Đề tài Sáng kiến kinh nghiệm phương pháp tìm hiểu văn bản nghị luận và cách làm Văn nghị luận ở lớp 7, lớp 8

<span class='text_page_counter'>(1)</span>S¸ng kiÕn kinh nghiÖm phương pháp tìm hiểu văn bản nghị luận. vµ c¸ch lµm v¨n nghÞ luËn ë líp 7, líp 8 (Sáng kiến kinh nghiệm đạt giải C, NH 2007 - 2008 Phßng GD vµ §T Thä Xu©n, Thanh Hãa) A. Đặt vấn đề. I. Lí do chọn đề tài 1. C¬ së lÝ luËn : - T×m hiÓu v¨n b¶n nghÞ luËn vµ lµm v¨n nghÞ luËn lµ mét yªu cÇu cña qu¸ tr×nh d¹y học ở trường phổ thông. Yêu cầu đó đặt ra cho quá trình dạy học phải có phương pháp hữu hiệu: Phương pháp bộ môn. ở đây, phương pháp bộ môn được hiểu là: §­a viÖc t×m hiÓu v¨n b¶n nghÞ luËn vµ viÖc lµm v¨n nghÞ luËn trë thµnh mét ho¹t động mang tính khoa học. - T×m hiÓu v¨n b¶n nghÞ luËn vµ viÖc lµm v¨n nghÞ luËn lµ nh÷ng c«ng viÖc míi mÎ, đầy thử thách đối với học sinh THCS (từ HK2 - lớp 7) 2. C¬ së thùc tiÔn: - Thực trạng dạy học văn nghị luận ở trường phổ thông(từ cấp cơ sở) so với yêu cầu về nội dung và chương trình đang là vấn đề bức xúc cần nghiên cứu, cần giải quyết b»ng nh÷ng biÖn ph¸p thiÕt thùc. - ViÖc t×m hiÓu v¨n b¶n nghÞ luËn mét c¸ch khoa häc, nhÊt lµ c¸c v¨n b¶n nghÞ luËn gắn liền với những sự kiện lịch sử trọng đại của dân tộc, giúp cho mọi người (nhất là học sinh) nhận thức đầy đủ, sâu sắc hơn tác dụng lớn lao của thể văn này. - Hiện nay đất nước ta đang đẩy mạnh công cuộc đổi mới mà nhiệm vụ then chốt là công nghiệp hóa, hiện đại hóa. các hoạt động giao tiếp gắn liền với hoạt động tư duy khoa học phát triển đa dạng phong phú, trình độ dân trí ngày càng được nâng cao, các vấn đề văn hóa - xã hội, các vấn đề chính trị, ngoại giao, ... tất cả không ngừng diễn ra, không ngừng thay đổi làm cho chúng ta thấy rõ hơn ý nghĩa thiết thực của c¸c v¨n b¶n nghÞ luËn vµ viÖc lµm v¨n nghÞ luËn. - Sáng kiến kinh nghiệm này đã được chúng tôi vận dụng trong việc dạy học văn nghị luận ở lớp 7, lớp 8 và đã đem lại những hiệu quả bước đầu đáng phấn khởi: + C¸c em kh«ng cßn “cho¸ng ngîp” víi v¨n nghÞ luËn, kh«ng r¬i vµo t©m lÝ sî lµm v¨n nghÞ luËn v× nã qu¸ khã. nãi mét c¸ch kh¸c lµ trong qu¸ tr×nh d¹y häc v¨n nghÞ luận, học sinh là chủ thể của hoạt động nhận thức. + Cụ thể là học sinh chủ động, tích cực và thích học văn nghị luận hơn. điều đó được thể hiện rất rõ qua kết quả các bài làm văn. Tỉ lệ bài đạt điểm khá giỏi cao h¬n . II. Mục đích:. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Với lí do trên chúng tôi mong được trao đổi với các đồng nghiệp về việc dạy các v¨n b¶n nghÞ luËn vµ c¸ch lµm v¨n nghÞ luËn cho häc sinh mét c¸ch khoa häc. B. Néi dung: I. T×m hiÓu v¨n b¶n nghÞ luËn. 1. Phạm vi, cấp độ. - Văn bản nghị luận rất đa dạng, đối tượng tìm hiểu ở đây là một số văn bản nghị luận xã hội ở chương trình ngữ văn lớp 7, lớp 8 . - Tìm hiểu văn bản nghị luận có nhiều cấp độ. ở đây, xin nêu một số cấp độ khác nhau. a. Cấp độ cơ bản: §ã lµ viÖc t×m hiÓu v¨n b¶n nghÞ luËn theo yªu cÇu tèi thiÓu cña viÖc d¹y häc v¨n nghị luận trong nhà trường. Có nghĩa là phải căn cứ vào mục tiêu cần đạt, đề ra ở mỗi văn bản nghị luận cần tìm hiểu trong quá trình “đọc hiểu văn bản” chủ yếu dựa vào hệ thống câu hỏi mà sách giáo khoa đã soạn cùng với các phương tiện hỗ trợ Như sách giáo viên, sách học tốt, sách nghiên cứu phê bình,... các đồ dùng dạy học,... để lĩnh hội giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản. Cách thức này được sử dụng phổ biến rộng rãi trên tất cả các địa bàn giáo dục. b. Cấp độ nâng cao: trên cơ sở cấp độ cơ bản, việc tìm hiểu văn bản nghị luận tập trung vào một vài mục đích, theo ý định tìm hiểu kĩ hơn, sâu hơn những yếu tố, những đặc điểm những nét đặc sắc, những đóng góp, ý nghĩa và tác dụng của văn bản đối với đời sống. đây là công việc tương đối khó đòi hỏi phải có sự đầu tư nhiều công sức của cả giáo viên vµ häc sinh. c. Cấp độ “ đồng sáng tạo” hiÓu mét c¸ch kh¸i qu¸t lµ c¬ chÕ nhËn thøc phong phó vµ toµn diÖn theo nguyªn lí: muốn tìm hiểu văn bản nghị luận phải tìm hiểu văn bản đó được sáng tạo ra sao từ phía tác giả. Phương pháp này gắn liền hoạt động nhận thức với những phát hiện và con ®­êng tiÕp cËn ch©n lÝ kh«ng chØ b»ng trÝ tuÖ mµ b»ng c¶ t©m hån. Phương pháp này không còn là hoạt động mang tính chất “kính nhi viễn chi” mà nã ®­îc vËn dông ngµy cµng phæ biÕn vµ cã hiÖu qu¶. 