ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ HẰNG

XÂY DỰNG BỘ HỒ SƠ TƯ LIỆU VỀ NHÂN VẬT LỊCH SỬ
VIỆT NAM LỚP 11 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THƠNG

KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP
NGÀNH SƯ PHẠM LỊCH SỬ

Hà Nội 5/2018



ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

XÂY DỰNG BỘ HỒ SƠ TƯ LIỆU VỀ NHÂN VẬT LỊCH SỬ
VIỆT NAM LỚP 11 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THƠNG

KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP
NGÀNH SƯ PHẠM LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: TS. Đoàn Nguyệt Linh
Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Hằng

Hà Nội 5/2018


LỜI CẢM ƠN

Trong q trình hồn thành khóa luận này, tôi đã nhận được những giúp
đỡ vô cùng quý báu của các tập thể và cá nhân.
Tôi xin được bày tỏ lịng biết ơn tới TS. Đồn Nguyệt Linh đã tận tâm giúp
đỡ, hướng dẫn tôi trực tiếp trong quá trình hồn thành khóa luận này!
Tơi xin chân thành cảm ơn tập thể các giảng viên của Trường Đại học
Giáo Dục – ĐHQGHN đã tạo mọi điều kiện cho chúng tơi được học tập, nghiên
cứu và hồn thành khố luận!
Tơi xin chân thành cảm ơn trường THPT Chuyên Ngoại ngữ, đặc biệt là
Th.S Lê Thị Loan, T.S Vũ Ánh Tuyết cùng các em học sinh đã giúp đỡ tôi rất
nhiều trong quá trình kiến tập, thực tập và thử nghiệm sư phạm để tơi có thể
hồn thành khóa luận này!
Mặc dù đã có nhiều cố gắng để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất,
song do hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm nên không thể tránh khỏi những
thiếu sót mà tơi khơng thấy hết được. Tơi rất mong nhận được sự góp ý của q
thầy cơ và các bạn sinh viên để khóa này được hồn chỉnh hơn!
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội ngày 23 tháng 05 năm 2018

Sinh viên thực hiện

Nguyễn Thị Hằng


DANH MỤC NHỮNG CỤM TỪ VIẾT TẮT
TT

Chữ viết tắt

Đọc là


1

DHLS

Dạy học lịch sử

2

GV

Giáo viên

3

HS

Học sinh

4

PGS

Phó giáo sư

5

NXB

Nhà xuất bản


6

SGK

Sách giáo khoa

7

THPT

Trung học phổ thông


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Tên bảng

Trang

Bảng 1.1 Khó khăn của thầy cơ trong q trình giảng dạy mơn Lịch sử

27

Bảng 2.1 Bảng thống kê tên và bài học phần Lịch sử Việt Nam lớp 11

41

(1858-1918)
Bảng 2.2 Bảng thống kê nhân vật lịch sử trong chương trình lịch sử Việt
Nam lớp 11 ở trường THPT


47


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Tên biểu đồ

Trang

Biểu đồ 1.1 Tỷ lệ mức độ cần thiết của việc sử dụng nguồn tài liệu ngồi

26

SGK vào chương trình dạy học Lịch sử ở THPT.
Biểu đồ 1.2 Mức độ cần thiết của việc sử dụng bộ hồ sơ tư liệu nhân vật

28

lịch sử trong dạy học lịch sử.
Biểu đồ 1.3 Tỷ lệ hứng thú của học sinh đối với môn lịch sử.

31

Biểu đồ 1.4 Tỷ lệ mong muốn của học sinh học lịch sử thơng qua các

32

nguồn tài liệu ngồi SGK .


DANH MỤC HÌNH ẢNH

Tên hình ảnh

Trang

Hình 1.1 Chân dung Nguyễn Tri Phương

14

Hình 1.2 Quan phục của khâm sai đại thần Nguyễn Tri Phương bị quân

14

Pháp lấy sau khi họ chiếm thành Hà Nội. Hiện vật của Bảo tàng Quân sự
Pháp tại Les Invalides
Hình 1.3 Vua Hàm Nghi và những tác phẩm điêu khắc (ảnh chụp năm 1935

