Sáng kiến kinh nghiệm: Giải Toán có lời văn

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Trường tiểu học Hoà Bình Sơ lược sáng kiến PhÇn I Đặt vấn đề §¹i héi lÇn thø VII cña §¶ng chØ râ: “Ngµy nay c«ng nghiÖp ho¸ víi viÖc ứng dụng rộng học những thành tựu khoa học và công nghệ tiên tiến của thời đại. Khoa học và công nghệ trở thành nền tảng của công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Nâng cao dân trí, bồi dưỡng và phát huy nguồn lực to lớn của con người Việt Nam là nhân tố quyết định thắng lợi của công cuộc công nghiệp hoá và hiện đại hoá”. Vì vậy chức năng của giáo dục là chuẩn bị con người cho tương lai bằng cách đào tạo, bồi dưỡng hôm nay những năng lực, phẩm chất mà con người cần phảI có trong tương lai. Giáo dục tạo tiềm năng cho con người phát triển, tầm nhìn xa cho đất nước, cho dân tộc là tầm nhìn của giáo dục, với tinh thần “Giáo dục là chìa khoá để mở cửa tiến vào tương lai”. ( Tổng Bí thư Đỗ Mười, văn kiện Hội nghị TƯ 4, khoá VII) Chính vì vậy mà ngành giáo dục hiện nay đã và đang đổi mới phương pháp dạy học, nhằm nâng cao hiệu quả chất lượng học tập. Bởi chính nhà trường là nơi rèn luyện con người một cách toàn diện Đức – Trí – Thể – Mĩ. Tuy nhiên giáo dục với phạm vi đề tài , tôi chỉ đề cập đến một trong bốn mặt đó là giáo dục trí tuệ cho häc sinh tiÓu häc. Trong c¸c m«n häc ë tiÓu häc, ngoµi m«n TiÕng ViÖt, m«n To¸n cã vÞ trÝ quan träng v× m«n häc nµy kh«ng chØ cung cÊp cho c¸c em c¸c kiÕn thøc ban dÇu về các số tự nhiên, phân số, số thập phân, các đại lượng thông dụng, một số yếu tố hình học và thống kê đơn giản mà còn hình thành ở các em kĩ năng tính toán, khả năng tư duy, suy luận, kích thích trí tưởng tượng, hình thành phương pháp tự học và làm việc khoa học, chủ động linh hoạt, sáng tạo. Chúng ta đều biết trong nội dung chương trình môn Toán bậc tiểu học gồm 5 m¹ch kiÕn thøc: + Sè häc. + Yếu tố đại lượng. + Yếu tố đại số. 1. NguyÔn ThÞ Thu Hµ Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Trường tiểu học Hoà Bình + Gi¶i To¸n cã lêi v¨n. + YÕu tè thèng kª miªu t¶. Năm mạch kiến thức được xây dựng theo cấu trúc đồng tâm, bổ sung hổ trợ cho nhau. Trong đó" Giải toán có lời văn" đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức to¸n häc mét c¸ch tæng hîp. Thông qua hoạt động "giải toán có lời văn" học sinh có thể: + Củng cố các kiến thức, khái niệm đã học. + Trình bày, diễn đạt và lập luận lôgíc có lí. + Hình thành phương pháp giải quết vấn đề linh hoạt trong những tình huống kh¸c nhau. + Bước đầu tập vận dụng những kiến thức, khái niệm đã học trong nhà trường vào thực tiển cuộc sống. Ngoài ra thông qua hoạt động giải toán có lời văn của học sinh, người giáo viªn cã thÓ: + Đánh giá được trình độ học toán của học sinh trong lớp. + Phát hiện được những hạn chế, nhược điểm cũng như những năng lực đặc biệt của các đối tượng học sinh trong lớp. M¹ch