..

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
VIỆN KHOA HỌC NƠNG NGHIỆP VIỆT NAM

HỒNG XN LAM

NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG SINH TRƯỞNG, PHÁT TRIỂN VÀ
BIỆN PHÁP KỸ THUẬT NHẰM TĂNG NĂNG SUẤT, CHẤT LƯỢNG
MỘT SỐ GIỐNG HOA PHONG LAN NHẬP NỘI
(CATTLEYA, DENDROBIUM, ONCIDIUM)
CHO MIỀN BẮC VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP

HÀ NỘI - 2014


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
VIỆN KHOA HỌC NƠNG NGHIỆP VIỆT NAM

HỒNG XN LAM

NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG SINH TRƯỞNG, PHÁT TRIỂN VÀ
BIỆN PHÁP KỸ THUẬT NHẰM TĂNG NĂNG SUẤT, CHẤT LƯỢNG
MỘT SỐ GIỐNG HOA PHONG LAN NHẬP NỘI
(CATTLEYA, DENDROBIUM, ONCIDIUM)
CHO MIỀN BẮC VIỆT NAM

Chuyên ngành

: Khoa học cây trồng

Mã số

: 62 62 01 10

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP

Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS Nguyễn Thị Kim Lý
2. GS.TS Nguyễn Xuân Linh

HÀ NỘI - 2014


i

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của tôi với sự chỉ bảo của các
thầy hướng dẫn và sự giúp đỡ của tập thể cán bộ nghiên cứu thuộc Bộ môn Đột biến
và Ưu thế lai - Viện Di truyền Nông nghiệp. Các số liệu và kết quả nêu trong luận
án là trung thực và chưa từng được cơng bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm về những số liệu trong luận án này.

Hà Nội, ngày

tháng

năm 2014


Tác giả

Hoàng Xuân Lam


ii

LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành bản luận án này, tơi luôn nhận được sự giúp đỡ về nhiều mặt
của các cấp Lãnh đạo, các tập thể và cá nhân.
Trước hết tơi xin chân thành bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc và kính trọng tới
PGS.TS. Nguyễn Thị Kim Lý và GS.TS Nguyễn Xuân Linh, những người đã tận
tình chỉ bảo, hướng dẫn tơi hồn thành luận án này.
Luận án được thực hiện tại Bộ môn Đột biến và ưu thế lai - Viện Di truyền
Nông nghiệp Việt Nam. Tại đây tôi đã nhận được sự giúp đỡ của Ban lãnh đạo Viện
Di truyền Nông nghiệp, Lãnh đạo và các cán bộ Bộ môn Đột biến và ưu thế lai
trong suốt q trình thực hiện đề tài nghiên cứu. Tơi xin chân thành cảm ơn những
sự giúp đỡ q báu đó.
Tơi xin gửi lời cảm ơn tới tập thể Lãnh đạo và các cán bộ công nhân viên
Ban Quản lý Quảng trường Ba Đình - Ban Quản lý Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh đã
tạo mọi điều kiện giúp đỡ tơi trong suốt q trình thực hiện luận án.
Tơi xin gửi lời cảm ơn tới Lãnh đạo Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam,
Tập thể các cán bộ và các thầy cô trong Ban Đào tạo Sau đại học, Viện Khoa học
Nơng nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ trong quá trình học tập nghiên cứu và
thực hiện luận án.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới Gia đình, người
thân và tồn thể bạn bè, đồng nghiệp đã cổ vũ, động viên, giúp đỡ tơi trong suốt q
trình học tập và nghiên cứu.
Hà Nội, ngày


tháng

năm 2014

Tác giả

Hoàng Xuân Lam


iii

MỤC LỤC
Lời cam đoan

i

Lời cảm ơn

ii

Mục lục

iii

Danh mục viết tắt

viii

Danh mục bảng


ix

Danh mục hình

xii

MỞ ĐẦU

1

1

Tính cấp thiết của đề tài

1

2

Mục đích, yêu cầu của đề tài

2

3

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn

3

CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU


5

1.1

Giới thiệu chung về lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium

5

1.1.1

Nguồn gốc, vị trí phân loại, giá trị kinh tế và giá trị sử dụng

5

1.1.2

Đặc điểm thực vật học của lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium

6

1.1.3

Yêu cầu ngoại cảnh của lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium

10

1.1.4

Cơ sở khoa học của việc nhập nội các giống lan lai


15

1.1.5

Cơ sở khoa học của việc chiếu sáng bổ sung

17

1.2

Tình hình sản xuất và tiêu thụ lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium
trên thế giới và ở Việt Nam

1.2.1

Tình hình sản xuất và tiêu thụ lan Cattleya, Dendrobium,
Oncidium trên thế giới

1.2.2

21

Tình hình nghiên cứu cây lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium trên
thế giới và ở Việt Nam

1.3.1

18

Tình hình sản xuất và tiêu thụ lan Cattleya, Dendrobium,

Oncidium ở Việt Nam

1.3

18

25

Tình hình nghiên cứu cây lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium trên
thế giới

25


iv
1.3.2

Tình hình nghiên cứu cây lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium ở
Việt Nam

CHƯƠNG 2 VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1

Vật liệu nghiên cứu

32
45
45

2.1.1


Giống

45

2.1.2

Giá thể

47

2.1.3

Phân bón lá

48

2.1.4

Các chất có khả năng điều tiết sinh trưởng

48

2.1.5

Chất có khả năng kích thích ra hoa

49

2.1.6


Các vật liệu khác

49

Nội dung nghiên cứu

49

2.2
2.2.1

Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển và tuyển chọn một số
giống lan lai nhập nội thuộc 3 chi Cattleya, Dendrobium,
Oncidium phù hợp với khu vực đồng bằng Bắc Bộ

2.2.2

49

Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật ở giai đoạn vườn ươm cho
các giống lan lai nhập nội thuộc 3 chi Cattleya, Dendrobium,
Oncidium đã được tuyển chọn

2.2.3

49

Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật ở giai đoạn vườn sản xuất
cho các giống lan lai nhập nội thuộc 3 chi Cattleya, Dendrobium,

Oncidium đã được tuyển chọn

2.2.4

50

Nghiên cứu một số biện pháp điều khiển ra hoa cho các giống lan
lai nhập nội thuộc 3 chi Cattleya, Dendrobium, Oncidium đã được
tuyển chọn

2.3
2.3.1

Phương pháp nghiên cứu và bố trí thí nghiệm

50
50

Phương pháp đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển và tuyển
chọn một số giống hoa lan lai nhập nội thuộc 3 chi Cattleya,

2.3.2

Dendrobium, Oncidium.

