hai người bạn. C©u hái : Tõ “ B¸c ” thÓ hiÖn mèi quan hÖ nh­ thÕ nµo ? Trả lời : Mối quan hệ thân tình, thân mật, kính trọng, coi như người ruột thịt trong nhµ. C©u hái : Tõ “ Tíi ” cã gi¸ trÞ biÓu c¶m ra sao? Tr¶ lêi : Nh­ mét tiÕng reo vui, thÓ hiÖn sù tr©n träng cña m×nh víi b¹n. §äc câu thơ ta thấy Nguyễn Khuyến như giang rộng tay ra đón bạn. * GV : §ã lµ tiÕng x­ng h« cña c¸c bËc cao niªn trong lµng ngoµi x·, mét cách ứng xử đẹp đậm đà của ông cha ta ngày xưa. Nguyễn Khuyến luôn luôn gäi b¹n b»ng b¸c nh­ thÕ. “ KÓ tuæi t«i cßn h¬n tuæi b¸c Trước ba năm gặp bác một lần ” ( Khóc Dương Khuê ) “ Ai lªn th¨m hái b¸c Ch©u CÇu Lôt léi n¨m nay b¸c ë ®©u ” ( Lôt hái th¨m b¹n ) C©u hái : Qua lêi chµo, c¸ch x­ng h«, em nhËn thÊy t×nh c¶m cña cô NguyÔn Khuyến khi bạn đến chơi nhà như thế nào? Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Trả lời : Tình cảm thật vui mừng, cảm động khi bạn đến thăm mình * GV : Tình cảm của Nguyễn Khuyến rất vui mừng và cảm động bởi người bạn đến thăm Nguyễn Khuyến không phải lúc Nguyễn Khuyến ở dinh khi làm quan mà lại đến tận nhà lúc Nguyễn Khuyến bỏ đường công danh phú quý “ Trở về vườn cũ sống thanh bạch ”. Đặc biệt nữa họ đến với nhau lúc tuổi già. Mà già rồi đi lại càng khó khăn. Chả thế mà đôi lần Cụ Nguyễn Khuyến đã nói : “ Muèn ®i l¹i, tuæi giµ th©n nh¸c ” Cho nên phải quí nhau lắm, bạn cụ không quản đường xá xa xôi đến tận nhµ th¨m nhau nh­ vËy. V× thÕ c©u ®Çu kh«ng chØ lµ lêi chµo mµ cßn lµ lêi giíi thiÖu t×nh c¶m vui mừng, cảm động của Nguyễn Khuyến với người bạn. Đọc câu thơ ta có cảm nhận có thể có những giọt lệ trào dâng ứa ra ở khoé mắt đôi bạn già. * Chuyển ý : Với tình cảm vui mừng đó, nhà thơ đón tiếp bạn ntn ? Em hãy đọc thầm lại 6 câu thơ. C©u hái : S¸u c©u th¬ trªn t¸c gi¶ viÕt vÒ ®iÒu g× ? Tr¶ lêi : §©y lµ lßng mong muèn tiÕp b¹n.. 2. Lßng mong muèn tiÕp b¹n. C©u hái : §äc thÇm c©u th¬ thø 2 . Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch dïng tõ cña t¸c gi¶ ? Trả lời : Dùng quan hệ từ ( thời ……thời) để liên kết câu C©u hái : Em cã thÓ thay quan hÖ tõ nµy b»ng cÆp quan hÖ tõ kh¸c thÝch hîp với câu thơ nhưng nghĩa không đổi ? Tr¶ lêi : Thay thêi = th× C©u hái : Khi thay nh­ vËy c©u th¬ cã hay h¬n kh«ng? V× sao? Tr¶ lêi : Kh«ng hay h¬n GV : NÕu thay b»ng cÆp quan hÖ tõ kh¸c c©u th¬ sÏ mÊt vÎ d©n d·. Ch÷ thời rất ít khi xuất hiện trong thơ vì dễ rơi vào sự tầm thường nhạt nhẽo nhưng dưới ngòi bút của Nguyễn Khuyến nó trở lên thanh thoát tự nhiên vô cïng ®iÒu nµy chøng tá «ng cã mét b¶n lÜnh nghÖ thuËt ®iªu luyÖn. C©u hái : VËy quan hÖ tõ nµy cã t¸c dông g× ? Trả lời : Diễn ra đồng thời 2 thứ đều muốn có cả Câu hỏi : Khi