kiÕn thøc "gi¶i to¸n cã lêi v¨n" cã vai trß quan träng nh­ vËy trong d¹y - häc to¸n ë tiÓu häc, nh­ng trªn thùc tÕ gi¸o viªn th× ng¹i d¹y, häc sinh th× ng¹i häc. Qua thùc tÕ d¹y häc líp 4 cña b¶n th©n n¨m võa qua t«i nhËn thÊy ë líp 4, các em được học giải rất nhiều bài toán hợp và có thể sử dụng phương pháp giải giống nhau, chúng thường được gọi các tên riêng như: + Bµi to¸n t×m sè trung b×nh céng. + Bài toán tìm 2 số khi biết tổng và hiệu của 2 số đó. + Bài toán tìm 2 số khi biết tổng và tỉ số của 2 số đó. + Bài toán tìm 2 số khi biết hiệu và tỉ số của 2 số đó. §©y lµ c¸c d¹ng to¸n ®iÓn h×nh ë líp 4, thÕ nh­ng häc sinh rÊt lóng tóng khi gi¶i c¸c bµi to¸n nµy vµ kÕt qu¶ häc tËp cña c¸c em ch­a cao. Nguyªn nh©n lµ c¸c. 2. NguyÔn ThÞ Thu Hµ Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Trường tiểu học Hoà Bình em chưa biết quan sát, phân tích tổng hợp, tư duy lôgíc, chưa xác định được các dữ kiện đã có trong đề toán. Nên trong năm qua tôi đã viết sáng kiến kinh nghiệm giúp học sinh lớp 4 giải bài toán; "Tìm 2 số khi biết hiệu và tỉ số của 2 số đó" nhằm giúp hoàn thành ở người học sinh năng lực tư duy lôgíc khả năng vận dụng tổng hợp linh hoạt các kiến thức, kỹ năng toán học đã học.. PhÇn II. Néi dung I. Cơ sở lí luận của công tác chỉ đạo “Rèn kĩ năng giải toán có lời văn d¹ng hiÖu – tØ”: Quan thực tế giảng dạy môn toán ở năm học trước, tôi nhận thấy học sinh trường tôi rất ngại giải những bài toán có lời văn và kết quả của bài toán cũng có nhiều hạn chế. Chính vì vậy, người giáo viên cần nắm vững đặc điểm nhận thức của học sinh để có định hướng cho các em phân tích, tổng hợp, phát hiện và rút ra vấn đề. Tư duy của học sinh tiểu học là tư duy từ trực quan đến trừu tượng, do đó 3. NguyÔn ThÞ Thu Hµ Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Trường tiểu học Hoà Bình phương pháp học toán ở tiểu học phải nâng dần từng bước đến tư duy trừu tượng của học sinh. Học sinh phải quan sát, phân tích để thấy được mối quan hệ đã có trong dữ kiện bài toán, từ đó các em huy động kiến thức khái niệm đã học vào giải toán. Người giáo viên phải tạo ra môi trường học tập tích cực, phát huy được năng lực của học sinh, khắc phục được những hạn chế từ đó các em yêu thích môn toán vµ häc giái to¸n h¬n. II. Néi dung cô thÓ. " Giải toán tìm 2 số khi biết hiệu và tỉ số của 2 số đó" là dạng toán điển h×nh ®­îc d¹y ë häc k× II cña líp 4. Điều chủ yếu của giải toán là giúp học sinh tự tìm ra mối quan hệ giữa cái đã cho và cái phải tìm trong bài toán để hình thành các phép tính tương ứng, phù hợp. Thường được tiến hành theo các bước sau: - Tìm hiểu nội dung bài toán: Học sinh đọc kĩ đề bài, hiểu rõ bài toán hỏi gì? cho biết gì? học sinh hiểu được các thuật ngữ; hiệu, tỉ số, gấp rưõi, gấp đôi, một nöa. - Tìm hướng giải bài toán. + Học sinh phải phân tích các giữ liệu đã có, lập được mối liên hệ giữa chóng. + Tóm