51

Các thí nghiệm về biện pháp kỹ thuật ở giai đoạn vườn ươm

52



v
2.3.3

Các thí nghiệm biện pháp kỹ thuật ở giai đoạn vườn sản xuất cho
các giống lan lai nhập nội thuộc 3 chi Cattleya, Dendrobium,
Oncidium đã được tuyển chọn.

2.3.4

54

Thí nghiệm nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật điều khiển ra
hoa cho các giống lan lai nhập nội thuộc 3 chi Cattleya,
Dendrobium, Oncidium được tuyển chọn

56

2.4

Các chỉ tiêu theo dõi

58

2.5

Các điều kiện, trang thiết bị áp dụng trong thí nghiệm

60


2.6

Xử lý số liệu

61

2.7

Địa điểm và thời gian thí nghiệm

61

CHƯƠNG 3 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

62

3.1

Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển và tuyển chọn một số
giống lan lai nhập nội thuộc 3 chi Cattleya, Dendrobium, Oncidium.

3.1.1

Một số đặc điểm sinh trưởng của các giống lan lai nhập nội thuộc 3
chi Cattleya, Dendrobium, Oncidium giai đoạn vườn ươm

3.1.2

77


Một số đặc điểm thực vật học của các giống lan nhập nội thuộc 3
chi Cattleya, Dendrobium, Oncidium

3.2

73

Điều tra nghiên cứu thành phần sâu, bệnh trên các giống lan lai
nhập nội thuộc 3 chi Cattleya, Dendrobium, Oncidium

3.1.6

70

Nghiên cứu đặc điểm về chất lượng hoa của các giống lan lai
nhập nội thuộc 3 chi Cattleya, Dendrobium, Oncidium

3.1.5

66

Nghiên cứu khả năng ra hoa của các giống lan lai nhập nội thuộc
3 chi Cattleya, Dendrobium, Oncidium

3.1.4

62

Một số đặc điểm sinh trưởng của các giống lan lai nhập nội thuộc

3 chi Cattleya, Dendrobium, Oncidium giai đoạn vườn sản xuất

3.1.3

62

81

Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật cho các giống lan lai nhập
nội thuộc 3 chi Cattleya, Dendrobium, Oncidium đã được tuyển
chọn ở giai đoạn vườn ươm

87


vi
3.2.1

Ảnh hưởng của thời vụ ra ngôi đến tỷ lệ sống, khả năng sinh
trưởng của các giống lan được tuyển chọn ở giai đoạn vườn ươm

3.2.2

Ảnh hưởng của giá thể đến tỷ lệ sống và khả năng sinh trưởng của
các giống lan được tuyển chọn ở giai đoạn vườn ươm

3.2.3

90


Ảnh hưởng của phân bón lá đến sinh trưởng của các giống lan
được tuyển chọn trong giai đoạn vườn ươm

3.2.4

87

94

Ảnh hưởng của chất điều tiết sinh trưởng đến tỷ lệ sống và khả
năng sinh trưởng của các giống lan được tuyển chọn trong giai
đoạn vườn ươm

3.3

Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật cho các giống lan đã được
tuyển chọn ở giai đoạn vườn sản xuất

3.3.1

118

Ảnh hưởng của thời gian xử lý chiếu sáng bổ sung đến sinh
trưởng, phát triển của lan Den5 và On1.

3.4.3

117

Ảnh hưởng của loại đèn chiếu sáng bổ sung đến khả năng ra hoa

và chất lượng hoa của lan Den5 và On1.

3.4.2

112

Nghiên cứu một số kỹ thuật điều khiển ra hoa cho các giống hoa lan
Cattleya, Dendrobium, Oncidium đã được tuyển chọn

3.4.1

106

Ảnh hưởng của phân bón lá đến khả năng sinh trưởng, phát triển
và chất lượng hoa giống lan Cat6.

3.4

101

Ảnh hưởng của giá thể đến khả năng sinh trưởng, phát triển và
chất lượng hoa giống lan On1.

3.3.3

101

Ảnh hưởng của biện pháp che sáng đến khả năng sinh trưởng,
phát triển và chất lượng hoa giống lan Den5


3.3.2

98

122

Nghiên cứu ảnh hưởng của thời gian xử lý chiếu sáng bổ sung kết
hợp che nilon đến khả năng ra hoa và chất lượng hoa của lan
Den5 và On1.

3.4.4

129

Nghiên cứu ảnh hưởng của chất kích thích ra hoa đến khả năng ra
hoa và chất lượng hoa giống lan Cat6

133


vii
3.4.5

Đánh giá hiệu quả kinh tế khi sử dụng các biện pháp kỹ thuật cho
các giống lan

KẾT LUẬN, ĐỀ NGHỊ

136
138


Kết luận

138

Đề nghị

139

Các cơng trình đã cơng bố liên quan đến luận án

140

Tài liệu tham khảo

141


viii

DANH MỤC VIẾT TẮT
ÁS TN

Ánh sáng tự nhiên

BA

6-benzyl adenine

Cs


Cộng sự

CT

Công thức

đ/c

đối chứng

FAO

Tổ chức lương thực và nông nghiệp Liên hiệp quốc
(Food and Agricultural Organization)