bạn đến chơi nhà tác giả mong muốn tiếp bạn như thế nào ? Trả lời : Mong có trẻ, đến chợ, có cá, gà, cải, cà, bầu, mướp và cả trầu nữa. Câu hỏi : Tại sao tác giả lại mong có trẻ? Lại mong đến chợ? Trả lời : Có trẻ để sai khiến. Mong đến chợ để đón tiếp bạn thật đàng hoàng. Bởi chỉ đến chợ mới có sẵn, có đủ món tươi ngon. Câu hỏi : Sự chuẩn bị có cá, gà, cải, bầu, mướp các em thấy các món ăn ấy ntn? C¸c mãn ¨n Êy phÇn lín lÊy ë ®©u? Trả lời : - Có cả món ăn ngon và món ăn bình thường - Các món ăn chủ yếu là cây nhà lá vườn do chính bàn tay mình chăn nu«i, cÊy trång mµ cã. C©u hái : VËy em nhËn xÐt g× vÒ sù chuÈn bÞ nµy? Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Trả lời : Tác giả mong muốn tiếp bạn thật chu đáo, đầy đủ, thịnh soạn, có đủ vËt chÊt vµ tinh thÇn. * GV : Như vậy tác giả mong muốn tiếp bạn thật chu đáo, đầy đủ thịnh soạn; có cả tinh thần và vật chất. Tinh thần thì vui vẻ. Tác giả mong có trẻ để sai khiến, còn hai bạn tri kỷ ngồi cùng nhau tâm đắc những kỷ niệm đã qua, những chuyện đời , chuyện văn chương. Mong đến chợ để tiếp bạn thật đàng hoµng. Mãn ¨n th× thËt sang cã c¶ “c¬m gµ, c¸ gì ’’ vµ c¶ mãn ¨n b×nh thường, tiếp bạn bằng đặc sản cây nhà lá vườn do chính bàn tay mình làm ra. Câu hỏi : Hình ảnh cá dưới ao, gà trong vườn, cải ra cây, cà mới nụ, mướp ®­¬ng hoa… gîi c¶nh s¾c ntn? Trả lời : Gợi lên một bức tranh sống động, vui tươi của thôn quê *GV: Đúng đây là bức tranh sống động vui tươi, một nếp sống thôn dã, chất phác cần cù. Ta tưởng như nghe thấy tiếng cá đớp mồi, tiếng gà cục tác. Ta như cảm thấy Nguyễn Khuyến đang dắt tay bạn ra thăm vườn cây, ao cá, tận hưởng thú vui dân dã của một ông quan về ở ẩn. Cảnh vật vườn tược thật xinh xắn hữu tình : Cây cối đang đơm hoa kết trái, ẩn chứa một sức sống tiềm tàng gần gũi mến yêu đúng như nhà thơ Xuân Diệu nhận xét : Những câu thơ mang cái hồn xanh của vườn tược đâu chỉ có màu xanh cây lá, người đọc dường như còn cảm thấy ở câu thơ có đất xới, có hơi ẩm, có ánh sáng, có hương bay, có kiến leo, có ong đến và tình người cũng ngọt ngào bình dị. C©u hái : §äc l¹i 6 c©u th¬ vµ cho biÕt t¸c gi¶ sö dông h×nh ¶nh ntn? Trả lời : Hình ảnh đối lập - Câu 3 đối câu 4 - Câu 5 đối câu 6 Câu hỏi : Cách sử dụng hình ảnh đối như thế có tác dụng gì? Trả lời : Có tác dụng diễn tả tất cả đều có nhưng cuối cùng không đủ, dư thừa nhưng vẫn hoàn thiếu, tưởng giàu có nhưng vẫn nghèo túng. C©u hái : Nh÷ng tõ t¸c gi¶ miªu t¶ nh­ : v¾ng, xa, s©u, kh«n, réng… ( C¶i chửa ra cây , cà mới nụ ; Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa ) gợi cho em thÊy ®iÒu g× n÷a ? Tr¶ lêi : diÔn t¶ ®iÒu khã kh¨n kh«ng thùc hiÖn ®­îc cña chñ nhµ . *GV :Chủ nhà muốn tiếp bạn theo phương thức cây nhà lá vườn. Mà cây nhà lá vườn thứ gì cũng có, cũng không kém phần quan trọng ngon lành. Nhưng oái oăm thay tất cả còn đang ở dạng tiềm ẩn, dạng khả năng, chưa đến mức chưa đến thời. Cá có sẵn nhưng ngặt nỗi ao sâu nước lớn. Gà đầy nhưng làm sao bắt được vì vườn rộng rào thưa. Đến ngọn rau, quả cà, quả mướp đều còn non quá chưa thể ăn được. Thậm chí miếng trầu để tiếp khách cũng không có nèt. Câu hỏi : Vậy cụ Nguyễn Khuyến nghèo đến mức này chăng ? Em suy nghĩ xem tác giả còn dùng cách viết độc đáo gì nữa? Trả lời : Nhà thơ Nguyễn Khuyến đã phóng đại cái nghèo, thi vị hoá cái nghèo, cường điệu cái nghèo để tạo nên sự vui đùa hóm hỉnh. C©u hái : T¸c gi¶ kh«ng kÓ khæ, vËy em cã suy nghÜ g× vÒ dông ý cña t¸c gi¶? Tr¶ lêi : Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> - Tác giả trình bày hình ảnh đối lập, cách dùng từ biểu cảm, cách nói phóng đại nhằm tạo ra tình huống đặc biệt : khách quý đến nhà cần tiếp đãi đàng hoàng, hậu hĩnh, lòng mông muốn thì rất nhiều , rất sang đặc biệt cuối cïng cµng Ýt cµng bÐ vµ kh«ng cã g× . - Ca ngîi cuéc sèng thanh b¹ch. * GV:Đây là một lời thơ hóm hỉnh pha chút tự trào vui vui để bày tỏ một cuộc sống thanh bạch, một tâm hồn thanh cao của một nhà nho khước từ lương bổng của thực dân pháp lui về sống bình dị giữa xóm làng quê hương . Vì vậy đọc 6 câu thơ ta hình dung hai người bạn già đang cười khà vui đùa, không quan tâm gì đến vật chất.. 3. C¶m xóc vÒ t×nh b¹n. * HS đọc câu thơ cuối C©u hái : Em h·y cho biÕt côm tõ nµo cã gi¸ trÞ hay nhÊt trong c©u th¬ ? Tr¶ lêi : Côm tõ “ ta víi ta ’’ C©u hái : “ ta víi ta ’’ lµ ai víi ai ? Trả lời : Tác giả với người bạn tri kỷ C©u hái : Côm tõ “ ta víi ta ’’ biÓu c¶m ®iÒu g× ? Tr¶ lêi : BiÓu lé mét niÒm vui trµn ®Çy, mét t×nh b¹n g¾n bã thiÕt tha, s©u nÆng tuy hai mµ nh­ mét. * GV : §Õn ®©y gi÷a chñ vµ kh¸ch kh«ng cßn kho¶ng c¸ch chØ cßn ta “ ta víi ta ”, “tôi với bác ” hai người đã là một đúng như lời nhận xét của Xuân Diệu “ t×nh bÇu b¹n tù nã còng lµ mét b÷a tiÖc cña tinh thÇn ”. C©u hái : Trong c©u th¬ cuèi nµy t¸c gi¶ sö dông c¸ch biÓu c¶m nµo ? Tr¶ lêi : BiÓu c¶m trùc tiÕp, trùc tiÕp béc lé t×nh c¶m cña m×nh víi b¹n. Câu hỏi : Cụm từ “ ta với ta ” em đã gặp trong văn bản nào ? Tr¶ lêi : Qua §Ìo Ngang cña bµ HuyÖn Thanh Quan C©u hái : Em h·y chØ ra sù kh¸c nhau cña hai côm tõ nµy ? Tr¶ lêi : - Bµ huyÖn Thanh Quan viÕt “ta víi ta” dïng víi nghÜa sè Ýt, diÔn t¶ tâm trạng cô đơn, buồn bã của con người xa xứ. - NguyÔn KhuyÕn viÕt “ ta víi ta” víi c¶ hai nghÜa võa chØ sè Ýt võa chØ số nhiều. Dùng trong câu thơ này là chỉ hai người . Tuy hai mà như