2. C¸ch t×m hiÓu: Trước một văn bản nghị luận cụ thể, căn cứ vào yêu cầu, mục đích, phương tiện, thời gian, trình độ của thầy và trò để ta có thể tìm hiểu theo từng cấp độ khác nhau. * VÝ dô: Nh÷ng kh©u chÝnh trong viÖc t×m hiÓu v¨n b¶n “Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta” (Líp 7) a. ở cấp độ cơ bản. Đó là việc thực hiện tuần tự các hoạt động có tính định hình gần như một nguyên t¾c: Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> - Thứ nhất: đọc văn bản, tìm hiểu chung. (Trong khâu đọc văn bản, cần yêu cầu đọc rõ ràng, chính xác, ngắt câu đúng, âm lượng vừa phải). Trong khâu tìm hiểu chung chỉ cần nêu tên tác giả (vì đã học sơ lược tiểu sử tác giả ở bài trước) liên hệ với những kiến thức về tác giả ở bài trước. Có thể giải thích thêm nÕu thÊy cÇn thiÕt. - Thø hai: T×m hiÓu chi tiÕt, dùa vµo hÖ thèng c©u hái (sgk) + Tìm hiểu vấn đề nghị luận (ch1): nêu ở tên văn bản, câu văn thâu tóm nội dung vấn đề nghị luận: “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước” + T×m bè côc, vµ lËp dµn ý theo tr×nh tù lËp luËn(CH2) + T×m hiÓu nghÖ thuËt chøng minh qua ®o¹n v¨n (CH3) + T×m hiÓu nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh ®­îc sö dông(CH4), nªu t¸c dông cña nã. + Tìm hiểu kết cấu và sự sắp xếp dẫn chứng trong đoạn văn “đồng bào ta ngày nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trước”. + NhËn xÐt nghÖ thuËt lËp luËn (CH6) b. Cấp độ nâng cao - Thø nhÊt: §äc v¨n b¶n , t×m hiÓu chung. + Trong khâu đọc văn bản không chỉ đọc rõ ràng, chính xác mà còn phải đọc diễn cảm. (Một số người cho rằng văn bản nghị luận không cần đọc diễn cảm là không đúng). + Trong kh©u t×m hiÓu chung, cÇn nhÊn m¹nh r»ng: §©y kh«ng ph¶i lµ mét v¨n b¶n độc lập mà là một đoạn trích từ “Báo cáo chính trị của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Đại hội Đảng Lao động Việt Nam lần thứ 2 vào tháng 2 - 1951. điều đó có nghĩa là đối tưượng mà văn bản hớng tới không phải là tất cả mọi người, mà là đại biểu của Đảng. Mục đích của tác giả là lấy việc chứng minh tinh thần yêu nước để đề ra nhiÖm vô cho §¶ng. - Thø hai: T×m hiÓu chi tiÕt kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i dùa vµo hÖ thèng CH- sgk. §iÒu này phản ánh cấp độ cao hơn của việc tìm hiểu văn bản. Đó là sự điều chỉnh cho phù hợp giữa nhu cầu, sở thích đọc hiểu văn bản của cá nhân với yêu cầu đọc hiểu văn bản trong nhà trường . + Khi tìm hiểu vấn đề nghị luận chúng ta không chỉ xác định bài văn nghị luận về điều gì, vấn đề đó được thâu tóm trong câu văn nào mà cần tích hợp với lí thuyết làm v¨n nghÞ luËn. Ch¼ng h¹n nh­ luËn ®iÓm, luËn cø vµ phÐp lËp luËn thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo gi¸o viªn cÇn chØ râ. + Khi tìm hiểu bố cục: Tiếp tục theo hướng tích hợp trên chúng ta sẽ có câu hỏi: Bài nghị luận thường lập luận theo bố cục 3 phần, văn bản này được trình bày như một bµi v¨n nghÞ luËn. vËy h·y t×m bè côc vµ lËp dµn ý theo tr×nh tù lËp luËn cña t¸c gi¶? + Khi tìm hiểu việc chứng minh cho nhận định của tác giả không chỉ làm rõ: tác giả đã chứng minh bằng việc đưa ra những chứng cứ về lòng yêu nước trong lịch sử và Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> hiÖn t¹i, s¾p xÕp theo thêi gian vµ dïng c¸ch liÖt kª mµ ph¶i t×m hiÓu kÜ h¬n v× sao t¸c gi¶ l¹i chän nh÷ng dÉn chøng Êy vµ chän c¸ch s¾p xÕp Êy. (Bëi c¸c dÉn chøng Êy rÊt tiªu biÓu, c¸ch s¾p xÕp theo tr×nh tù thêi gian phï hîp víi tiến trình lịch sử chống ngoại xâm, làm rõ giá trị truyền thống của lòng yêu nước, giá trị của một thứ tài sản vô cùng lâu đời và quý báu được tích lũy, giữ gìn và phát triển kh«ng ngõng). + VÒ h×nh ¶nh so s¸nh: ViÖc t×m vµ chØ ra hai h×nh ¶nh so s¸nh trong bµi kh«ng ph¶i häc sinh nµo còng chØ ra ®­îc. NÕu t×m hiÓu kÜ h¬n, s©u h¬n ta míi thÊy c¸i hay cña h×nh ¶nh so s¸nh nµy. V¨n nghÞ luËn cña B¸c thËt gi¶n dÞ bëi t­ duy l«gic cña B¸c trong sáng, nhưng cũng đầy sức thuyết phục bởi được diễn đạt sinh động bằng những hình ảnh chứa chan mĩ cảm. Nếu nói tinh thần yêu nước có một sức mạnh vô địch thì không gì hay bằng ví với “ làn sóng mạnh mẽ to lớn”. Tư tưởng lấy dân làm gốc từ thời Nguyễn Trãi “Đẩy thuyền là dân, lật thuyền cũng là dân” đã được Bác phát triển trong văn bản này. Bác