GA3

Gibberilin

IAA

Indolylacetic acid

IBA

Indole Butylic Acid

ITC


Trung tâm phát triển xuất khẩu của Liên Hợp Quốc

KT

Kinetin

MS

Môi trường cơ bản của Murashige và Skoog

NAA

α - naphthaleneaceticd

PCR

Phản ứng chuỗi trùng hợp (polymerase chain reaction)

PLBs

Thể tiền chồi (Protocorm-like body)

PVP

Poly viny pyrolydone

RAPD

Đa hình các đoạn ADN được nhân bội ngẫu nhiên
(Randomly Amplified Polymorphism DNA)


TB :

Trung bình

TDZ

Thidiazuron

TLB

Tỷ lệ bệnh

TNHH

Trách nhiệm hữu hạn


ix

DANH MỤC BẢNG
STT
3.1

Tên bảng

Trang

Đặc điểm sinh trưởng của các giống lan lai nhập nội giai đoạn vườn ươm
(Tháng 11/2006 - Văn Giang, Hưng Yên, cây con 8 tháng tuổi)


3.2

Đặc điểm sinh trưởng của các giống lan lai nhập nội giai đoạn vườn
sản xuất (Tháng 12/2009 - Văn Giang, Hưng Yên)

3.3

67

Khả năng ra hoa của các giống lan nghiên cứu (Tháng 12/2009 - Văn
Giang, Hưng Yên)

3.4

63

71

Một số đặc điểm về chất lượng hoa của các giống lan nghiên cứu
(Tháng 12/2009 - Văn Giang, Hưng Yên)

74

3.5

Thành phần sâu, bệnh hại trên các giống lan Cattleya nhập nội

78


3.6

Thành phần sâu, bệnh hại trên các giống lan Dendrobium nhập nội

79

3.7

Thành phần sâu, bệnh hại trên các giống lan Oncidium nhập nội

80

3.8

Một số đặc điểm thực vật học của giống lan Cattleya nhập nội

81

3.9

Một số đặc điểm thực vật học của giống lan Dendrobium nhập nội

82

3.10

Một số đặc điểm thực vật học của giống lan Oncidium nhập nội

83


3.11

Ảnh hưởng của thời vụ ra ngôi đến tỷ lệ sống và khả năng sinh trưởng
của các giống lan được tuyển chọn ở giai đoạn vườn ươm (Tháng
11/2006 - Văn Giang, Hưng Yên)

3.12

Ảnh hưởng của giá thể đến sinh trưởng của giống Cat6 được tuyển chọn
trong giai đoạn vườn ươm (Tháng 12/2006 - Văn Giang, Hưng Yên)

3.13

92

Ảnh hưởng của giá thể đến sinh trưởng của giống On1 được tuyển chọn
trong giai đoạn vườn ươm (Tháng 12/2006 - Văn Giang, Hưng Yên)

3.15

91

Ảnh hưởng của giá thể đến sinh trưởng của giống Den5 được tuyển chọn
trong giai đoạn vườn ươm (Tháng 12/2006 - Văn Giang, Hưng Yên)

3.14

88

93


Ảnh hưởng của phân bón lá đến sinh trưởng của giống lan Cat6 được
tuyển chọn trong giai đoạn vườn ươm (Tháng 12/2006 - Văn Giang,
Hưng Yên)

95


x

3.16

Ảnh hưởng của phân bón lá đến sinh trưởng của giống lan Den5 được
tuyển chọn trong giai đoạn vườn ươm (Tháng 12/2006 - Văn Giang,
Hưng Yên)

3.17

96

Ảnh hưởng của phân bón lá đến sinh trưởng của giống lan On1 được
tuyển chọn trong giai đoạn vườn ươm (Tháng 12/2006 - Văn Giang,
Hưng Yên)

3.18

97

Ảnh hưởng của chất điều tiết sinh trưởng đến tỷ lệ sống và khả năng
sinh trưởng của các giống lan đã tuyển chọn giai đoạn vườn ươm

(Tháng 12/2006 - Văn Giang, Hưng Yên)

3.19

Ảnh hưởng của biện pháp che sáng đến khả năng sinh trưởng của
giống lan Den5 (Tháng 7/2010 - Văn Giang, Hưng Yên)

3.20

114

Ảnh hưởng của một số loại phân bón lá đến chất lượng hoa giống lan
Cat6 (Tháng 12/2010 - Phú Thượng, Tây Hồ, Hà Nội)

3.28

112

Ảnh hưởng của một số loại phân bón lá đến khả năng ra hoa của giống
lan Cat6 (Tháng 12/2010 - Phú Thượng, Tây Hồ, Hà Nội)

3.27

110

Ảnh hưởng của một số loại phân bón lá đến sinh trưởng của giống lan
Cat6 (Tháng 12/2010 - Phú Thượng, Tây Hồ, Hà Nội)

3.26


108

Ảnh hưởng của giá thể đến chất lượng hoa giống lan On1 (Tháng
12/2010 - Phú Thượng, Tây Hồ, Hà Nội)

3.25

106

Ảnh hưởng của giá thể đến khả năng ra hoa của giống lan On1 (Tháng
12/2010 - Phú Thượng, Tây Hồ, Hà Nội)

3.24

104

Ảnh hưởng của giá thể đến sinh trưởng của lan On1 (Tháng 12/2010 Phú Thượng, Tây Hồ, Hà Nội)

3.23

103

Ảnh hưởng của biện pháp che sáng đến chất lượng hoa giống lan
Den5 (Tháng 7/2010 - Văn Giang, Hưng Yên)

3.22

102

Ảnh hưởng của biện pháp che sáng đến khả năng ra hoa của giống lan

Den5 (Tháng 7/2010 - Văn Giang, Hưng Yên)

3.21

99

116

Ảnh hưởng của loại đèn chiếu sáng bổ sung đến khả năng ra hoa của
lan Den5 và On1 (Tháng 3/2011 - Văn Giang, Hưng Yên)

