Ng kiến kinh nghiệm - Giúp học sinh lớp 5 nhận thấy mối quan hệ giữa quy tắc (công thức) tính chu vi, diện tích, thể tích trong phần hình học - Năm học 2008 - 2009

<span class='text_page_counter'>(1)</span>S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - Gióp häc sinh líp 5 nhËn thÊy mèi quan hÖ gi÷a quy t¾c (c«ng thøc) tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch trong phÇn h×nh häc - N¨m häc 2008- 2009. A. PHô LôC. Tên đề tài:. gióp häc sinh líp 5 nhËn thÊy mèi quan hÖ gi÷a quy t¾c (c«ng thøc) tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch c¸c h×nh trong phÇn h×nh häc - Thêi gian: N¨m häc 2008 - 2009. - Đối tượng: Học sinh khối 5. B. NéI DUNG. I. Đặt vấn đề. 1. C¬ së lý luËn. 2. C¬ së thùc tiÔn. 3. Lý do chọn đề tài. II. Thùc tr¹ng III. Hướng dẫn học sinh nhận thấy mối quan hệ giữa quy tắc (công thức) tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch c¸c h×nh trong phÇn h×nh häc. IV. ý kiến đánh giá của Hội đồng khoa học.. 1 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - Gióp häc sinh líp 5 nhËn thÊy mèi quan hÖ gi÷a quy t¾c (c«ng thøc) tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch trong phÇn h×nh häc - N¨m häc 2008- 2009 i. đặt vấn đề 1. C¬ së lý luËn. Hiện nay đất nước ta đang bước vào thời kỳ phát triển mới- thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Chủ trương của Đảng và chính phủ ta là phấn đấu cho đến năm 2020 đưa nước ta căn bản trở thành một nước công nghiệp. Đây là nhiệm vụ hàng đầu đảm bảo xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội ở nước ta.Nhu cầu của công cuộc đổi mới sâu sắc, nền kinh tế xã hội đang diễn ra trên đất nước ta ngày nay là cần những con người có bản lĩnh, có năng lực, chủ động sáng tạo, dám nghĩ dám làm, thích ứng được với đời sống xã hội đang từng ngày từng giờ thay đổi. Vậy những nhân tài đó được đào tạo ở đâu? §ã chÝnh lµ s¶n phÈm cña gi¸o dôc mµ chØ qua gi¸o dôc míi cã. Như chúng ta đã biết con người hoàn thiện về nhân cách đạo đức, ý chí, nghÞ lùc, kh«ng ph¶i tõ trªn trêi r¬i xuèng mµ ph¶i th«ng qua gi¸o dôc. VËy người thầy, người cô cần phải làm gì? Đặc biệt đối với học sinh bậc Tiểu học rõ ràng chúng ta đứng trứơc nhiệm vụ nặng nề nhưng vinh quang đó cần phải suy nghĩ, tìm tòi ra mọi biện pháp thách thức để đáp ứng nhu cầu thiết thực cña toµn x· héi. Còng chÝnh v× vËy mµ nguêi gi¸o viªn tiÓu häc nãi riªng vµ các thầy cô giáo nói chung cần phải luôn trăn trở tìm ra mọi phương pháp dạy học tốt nhất để tạo tiền đề về nhân lực, tài năng cho xã hội. Điều đó đã được ghi rõ trong Luật giáo dục. Bởi vậy việc đổi mới phương pháp dạy học là một điều cấp thiết. Đặc biệt đối với độ tuổi tiểu học chập chững ngồi trên ghế nhà trường. a. Xuất phát từ thực trạng đối tượng học sinh ở địa phương thường khã kh¨n trong qu¸ tr×nh häc m¹ch kiÕn thøc vÒ h×nh häc: Như chúng ta đã biết môn toán là một môn học quan trọng không những trong trường tiểu học mà hầu như là cả đời thường. Là thầy giáo, cô giáo phải cã tr¸ch nhiÖm d¹y häc trß häc giái c¸c m«n häc song kh«ng thÓ coi nhÑ m«n toán, đặc biệt là khi các em phần hình học. Cụ thể trong địa phương tôi đang công tác giảng dạy có rất nhiều học sinh yÕu trong viÖc t­ duy trong c¸c bµi to¸n cã yÕu tè h×nh häc. NÕu chóng ta coi