nói “Tinh thần yêu nước cũng như các thứ của qúy” tưởng như chỉ nói đến giá trị quí báu của nó nhưng thật bất ngờ Bác dẫn người nghe đến một nhận thức mới: Tinh thần yêu nước vốn là một sức mạnh vô địch một tài sản vô giá của dân tộc ta nhưng nếu không biết lãnh đạo, tổ chức thì dù có “trưng bày trong tñ kÝnh, trong b×nh pha lª” còng ch¼ng cã t¸c dông g×, huèng hå “cã khi cÊt giấu kín đáo trong rương trong hòm”. trên cơ sở của cấp độ tìm hiểu cơ bản, ta có thể đưa việc tìm hiểu nâng lên ở cấp độ cao hơn, ở bất cứ chi tiết nào, yếu tố nào. Tất nhiên việc tìm hiểu ấy phải đảm bảo tính hữu ích, tính thiết thực, phù hợp với điều kiện, tính chất, mục đích và yêu cầu. c. Cấp độ “đồng sáng tạo”. Điều kiện không thể thiếu để thực hiện phương pháp tìm hiểu văn bản nghị luận ở cấp độ này là: Thứ nhất, người tìm hiểu phải đặt mình vào một trạng thái tâm lí “hòa nhập” với văn bản về phương diện cách thức sáng tạo ra văn bản, cũng có nghĩa gần như “đóng vai” t¸c gi¶. Thứ hai, để hướng dẫn cho học sinh tìm hiểu phải đưa học sinh vào không khí tập trung chú ý, sẵn sàng đón nhận, tiếp thu, trao đổi nhưng cũng sẵn sàng tranh luận, phê phán, đánh giá, nhận định, kết luận... có nghĩa là “sống” với tinh thần văn bản. nh­ ý kiÕn cña Gi¸o s­ Phan Träng LuËn lµ ph¶i t¹o ra ®­îc mét “t©m thÕ v¨n häc” trong dạy, học văn. Khi đã có tâm thế văn học thì việc tìm hiểu văn bản đã dần dần tiến đến một mức cao hơn của hoạt động nhận thức, vượt lên sự nhận thức bằng 5 giác quan. Nó rút ngắn khoảng cách giữa chủ thể sáng tạo (tác giả) với đối tượng tìm hiểu (văn bản) và chủ thể hoạt động nhận thức (người tìm hiểu). Tác giả không chỉ là c¸i tªn míi l¹ hay quen thuéc víi nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ tiÓu sö vµ sù nghiÖp mµ lµ mét con người đang giải bày, đang thuyết trình,... với những cá tính, tài năng, phương pháp riêng. văn bản không chỉ là bài văn, đoạn văn với cái tên (hoặc tác giả đặt hoặc Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> người soạn sách đặt) với xuất xứ, với các phần, với nội dung ý nghĩa và các biện pháp nghệ thuật được sử dụng mà văn bản còn là một sinh thể có đời sống riêng của nó. Nó có giá trị tất yếu mà tác giả đã “gửi” vào nó, thông qua nó theo quy luật chặt chÏ cña qu¸ tr×nh s¸ng t¸c. v¨n b¶n cßn cã nh÷ng gi¸ trÞ míi ®­îc t¹o ra tõ ho¹t động nhận thức tìm hiểu văn bản. Người tìm hiểu văn bản đã tham gia vào hoạt động s¸ng t¹o cïng t¸c gi¶. Văn bản “Tinh thần yêu nước của nhân dân ta” đã đưa ta trở về với không khí thời đại, với hoàn cảnh lịch sử của nước ta lúc văn bản ra đời. Sau giai đoạn cầm cự, cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña d©n téc ta do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trùc tiÕp l·nh đạo bắt đầu bước sang phản công. Đây là lúc mà Đảng ta cần huy động tất cả sức mạnh về vật chất và tinh thần của dân tộc để đưa sự nghiệp giải phóng đất nước lên tầm chiến lược: giành thế chủ động trên khắp các chiến trường. søc m¹nh vÒ vËt chÊt th× ai còng râ, nh­ng søc m¹nh vÒ tinh thÇn kh«ng ph¶i ai cũng dễ tin tưởng. Bởi nó rất trừu tượng. Báo cáo chính trị của Bác (trong đó có đoạn văn nghị luận được học ở lớp 7) đã làm không ít người “sáng mắt sáng lòng”. Trước hết Bác tin vào công cuộc kháng chiến, dù gian khổ dù khó khăn đến mấy cũng đến lúc thành công “trường kì kháng chiến nhất định thắng lợi”. (Mïa xu©n n¨m 1948 b¸c lµm th¬: “kh¸ng chiÕn thµnh c«ng ta trë l¹i, Tr¨ng x­a, h¹c cò, víi xu©n nµy.”) niềm tin của bác có nhiều lí do, nhưng lí do mạnh mẽ nhất chính là sự tin tưởng vào sức mạnh của nhân dân được kết tinh ở lòng yêu nước. cho nên Bác viết “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước”. Luận điểm xuất phát được nêu bằng một câu văn ngắn gọn, giản dị. Đây là một nhận xét thấu tình đạt lí. Phép đảo ngữ thể hiện sự nhấn mạnh mức độ, thể hiện sự đánh giá chính xác, thể hiện cả tấm lòng ngợi ca trân trọng của Bác khi nói đến đặc điểm riêng biệt của nòi giống Lạc Hồng: “Lòng nồng nàn yêu nước”. Tiếp theo là một sự khẳng định luận điểm vừa nêu: “đó là một truyÒn thèng quý b¸u cña ta”. LuËn ®iÓm phô ®­îc nªu tiÕp theo: “Mçi khi Tæ quèc bÞ x©m l¨ng th× tinh thÇn Êy l¹i s«i næi”. Tõ “s«i næi” võa nhÊn m¹nh biÓu hiÖn dÔ thấy, vừa nói lên sức mạnh của lòng yêu nước. Để