tắt bài toán bằng sơ đồ đoạn thẳng. + Giải bài toán: Trình bày rỏ ràng lời giải và phép tính theo thứ tự các bước giải, đáp số của bài toán. + Kiểm tra lại; nhằm phân tích cách giải đúng, sai, khẳng định đáp số của bµi to¸n. Năm vừa qua tôi đã thực hiện như sau: 1, §èi víi Gi¸o viªn: khi dạy học giải toán có lời văn, giáo viên cần hướng dẫn tìm hiểu nội dung bài toán bằng hệ thống câu hỏi để học sinh nắm vững đề bài, mối quan hệ giữa các giữ kiện trong bài toán, rồi hướng dẫn học sinh cách giải bài toán cuối cùng là kiểm tra l¹i kÕt qu¶ bµi gi¶i(thö lai). 2, §èi víi häc sinh: 4. NguyÔn ThÞ Thu Hµ Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Trường tiểu học Hoà Bình Các em cần phải đọc kĩ bài toán, nắm vững bài toán cho biết gì? hỏi gì? và mối quan hệ giữ kiện đã cho và giữ kiện phải tìm, để từ đó tìm ra cách giải. Sau khi lµm bµi xong ph¶i t¹o thãi quen thö l¹i kÕt qu¶ bµi to¸n. VD 1: Bµi to¸n 1 (SGK trang 150). Hiệu của 2 số là 24. Tỉ số của 2 số đó là. 3 . Tìm 2 số đó. 5. - Học sinh đọc kĩ đề bài: + Bµi to¸n cho biÕt g×? HiÖu cña 2 sè: sè lín - sè bÐ = 24 TØ sè cña 2 sè lµ. 3 cã ý nghÜa lµ sè bÐ lµ 3 phÇn th× sè lín lµ 5 phÇn nh­ thÕ. 5. + Bµi tËp hái g× ? T×m 2 sè ( T×m sè lín = ? sè bÐ = ? ). Ph©n tÝch bµi to¸n: + Sè bÐ ®­îc biÓu thÞ b»ng mÊy phÇn ( 3 phÇn ). + Sè lín ®­îc biÓu thÞ b»ng mÊy phÇn ( 5 phÇn ). Gi¸o viªn: L­u ý phÇn nµy lµ b»ng nhau. + HiÖu cña 2 sè 24. VËy hiÖu chøa bao nhiªu phÇn ? (5-3) Tãm t¾t ®­îc bµi to¸n: ? Sè lín: 24. Sè bÐ: ? - Nêu hướng giải:. + Muèn t×m mçi sè ta cÇn biÕt thªm g×? ( BiÕt thªm gi¸ trÞ cña 1 phÇn ). Lµm thế nào để biết được giá trị của một phần ? (Lấy hiệu: Hiệu số phần 24: (5-3) = 12). + T×m sè bÐ ta lµm thÕ nµo? (Gi¸ trÞ 1 phÇn x 3) + T×m sè lín: LÊy hiÖu + sè bÐ. + Bài tập có mấy đáp số: 2 đáp số: Số lớn và số bé. Bµi gi¶i: Theo bài toán ta có sơ đồ sau: 5. NguyÔn ThÞ Thu Hµ Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Trường tiểu học Hoà Bình. Sè lín:. ?. Sè bÐ:. 24 ?. Theo sơ đồ, hiệu số phần bằng nhau là: 5 - 3 = 2 (phÇn). Sè bÐ lµ: 24:2 x 3 = 36 Sè lín lµ: 24 + 36 = 60 §¸p sè: sè bÐ: 36 Sè lín: 60 - Thö l¹i: + Hiệu của 2 số: 60 - 36 = 24 ( đúng ). + TØ sè cña 2 sè:. 36 3 = ( đúng ). 60 5. VÝ dô 2: BT2 (SGK Trang 130). Mét h×nh ch÷ nhËt cã chiÒu dµi h¬n chiÒu réng 12 m. T×m chiÒu dµi, chiÒu rộng của hình đó, biết rằng chiều dài bằng. 7 chiÒu réng. 4. - Học sinh đọc kĩ đề toán; tìm hiểu các thuật ngữ và "hơn chiều dài bằng chiÒu réng ". - Phân tích đề: + Bài toán thuộc dạng toán nào ? chỉ ra đâu là hiệu, và tỉ số của 2 số đó. + Bµi to¸n yªu cÇu g×? t×m 2 sè ( chiÒu dµi, chiÒu réng ). - Giải bài toán: Học sinh tự làm Giáo viên giúp đỡ. Bµi gi¶i Ta có sơ đồ: ? ChiÒu dµi: 12m. ChiÒu réng: 6. NguyÔn ThÞ Thu Hµ Lop2.net. 7 4.