119


xi

3.29

Ảnh hưởng của loại đèn chiếu sáng bổ sung đến chất lượng hoa giống
lan Den5 và On1 (Tháng 3/2011 - Văn Giang, Hưng Yên)

3.30

Ảnh hưởng của thời gian xử lý chiếu sáng bổ sung đến sinh trưởng
của lan Den5 và On1 (Tháng 3/2011 - Văn Giang, Hưng Yên)

3.31

134


Ảnh hưởng của chất kích thích ra hoa đến chất lượng hoa giống lan
Cat6 (Tháng 3/2011 - Phú Thượng, Tây Hồ, Hà Nội)

3.37

131

Ảnh hưởng của chất kích thích ra hoa đến khả năng ra hoa giống lan Cat6
(Tháng 3/2011 - Phú Thượng, Tây Hồ, Hà Nội)

3.36

130

Ảnh hưởng của thời gian xử lý chiếu sáng bổ sung kết hợp che nilon đến
chất lượng hoa của lan Den5 và On1 (Tháng 3/2011 - Văn Giang, HY)

3.35

127

Ảnh hưởng của thời gian xử lý chiếu sáng bổ sung kết hợp che nilon đến
khả năng hoa của lan Den5 và On1 (Tháng 3/2011 - Văn Giang, HY)

3.34

125

Ảnh hưởng của thời gian xử lý chiếu sáng bổ sung đến chất lượng hoa
giống lan Den5 và On1 (Tháng 3/2011 - Văn Giang, Hưng Yên)


3.33

123

Ảnh hưởng của thời gian xử lý chiếu sáng bổ sung đến khả năng ra hoa
của giống lan Den5 và On1 (Tháng 3/2011 - Văn Giang, Hưng Yên)

3.32

121

135

Đánh giá hiệu quả kinh tế khi sử dụng các biện pháp kỹ thuật cho các
giống lan

137


xii

DANH MỤC HÌNH
STT

Tên hình

Trang

1.1


Hình ảnh chung về cây lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium

2.1

Các giống lan Cattleya nghiên cứu

45

2.2

Các giống lan Dendrobium nghiên cứu

46

2.3

Các giống lan Oncidium nghiên cứu

47

3.1

Tỷ lệ sống của các giống lan lai nhập nội trong giai đoạn vườn ươm

64

3.2

Số nhánh/cây của các giống lan lai nhập nội giai đoạn vườn sản xuất


69

3.3

Cây lan Cat6 (Cattleya haadyai delight) ở các giai đoạn sinh trưởng,
phát triển

3.4

103

Ảnh hưởng của giá thể đến khả năng ra hoa và số hoa hữu hiệu của
giống lan On1

3.12

100

Ảnh hưởng của chế độ che sáng đến tỷ lệ ra hoa và độ bền tự nhiên
của lan Den5

3.11

98

Ảnh hưởng của chất điều tiết sinh trưởng đến tỷ lệ sống của các giống
lan đã tuyển chọn giai đoạn vườn ươm

3.10


94

Ảnh hưởng của phân bón lá đến chiều cao cây của các giống lan tuyển
chọn trong giai đoạn vườn ươm

3.9

89

Ảnh hưởng của giá thể đến tỷ lệ sống của các giống lan tuyển chọn
giai đoạn vườn ươm

3.8

86

Ảnh hưởng của thời vụ ra ngôi đến tỷ lệ sống của các giống lan tuyển
chọn giai đoạn vườn ươm

3.7

85

Cây lan On1 (Oncidium Aloha Iwanaga) ở các giai đoạn sinh trưởng,
phát triển

3.6

84


Cây lan Den5 (Dendrobium cherry red) ở các giai đoạn sinh trưởng,
phát triển

3.5

9

109

Ảnh hưởng của loại đèn chiếu sáng bổ sung đến tỷ lệ ra hoa của lan
Den5 và On1

120


xiii
3.13

Ảnh hưởng của thời gian xử lý chiếu sáng bổ sung đến tỷ lệ ra hoa của
lan Den5 và On1

3.14

Ảnh hưởng của thời gian xử lý chiếu sáng bổ sung đến độ bền tự
nhiên của giống lan Den5 và On1

3.15

126

128

Ảnh hưởng của thời gian xử lý chiếu sáng bổ sung kết hợp với che
nilon đến tỷ lệ ra hoa của giống lan Den5 và On1

132


1

MỞ ĐẦU
1

Tính cấp thiết của đề tài
Hoa đóng một vai trò quan trọng trong đời sống con người. Hoa là một loại

sản phẩm đặc biệt, vừa mang giá trị kinh tế lại vừa mang giá trị tinh thần. Khi xã
hội ngày càng phát triển, cuộc sống con người ngày một được nâng cao thì nhu cầu
về hoa địi hỏi ngày càng nhiều. Trong quá trình lịch sử phát triển, hoa - cây cảnh
ln gắn liền với tình cảm con người, tập quán và bản sắc dân tộc.
Trong các loại hoa được trồng phổ biến, hoa lan được biết đến như một lồi
hoa khơng chỉ ở vẻ đẹp, hương thơm, màu sắc đa dạng mà cịn có giá trị kinh tế cao.
Đến nay loài người đã biết được trên 750 chi với 35000 loài lan tự nhiên và 75000
giống lan do kết quả chọn lọc và lai tạo [33].
Trên thế giới, một số nước phát triển như Pháp, Mỹ, Hà Lan, Thái Lan,
Trung Quốc…đã và đang ứng dụng những công nghệ tiên tiến trong việc nghiên
cứu và lai tạo ra những giống lan mới có hương thơm và màu sắc đa dạng nhằm đáp
ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường, đồng thời cũng đem lại nguồn lợi nhuận
kinh tế đáng kể cho các nước này.
Việt Nam với khoảng 1003 lồi phong lan hiện có [33], đây là nguồn tài