15

tại biệt thự Gia Long. EL Biar Alger)
Hình 2.1 Chân dung Phan Bội Châu

49

Hình 2.2 Chân dung Phan Bội Châu khi cịn trẻ

49

Hình 2.3 Phan Bội Châu cùng bạn bè bên cầu Hữu Biệt (nay là cầu Mượu
thuộc xã Nam Giang, huyện Nam Đàn) năm 1905 trước khi sang Nhật


50

Hình 2.4 Phan Bội Châu (phải) và Cường Để (trái)

51

Hình 2.5 Tấm bia bút tích của Phan Bội Châu tháng 3/1918 ở Nhật Bản

51

Hình 2.6 Phan Bội Châu trong bộ áo tù

52

Hình 2.7 Sách về cuộc đời cụ Phan Bội Châu (1867-1940) là một danh sĩ
và là nhà cách mạng Việt Nam, hoạt động trong thời kỳ Pháp thuộc

52

Hình 2.8 Khu lưu trữ các hình ảnh, hiện vật về hoạt động phong trào Đông
Du của Phan Bội Châu

53

Hình 2.9 Nhật hồng viếng thăm khu tưởng niệm cụ Phan

53

Hình 2.10 Đăng nhập Facebook và tiến hành tạo trang


66


Hình 2.11 Chọn dạng Fanpage Facebook

67

Hình 2.12 Đặt tên cho trang

67

Hình 2.13 Cập nhật ảnh đại diện của trang

68

Hình 2.14 Cập nhật ảnh bìa cho trang

68

Hình 2.15 Mời bạn bè theo dõi trang

69

Hình 2.16 Chỉnh sửa và bổ sung thơng tin cho trang

70

Hình 2.17 Mơ tả ngắn về trang

70


Hình 2.18 Bắt đầu tạo hồ sơ nhân vật lịch sử

71

Hình 2.19 Tiến hành tạo và lập các album ảnh lưu giữ hồ sơ tư liệu nhân

71

vật lịch sử
Hình 2.20 Tải ảnh lên bằng các thư mục lưu sẵn trong laptop

72

Hình 2.21 Đặt tên cho album và mơ tả ngắn

72

Hình 2.22 Fanpage hoàn thiện

73


DANH MỤC SƠ ĐỒ
Tên sơ đồ

Trang

Sơ đồ 2.1 Quy trình xây dựng bộ hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử Việt Nam


45

lớp 11 ở THPT
Sơ đồ 2.2 Sơ đồ xây dựng Website tổng quát

60

Sơ đồ 2.3 Sơ đồ xây dựng Fanpage trên mạng xã hội Facebook

65


MỞ ĐẦU
1

Lý do chọn đề tài ..............................................................................................1

2

Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...............................................................................3

3

Mục đích nghiên cứu........................................................................................7

4

Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................8

5


Phạm vi nghiên cứu..........................................................................................8

6

Phương pháp nghiên cứu ................................................................................8

7

Đóng góp của đề tài ..........................................................................................9

8

Bố cục của khóa luận .......................................................................................9

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG HỒ
SƠ TƯ LIỆU VỀ NHÂN VẬT LỊCH SỬ DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG
THPT. ........................................................................................................................10
1.1 Cở sở lý luận .......................................................................................................10
1.1.1 Các khái niệm về hồ sơ tư liệu và hồ sơ tư liệu về nhân vật lịch sử..............10
1.1.1.1

Hồ sơ ........................................................................................................10

1.1.1.2

Hồ sơ tư liệu ................................................................................................11

1.1.1.3 Hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử... ...................................................................12
1.1.1.4 Phân loại hồ sơ nhân vật lịch sử Việt Nam lớp 11 ở THPT .........................13

1.1.2 Vai trò và ý nghĩa của việc xây dựng bộ hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử Việt
Nam trong dạy học lịch sử lớp 11 ở THPT ...........................................................20
1.1.3 Yêu cầu cơ bản khi xây dựng bộ hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử Việt Nam trong
dạy học lịch sử ở lớp 11 THPT ...............................................................................23
1.1.4 Quy trình xây dựng bộ hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử ....................................24
1.2 Cơ sở thực tiễn ....................................................................................................24
1.2.1 Đối với giáo viên ...............................................................................................25
1.2.2 Đối với học sinh ................................................................................................30
CHƯƠNG II XÂY DỰNG BỘ HỒ SƠ TƯ LIỆU NHÂN VẬT LỊCH SỬ DẠY
HỌC PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ 1858-1918, SGK LỊCH SỬ LỚP 11 Ở
THPT (chương trình chuẩn)……………………………………………………. 35