một, diễn t¶ t©m tr¹ng vui vÎ ch©n thµnh. C©u hái : ë c©u kÕt t¸c gi¶ muèn nãi víi chóng ta ®iÒu g× ? Tr¶ lêi : - T×nh c¶m cao h¬n vËt chÊt . - Vật chất dù không đầy đủ không mâm cao cỗ đầy nhưng bạn bè vẫn quý mÕn nhau, ch©n thµnh vui vÎ víi nhau . Câu hỏi : Vậy cụ Nguyễn Khuyến có phải chỉ coi thường vật chất , coi trọng tinh thÇn kh«ng ? V× sao Trả lời : - Cụ Nguyễn Khuyến không coi thường vật chất, coi trọng tinh thần - Vì : Cụ vẫn mong muốn có vật chất , có các thứ sang để tiếp bạn. * GV :Đến đây ta thấy tác giả đã phóng đại sự thiếu thốn của vật chất để làm næi bËt sù giµu cã cña tÊm lßng. T¸c gi¶ miªu t¶ tõ nh÷ng c¸i kh«ng cã dï Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> nhỏ nhất như miếng trầu mà dân gian thường nói : miếng trầu là đầu câu truyện để rồi khẳng định một cái có đó là : Tấm lòng thân thiết, ấm áp tình đời, tình cảm bạn bè gắn bó keo sơn không có một thứ vật chất nào có thể s¸nh b»ng .. III. Tæng kÕt 1. NghÖ thuËt. * HS đọc lại bài thơ C©u hái : Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch viÕt cña t¸c gi¶ trong toµn bµi ? Trả lời : Từ ngữ bình dị, toàn từ thuần Nôm, hình ảnh đối lập, phóng đại…. 2. Néi dung. Câu hỏi : Bài thơ đọng lại trong em điều gì ? Tr¶ lêi : Ca ngîi t×nh b¹n ch©n thµnh . C©u hái : Tõ t×nh b¹n ch©n thµnh cña NguyÔn KhuyÕn víi b¹n, gîi cho em suy nghÜ g× vÒ t×nh b¹n cña m×nh ? Tr¶ lêi : Bµi th¬ gîi cho chóng ta suy nghÜ vÒ quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ t×nh bạn . Vật chất đầy đủ là điều quan trọng , tốt đẹp tuy thế sự chân thành trong tình bạn vẫn là cơ bản là quyết định . * Ghi nhí SGK. IV. LuyÖn tËp. * Vì sao nói bài thơ “ Bạn đến chơi nhà ’’ là một trong những bài thơ hay nhÊt vÒ t×nh b¹n ? Tr¶ lêi : - V× nã ca ngîi t×nh b¹n ch©n thµnh, trung thùc, bÊt chÊp mäi ®iÒu kiện hoàn cảnh, đậm đà, mộc mạc nhưng vẫn tràn ngập niềm vui d©n d·. - Vì nó tạo ra một tình huống bất ngờ mà thú vị làm cho người đọc ngạc nhiên rồi kết thúc bằng nụ cười xoà hóm hỉnh mà sâu sắc. - §­îc thÓ hiÖn b»ng mét giäng th¬ gi¶n dÞ, hån nhiªn, c©u nµo cũng như dùa, cũng lấp lánh ánh mắt nheo cười, cũng ấm áp niềm vui hån hËu . C. KÕt qu¶ - Giờ học đã huy động được tối đa trí lực của học sinh . Các em tham gia xây dựng bài rất hào hứng sôi nổi . Tính chủ động, sáng tạo của học sinh đã được phát huy cao. Học sinh khá, giỏi, trung bình đều tham gia xây dựng bài . Gi¸o viªn lµm viÖc Ýt . - Giờ giảng hấp dẫn từ đầu đến cuối, không khí tiết học sôi nổi, hào hứng. - Qua kiểm tra miệng và kiểm tra 15 phút, học sinh đều nắm vững khá sâu cả vÒ nghÖ thuËt vµ néi dung v¨n b¶n.. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span>