ngun thực vật vô cùng phong phú phục vụ tốt cho công tác chọn tạo các giống
hoa lan mới. Tuy nhiên, hầu hết các loài lan này chỉ được khai thác và nuôi trồng
trong điều kiện tự nhiên, chưa được áp dụng các biện pháp kỹ thuật nên năng suất,
chất lượng hoa không cao, chưa đáp ứng được nhu cầu thị hiếu người tiêu dùng.
Trong khi các giống lan nhập nội lại có các ưu điểm như sinh trưởng, phát triển
khỏe, sản lượng hoa cao, chất lượng hoa tốt: hoa to, màu sắc đẹp, đa dạng, độ bền
hoa kéo dài và điều khiển ra hoa được vào các dịp lễ Tết, nên đã mang lại hiệu quả
cao cho người trồng lan.
Mặt khác, với điều kiện xã hội và điều kiện tự nhiên thuận lợi, cùng nhiều
nguồn nguyên liệu sẵn có làm giá thể tốt cho cây lan sinh trưởng, phát triển. Việt
Nam có thể trở thành nước sản xuất hoa lan lớn trong khu vực, tập trung theo hai


2
hướng là sản xuất ở quy mô công nghiệp các lồi lan mới lai tạo hoặc nhập nội (lan
cơng nghiệp) và phát triển các loài lan bản địa. Bởi vậy bên cạnh việc khai thác các
nguồn gen quý, cần phải nhập nội và tuyển chọn những giống lan mới phù hợp với
yêu cầu sản xuất và thị hiếu người tiêu dùng.
Cattleya, Dendrobium, Oncidium là những loài lan đẹp được thị trường ưa
chuộng. Nó hấp dẫn người tiêu dùng về màu sắc đa dạng, hương thơm quyến rũ và
đặc biệt thu hút các nhà sản xuất kinh doanh bởi độ bền của hoa. Tuy nhiên, thực tế
sản xuất những loài lan trên ở Việt Nam cịn gặp nhiều khó khăn. Lan Cattleya,
Dendrobium, Oncidium rất phù hợp với khí hậu khu vực phía Nam do thời tiết
quanh năm ấm áp, cường độ ánh sáng lớn và độ dài chiếu sáng thích hợp cho cây
sinh trưởng phát triển, cịn khu vực phía Bắc điều kiện khí hậu khơng được thuận
lợi, do mùa hè nhiệt độ cao (33 - 380C), độ ẩm lớn và cường độ ánh sáng mạnh đã
ảnh hưởng không tốt đến sinh trưởng của cây, làm cây dễ bị cháy lá, tỷ lệ nhiễm
bệnh thối nhũn cao. Về mùa đông nhiệt độ lại quá thấp, cường độ ánh sáng yếu, thời
gian chiếu sáng trong ngày ngắn nên cũng không thuận lợi cây cho sinh trưởng,
phát triển và ra hoa. Mặt khác, do thiếu giống tốt, kỹ thuật chưa đồng bộ, chưa có

quy trình chăm sóc phù hợp… nên việc sản xuất chưa mang lại hiệu quả cao, số
lượng và chất lượng hoa lan chưa đáp ứng được thị hiếu người tiêu dùng, trong khi
nhu cầu sử dụng các loài lan trên là rất cao. Nhằm góp phần khắc phục hạn chế này,
tạo điều kiện cho cây hoa lan nói chung và lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium nói
riêng phát triển có hiệu quả, đề tài đã tiến hành: “Nghiên cứu khả năng sinh trưởng,
phát triển và biện pháp kỹ thuật nhằm tăng năng suất, chất lượng giống hoa phong
lan nhập nội (Cattleya, Dendrobium, Oncidium) cho miền Bắc Việt Nam”.
2

Mục đích, yêu cầu của đề tài

2.1

Mục đích của đề tài
- Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng, phát triển của một số giống lan lai nhập

nội thuộc chi Cattleya, Dendrobium, Oncidium nhằm tuyển chọn được những giống
lan lai mới có triển vọng, phù hợp với khu vực đồng bằng Bắc Bộ và các vùng phụ
cận có điều kiện sinh thái tương tự.


3
- Xác định được ảnh hưởng của các điều kiện ni trồng và các yếu tố kỹ
thuật tới q trình sinh trưởng, phát triển, ra hoa của một số giống lan lai nhập nội
thuộc chi Cattleya, Dendrobium, Oncidium, đề xuất được các biện pháp kỹ thuật
phù hợp, áp dụng có hiệu quả cho sản xuất góp phần phát triển nghề trồng lan ở
đồng bằng Bắc Bộ.
2.2

Yêu cầu của đề tài

- Đánh giá được khả năng thích nghi của các lồi lan nhập nội thuộc 3 chi

Catlleya, Dendrobium và Oncidium (khả năng sống, khả năng sinh trưởng phát
triển) ở giai đoạn vườn ươm và vườn sản xuất, nhằm tuyển chọn một số giống lan
lai mới có triển vọng, phù hợp với điều kiện sinh thái khu vực đồng bắc Bắc Bộ.
- Nghiên cứu được ảnh hưởng của điều kiện nuôi trồng (giá thể, phân bón,
chế độ che sáng, điều khiển ra hoa) đến khả năng sinh trưởng phát triển của các loài
lan lai đã được tuyển chọn, nhằm xác định các biện pháp kỹ thuật phù hợp, đạt năng
suất chất lượng hoa cao cho các loài lan này.
3

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn

3.1

Ý nghĩa khoa học
- Kết quả nghiên cứu của đề tài đã cung cấp các dẫn liệu khoa học về các chỉ

tiêu cơ bản cho một giống lan đạt năng suất chất lượng cao cũng như ảnh hưởng của
các điều kiện nuôi trồng (nhiệt độ, ánh sáng, giá thể, phân bón,...) đến sinh trưởng,
phát triển, sự hình thành hoa và chất lượng hoa của các giống lan Cattleya,
Dendrobium, Oncidium trong điều kiện khu vực đồng bằng Bắc Bộ.
- Kết quả nghiên cứu cũng là tài liệu tham khảo có giá trị cho cơng tác giảng
dạy, nghiên cứu và sản xuất về cây hoa lan nói chung cũng như lan Cattleya,
Dendrobium, Oncidium nói riêng.
3.2

Ý nghĩa thực tiễn
- Đã giới thiệu được cho sản xuất 8 giống lan lai nhập nội thuộc 3 chi


Cattleya, Dendrobium, Oncidium thích nghi với điều kiện sinh thái khu vực đồng
bằng Bắc Bộ, có tính ổn định, sinh trưởng, phát triển tốt đáp ứng yêu cầu tuyển
chọn những giống lan mới cho sản xuất.