2.1 Vị trí, mục tiêu, nội dung của chương trình lịch sử Việt Nam lớp 11 từ 18581918 (chương trình chuẩn) ......................................................................................35
2.1.1 Vị trí ..................................................................................................................35
2.1.2 Mục tiêu ............................................................................................................36
2.1.2.1 Về kiến thức ....................................................................................................36
2.1.2.2 Về kỹ năng ......................................................................................................40
2.1.2.3 Về thái độ .......................................................................................................41
2.1.3 Nội dung cơ bản ...............................................................................................41
2.2 Cơ sở xây dựng bộ hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử Việt Nam lớp 11 ở THPT
....................................................................................................................................43
2.2.1 Dựa vào mục tiêu bài học ................................................................................43
2.2.2 Dựa vào nhu cầu của giáo viên và học sinh ...................................................43
2.2.3 Dựa vào kiến thức môn lịch sử lớp 11 ở THPT..............................................44
2.3 Quy trình xây dựng bộ hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử Việt Nam lớp 11 ở
THPT .........................................................................................................................45
2.4 Yêu cầu khi xây dựng và sử dụng bộ hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử Việt Nam
lớp 11 ở THPT ..........................................................................................................57
2.5 Xây dựng bộ hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử Việt Nam lớp 11 ở THPT .........59

2.5.1 Xây dựng trên website ......................................................................................60
2.5.2 Xây dựng trên Fanpage trên mạng xã hội Facebook .....................................65
2.6 Thử nghiệm sư phạm .........................................................................................75
2.6.1 Mục đích thử nghiệm .......................................................................................75
2.6.2 Nội dung thử nghiệm .......................................................................................76
2.6.3 Phương pháp thử nghiệm ................................................................................76
2.6.4 Kết quả thử nghiệm ..........................................................................................77
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..........................................................................80
1. Kết luận .................................................................................................................80
2. Khuyến nghị ..........................................................................................................80


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Lịch sử là một trong số những mơn học có vai trị quan trọng trong việc giáo dục
truyền thống và tư tưởng cho thế hệ trẻ. Lịch sử là một môn khoa học,việc nghiên cứu
giảng dạy lịch sử ở trương phổ thông gắn liền với nhiệm vụ giáo dục thế hệ trẻ, phục vụ
các chế độ chính trị khác nhau. Việc dạy học lịch sử được coi trọng vì: “Con người tương
lai phải nắm vững kiến thức lịch sử dân tộc và thế giới để có thể giúp họ trở thành người
chủ có ý thức trên hành tinh chúng ta, tức là giúp họ hiểu rằng: sống và lao động để làm
gì?…Đánh giá đúng giai đoạn lịch sử nhân loại và dân tộc mình…” Nhìn từ thực tế cho
thấy, lịch sử khơng chỉ là môn học truyền tải kiến thức cho người học, mà hơn thế cịn
góp phần xây dựng nhân cách và phát triển tư duy cho học sinh. Ngay từ thời xa xưa con
người đã xem lịch sử là “bó đuốc soi đường đi đến tương lai”, Bác Hồ vì thế cũng luôn
dạy “dân ta phải biết sử ta, cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”, vai trị của lịch sử
trước đây, hiện tại và sau này cũng sẽ không thay đổi.
Định hướng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong Nghị quyết hội
nghị trung ương 8 khóa XI năm 2013 (NQ 29-NQ/TW) về đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo của Đảng chỉ ra: “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân
trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu

trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi
đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia
đình và giáo dục xã hội” [13]. Đáp ứng yêu cầu đó, ngành Giáo Dục và Đào tạo đang
tích cực triển khai, đổi mới phương pháp dạy học chuyển từ trang bị kiến thức sang phát
triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động
, sáng tạo, phát huy năng lực của người học, bồi dưỡng năng lực tự học. Đổi mới phương
pháp dạy học nói chung và trong mơn Lịch sử nói riêng nhằm tạo mơi trường tốt để phát
huy tính tích cực, tự giác của học sinh. Vì vậy việc cải tiến, đổi mới và nâng cao hiệu