nhẹ vấn đề này là coi như chúng ta không hoàn thành nhiệm vụ của người dạy học. Do địa bàn dân cư phức tạp, các hộ gia đình mức sống không đồng đều, trình độ dân cư có hạn nên ảnh hưởng không nhỏ đến các em trong học tËp còng nh­ khi gi¶i bµi to¸n cã yÕu tè h×nh häc b. XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña b¶n th©n: Bản thân tôi cũng thấy rằng trong giảng dạy chất lượng mũi nhọn và chất lượng đại trà là hai vấn đề đặt ra và phải thực hiện có hiệu quả trong năm học. Để đạt được điều đó chúng ta cần phải quan tâm đến từng đối tượng học sinh giỏi - khá - trung bình và yếu. Mục tiêu trước mắt là nâng cao chất lượng dạy và học để đưa học sinh từ trung bình lên khá, đưa học sinh từ khá lên giỏi, đưa học sinh giỏi phải đạt kết quả cao hơn nữa. Đặc biệt là đưa học sinh yếu, kém lên học sinh trung bình để cuối năm không có học sinh lưu ban. Nếu như chúng ta 2 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - Gióp häc sinh líp 5 nhËn thÊy mèi quan hÖ gi÷a quy t¾c (c«ng thøc) tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch trong phÇn h×nh häc - N¨m häc 2008- 2009 để học sinh lưu ban, học sinh yếu kém là trái với sự chỉ đạo của Bộ xuống tận Phòng, tận Trường. Đồng thời chống lưu ban ở trường tiểu học cũng là góp phần tÝch cùc thùc hiÖn tèt c«ng t¸c phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc. §ã lµ mét trong nh÷ng mục tiêu, nhiệm vụ của năm học đề ra cho từng lớp, từng cấp học. Riêng đối với học sinh lớp 5 việc giải toán có yếu tố hình học , người giáo viªn cÇn ph¶i chó träng h¬n n÷a. Bëi lóc nµy vèn kiÕn thøc vÒ h×nh häc trong thực tế, trong chương trình của các em cần được củng cố và khắc sâu hơn bao giờ hết . Bởi vậy bên cạnh chất lượng đại trà chúng ta cần phải chú trọng đến những học sinh đạt chất lượng học tập môn toán vào loại yếu. Do đó sự giúp đỡ của giáo viên với học sinh là rất cần thiết, làm sao cho các em từng bước học tập có kết quả, từ đó gây dựng lòng tự tin, hứng thú, cố gắng học tập. Như chúng ta đã biết những học sinh phát triển bình thường đều có khả năng tiếp thu chương trình và đạt yêu cầu quy định. Song thực tế trong một lớp học tại sao lại có học sinh đạt kết qủa thấp trong khi giải toán có yếu tố hình học. Đây chính là mấu chốt của vấn đề cần đặt ra mà chúng ta cần phải tập trung giải quyết và càng thôi thúc tôi làm đề tài này. Trong chương trình dạy học lớp 5 mục tiêu chương trình của môn toán 5 là cung cấp cho các em về số và các phép tính, các đại lượng đo lường, hình häc, gi¶i to¸n, c¸c yÕu tè thèng kª, ph¸t triÓn ng«n ng÷, t­ duy vµ gãp phÇn h×nh thµnh nh©n c¸ch cña häc sinh. Sau khi häc xong phÇn h×nh häc, häc sinh cÇn nhËn d¹ng ®­îc mét sè h×nh nh­ h×nh thang, h×nh hép ch÷ nhËt......vµ n¾m được cách tính chu vi, diện tích, thể tích của các hình đó. 2. C¬ së thùc tiÔn Từ mục đích, yêu cầu trên , tôi nhận thấy: Ngoài việc cung cấp cho học sinh các quy tắc, công thức tính diện tích, chu vi, thể tích có trong chương tr×nh th× gi¸o viªn cÇn gióp c¸c em n¾m ®­îc mèi quan hÖ gi÷a c¸c c«ng thøc đó.Như vậy, các em chỉ cần nhớ quy tắc, công thức tính chu vi, diện tích, thể tÝch cña mét sè h×nhc¸c em sÏ suy ra quy t¾c vµ c«ng thøc tÝnh c¸c h×nh cßn l¹i. §©y lµ mét c¸ch gióp c¸c em ghi nhí cã l«gic, cã hÖ thèng c¸c kiÕn thức về toán trong phần hình học để vận dụng vào việc cắt ghép hình và giải to¸n cã liªn quan . Hiện nay theo hướng đổi mới phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh và sự sáng tạo của giáo viên khi thực hiện quá trình dạy häc. 3. Lý do chọn đề tài Những lý do trên khiến tôi trăn trở, tìm tòi là phải làm thế nào để các em kh¾c s©u kiÕn thøc vÒ tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch c¸c h×nh vµ quan hÖ gi÷a c«ng thøc(quy t¾c) tÝnh nãi trªn.