4
- Đã đề xuất được các biện pháp kỹ thuật nuôi trồng làm tăng khả năng sinh
trưởng, phát triển, tăng tỷ lệ ra hoa cho các giống lan tuyển chọn. Các biện pháp kỹ
thuật có tính khả thi cao, có khả năng ứng dụng cho sản xuất đại trà đem lại hiệu
quả thiết thực cho người trồng lan.


5

CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1

Giới thiệu chung về lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium

1.1.1 Nguồn gốc, vị trí phân loại, giá trị kinh tế và giá trị sử dụng
Theo Nguyễn Tiến Bân [2], Trần Hợp [11], Koopowitz,- H [92] trong hệ
thống phân loại thực vật, cây hoa Lan (Orchidaceae) thuộc họ Phong Lan
(Orchidaceae), bộ Lan (Orchidales), phân lớp Hành (Lilidae), lớp đơn tử diệp - một
lá mầm (Monocotyledone), thuộc ngành Ngọc Lan, thực vật hạt kín
(Mangoliophyta). Họ Lan là họ có số lượng loài lớn đứng thứ hai sau họ Cúc,
khoảng 25.000 - 35.000 loài phân bố từ 680 vĩ Bắc đến 560 vĩ Nam, nghĩa là từ gần
cực Bắc như Thụy Điển, Alaska xuống tận các đảo cuối cùng cực Nam ở Australia
[63], [64], [66], [72], [75], [114].
Chi Cattleya (Cát lan) gồm khoảng 65 lồi ngun thuỷ và vơ số lồi lai

trong cùng một giống hay với giống khác. Chúng có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới
châu Mỹ, phần lớn ở vùng núi, độ cao từ 600 - 1800 m. Năm 1818 được các nhà
thám hiểm mang về Anh Quốc và nhà thực vật học John Lindley lấy tên Cattleya để
vinh danh William Cattley, một nhà nông học đã thành công trong việc nuôi lan tại
Anh Quốc. Cattleya được gọi là nữ hoàng của các loài lan bởi vẻ đẹp đa dạng và
hương thơm quyến rũ. Hiện nay Cattleya đã và đang được gây trồng trên khắp thế
giới. Ở Việt Nam, Cattleya cũng là loài lan phổ biến, được người sản xuất và người
tiêu dùng rất ưa chuộng [46], [59].
Chi Dendrobium (lan Hoàng Thảo) là chi lớn nhất trong họ Lan, có khoảng
hơn 1.600 lồi, phân bố trải dài từ Triều Tiên, Nhật Bản, Indonexia... đến Úc. Ở
Việt Nam ghi nhận được trên 200 lồi lan Dendrobium, gần đây có thêm nhiều lồi
được phát hiện và mơ tả. Các lồi lan Dendrobium có mặt ở nhiều vùng sinh thái
trong cả nước [94].
Chi Oncidium (Vũ Nữ) gồm khoảng 400 - 600 loài xuất xứ từ châu Mỹ và vùng
cận nhiệt đới. Chúng có thể được tìm thấy từ Florida đến Bahamas, ở quần đảo Caribê


6
hay phía nam Mexico, trung và nam Mỹ đến tận Argentina [122].
Về mặt kinh tế, Hiệp hội hoa lan Quốc tế đã thống kê, ở các nước xuất khẩu
lan lớn như Thái Lan, Đài Loan, Hà Lan, Úc, Nhật Bản,…doanh thu từ loại cây này
đạt vài trăm triệu USD/ năm. Cịn ở Việt Nam, theo tính tốn của các hộ trồng lan,
với phong lan cắt cành loài Dendrobium và Mokara, mỗi ha đất trồng có thể cho thu
nhập 500 triệu- 1 tỷ đồng/năm, cao hơn nhiều lần so với trồng lúa và một số hoa
màu khác [53]. Ngoài ra, nếu lan được dùng cho xuất khẩu thì lợi nhuận thu được
cịn tăng lên nhiều lần. Ngồi phương diện thẩm mỹ và kinh tế, cây lan cịn có nhiều
giá trị khác. Nhiều lồi lan cịn dùng để tinh chiết tinh dầu phục vụ cho ngành mỹ
phẩm, nước hoa, bánh kẹo và chữa bệnh. Với giống Anoectochilus cịn gọi là “Jewel
Orchids” thì lá được dùng làm rau, một món ăn quen thuộc của người Malaysia và
Indonesia. Một số loài thuộc chi Cattleya giả hành và lá được dùng làm trà, thuốc.