1


quả sử dụng các tư liệu vận dụng vào bài dạy trong môn Lịch sử là một vấn đề hết sức
quan trọng cần được quan tâm đúng mức.
Tuy nhiên, với thực trạng dạy học lịch sử ở trường THPT như hiện nay đang là mối
quan tâm chung của toàn xã hội. Trong những năm gần đây, việc dạy và học lịch sử ở
trường THPT mặc dù đã có nhiều thay đổi và đổi mới trong nhận thức, trong phương
pháp và nội dung, tuy nhiên vẫn còn nhiều vấn đề cần quan tâm. Đó là chất lượng của
bộ mơn so với những mơn học khác như Tốn, Ngữ văn, Vật lý… vẫn còn chênh lệch
rất lớn.
Hiện nay, việc nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử trong nhà trường THPT
đang là vấn đề rất được quan tâm. Lịch sử không chỉ cung cấp cho học sinh kiến thức về
các sự kiện, các nhân vật Lịch sử mà còn giúp các em phát triển nhân cách một cách toàn
diện, giáo dục tình u q hương, đất nước, lịng tự hào dân tộc.
Thực tiễn dạy và học môn Lịch sử hiện nay cho thấy học sinh coi Lịch sử là môn
học phụ và ngại học Lịch sử. Đa số học sinh cảm thấy kiến thức của mơn học có q
nhiều sự kiện, nhân vật…đến mức nhớ nhầm các nội dung. Lịch sử là một môn khoa học
xã hội, nghiên cứu những vấn đề đã diễn ra trong quá khứ, tất cả những sự kiện, hiện
tượng lịch sử đều đã xảy. Bên cạnh đó, mỗi sự kiện, hiện tượng Lịch sử đều xảy ra trong
một không gian nhất định, thời điểm khác nhau. Với đặc trưng này, HS rất khó nắm bắt

kiến thức, do đó cho HS tiếp xúc với dấu vết của q khứ bằng những hình ảnh sinh
động, chính xác về những sự kiện, hiện tượng Lịch sử là vô cùng cần thiết. Việc sử dụng
đồ dùng trực quan nói chung và các loại tranh ảnh, phim tư liệu nói riêng trong DHLS
sẽ đáp ứng được yêu cầu của bộ môn, nâng cao hiệu quả môn học.
Để thay đổi cái nhìn về mơn lịch sử, cần thay đổi chính trong cách dạy và học
bằng việc thực hiện nhiều biện pháp khắc phục những nguyên nhân nêu ở trên. Chúng ta
thực hiện đổi mới sách giáo khoa, thực hiện chương trình học mới, nâng cao chất lượng
của đội ngũ giáo viên giảng dạy môn lịch sử, áp dụng nhiều các mô hình và phương pháp
2


dạy học mới để phát huy tính tích cực, chủ động trong hoạt động nhận thức của học sinh
dưới sự hướng dẫn của giáo viên, áp dụng nhiều các phương tiện công nghệ trong giảng
dạy. Nhiều những biện pháp được áp dụng để thay đổi, tìm lại vị trí của môn lịch sử
trong 12 môn học ở THPT.
Sử dụng tư liệu trong DHLS hiện nay đem lại nguồn thông tin chính xác, phong
phú, sinh động giúp HS có cái nhìn trực quan hơn về Lịch sử và được coi là phương pháp
mang lại hiệu quả cao. Mặc dù GV cũng đã ý thức được rằng “việc sử dụng tranh ảnh,
video, truyện ngắn vào trong bài giảng sẽ giúp HS cảm thấy có hứng thú hơn trong học
tập”. Song khơng phải tất cả GV đều sử dụng vì việc tìm kiếm tư liệu rất mất thời gian
hơn nữa chưa có được một nguồn tư liệu sẵn có phong phú. Do đó, việc xây dựng một
bộ hồ sơ tư liệu có sẵn có thể áp dụng cho từng bài trong chương trình ở THPT thật sự
là cần thiết. Xây dựng bộ hồ sơ tư liệu vừa có thể tiết kiệm thời gian tìm kiếm tư liệu
đồng thời bài giảng cũng dễ gây được hứng thú hơn cho HS.
Việc sử dụng hồ sơ tư liệu vào dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng là một
biện pháp góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo và đạt được một kết quả
nhất định. Sử dụng hồ sơ tư liệu một cách hợp lí sẽ kích thích được hứng thú của học
sinh trong học tập, các em vừa được đọc, được nhìn, được quan sát kết hợp các hoạt động
thơng qua hình ảnh, mẩu chuyện…thì kết quả tiếp nhận kiến thức sẽ cao hơn.
Xây dựng bộ hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử là phương pháp trực quan sinh động và