§i s©u t×m hiÓu phÇn h×nh häc trong chương trình toán 5 mà trọng tâm là phần ôn tập về hình học tôi hiểu rằng cần " Gióp c¸c em nhËn thÊy mèi quan hÖ gi÷a quy t¾c (c«ng thøc) tÝnh chu vi, diện tích, thể tích các hình đã học trong phần hình học".Để các em phát triển tư duy toán học và áp dụng kiến thức đã học vào các cuộc sống.. 3 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - Gióp häc sinh líp 5 nhËn thÊy mèi quan hÖ gi÷a quy t¾c (c«ng thøc) tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch trong phÇn h×nh häc - N¨m häc 2008- 2009 ii. thùc tr¹ng. 1.VÒ häc sinh. Qua t×m hiÓu häc sinh líp 5 t«i nhËn thÊy ®a phÇn c¸c em thÝch häc toán, nhưng trong quá trình thu nhận kiến thức các em đều ghi nhớ một cách m¸y mãc. §Æc biÖt lµ khi häc phÇn «n tËp vÒ chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch c¸c h×nh khi ®­îc hái th× c¸c em chØ nªu c¸c c«ng thøc(quy t¾c) nh­ trong s¸ch gi¸o khoa, nÕu c©u hái d¹ng më réng th× ®a phÇn c¸c em kh«ng suy luËn s¸ng t¹o ®­îc. 2. VÒ gi¸o viªn. Khi truyền tải kiến thức đến cho học sinh thì hầu hết chúng ta hướng dẫn theo một trình tự có trong chương trình mà SGK thể hiện mà không gợi mở để các em thấy được mối liên quan giữa cách tính chu vi, diện tích, thể tÝch cña c¸c h×nh. iii. hướng dẫn học sinh nhận thấy mối quan hệ giữa quy tắc (c«ng thøc) tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch c¸c h×nh trong phÇn h×nh häc.. Từ thực trạng trên tôi dành nhiều thời gian để nghiên cứu kỹ các quy tắc (công thức) tính chu vi, diện tích, thể tích của các hình đang học trong chương tr×nh vµ t×m ra mèi quan hÖ gi÷a c¸c h×nh vµ c«ng thøc tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch cña c¸c h×nh cô thÓ lµ: 1. Tõ c«ng thøc( quy t¾c) tÝnh chu vi, diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt suy ra c«ng thøc( quy t¾c) tÝnh chu vi, diÖn tÝch h×nh vu«ng. C©u hái: Em h·y nªu c«ng thøc tÝnh chu vi, diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt ? Häc sinh nªu: P = (a+b) x 2 S = a xb . Câu hỏi: Em hãy nêu đặc điểm của hình vuông ? Sau khi học sinh nêu khái niệm đã học về hình vuông tôi chốt lại: Hình vuông là một hình chữ nhật đặc biệt có chiều dài bằng chiều rộng do đó công thức (quy tắc) tính chu vi, diện tích hình vuông chỉ là trường hợp đặc biệt của c«ng thøc tÝnh chu vi , diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt. Vì chiều rộng b của hình chữ nhật khi đến hình vuông sẽ không còn nên chỉ cß n l¹i a(sè ®o mét c¹nh h×nh vu«ng) nªn: P = (a+ a) x 2 = a x 2 + a x 2 hay P = a x 4 S = a x a. 2. Tõ quy t¾c(c«ng thøc tÝnh diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt suy ra quy t¾c (c«ng thøc) tÝnh diÖn tÝch h×nh tam gi¸c. T«i ®­a h×nh ch÷ nhËt ABCD lªn b¶ng vµ kÎ ®­êng chÐo AC A B Nªu c©u hái: Sau khi cã ®­êng chÐo AC th× h×nh ch÷ nhËt ABCD chia ra mÊy h×nh tam gi¸c? Häc sinh tr¶ lêi: Cã 2 h×nh tam gi¸c D 4 Lop2.net. C.