Thổ dân Niu Ghinê dùng Dendrobium utile để dệt làm kiềng đeo tay như một thứ
đồ trang sức,...[31]. Một số loài trong chi lan Hoàng Thảo (Dendrobium) như Thạch
Hộc, Ngọc Vạn Vàng cịn được dùng làm thuốc chữa sốt nóng, kém ăn, khơ cổ,
giảm thị lực,… vì chúng chứa nhiều alkaloid có giá trị chữa bệnh [3]. Người dân
Philippin, Indonexia còn lấy sợi trong thân của các loài thuộc giống Dendrobium để
đan rổ phục vụ cho sinh hoạt đời sống [31].
1.1.2 Đặc điểm thực vật học của lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium
1.1.2.1 Rễ
Rễ lan Cattleya thuộc loại rễ chùm, có màu trắng khi còn non và chuyển sang
màu xanh xám khi trưởng thành, có lớp sừng bóng bên ngồi giúp rễ đâm sâu vào giá
thể cứng và bảo vệ rễ khỏi các loài côn trùng cắn phá. Rễ lan Cattleya lớn hơn rễ lan
Hoàng Thảo (Dendrobium) và nhỏ hơn một số loài lan khác như lan Hồ Điệp
(Phalaenopsis), lan Đai Châu (Rhynchostylis)... Rễ lan Cattleya mọc từ giả hành,
bám chặt vào giá thể, có khả năng hút nước và dinh dưỡng tốt, khả năng tái sinh
mạnh, khả năng phát triển chiều dài rễ ở mức trung bình [25], [28].
Rễ lan Dendrobium cũng thuộc rễ chùm, được hình thành từ các đốt thân
chính (thân ngầm), rễ có khả năng tái sinh mạnh, hút nước và dinh dưỡng tốt, ngoài


7
ra chúng cịn có khả năng quang hợp. Để phù hợp với các điều kiện sống khác nhau,
rễ lan Dendrobium có sự đa dạng về hình thái và cấu trúc. Các lồi Dendrobium
sống hoại thì rễ có dạng búi nhỏ dày đặc các vòi hút ngắn, hút chất dinh dưỡng từ
xác thực vật. Nhiều lồi lại có rễ đan thành búi chằng chịt, đây là nơi thu gom mùn
của vỏ cây để làm nguồn dự trữ chất dinh dưỡng [11], [24].
Rễ Oncidium thuộc loại rễ chùm, mọc ra từ giả hành. Rễ phát triển rất mạnh,
có nhiều rễ phụ. Rễ Oncidium có màu trắng sáng, nhỏ hơn so với rễ Dendrobium
hay Cattleya. Rễ có khả năng hút nước và dinh dưỡng tốt, khả năng tái sinh mạnh.
Nghiên cứu đặc điểm về rễ của các giống lan Cattleya, Dendrobium,
Oncidium cho thấy chúng có đặc điểm chung là hệ thống rễ chùm có khả năng phát

triển và tái sinh mạnh, do vậy trong sản xuất cần sử dụng các loại giá thể có độ
thống, độ xốp phù hợp mà vẫn đảm bảo giữ ẩm tốt.
1.1.2.2 Thân
Cattleya là lồi phụ sinh, thuộc nhóm đa thân. Thân có giả hành cao trung
bình, trịn hay hơi dẹp, thường to mập ở giữa, hai đầu hẹp lại. Các giả hành hơi khít
nhau, lúc non có bẹ màu xanh bọc lại, lúc già các bẹ khô trở nên có màu trắng bạc.
Ở mỗi đỉnh của giả hành có 1-2 lá, khơng có bẹ lá [28].
Dendrobium là lan đa thân, thân dài được tạo bởi nhiều đốt, trên các đốt có
bẹ lá bao bọc và mỗi đốt có một mầm ngủ. Mầm ngủ có khả năng tái sinh thành một
cá thể mới. Các đốt thân cũng là nơi mọc ra các chồi hoa. Đốt thân Dendrobium rất
phong phú về hình dạng, hình trụ, hình trám, có múi hay dẹt, cong. Dendrobium
vừa có thân thật, vừa có giả hành. Giả hành chứa diệp lục, dự trữ nước và chất dinh
dưỡng, đa số có màu xanh bóng nên có thể quang hợp [24].
Oncidium cũng là lồi lan đa thân, có thân là những giả hành to hoặc nhỏ,
phía trên có 1 lá hoặc 2 lá tùy giống. Phần lớn Oncidium có giả hành hình bầu dục,
xốp, một số lại nhỏ và cứng. Giả hành cũng đóng vai trị là nơi dự trữ nước và dinh
dưỡng cho cây. Mặt khác, giả hành có khả năng tái sinh mạnh, do vậy có thể nhân
giống Oncidium bằng phương pháp tách chiết [31].


8
1.1.2.3 Lá
Lan Cattleya có lá dày, to, màu xanh đậm, dai và bền, mọc ở đỉnh giả hành.
Tuổi thọ của lá khoảng từ 1,5 - 2 năm. Các giống khác nhau có kích thước lá khác
nhau. Căn cứ vào đặc điểm thân, lá, người ta chia lan Cattleya thành 2 nhóm chính:
- Nhóm 1 lá: Trên mỗi giả hành mang 1 lá duy nhất ở đỉnh. Giai đoạn nhỏ,
còn non có thể có 2 - 3 lá bao lấy giả hành. Khi cây lớn các lá bao khơ và chết.
Nhóm Cattleya 1 lá thường có hoa to hơn nhưng số lượng ít hơn từ 1 - 6 hoa có mơi
sặc sỡ, độ bền cao.
- Nhóm 2 lá: Trên mỗi giả hành mang 2 lá ở đỉnh, cá biệt có giả hành mang 3