cần thiết đối với một giáo viên dạy học lịch sử. Xuất phát từ những cơ sở trên đây, tôi
chọn đề tài “Xây dựng bộ hồ sơ tư liệu về nhân vật lịch sử Việt Nam lớp 11 ở trường
THPT” làm khóa luận tốt nhiệp của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Tư liệu dạy học môn lịch sử lớp 11 THPT nói chung, tư liệu dạy học lịch sử phần
Lịch sử Việt Nam cận đại nói riêng đã được nhiều tác giả đề cấp đến. Tuy nhiên, việc

3


xây dựng và sử dụng bộ hồ sơ tư liệu về nhân vật lịch sử là một đề tài khá mới mẻ, chưa
có một tác giả nào hay một cơng trình nào đi sâu tìm hiểu. Xuất phát từ nguồn tư liệu hỗ
trợ dạy học bộ môn, từ việc sử dụng những hình ảnh trong dạy học lịch sử, đã có nhiều
cơng trình và tài liệu liên quan.
Nhà giáo dục học Pháp- Mongtangne (1533-1592) đã thay cách dạy học cũ kinh viện,
nhồi nhét tri thức bằng cách dạy học thông qua các hoạt động thông qua sự quan sát trực
tiếp, bằng sự tiếp xúc với sự vật trong đời sống hằng ngày.
Theo A.A Vaglun trong cuốn giáo trình “Phương pháp dạy học Lịch sử ở trường phổ
thông” đã khẳng định nguồn tài liệu lịch sử chiếm một vị trí quan trọng trong quá trình
dạy học lịch sử ở trường THPT. Ông cũng cho rằng, việc lĩnh hội tài liệu là điều kiện
cần thiết để làm cho học sinh có quan điểm đúng đắn về lịch sử.
Liên quan đến đề tài còn phải kể tới những cuốn sách viết về nhân vật lịch sử. Đây
là một trong những kiến thức quan trọng của kho tàng tri thức lịch sử dân tộc, cũng như
nhân loại. Nguyễn Khắc Thuần là một trong số những nhà sử học dành nhiều thời gian
và tâm huyết viết về nhân vật trong lịch sử. Cuốn “Việt sử giai thoại” (7 tập) là cơng
trình cơng phu, sưu tầm và nhận định về các giai thoại lịch sử Việt Nam liên quan đến
các nhân vật tiêu biểu trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, sắp xếp theo
tiến trình lịch sử nước ta từ thời kì dựng nước đến xây dựng, bảo vệ tổ quốc sau này.
Bên cạnh các tập “Việt sử giai thoại” Nguyễn Khắc Thuần còn xuất bản sách “Danh
tướng Việt Nam” (3 tập), viết về các danh tướng trong lịch sử dân tộc, có nhiều câu

chuyện hay, lý thú. Nếu giáo viên biết khai thác làm tư liệu trong sách, xen kẽ các câu
chuyện lịch sử trong các giờ học sẽ làm cho giờ học có hiệu quả cao.
Cùng bàn về việc giảng dạy lịch sử, tác giả Nguyễn Thành Nhân cho rằng “Xuất phát
từ đặc trưng bộ môn lịch sử, từ đặc điểm nhận thức lịch sử của học sinh THPT ngoài