làm rõ hơn sự “sôi nổi” tác giả kèm theo một hình ảnh so sánh hết sức sinh động: “Nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm khó khăn nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước”. §o¹n 2 vµ ®o¹n 3 lµ phÇn chøng minh. ở phần nêu vấn đề (bao gồm các luận điểm), tác giả đã lập luận “ Từ xưa đến nay”. Đoạn 2: chứng minh tinh thần yêu nước “từ xưa”, tác giả sử dụng 3 câu với 3 cách diễn đạt khác nhau nhưng đều tập trung làm nổi bật: Những trang sử vẻ vang hào hùng của dân tộc ta được viết nên bằng lòng yêu nước (tiêu biểu là các vị anh hùng Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> dân tộc). Bác nói : “chúng ta có quyền tự hào” “chúng ta phải ghi nhớ” là đặt người nghe đứng trước công việc sắp phải làm. Đoạn 3: Chứng minh tinh thần yêu nước “ngày nay”. ®o¹n 3 ®­îc liªn kÕt víi ®o¹n 2 b»ng c©u v¨n chuyÓn tiÕp “§ång bµo ta ngµy nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trước”. Từ “rất xứng đáng” vừa làm thay đổi cách nói cho sinh động, vừa bao hàm sự đánh giá đúng đắn, vừa thể hiện thái độ quý trọng, sự động viên cổ vũ kịp thời nhiệt tình yêu nước, tinh thần hăng hái tham gia kháng chiến của “đồng bào ta ngày nay”. Bằng cách lập luận theo quan hệ tổng phân - hợp, sử dụng liệt kê, thông qua kiểu cấu trúc câu “từ ...đến...”. Tác giả đã trình bày thật rành mạch, thật đầy đủ những “cử chỉ cao quý”, đa dạng của đồng bào ta thêi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. §©y lµ träng t©m cña viÖc chøng minh, lµ phÇn t¸c gi¶ tËp trung nªu dÉn chøng (kết hợp với sự đánh giá) nhiều hơn. Nếu ai đó còn chưa thấy hết những biểu hiện cụ thể của lòng yêu nước, chưa thật sự tin vào sức mạnh lòng nhiệt tình cứu nước thì đến đây khi nghe xong đoạn văn hẳn thấy mình khác lạ. ở trên là Bác nêu vấn đề, nêu luận điểm và chứng minh. Nhưng chứng minh là một phép lập luận chứ không phải là mục đích. Đoạn 4 của văn bản là đoạn quan trọng nhất, bởi nó nói lên mục đích của bài nghị luận: Dân ta từ xa tới nay ai cũng nồng nàn yêu nước. Nhưng giữa “tinh thần yêu nước” và “công việc yêu nước, công việc kháng chiến” là một vấn đề cần giải quyết. Nhiệm vụ của Đảng là “phải ra sức giải thích tuyên truyền, tổ chức , lãnh đạo làm cho tinh thần yêu nước của tất cả mọi người đều được thực hành vào công việc yêu nước, công việc kháng chiến”. Như vậy, qua phương pháp tìm hiểu văn bản nghị luận ở “cấp độ đồng sáng tạo” ta thấy rõ quá trình sáng tác của tác giả là một hoạt động thực tiễn. Phần tiếp theo (phương pháp tìm hiểu văn bản nghị luận) chúng tôi xin nêu một phương pháp tìm hiểu văn bản nghị luận Trung đại (lớp 8) ở cấp độ “đồng s¸ng t¹o”. đến với tác phẩm văn học trung đại, không những chúng ta thấy được những thành tựu khá đa dạng, phong phú về mặt thể loại, mà còn được chiêm ngưỡng, được thừa hưởng những giá trị quý báu kết tinh trong đời sống tinh thần, đời sống v¨n hãa cña cha «ng ta thêi x­a. Có thể nói: Hịch tướng sĩ của Trần quốc Tuấn là một áng văn chính luận bất hủ. để hòa nhập với mạch văn bản, chúng ta không thể không hình dung không khí lịch sử thời Đông A, không thể không nói đến sự kiện quan trọng khi tác giả viết văn bản này (trước cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên lần 2, năm 1285, quân Mông - Nguyên lấy cớ đi đánh chiếm Chiêm Thành, sai sứ sang hạch sách, làm nhục vua quan nhà Trần. Thực chất là gây chiến, nhằm xâm lược nước ta lần thứ hai. Hiểu dã tâm cầm thú của lũ giặc, vua Trần Nhân Tông đã phải triệu tập Hội nghị Bình Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Than để hỏi ý kiến các vị bô lão. Thế giặc rất mạnh, trong triều thì chia làm hai phe: chủ chiến và chủ hòa. Nhà vua đã phải dùng chính sách mềm dẻo đặng có thời gian củng cố lực lượng, thống nhất ý kiến, hạ quyết tâm đánh giặc. Chúng ta không thể không hình dung một danh tướng kiệt xuất, văn võ song toàn - Trần Hưng Đạo, được vua Trần Nhân Tông giao cho chức Tiết chế thống lĩnh các đạo quân - linh hồn của cuộc kháng chiến (Lần thứ 2 và cả lần thứ 3, cả 2 lần đều giành thắng lợi vẻ vang). Sau khi đã cống hiến tất cả cái tinh túy của tâm hồn và trí lực cho đất nước, Hưng Đạo vương trở về với cuộc sống của một trí sĩ. đời sau, nhân dân ta tôn ông là Đức Thánh Trần, lập đền thờ ở nhiều nơi. Tác giả của “Hịch