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - Gióp häc sinh líp 5 nhËn thÊy mèi quan hÖ gi÷a quy t¾c (c«ng thøc) tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch trong phÇn h×nh häc - N¨m häc 2008- 2009 Từ đó, tôi hướng dẫn học sinh suy ra rằng: Diện tích của hình tam giác bằng 1/2 diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt vµ chØ cÇn thay chiÒu réng b b»ng chiÒu cao h (b = h) và chia đôi ( S tam giác = 1/2 S hình chữ nhật) ta có công thức tính diÖn tÝch h×nh tam gi¸c : S. ah 2. 3. DiÖn tÝch cña h×nh thang chÝnh lµ diÖn tÝch cña h×nh tam gi¸c ở trên lớp, tôi sử dụng đồ dùng trực quan là một hình thang cắt từ bìa cacton t«i c¾t ghÐp h×nh thang thµnh h×nh tam gi¸c (thao t¸c nµy cÇn lµm chËm vµ võa làm vừa đàm thoại gợi mở) Sau khi c¸c em quan s¸t vµ nhËn thÊy ®­îc: DiÖn tÝch cña h×nh thang chÝnh lµ diện tích của hình tam giác có chiều cao bằng chiều cao hình thang và có đáy bằng tổng hai đáy của hình thang. Từ đó, các em viết được công thức tính diện tÝch h×nh thang tõ c«ng thøc tÝnh diÖn tÝch h×nh tam gi¸c: S=. (a  b) xh . 2. 4. Tam giác là một hình thang đặc biệt. Từ trực quan đã quan sát, các em nhận thấy rằng hình tam giác chính là một hình thang đặc biệt có đáy nhỏ = 0 . Do đó công thức : S = chØ cÇn thay b= 0 chóng ta cã c«ng thøc : S . ah 2. (a  b) xh . 2. Tôi nhấn mạnh để học sinh ghi nhớ: Công thức tính diện tích của hình tam giác là trường hợp đặc biệt của công thức tính diện tích hình thang. 5. Hình chữ nhật là hình thang vuông đặc biệt. Trong tiÕt häc t«i dïng trùc quan lµ mét h×nh ch÷ nhËt ®­îc c¾t b»ng bìa đưa lên cho học sinh quan sát, tôi đặt câu hỏi gợi mở để học sinh nhận ra đây là hình thang vuông đặc biệt mà có đáy lớn bằng đáy bé (a = b) và chiều cao h bằng chiều rộng. Gợi ý để các em nhận biết : Từ công thức: (a  b) xh ta thÊy b = a ; thay h = b ta cã c«ng thøc tÝnh diÖn tÝch h×nh ch÷ 2 (a  b) xh (a  a ) xb ax 2 xb    axb . nhËt: S  2 2 2 S. 6. Tõ c«ng thøc tÝnh diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt suy ra c«ng thøc tÝnh diÖn tÝch h×nh b×nh hµnh. T«i dïng tÊm b×a c¾t 1 h×nh b×nh hµnh g¾n lªn b¶ng, yªu cÇu häc sinh nhắc lại đặc điểm của hình bình hành và so sánh đặc điểm của hình bình hành với hình chữ nhật. Hướng dẫn học sinh nhận thấy hình chữ nhật chính là hình bình hành đặc biệt có 4 góc vuông . Từ đó, các em viết được công thức tính diÖn tÝch h×nh b×nh hµnh (khi thay chiÒu réng b = chiÒu cao h). S (h×nh ch÷ nhËt) = a x b => S (h×nh b×nh hµnh) = a x h. Tóm lại: Từ cách hướng dẫn trên học sinh thấy rằng: ''Trong lßng'' c«ng thøc tÝnh diÖn tÝch h×nh thang cã chøa tÊt c¶ c¸c c«ng thøc tÝnh diÖn tÝch h×nh tam gi¸c, h×nh ch÷ nhËt, h×nh vu«ng, h×nh b×nh hµnh. Các em biết cách biểu thị quan hệ trên bằng sơ đồ sau: 5 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - Gióp häc sinh líp 5 nhËn thÊy mèi quan hÖ gi÷a quy t¾c (c«ng thøc) tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch trong phÇn h×nh häc - N¨m häc 2008- 2009. Tõ c¸c c«ng thøc (quy t¾c) tÝnh diÖn tÝch xung quanh , diÖn tÝch toµn phÇn, thÓ tÝch cña h×nh hép ch÷ nhËt suy ra c«ng thøc tÝnh diÖn tÝch xung quanh , diện tích