Chuyên đề Một số biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp quan sát trong dạy học Tự nhiên và xã hội lớp 2

<span class='text_page_counter'>(1)</span>CHUY£N §Ò Một số biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp quan sát trong d¹y häc Tù nhiªn vµ X· héi líp 2. I, Thùc tr¹ng d¹Y HäC Tù NHI£N X· HéI ë TR¦êNG TIÓU HäC. Học sinh lớp 2 vừa bước qua giai đoạn ban đầu của bậc tiểu học: Giai đoạn tiếp cận víi nh÷ng kiÕn thøc hÕt søc s¬ gi¶n chñ yÕu ®­îc gi¸o viªn cung cÊp qua trùc quan sinh động. Học sinh lớp 2 bắt đầu biết chuyển từ trực quan sinh động đến những phân tích, so sánh, tổng hợp kiến thức ở dạng tư duy trừu tượng. Tuy nhiên, học sinh lớp 2 vẫn còn quan sát sự vật hiện tượng dưới dạng tổng thể, đơn giản. Năng lực suy luận của các em còn kém, trong khi đó lượng kiến thức truyền đạt thì nhiều và ẩn dưới dạng tranh vẽ, yêu cầu và phần bài học đóng khung rất khô cứng. Nếu không khai thác phù hợp thì rất dễ dẫn đến việc học sinh chán học môn tự nhiên xã hội. Để thực hiện tốt mục tiêu của môn học tự nhiên xã hội, giáo viên cần phải cập nhật, đổi mới phương pháp để giúp học sinh phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo trong học tập, giúp học sinh hoạt động nhiều đi theo đúng các con đường mà các nhà khoa học đã đi tìm ra kiến thức đó. Từ đó, học sinh hứng thú hơn với việc học tập môn Tự nhiên xã hội. II. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp quan sát trong d¹y häc Tù nhiªn vµ X· héi líp 2. 1. Giáo viên cần rèn luyện các kĩ năng hướng dẫn học sinh quan sát. Để sử dụng phương pháp quan sát có hiệu quả thì giáo viên cần rèn luyện cho m×nh c¸c kÜ n¨ng phôc vô cho tæ chøc quan s¸t. ViÖc phèi hîp thùc hiÖn linh ho¹t c¸c kĩ năng hướng dẫn quan sát sẽ đem lại kết quả cao cho việc học tập môn Tự nhiên và Xã hội. Các kĩ năng hướng dẫn quan sát bao gồm: 1. 1. Kĩ năng xác định tình huống sử dụng. Giáo viên cần biết khi nào thì sử dụng phương pháp quan sát. Việc xác định được tình huống sử dụng phương pháp quan sát làm cho bài dạy hiệu quả hơn. Giáo viên nên sử dụng phương pháp quan sát để khai thác kiến thức từ các sự vật, hiện tượng và sử dụng vào thời gian đầu của tiết học để tạo hứng thú làm việc của học sinh.. Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> VD: Bµi C©y quýt, c©y mÝt Trong phần khai thác kiến thức mới, giáo viên tổ chức cho học sinh quan sát để tìm hiểu những đặc điểm của thân, lá, mùi vị, màu sắc…có gì đặc biệt. Sau khi khai thác kiến thức cần đạt thì giáo viên sử dụng đến phương pháp hỏi đáp, giảng giải… 1. 2. Kĩ năng lựa chọn đối tượng quan sát. Giáo viên cần xác định được lượng kiến thức cần đạt. Từ đó xác định được đối tượng để khai thác lượng kiến thức đó. Đối tượng quan sát có thể là các hiện tượng diễn ra trong cuéc sèng hµng ngµy: tranh ¶nh, m« h×nh…Song nªn tèi ®a lùa chän vËt thËt cho häc sinh quan s¸t. V× quan s¸t vËt thËt gióp cho häc sinh tri gi¸c trùc tiÕp vËn dông được nhiều giác quan trong quan sát, giúp cho tiết học sinh động hơn. Khi không có ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi vËt thËt th× míi sö dông m« h×nh, tranh ¶nh. VD: Khi dạy bài Cây lúa, cây ngô mà trường học nằm ở nông thôn thì không nên lựa chọn tranh ảnh mà nên sử dụng chính cây lúa, cây ngô thật để cho học sinh khai thác kiến thức cần chiếm lĩnh một cách sinh động, dễ nhớ nhất.Còn đối với trường học nằm ở địa phận thành phố thì mới sử dụng đến mô hình, vì ở thành phố khó tìm đựơc cây lúa, cây ngô thực để học sinh làm việc. Trong nhiều trường hợp, giáo viên phối hợp cả vật thật và tranh ảnh, mô hình để quan sát. Vì tranh ảnh và mô hình thể hiện được sự vật, hiện tượng ở trạng thái tĩnh và cã sù kh¸i qu¸t cao. VD: Bài Khớp xương cần thiết sử dụng cả vật thật là cơ thể học sinh để xác định các vị trí khớp xương trong cơ thể người, đồng thời sử dụng tranh các khớp xương để thấy được sự sắp xếp của các ống xương tạo ra các khớp xương. Ngoài việc phải biết xác định là cần phải quan sát cái gì giáo viên còn phải biết lựa chọn đồ dùng quan sát sao cho phù hợp: + §å dïng ®­a vµo quan s¸t ph¶i phï hîp víi bµi häc, thÓ hiÖn ®­îc néi dung bµi häc. + Đồ dùng đưa vào quan sát phải kích thích đựơc hứng thú học tập, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh + Đồ dùng quan sát đảm bảo khoa học, sư phạm, kích thước vừa phải. + Đồ dùng đưa ra đúng lúc, đúng chỗ. Nếu như đã khai thác được kiến thức thì. Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> nên cất đồ dùng, nếu để đồ dùng để lâu sẽ làm cho học sinh quan sát tản mạn các yếu tố không cần thiết và xao nhãng vào các hoạt động học tập kế tíêp. VD: Khi dạy bài Trật tự kỉ luật ở trường giáo viên cần chọn tranh ảnh thể hiện được nội quy của trường. Đặc biệt không nên đưa những tranh ảnh mang nội dung không đảm bảo kỉ luật ở trường (Học sinh ăn quà, học sinh đánh nhau…). Tranh ảnh đó sẽ phản tác dụng giáo dục của giáo viên đối với học sinh suốt cả quá trình phía trước đó. 1. 3. Kĩ năng xác định mục đích quan sát. Trong một bài học, không phải mọi kiến thức cần cung cấp cho học sinh đều được rút ra từ quan sát, vì vậy khi đã chuẩn bị được đối tượng cho học sinh quan sát, giáo viên cần phải xác định cho học sinh quan sát phải đạt được mục đích nào. Từ đó hướng học sinh quan sát vào bộ phận, đặc điểm của đối tượng quan sát nhất định chứ không quan s¸t lan man. VD: Bµi C©y b¹c hµ, c©y ng¶i cøu gi¸o viªn tæ chøc cho häc sinh quan s¸t c©y bạc hà và cây ngải cứu trên sân trường, giáo viên cần xác định được các kiến thức cần rút ra, cần đạt được khi quan sát cây ngài cứu, cây bạc hà: Nhận biết được hình dáng, đặc điểm của hai cây ngài cứu, bạc hà là cây thuốc. Từ việc xác định mục tiêu cần đạt giáo viên cần tổ chức cho học sinh quan sát thân, lá, màu sắc….đặc biệt là phải cho học sinh sử dụng vị giác, khứu giác để nhận biết ra mùi vị của cây bạc hà, cây ngải cứu. Từ đó cho học sinh nhận biết được hai loại cây này là cây thuốc, phân biệt với loại cây ăn quả (cây mít, cây quýt), cây lương thực (cây lúa, cây ngổ, cây đậu tương) học ở các bài trước. Giáo viên cần theo dõi, hướng dẫn học sinh quan sát để khai thác được kiến thức cần đạt trong bài chứ không để học sinh quan sát những yếu tố không bộc lộ được kiến thøc träng t©m nh­: RÔ c©y ng¾n hay dµi, l¸ dµy hay máng, cµnh nµy ng¾n, cµnh kia dµi…. 