tướng sĩ” dần dần hiện lên sau những thông tin tối thiểu ta được biết. hơn 700 năm, một khoảng đằng đẳng giữa đời người với đời người, vậy mà ta thấy gần gũi với ông xiết bao. Căn cứ vào tên văn bản(nguyên văn “ Hịch chư tì tướng”). căn cứ vào đối tượng để thuyết phục mà Trần Quốc Tuấn hướng tới, ta như thấy «ng ®ang viÕt, ®ang nãi, ®ang bµy tá, ®ang khÝch lÖ, ®ang chØ ra, ®ang khuyªn nhñ, đang răn dạy các tướng lĩnh dưới quyền bằng phép lập luận tuyệt vời nhất. Nếu nói mục đích nghị luận của tác giả, thì đó là: “Ta viết bài hịch này để các ngươi biết bụng ta”. “Biết” ở đây không chỉ dừng lại ở hiểu rõ. “Biết” ở đây là biết ta đã sống trong tâm trạng “đến bữa quên ăn”, “nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa, chØ c¨m tøc ch­a x¶ thÞt lét da, nuèt gan, uèng m¸u qu©n thï, dÉu cho tr¨m th©n nµy ph¬i ngoµi néi cá, ngh×n x¸c nµy gãi trong da ngùa ta còng vui lßng”. “Biết” ở đây là biết ta nêu các gương trung thần nghĩa sĩ, xả thân vì nước liều mình cứu chủ để làm gì? Biết ở đây là biết ta nêu mối ân tình giữa chủ tướng với tì tướng để làm gì? “biết” ở đây là biết trách nhiệm của việc làm tướng “Ngó thấy sứ giặc đi lại nghênh ngang ngoài đường, uốn lỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình, đem thân dê chó mà bắt nạt tể phụ, thác mệnh Hốt Tất Liệt mà đòi ngọc lụa, để thỏa lòng tham không cùng, giả hiệu Vân Nam Vương mà thu bạc vàng để vét của kho có hạn” “Biết” ở đây là biết lỗi của người làm tướng “Nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết thẹn. Làm tướng triều đình phải hầu quân giặc mà không biết tức, nghe nhạc thái thường để đãi yến ngụy sứ mà không biết căm”. “Biết” ở đây là phải ngẫm lại các thú vui các ngươi đang hưởng trong lúc vận nước gian nan. Những thú vui ấy, những việc làm ích kỉ ấy có giá trị gì? Có cứu được ta và các ngươi không khi giặc Mông Thát tràn sang? “Biết” ở đây là phải nghĩ đến cảnh nước mất nhà tan: “Chẳng những thái ấp của ta không còn, mà bổng lộc các ngươi cũng mất; chẳng những gia quyến của ta bị tan , mà vợ con các ngươi cũng khốn; chẳng những xã tắc tổ tông ta bị giày xéo mà phần mộ cha mẹ các ngươi cũng bị quật lên; chẳng những thân ta kiếp này chịu nhục, rồi. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> đến trăm năm sau, tiếng dơ khôn rửa tiếng xấu còn lưu, mà đến gia thanh các ngươi cũng không khỏi mang tiếng là tướng bại trận” “Biết” ở đây là biết “huấn luyện quân sĩ, tập dượt cung tên” “bêu” được “đầu”, làm “rữa” được “thịt” của tướng giặc. “BiÕt” ë ®©y lµ biÕt “chuyªn tËp s¸ch nµy theo lêi d¹y b¶o cña ta”. “BiÕt” ë ®©y lµ nÕu “khinh bá s¸ch nµy tr¸i lêi d¹y b¶o cña ta lµ kÎ nghÞch thï”. “BiÕt” ë ®©y lµ nÕu “cø ®iÒm nhiªn kh«ng biÕt röa nhôc kh«ng lo trõ hung, kh«ng d¹y qu©n sÜ” th× “ch¼ng kh¸c nµo quay mòi gi¸o mµ chÞu ®Çu hµng, gi¬ tay kh«ng mµ thua giÆc”. “Biết” ở đây còn là: Các ngươi nên nhớ:“Rồi đây sau khi giặc giã dẹp yên , muôn đời để thẹn, há còn mặt mũi nào đứng trong trời đất nữa’’. tấm lòng của Trần Quốc Tuấn vằng vặc nhiệt huyết yêu nước, căm thù giặc sục s«i khiÕn cho lêi v¨n tu«n ch¶y theo nhÞp ®iÖu: Lóc khoan thai sang s¶ng; lóc trÇm l¾ng ©n cÇn; lóc day døt quÆn th¾t, xãt xa; lóc c¨m giËn, d»n vÆt; khi nghiªm kh¾c gay g¾t; khi thong th¶, khoan hßa. TÊt c¶ hîp thµnh b¶n hîp tÊu cña khóc ca lßng yêu nước. G¸c l¹i nh÷ng ngæn ngang ®iÓn tÝch - mét yªu cÇu cña thi ph¸p cæ; g¸c l¹i tÝnh chÊt “v¨n - sö - triÕt bÊt ph©n” - mét quan niÖm thÈm mÜ vÒ v¨n häc nghÖ thuËt thêi x­a; g¸c l¹i nh÷ng s¾c th¸i cæ kÝnh cña nh÷ng tõ ng÷, c©u v¨n , h×nh ¶nh ®­îc sö dụng điêu luyện như một phương tiện tất yếu trong văn bản; chúng ta hãy lắng thật sâu, nghe thật rõ bằng cả tâm hồn mình để cảm nhận hơi thở, nhịp đập của con tim, sù bõng s¸ng cña khèi ãc, sù hßa ®iÖu cña t©m hån t¸c gi¶- nh÷ng nh©n tè cña ho¹t động sáng tạo làm nên linh hồn văn bản. văn bản bất hủ trong ta. Ta đang cùng tác gi¶ s¸ng t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ míi cña v¨n b¶n. vµ c¸c thÕ hÖ mai sau hä còng sÏ cïng sáng tạo bằng hoạt động nhận thức “đồng tại” của mình. II. C¸ch lµm v¨n nghÞ luËn ë líp 7, líp 8. Nhiệm vụ của văn nghị luận nói chung là giải quyết một vấn đề trong đời sống. ở trường phổ thông học sinh làm văn nghị luận theo yêu cầu của đề ra. Đề văn nghị luËn cã hai d¹ng : NghÞ luËn x· héi vµ nghÞ luËn v¨n häc (líp 7 : nghÞ luËn x· héi, líp 8 cã c¶ nghÞ luËn v¨n häc, líp 9: chñ yÕu nghÞ luËn v¨n häc). 