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Trường tiểu học Hoà Bình ? Theo sơ đồ, hiệu số phần bằng nhau là: 7 - 4 = 3 (phần) ChiÒu réng lµ: 12:3 x 4 = 16 (m) ChiÒu dµi lµ: 16 + 12 = 28 (m) §¸p sè: ChiÒu dµi: 28 m ChiÒu réng: 16 m - Thö l¹i: + Chiều dài hơn chiều rộng 12 m: 28 - 16 = 12 (đúng) + ChiÒu dµi b»ng. 7 28 7 chiÒu réng = (đúng) 4 16 4. Học sinh rút ra các bước giải bài toán tìm 2 số khi biết hiệu và tỉ số của 2 số đó: 1. Vẽ sơ đồ. 2. T×m hiÖu sè phÇn b»ng nhau. 3. Tìm số bé hoặc số lớn (Gộp bước tính giá trị 1 phần). * H×nh thµnh vµ rÌn kü n¨ng gi¶i bµi to¸n " t×m 2 sè khi biÕt hiÖu vµ tØ số của 2 số đó ". Gi¸o viªn cÇn chó träng ph¸t hiÖn, rÌn luyÖn kÜ n¨ng gi¶i to¸n, n¨ng lùc s¸ng tạo của học sinh trong học tập thông qua các bài tập nâng dần mức độ phức tạp trong mối quan hệ giữa giữ kiện đã cho và cái phải tìm. VÝ dô 3: Bµi tËp 3 (SGK trang 151). Hiệu quả của 2 số bằng số bé nhất có 3 chữ số, tỉ số của 2 số đó là số đó. Học sinh đọc kĩ đề. HiÖu cña 2 sè b»ng sè bÐ nhÊt cã 3 ch÷ sè ? VËy sè bÐ nhÊt cã 3 ch÷ sè lµ sè nµo? (100) TØ sè lµ. 9 5. Bµi gi¶i 7. NguyÔn ThÞ Thu Hµ Lop2.net. 9 . T×m 2 5.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Trường tiểu học Hoà Bình Theo bài toán ta có sơ đồ: ? Sè lín: 100. Sè bÐ: ? Theo sơ đồ, hiệu số phần bằng nhau là: 9 -5 = 4 ( phÇn ) Sè bÐ lµ: 100: 4x 5 = 125 Sè lín lµ: 125 + 100 = 225 §¸p sè: Sè bÐ: 125 Sè lín: 225 Thö l¹i: Hiệu là 100: 225 - 125 = 100 (đúng). TØ sè lµ. 9 225 9 : = (đúng). 5 125 5. VÝ dô 4: Bµi tËp n©ng cao: N¨m nay mÑ h¬n con 24 tuæi. Sau 5 n¨m n÷a tuæi con b»ng n¨m nay mÑ bao nhiªu tuæi, con bao nhiªu tuæ? - Học sinh đọc kĩ đề bài: + HiÖu lµ: 24 + TØ sè: Sau 5 n¨m n÷a th× tuæi con b»ng. 1 tuæi mÑ. 3. Bµi gi¶i Theo bài toán ta có sơ đồ: Tuæi con sau 5 n¨m:. ?. Tuæi mÑ sau 5 n¨m:. 24 ?. HiÖu sè phÇn b»ng nhau lµ: 3 - 1 = 2 (phÇn). 8. NguyÔn ThÞ Thu Hµ Lop2.net. 1 tuæi mÑ. H¬n 3.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Trường tiểu học Hoà Bình Tuæi con sau 5 n¨m lµ: 24: 2 x 1 = 12 (tuæi) Tuæi con hiÖn nay lµ:. 12 - 5 = 7 (tuæi). Tuæi mÑ hiÖn nay lµ:. 7 + 24 = 31 (tuæi) §¸p sè: Tuæi con 7 tuæi Tuæi mÑ 31 tuæi. Thử lại: Mẹ hơn con 24 tuổi: 31 - 7 = 24 (đúng). Sau 5 năm nữa tuổi con b»ng. 1 75 12 1 tuæi mÑ = = (đúng). 3 31  5 36 3. 9. NguyÔn ThÞ Thu Hµ Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> Trường tiểu học Hoà Bình PhÇn thø III kết quả chung và đề xuất Qua viÖc nghiªn cøu vËn dông nh÷ng kinh nghiÖm cña b¶n th©n vµo qu¸ trình hướng dẫn học sinh giải bài toán, các em nắm được phương pháp giải các bài toán, hình thành được kĩ năng "giải bài toán khi biết hiệu và tỉ của hai số đó", gióp c¸c em häc tèt m¹ch kiÕn thøc gi¶i bµi to¸n cã lêi v¨n nhê c¸c kü n¨ng quan sát, phân tích, tổng hợp qua đọc, tìm hiểu, giải bài toán, thử lại bài toán, học sinh kh«ng cßn thÊy khã, ng¹i häc m«n to¸n mµ ®­îc l¹i c¸c em høng thó say mª häc tËp, kÕt qu¶ häc tiÕn bé h¬n, hiÓu ®­îc b¶n chÊt viÖc gi¶i bµi to¸n kh«ng lÖ thuéc vµo bµi mÉu. Sau đây là thống kê chất lượng của học sinh lớp 4. Tæng sè häc sinh: 22 em XÕp lo¹i. Giái. Kh¸. Trung b×nh. YÕu. §Çu n¨m häc. 4. 