1 4. KÜ n¨ng tæ chøc cho häc sinh quan s¸t §Ó tæ chøc cho häc sinh quan s¸t thËt tèt, thËt hiÖu qu¶ th× gi¸o viªn cÇn cã kÜ năng tổ chức và hướng dẫn quan sát khoé léo, nhẹ nhàng, linh hoạt. Căn cứ vào lượng đồ dùng có được, giáo viên lựa chọn hình thức tổ chức dạy học phù hợp: Nếu có nhiều đồ dùng đảm bảo 1 đồ dùng/ 1 học sinh thì tổ chức dạy học cá. Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> nhân. Nếu đồ dùng có ít thì tổ chức dạy học theo nhóm. Các nhóm có thể cùng quan sát một đối tượng để giải quyết chung một nhiệm vụ học tập hoặc mối nhóm có thể quan sát nhiều đối tượng quan sát khác nhau và giải quyết nhiều nhiệm vụ khác nhau. Khi quan s¸t, gi¸o viªn cÇn t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh ®­îc sö dông nhiÒu gi¸c quan để phán đoán, cảm nhận sự vật và hiện tượng ( mắt nhìn, tai nghe, tay sờ, mũi ngửi…) từ đó mới gây hứng thú học tập cho học sinh làm việc với đối tượng để rút ra kiÕn thøc cÇn chiÕm lÜnh. Giáo viên cần tổ chức cho học sinh bắt đầu quan sát từ toàn thể rồi mới đi đến bộ phận chi tiết; từ bên ngoài rồi mới đi vào bên trong trước khi đi đến những nhận xét tổng quát về sự vật, hiện tượng đã biết để tìm ra những điểm giống nhau hoặc khác nhau. NÕu tæ chøc quan s¸t theo nhãm häc sinh, gi¸o viªn nªn cho c¸c em ph¸t biÓu kÕt qu¶ quan s¸t trong nhãm hoÆc cö mét b¹n ghi l¹i nh÷ng quan s¸t cña nhãm. §¹i diÖn c¸c nhãm b¸o c¸o kÕt qu¶ lµm viÖc cña tõng nhãm, c¶ líp nghe, so s¸nh, ph©n tÝch, xö lí để đi đến kết luận chung nhằm đạt được mục đích của bài tập quan sát đã đặt ra. VD: Khi d¹y bµi MÆt trêi gi¸o viªn tæ chøc cho häc sinh quan s¸t mÆt trêi c¸ nh©n víi hệ thống câu hỏi để hướng học sinh quan sát đúng mục đích cần đạt như sau: Trước hết là sử dụng các câu hỏi hướng dẫn tổng quát. Những câu hỏi này nhằm tái hiện lại những hiểu biết sẵn có của học sinh trước khi khai thác kiến thức của bài: +H»ng ngµy em nh×n thÊy mÆt trêi vµo lóc nµo, ë ®©u? +Khi cã mÆt trêi lªn em thÊy c¶nh vËt xung quanh nh­ thÕ nµo? +Khi mÆt trêi lÆn mµ kh«ng cã ¸nh s¸ng ®iÖn th× em thÊy c¶nh vËt xung quanh nh­ thÕ nµo? Sau đó giáo viên cho các em quan sát mặt trời từ hình thức đến nội dung với các c©u hái chi tiÕt: + MÆt trêi cã h×nh g×? +Thường mặt trời có màu sắc gì? + ¸nh s¸ng mÆt trêi cã t¸c dông g×? + QuÇn ¸o ph¬i ngoµi n¾ng th× sÏ nh­ thÕ nµo? + T¹i sao lóc n¾ng to, em kh«ng nªn nh×n th¼ng vµo mÆt trêi? + Khi đi ngoài trời nắng, em cần phải làm gì để tránh nắng? Dùa vµo kÕt qu¶ quan s¸t võa thu ®­îc vµ kÕt hîp víi vèn hiÓu biÕt s½n cã, gi¸o viên cho học sinh so sánh mặt trời với mặt trăng để khắc sâu kiến thức vừa chiếm lĩnh ®­îc.. Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Qua ví dụ trên có thể rút ra: Việc giáo viên sử dụng đúng câu hỏi nhằm hướng dẫn học sinh tập trung chú ý vào đối tượng quan sát và việc yêu cầu của các em phải huy động các giác quan để tri giác đối tượng đó rồi rút ra nhận xét và kết luận là rất quan trọng. Vì vậy, để sử dụng phương pháp quan sát trong dạy học Tự nhiên và Xã hội lớp 2 nãi riªng vµ toµn bËc tiÓu häc hiÖu qu¶ th× gi¸o viªn cÇn thiÕt ph¶i rÌn luuyÖn kÜ n¨ng đặt câu hỏi Trong qu¸ tr×nh nµy häc sinh cßn rÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng: Nghe vµ hiÓu nh÷ng yªu cầu của giáo viên đề ra cho việc quan sát, ghi nhớ. Tái hiện lại các tri thức thu được để biểu đạt nó thành lời nói lại những gì mà các em đã quan sát được. giáo viên tổ chức cho học sinh quan sát thường xuyên sẽ hình thành cho các em kĩ năng nghe lệnh, hiểu lÖnh khi häc tËp mét c¸ch nhanh chãng, thuÇn thôc. 1. 5. Kĩ năng đặt câu hỏi, soạn thảo phiếu học tập. Khi giáo viên tiến hành soạn thảo câu hỏi, phiếu học tập cần đảm bảo: -Yêu cầu nêu lên trong câu hỏi, trong phiếu học tập phải được diễn đạt một cách chÆt chÏ, râ rµng, rµnh m¹ch, dÔ hiÓu vµ chÝnh x¸c. -Néi dung c©u hái, phiÕu häc tËp ph¶i phï hîp víi néi dung bµi d¹y, phï hîp víi trình độ học sinh -C©u hái, phiÕu häc tËp cÇn ph¶i ®a d¹ng vÒ néi dung vµ h×nh thøc thÓ hiÖn -Về mặt nội dung nên sử dụng nhiều các loại câu hỏi trắc nghiệm để hình thức hỏi phong phó g©y høng thó häc tËp cho häc sinh. §ång thêi kÕt hîp mét sè Ýt c©u hái më để kích thích được suy nghĩ, động não của học sinh. -VÒ h×nh thøc: C¸c c©u hái trong phiÕu häc tËp cã thÓ ®­îc tr×nh bµy mét c¸ch ®a dạng bằng lời văn, bằng câu đố hay bằng hình ảnh sẽ gây được hứng thú học tập của c¸c 2.gI¸O ¸N THùC NGHIÖM: Tù nhiªn x· héi C©y sèng ë ®©u?. I - Môc tiªu - Học sinh biết cây có thể sống được ở khắp nơi: trên cạn, dưới nước. +hskg nêu được ví dụ cây sống trên mặt đất,trên núi cao,trên cây khác (tầm gửi),dưới. Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> nước. - Cã kÜ n¨ng quan s¸t - nhËn xÐt. - Biết cây cối,các con vật có thể sống ở các môi trường khác nhau:đất,nước.không khí II - §å dïng d¹y häc Mét sè tranh ¶nh vÒ c©y cèi III -các Hoạt động dạy học 1.KiÓm tra: -Em hãy kể về gia đình em? -HS kÓ -Kể một số nghề chính của người dân xã ta? 2.Bµi míi + Giíi thiÖu bµi + Hoạt động 1: Cây sống ở đâu? - HS kÓ tªn c¸c c©y mµ em biÕt vµ - HS nhËn biÕt ®­îc c©y sèng ë kh¾p n¬i. n¬i sèng cña chóng. - GV cho HS lµm viÖc theo cÆp: kÓ tªn c¸c loµi - NhËn xÐt. - HS quan s¸t tranh trong SGK, nªu c©y mµ em biÕt theo néi dung: tªn c©y, n¬i sèng. - Hướng dẫn HS làm việc với SGK tªn c©y vµ n¬i sèng cña chóng. + KL: Cây có thể sống trên cạn, dưới nước, trên kh«ng. + Hoạt động 2: Thi nói về các loài cây - HS hiểu thêm về một số loài cây, nơi sống, đặc ®iÓm. - GV chia lớp thành 2 đội chơi. - HS ch¬i trß ch¬i nªu tªn c©y vµ + §éi 1: nãi tªn c©y n¬i sèng. + Đội 2: nói nơi sống, đặc điểm. - Đội nào nói đúng nhiều hơn sẽ th¾ng cuéc. - GV cho HS nh¾c l¹i xem c©y sèng ë ®©u. - HS nh¾c l¹i. - C©y cã Ých lîi g×? - §iÒu hoµ kh«ng khÝ, ng¨n bôi, + KL: CÇn ch¨m sãc, b¶o vÖ c©y xanh. gi¶m tiÕng ån, cho hoa tr¸i. 3- Cñng cè - DÆn dß: -C©y cã thÓ sèng ®­îc ë ®©u? -BiÕt b¶o vÖ vµ trång c©y xanh ________________________________________________________________ Người viết. NguyÔn v¨n huy. Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span>