1. C¸ch lµm v¨n nghÞ luËn ë líp 7. ë líp 7 cã hai kiÓu bµi: v¨n lËp lu©n chøng minh vµ v¨n lËp luËn gi¶i thÝch. a. C¸ch lµm bµi v¨n lËp luËn chøng minh. - Trước hết cần phân biệt cách chứng minh trong đời sống với chứng minh trong văn nghÞ luËn . Trong đời sống để chứng minh, ta dùng các bằng chứng (nhân chứng, vật chứng) để làm cho người khác tin.. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Trong v¨n nghÞ luËn, chøng minh lµ mét phÐp lËp luËn; dïng luËn cø (lÝ lÏ vµ dÉn chứng) đã được lựa chọn sắp xếp, tổ chức theo một trình tự chặt chẽ, hợp lí nhằm làm cho người đọc, người nghe thừa nhận vấn đề được nêu ra là đúng. - Thứ hai, thực hiện làm bài theo 4 bước cơ bản + Bước 1: Tìm hiểu đề, tìm ý. + Bước 2: Lập dàn bài . + Bước 3: Viết bài + Bước 4: Đọc và sửa chữa. Thông thường, học sinh làm văn không thực hiện bước 1 và bước 2, làm văn theo thãi quen, theo c¶m tÝnh, nghÜ ®­îc ®iÒu g× th× viÕt ngay ®iÒu Êy, cho nªn bµi v¨n rÊt lộn xộn. Thậm chí đề yêu cầu lập dàn bài rồi dựa vào dàn bài để viết thành bài văn thì lập dàn bài một đằng, viết bài một nẻo. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ kh«ng chÞu khã rÌn luyÖn, kh«ng lµm v¨n nghÞ luËn theo cách thức, theo sự hướng dẫn. Bên cạnh đó, việc không nắm vững đặc điểm văn nghị luËn còng lµm cho häc sinh lóng tóng khi lµm bµi. HoÆc n¾m ®­îc c¸c kh¸i niÖm luËn ®iÓm, luËn cø, lËp luËn nh­ng chØ lµ lÝ thuyÕt cßn khi lµm bµi th× kh«ng biÕt vËn dông. - Chúng ta sẽ xác định cụ thể hơn 2 bước này trong văn lập luận chứng minh. + Bước 1: Tìm hiểu đề và tìm ý. Tìm hiểu đề là xác định yêu cầu của đề. Yêu cầu của đề văn lập luận chứng minh thể hiện ở các từ ngữ mệnh lệnh, đây là dạng đề quen thuộc. Ví dụ: Hãy chứng minh tính chân lí của câu tục ngữ,...hoặc chứng minh ý kiến đó là đúng. điểm thuận lợi của việc làm bài văn chứng minh là làm sáng tỏ vấn đề mà mọi người đã thừa nhận. Tìm ý là khâu khó nhất đối với học sinh, vì thế khi làm văn nghị luận học sinh rất “bÝ ”. Cách tìm ý phổ biến là biết đặt các câu hỏi (và trả lời câu hỏi) hợp lí, sát với vấn đề, đề tài chứng minh. Các dạng câu hỏi thường được sử dụng là: Để xác định vấn đề cần chứng minh -> đề yêu cầu chứng minh vấn đề gì? Để xác định loại đề tài, ->Vấn đề chứng minh thuộc đề tài gì? Để xác định nội dung cần chứng minh -> Nội dung vấn đề ấy như thế nào ? để xác định những biểu hiện của vấn đề -> Các mặt cụ thể là gì? + Bước 2: Lập dàn bài (dàn bài khái quát) Më bµi: Nªu luËn ®iÓm cÇn chøng minh. Thân bài: Nêu lí lẽ và dẫn chứng để chứng tỏ luận điểm là đúng đắn. KÕt bµi: Nªu ý nghÜa cña luËn ®iÓm cÇn chøng minh. Sau ®©y lµ vÝ dô cô thÓ. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> §Ò bµi : Chøng minh r»ng: B¶o vÖ rõng lµ b¶o vÖ cuéc sèng cña chóng ta. Bước 1: Tìm hiểu đề, tìm ý: * Yêu cầu của đề: + Vấn đề cần chứng minh: Bảo vệ môi trường sống. + Làm rõ tính đúng đắn của ý kiến: Bảo vệ rừng là bảo vệ cuộc sống. * T×m ý: + Tạo sao bảo vệ rừng là bảo vệ cuộc sống ? (Vấn đề chứng minh) + Lợi ích của việc bảo vệ rừng . (Các mặt cụ thể của vấn đề) + T¸c h¹i cña viÖc tµn ph¸ rõng . + Khẳng định tính đúng đắn của ý kiến. Bước 2: Lập dàn bài chi tiết: * Më bµi: + Bảo vệ rừng là một trong những vấn đề cần thiết, cấp bách hiện nay. (nêu luận ®iÓm) + Cuéc sèng cña chóng ta kh«ng thÓ thiÕu sù sèng cña rõng (C¬ së cho luËn ®iÓm) * Th©n bµi: + Cuộc sống con người không thể tách rời môi trường tự nhiên. rừng là một trong những môi trường tự nhiên tối cần thiết. + Từ thuở sơ khai, rừng gắn bó mật thiết với con người . + Rừng là “lá phổi xanh của trái đất” (Trong quá trình quang hợp, cây cỏ đã bổ sung lượng dưỡng khí, nếu không, chỉ trong vòng 500 năm con người và động vật sẽ không còn dưỡng khí) + Rừng ngăn bão lũ, chống xói mòn bảo vệ đất, bảo vệ nguồn nước ngầm. + Rõng lµ nguån tµi nguyªn quý gi¸ cung cÊp nhiÒu l©m s¶n, lµ ng«i nhµ chung duy trì sự sinh tồn và phát triển của các loài động vật. + Rừng là cảnh quan tươi đẹp góp phần tô điểm cho bộ mặt cuộc sống. + Chóng ta thö h×nh dung nÕu rõng biÕn mÊt, cuéc sèng cã tån t¹i kh«ng? + Hiện nay với nhiều lí do khác nhau, diện tích và chất lượng rừng đang giảm sút nghiªm träng, lµm mÊt c©n b»ng sinh th¸i, hËu qu¶ lµ thiªn tai diÔn biÕn phøc t¹p ngµy cµng khã chèng . * KÕt bµi: + B¶o vÖ rõng lµ b¶o vÖ cuéc sèng cña chóng ta. §ã lµ mét ý kiÕn mµ chóng ta kh«ng cÇn ph¶i bµn c·i. + Chóng ta ph¶i tÝch cùc b¶o vÖ rõng. b. C¸ch lµm bµi v¨n lËp luËn gi¶i thÝch; Bước 1: Tìm hiểu đề, tìm ý. *tìm hiểu đề:. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> Khi làm bài văn lập luận giải thích cần chú ý: Nếu vấn đề trong bài văn lập luận chứng minh đã được thừa nhận thì vấn đề trong bài văn lập luận giải thích chưa được biết, hoặc biết nhưng chưa cặn kẽ mọi khía cạnh của vấn đề. Mục đích của việc giải thích là giúp nâng cao nhận thức, bồi dưỡng tư tưởng tình cảm, từ đó có thái độ, hành động đúng đắn với cuộc sống. * T×m ý: Tìm ý trong văn lập luận giải thích có nhiều cách. Tùy theo mức độ, yêu cầu chúng ta có thể chọn và phối hợp: Tìm những câu đồng nghĩa, gần nghĩa, tìm khái niệm, giải nghĩa từ, ngữ. Hoặc sử dụng cách đặt câu hỏi: Đó là vấn đề gì? Vấn đề đó như thế nào? Nghĩa cụ thể? Nghĩa rộng? ý nghĩa? Giá trị của vấn đề? Hoặc sử dụng các cách giải thích bằng so sánh, đối chiếu, chỉ ra mặt lợi hại, nguyên nhân, hậu quả, chỉ ra những biểu hiện của vấn đề, ... bước 2: Lập dàn bài. - Mở bài : Giới thiệu điều cần giải thích và gợi ra phương hướng giải thích - Thân bài : lần lượt trình bày các nội dung giải thích, sử dụng các cách giải thích phï hîp. - KÕt bµi: Nªu ý nghÜa cña ®iÒu ®­îc gi¶i thÝch. Bước 3: Viết bài (dựa vào dàn bài) Bước 4: Đọc và sửa chữa. Sau đây là ví dụ cụ thể về hai bước : Tìm hiểu đề, tìm ý và lập dàn bài chi tiết. §Ò bµi: H·y gi¶i thÝch c©u tôc ng÷: “ C¸ kh«ng ¨n muèi c¸ ­¬n Con c·i cha mÑ tr¨m ®­êng con h­” Bước 1: Tìm hiểu đề, tìm ý. * Yêu cầu của đề: + Vấn đề giải thích: Nhận xét của dân gian (vừa có ý chê trách vừa có ý khuyên răn). + Lµm râ néi dung: Con c¸i “h­” bëi kh«ng chÞu v©ng lêi d¹y b¶o cña cha mÑ. * T×m ý: + Gi¶i thÝch nghÜa cô thÓ, nghÜa réng, nghÜa s©u xa. + Liên hệ với những câu tục ngữ đồng nghĩa. + Gi¸ trÞ cña c©u tôc ng÷. Bước 2: Lập dàn bài chi tiết. * Më bµi: - Tục ngữ ta có nhiều câu đánh giá, ngợi khen những người con hiếu thảo với cha mẹ, nhưng cũng có những câu với hàm ý ngược lại, chẳng hạn : “ C¸ kh«ng ¨n muèi c¸ ­¬n Con c·i cha mÑ tr¨m ®­êng con h­”. (giới thiệu vấn đề cần giải thích) Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> - C©u tôc ng÷ trªn lµ mét nhËn xÐt võa cã ý chª tr¸ch, võa cã ý khuyªn r¨n (gîi phương hướng giải thích) * Th©n bµi: - NghÜa cô thÓ : + “Cá không ăn muối cá ươn”: để bảo quản cá không bị “ươn” người ta phải dùng muối (mặn) để ướp cá. Nếu “cá không ăn muối” (tức là không ngấm, không thấm) th× sÏ bÞ “­¬n” (tøc lµ bÞ háng, bÞ thèi r÷a) + “ Con c·i cha mÑ tr¨m ®­êng con h­” “c·i” lµ kh«ng v©ng lêi d¹y b¶o cña cha mÑ (kh«ng tiÕp thu sù gi¸o huÊn) “ trăm đường” (cách nói phóng đại để nhấn mạnh tác hại) chỉ mọi mặt, mọi phẩm chất của con người. “hư”: hỗn láo, không ngoan ngoãn, bất hiếu, mất đạo đức, kém cỏi, sa đọa, ... - NghÜa réng, nghÜa s©u xa: + Con cái không chịu vâng lời dạy bảo của cha mẹ sẽ không nên người, mọi mặt đều h­ háng. + Vai trò quan trọng của gia đình trong việc hình thành nhân cách, đạo đức, lối sống, năng lực của người con. - Liên hệ những câu tục ngữ đồng nghĩa, gần nghĩa. + Con kh«ng cha nh­ nhµ kh«ng nãc . + Con d¹i c¸i mang. - Gi¸ trÞ cña c©u tôc ng÷: Từ thực tế cuộc sống, dân gian đã rút ra nhận xét (có tính triết lí) như một bài học sâu sắc. Câu tục ngữ vừa có ý chê trách vừa có ý khuyên răn người con, con cái phải ngoan ngoãn biết vâng lời dạy bảo của cha mẹ mới nên người. * Kết bài: ( Nêu ý nghĩa của vấn đề được giải thích ) + Bằng sự liên hệ một việc làm cụ thể để nhấn mạnh việc chịu sự giáo dục, tác dụng của việc giáo dục gia đình đối với phẩm chất đạo đức của người con. Đây là một nhËn xÐt s©u s¾c. + Câu tục ngữ còn có giá trị nhắc nhở đối với các bậc làm cha, làm mẹ phải hết sức quan t©m, chó ý ®Ðn viÖc gi¸o dôc con c¸i. + Liên hệ với sự kết hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong công tác giáo dục và bổn phận của người học sinh. 2. C¸ch lµm bµi v¨n nghÞ luËn ë líp 8. - viÖc lµm v¨n nghÞ luËn ë líp 7 lµ c¬ së cho viÖc lµm v¨n nghÞ luËn ë líp 8. NÕu ë lớp 7 học sinh không đáp ứng đợc yêu cầu, không biết làm văn nghị luận một cách khoa học theo hướng dẫn, thì việc làm văn nghị luận ở lớp 8 càng khó khăn. Bởi vì lµm v¨n nghÞ luËn líp 8 yªu cÇu cao h¬n, ph¶i biÕt kÕt hîp c¸c yÕu tè tù sù , miªu t¶, biÓu c¶m. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> - ở đây, chúng tôi không nhắc lại việc thực hiện các bước trong quá trình làm bài văn nghị luận như đã nêu ở làm văn nghị luận lớp 7, mà chỉ bổ sung cách kết hợp yÕu tè tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m trong nh÷ng ®o¹n v¨n nghÞ luËn. Ví dụ: sau khi học xong văn bản “Hịch tướng sĩ” (Trần Quốc Tuấn) học sinh phải thùc hiÖn lµm bµi tËp 1 ë phÇn luyÖn tËp. Phát biểu cảm nhận về lòng yêu nước của Trần quốc Tuấn được thể hiện qua bài hÞch. đây là một bài tập tương đương như một bài văn nghị luận nhỏ. * Yêu cầu: Học sinh phải trình bày được cảm nhận (suy nghĩ, nhận xét, đánh giá, bình luận...) của mình về lòng yêu nước của Trần Quốc Tuấn. + Vấn đề nghị luận: lòng yêu nước của Trần Quốc Tuấn qua bài hịch. + KiÓu v¨n b¶n: ®o¹n v¨n nghÞ luËn kÕt hîp yÕu tè tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m. * C¸ch t×m ý: + Trần Quốc Tuấn viết bài hịch trong hoàn cảnh nào? trên cương vị nào? để làm gì? + việc trực tiếp bày tỏ nôĩ lòng, tâm trạng của vị chủ tướng nói lên điều gì? có ý nghÜa g×? + Việc nêu tên các gương trung thần nghĩa sĩ xả thân cứu nước, việc phê phán thái độ và lối sống sai trái của tì tướng, việc khuyên răn bằng những lời lẽ lúc ân cần lúc nghiêm khắc của tác giả đối với tướng lĩnh thể hiện tình cảm gì của tác giả? * C¸c ý chÝnh trong ®o¹n v¨n: + Trần Quốc Tuấn, tác giả của bài hịch này là một danh tướng kiệt xuất của dân tộc ta ở thời nhà Trần. ông đợc vua Trần nhân tông giao cho chức Tiết chế thống lĩnh các đạo quân trong cuộc kháng chiến chống quân mông - Nguyên (lần thứ 2 và lần thứ 3), cả hai lần đều thắng lợi vẻ vang. + trước cuộc kháng chiến lần thứ 2, Trần Quốc Tuấn đã viết bài “hịch tướng sĩ” nhằm thuyết phục và răn dạy các tướng lĩnh phải lo lắng đến vận mệnh đất nước. Ra søc häc tËp binh th­, huÊn luyÖn vâ nghÖ s½n sµng quyÕt chiÕn vµ quyÕt th¾ng qu©n xâm lược. (Trình bày ý thứ nhất bằng phương thức tự sự) + Qua bµi hÞch, h×nh ¶nh TrÇn Quèc TuÊn hiÖn lªn thËt cao c¶ víi mét tÊm lßng yªu nước thiết tha nồng nàn, lòng căm thù giặc sục sôi, nguyện xả thân để giữ gìn đất nước. (NhËn xÐt kÕt hîp víi miªu t¶) + để tạo sự gần gũi và nêu gương yêu nước, Trần Quốc Tuấn đã bày tỏ nỗi lòng chân thành của mình qua những câu văn chứa chan cảm xúc: “Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt nước mắt đầm đìa; chỉ căm tức chưa xả thịt lột da nuèt gan uèng m¸u qu©n thï; dÉu cho tr¨m th©n nµy ph¬i ngoµi néi cá, ngh×n x¸c này gói trong da ngựa ta cũng vui lòng”. Với một nhiệt tình cứu nước cháy bỏng đến. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> như thế thử hỏi làm sao không thuyết phục được các tướng lĩnh của mình. (Tr×nh bµy ý thø 2 kÕt hîp yÕu tè biÓu c¶m) + đối với Trần quốc tuấn yêu nước phải gắn liền với cứu nước. Vì thế, bằng nhiều cách thuyết phục khác nhau, ông muốn tướng lĩnh phải tỉnh táo trước tình hình đất nước; phải biết noi gương các trung thần nghĩa sĩ xả thân cứu nước, phải biết suy ngẫm về những thái độ, việc làm, lối sống ích kỉ của mình trong lúc vận nước nguy nan; Ph¶i biÕt nghe lêi d¹y b¶o, häc tËp binh th­, huÊn luyÖn qu©n sÜ, trau dåi vâ nghệ sẵn sàng lập công bảo vệ chủ quyền đất nước. Như vậy, lòng yêu nước của Trần Quốc Tuấn gắn liền với tinh thần dân tộc, gắn liền với hành động cứu nước. Một biểu hiện cao đẹp của chủ nghĩa yêu nước thời nhà TrÇn. (Trình bày ý thứ 3 - đánh giá, bình luận) C. KÕt luËn - sáng kiến kinh nghiệm này đã được đúc kết, tích lũy trong quá trình giảng dạy và tự bồi dưỡng với mong muốn góp phần đẩy mạnh việc đổi mới việc tìm hiểu văn bản nghÞ luËn vµ lµm v¨n nghÞ luËn ë líp 7, líp 8. §ång thêi gióp c¸c em häc sinh biÕt lµm v¨n nghÞ luËn tèt h¬n. - tuy đã rất cố gắng để hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm của mình, nhưng chắc còn những chỗ cần được chỉnh sửa, bổ sung. rất mong các đồng nghiệp nhiệt tình góp ý. Phßng GD vµ §T Thä Xu©n (Thanh Hãa). Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(15)</span>