lá. Nhóm này thường có nhiều hoa hơn (hoa chùm), tuy nhiên hoa nhỏ hơn, môi nhỏ
và dày hơn, độ bền hoa cũng kém hơn nhóm Cattleya 1 lá [28].
Dendrobium cũng như hầu hết các loài phong lan đều là cây tự dưỡng, có hệ
thống lá phát triển rất đầy đủ. Lá có nhiều hình thái khác nhau như mỏng mềm, dai
cứng, mọng nước..., có loại lá dẹt, lá dài hoặc hình trụ. Phiến lá thường có màu
xanh bóng, đơi khi hai mặt lá có màu khác nhau (thường mặt dưới lá có màu xanh
đậm hay tía), mặt trên lại khảm thêm nhiều màu sặc sỡ [11].
Lan Oncidium có 1 đến 3 lá mọc trên giả hành. Tuỳ theo giống có lá dày và
cứng như tai lừa (Onc. Mule ear) hoặc dài và mềm như nhiều giống khác. Lá có
màu xanh đậm hoặc nhạt, ngắn, to hoặc thn dài. Lá cũng có kích thước khác nhau
tuỳ giống, có thể ngắn vài cm đến 30 cm [60], [122].
1.1.2.4 Hoa
Hoa lan Cattleya có 3 cánh đài hầu như bằng nhau, và hai cánh bên ln to
hơn cánh đài, có khi rất to. Môi to, 3 thuỳ với thuỳ bên rộng lớn có mép cong về trên
che kín trụ, thuỳ giữa trải ra rộng lớn, mép nhăn hay gợn sóng, đơi khi không phân
biệt được 3 thuỳ rõ rệt. Trụ khá cao, hơi cong, đầu trụ là nhị đực có nắp che. Bao
phấn gồm 2 buồng, 4 khối phấn xếp thành từng cặp, phấn khối có hình đĩa màu vàng,
mỗi cái có một vỉ phấn cong nhỏ. Mơi lan Cattleya có màu sắc hết sức đa dạng và
mùi thơm quyến rũ. Tuy nhiên độ bền của lan Cattleya thường ngắn hơn nhiều loài
lan khác, từ 1 - 3 tuần tuỳ giống. Cuống hoa mọc ở đỉnh sinh trưởng (đầu mút của giả


9
hành, phía trong lá), mỗi giả hành chỉ có một cuống hoa. Mỗi cành hoa có 1 - 6 hoa
với nhóm 1 lá và 5 - 15 hoa với nhóm 2 lá. Hoa có khả năng đậu quả tốt [53].
Dendrobium có hoa mọc từ thân thành từng chùm hay từng hoa đơn. Các
chồi hoa có thể mọc trên các đốt thân mới hoặc cũ. Vị trí của hoa trên thân cũng
biến đổi, có thể từ các nách lá hay từ các mắt ngủ trên thân gần ngọn, cũng có thể
trên ngọn cây. Hoa có thể rủ xuống hay thẳng đứng. Hoa Dendrobium có dạng
chùm, bơng hay chuỳ mang nhiều hoa dày đặc. Dendrobium có số lượng cành hoa

nhiều hơn bất kỳ loại lan nào khác. Một thân có thể có từ 1 - 4 cành hoa, mỗi cành
mang từ 5 - 16 hoa tuỳ giống, độ tuổi của cây và điều kiện chăm sóc. Bên trong hoa
có cột nhị, nhuỵ nằm chính giữa hoa, mang phần đực ở phía trên và phần cái (đầu
nhụy ở mặt trước), hốc phấn lõm lại, mang khối phấn thường song song với bao
phấn. Khối phấn gồm tồn bộ hạt phấn dính lại với nhau, rất cứng do tinh bột, sáp
và chất sừng cấu thành. Hoa có khả năng đậu quả rất cao. Màu sắc của hoa rất
phong phú và độ bền dài, trung bình từ 1 - 2 tháng [31].

Cattleya
Dendrobium
Oncidium
Hình 1.1. Hình ảnh chung về cây lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium
(Nguồn: Internet)


10
Các giống lan Oncidium có hình dạng hoa gần giống nhau nhưng có màu sắc,
kích thước và một vài đặc điểm nhỏ khác nhau. Hầu hết hoa Oncidium có màu vàng
hay màu nâu, một vài lồi có màu đỏ hoặc nâu sẫm. Độ dài cành hoa có những
giống dài 50 - 60 cm như Onc. falcipetalum, Onc. carthagenense, Onc. divaricatum
v.v… và cũng có những giống cành hoa ngắn như Onc. cheirophorum. Oncidium
thường nở hoa vào mùa xuân hay mùa hè, cũng có những cây nở vào mùa thu. Mỗi
giị mang từ 30 đến 100 hoa và có nhiều giống hoa lớn đến 4 - 5 cm [60], [122].
1.1.2.5 Quả
Quả lan nói chung và 3 lồi lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium nói riêng
thuộc loại quả nang, nở ra theo 3 - 6 đường nứt dọc. Có dạng từ quả cải dài đến
dạng hình trụ ngắn, phình ở giữa. Khi chín, quả nở ra và mảnh vỏ cịn dính lại với
nhau ở phía đỉnh và phía gốc. Ở một số lồi khi quả chín nứt theo 1 - 2 khía dọc,
thậm chí khơng nứt ra mà hạt chỉ ra khỏi vỏ khi vỏ này bị mục nát [2].
1.1.2.6 Hạt

Hạt lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium rất nhiều, nhỏ li ti, khối lượng toàn
bộ hạt trong một quả chỉ bằng một phần mười đến một phần nghìn milligram. Hạt
có màu trắng khi cịn non và màu nâu vàng khi chín. Hạt chỉ cấu tạo bởi một khối
chưa phân hoá, trên một mạng lưới nhỏ, xốp, chứa đầy khơng khí và khơng chứa
dinh dưỡng, sau 2 - 18 tháng hạt mới chín. Hạt lan rất khó nảy mầm trong điều kiện
tự nhiên nhưng nảy mầm tốt trong mơi trường nhân tạo (mơi trường invitro). Tuy
nhiên, lồi lan vẫn sinh sơi và phát triển vì có một số hạt đã gặp được loài nấm cộng
sinh hỗ trợ các chất dinh dưỡng để cây lan con lớn dần đến khi bộ rễ và lá phát triển
để có thể tự nuôi sống bản thân chúng [33].
1.1.3 Yêu cầu ngoại cảnh của lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium
Lan Cattleya, Dendrobium, Oncidium yêu cầu một số điều kiện ngoại cảnh
như nhiệt độ, ẩm độ, ánh sáng, giá thể trồng, dinh dưỡng... phù hợp để sinh trưởng,
phát triển. Việc nắm vững những yêu cầu điều kiện ngoại cảnh sẽ giúp người trồng
lan có cơ sở để đưa ra các biện pháp kỹ thuật nuôi trồng, sản xuất lan trong điều
kiện cụ thể của từng vùng nhằm đem lại hiệu quả cao nhất