toàn phần, thể tích của hình lập phương. Tôi vẽ hình hộp chữ nhật và hình lập phương lên bìa (chuẩn bị trước ở nhà). Khi lên lớp tôi thực hiện theo các bước như sau: - Gắn hình hộp chữ nhật lên bảng, yêu cầu học sinh nêu đặc điểm, nêu các c«ng thøc tÝnh diÖn tÝch xung quanh, diÖn tÝch toµn phÇn vµ thÓ tÝch cña h×nh. - Sau khi häc sinh nªu xong h×nh hép ch÷ nhËt th× t«i tiÕp tôc g¾n h×nh lËp phương lên và cho học sinh so sánh đặc điểm của hai hình thì học sinh thấy được rằng hình lập phương là trường hợp đặc biệt của hình hộp chữ nhật. Vì thÕ chØ viÖc thay chiÒu réng b = a, chiÒu cao c = a cã ngay c«ng thøc tÝnh cña hình lập phương. S xung quanh = a x 4 x a S toàn phần = S xung quanh + S 2 đáy V=axaxa Trong quá trình giảng dạy, tôi đã áp dụng các hướng dẫn học sinh ôn tập về c¸ch tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch cña c¸c h×nh nh­ trªn mét c¸ch cã hiÖu qu¶, gãp phÇn cho bµi d¹y cã tÝnh hÖ thèng, chÆt chÏ. §ång thêi, gióp häc sinh biết cách suy đoán, liên kết các kiến thức trong khi học toán. Tôi đã thông qua kinh nghiệm trên với các đồng chí trong khối tất cả đều nhất trí. KÕt qu¶ kh¶o s¸t th«ng qua c¸c bµi trong phÇn «n tËp vÒ h×nh häc. Tæng sè líp 27 em. Sè häc sinh 27 27 27. C¸c lÇn kiÓm tra LÇn 1 LÇn 2 LÇn 3. Giái. Kh¸. SL. %. SL. 1 6 9. 2,7 4 22,22 8 33,33 10. %. Trung b×nh. YÕu. SL. SL. 14,81 12 29,63 11 37,04 8 6. Lop2.net. %. 44,44 10 40,74 2 29,63 0. % 37,04 7,01 0.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - Gióp häc sinh líp 5 nhËn thÊy mèi quan hÖ gi÷a quy t¾c (c«ng thøc) tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch trong phÇn h×nh häc - N¨m häc 2008- 2009 * Qua kinh nghiÖm trªn t«i rót ra bµi häc: Muèn d¹y c¸c bµi trong phÇn «n tËp vÒ h×nh häc cã hiÖu qu¶, gi¸o viªn cÇn chó ý: - Nghiên cứu kỹ về khái niệm của các hình mà học sinh đã được học để tìm ra mối liên quan giữa các hình. Từ đó, hướng dẫn học sinh nhớ lại các quy tắc (c«ng thøc) cña c¸c h×nh theo mét mèi quan hÖ chÆt chÏ. - C©u hái gi¸o viªn ®­a ra ph¶i ng¾n gän râ rµng vµ mang tÝnh gîi më cho c¸c em.. VI. KÕT LUËN. Trên đây là toàn bộ kinh nghiệm của bản thân tôi nhằm mục đích tạo ra c¸c tiÕt d¹y trong phÇn «n tËp vÒ h×nh häc cho häc sinh líp 5 mét c¸ch nhÑ nhµng, tù nhiªn vµ cã hiÖu qu¶. Lµm cho c¸c em cã høng thó trong khi häc tËp song cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕt. Nh­ng t«i vÉn m¹nh d¹n tr×nh bµy lªn ®©y, rÊt mong sự góp ý bổ sung của đồng nghiệp để kinh nghiệm của tôi được phong phú hơn, thiết thực và bổ ích với mục đích cao cả là: 'Nâng cao chất lượng học tËp cho häc sinh''. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n!. 7 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - Gióp häc sinh líp 5 nhËn thÊy mèi quan hÖ gi÷a quy t¾c (c«ng thøc) tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch trong phÇn h×nh häc - N¨m häc 2008- 2009. Nhận xét và đánh giá của hội đồng khoa học cấp trường ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ Nhận xét và đánh giá của hội đồng khoa học cấp huyện ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ......................................................................................................... 8 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span>