7. 7. 4. Cuèi n¨m häc. 7. 10. 5. 0. Có được kết quả như trên bản thân người thầy phải tích cực tự học, nắm vững môc tiªu, nhiÖm vô cña m«n to¸n bËc tiÓu häc. Cung cÊp cho häc sinh kiÕn thøc, h×nh thµnh kÜ n¨ng rÌn luyÖn cho häc sinh qua viÖc gi¶i bµi to¸n, kh¶ n¨ng ph©n tÝch tæng hîp, tãm t¾t bµi to¸n, kÜ n¨ng tr×nh bµy lêi gi¶i, phÐp tÝnh vËn dông tæng hợp các kiến thức đã học, khả năng suy nghĩ độc lập, sáng tạo, khả năng tư duy trừu tượng, khái quát hoá, hình thành phương pháp giải đặc trưng cho từng dạng bài to¸n vµ kh¶ n¨ng vËn dông thùc tiÔn. Tõ thùc tiÔn ®­a vµo to¸n häc. Nắm vững chương trình đặc điểm cấu trúc của môn toán tiểu học để thấy được mối quan hệ giữa các mạch kiến thức, sự liên quan giữa các kiến thức đã học vµ chuÈn bÞ cho c¸c bµi häc tiÕp theo. Quá trình thiết kế bài dạy, người giáo viên phải nghiên cứu kĩ năng nội dung, thể hiện cách thức hoạt động của thầy và trò. Cần vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học, đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với bài dạy, phù hợp với trình 10. NguyÔn ThÞ Thu Hµ Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> Trường tiểu học Hoà Bình độ nhận thức của học sinh, tổ chức các hình thức dạy học tạo sự nhẹ nhàng, thoải mái, tạo cho học sinh luôn có nhu cầu học tập, tìm tòi, giải đáp những vướng mắc, tăng cường dạy cá nhân. Đổi mới phương pháp đánh giá; Học sinh tự đánh giá bài làm qua việc thử lại cách giải bài toán, đánh giá bài toán của bạn qua việc kiểm tra chéo, trao đổi theo nhóm hoặc cả lớp. Giáo viên thường xuyên chấm, chữa bài tay đôi để kịp thời phát hiện những lỗ hổng trong kiến thức của học sinh và có hướng bồi dưỡng kịp thời. Người Giáo viên phải có tinh thần trách nhiệm cao, sâu sát đến từng học sinh tạo sự gần gũi, tin tưởng, để các em có thể bộc lộ những ưu điểm và những hạn chế của bản thân, luôn đặt mình trong những yêu cầu cần phấn đấu, không chỉ nắm nội dung, phương pháp mà còn rèn tác phong, cách trình bày dẫn dắt bằng ngôn ngữ dễ hiểu nhất trong hướng dẫn học sinh giải toán. luôn tự rút ra những kinh nghiệm và học hỏi đồng nghiệp, học hỏi qua sách tham khảo để có thể giúp học sinh học tốt m«n to¸n 4 vµ häc tiÕp lªn líp trªn, gãp phÇn ph¸t triÓn Gi¸o dôc toµn diÖn cho häc sinh trong nhµ tr­ßng. Trên đây là một số kinh nghiệm tôi đúc rút được trong quá trình giảng dạy, kính mong nhận được sự góp ý chân thành của hội đồng khoa học nhà trường, hội đồng sư phạm của trường, các đồng nghiệp để sáng kiến này được hoàn thiện hơn. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Hội đồng khoa học nhà trường. Hoµ b×nh, ngµy 11 /1 2010 Người viết. NguyÔn ThÞ Thu Hµ. 11. NguyÔn ThÞ Thu Hµ Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(12)</span>