4


kiến thức trong sách giáo khoa, trong việc dạy học yêu cầu giáo viên phải sử dụng tài
liệu tham khảo, đồ dùng trực quan và phương tiện dạy học” [8; 40].
Trong giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử” (hai tập) xuất bản năm 2002, các
nhà giáo dục lịch sử như Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Cơi đã đề cập
đến sự cần thiết của việc sử dụng tài liệu tham khảo ngoài sách giáo khoa “Do đặc trưng
của việc học tập lịch sử, các tài liệu khác góp phần nhất định vào việc khơi phục, tái hiện
hình ảnh quá khứ, các tài liệu này là phương tiện có hiệu quả để hiểu rõ hơn sách giáo
khoa”. Đồng thời, các tác giả cũng đã khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng đồ
dùng trực quan trong dạy học lịch sử như tranh ảnh, bản đồ…
Trong cuốn “Rèn luyện kĩ năng nghiệp vụ sư phạm môn lịch sử” tập thể tác giả:
Nguyễn Thị Cơi, Trịnh Đình Tùng, Lại Đức Thụ, Trần Đức Minh đã trình bày một cách
tổng quan về kĩ năng xây dựng và sử dụng các loại hồ sơ tư liệu dạy học lịch sử. Các tác
giả đã nêu ra mục đích, ý nghĩa của hồ sơ tư liệu đối với việc dạy học lịch sử, các loại
hồ sơ, kỹ năng sưu tầm, tích lũy và thiết lập hồ sơ tư liệu dạy học lịch sử.
Cuốn “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường trung
học phổ thông” của Nguyễn Thị Côi tuy không đề cập trực tiếp nhưng sâu xa trong đó là
yêu cầu về vấn đề phải sử dụng tư liệu trong dạy học lịch sử để có thể thực hiện được
các biện pháp nâng cao hiệu quả bài học, kể cả công việc chuẩn bị và giảng dạy trên lớp
đối với giáo viên và việc học tập của học sinh nhằm nâng cao chất lượng bộ môn.
“Giáo án và tư liệu dạy học điện tử môn lịch sử lớp 11” của tập thể tác giả: Trịnh
Đình Tùng, Nguyễn Mạnh Hưởng, Nguyễn Thị Côi, Lê Thị Thu (bao gồm cả đĩa CDRom). Ngoài phần thiết kế bài giảng in thành sách, trên đĩa CD-Rom kèm theo rất nhiều
tư liệu điện tử: tranh ảnh, bản đồ, lược đồ, khái niệm…của phần lịch sử lớp 11 đã được

các tác giả chọn lọc, trình bày theo từng bài.

5


Nhiều các bài viết và hình ảnh lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, nhân vật lịch sử, trong
đó có bài viết của tác giả Hồng Thanh Tú, Nguyễn Tiến Trình, “Sử dụng phim tư liệu
trong dạy học lịch sử”, Tạp chí Dạy và học ngày nay số 4-2007.
“Sử dụng phim tư liệu trong dạy học lịch sử ở trường THPT” của Nguyễn Tiến Trình
(2008), “ Sử dụng phương tiện dạy học để nâng cao chất lượng giảng dạy ở lớp 10 THPT”
của Phạm Minh Hiếu, Nguyễn Hoàng Long , Kỷ yếu Hội nghị khoa học sinh viên lần
thứ IX – Sinh viên trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc gia với nghề dạy học, Hà
Nội 2010. Trong những bài viết này, các tác giả đã đề cập đến việc xây dựng những công
cụ hỗ trợ cho giáo viên và học sinh trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng.
Tóm lại các cơng trình nghiên cứu kể trên đã đề cập đến yêu cầu cần có sự hỗ trợ tích
cực của các phương tiện, cơng cụ trong dạy học lịch sử để giờ học lịch sử có hiệu quả
hơn.
“ Những định hướng và thực tiễn dạy học Lịch sử ở Việt Nam”, Bài đăng của tác
giả Hồng Thanh Tú trên tạp chí Nghiên cứu giáo dục quốc tế của Pháp với tiêu đề:
“Orientations et réalités de l’enseignement de l’histore au Vietnam” có đề cập đến vấn
đề phương pháp dạy và học lịch sử ở Việt Nam. Sau khảo sát, tác giả cho kết quả như
sau: “GV thường chọn phương pháp thuyết trình (70%) kết hợp sử dụng câu hỏi, bài tập
(83%), hướng dẫn học sinh phương pháp tự học (60%). Tuy nhiên, việc sử dụng tranh
ảnh, bản đồ, phim tư liệu hay sơ đồ, bảng biểu tổng kết kiến thức trong các giờ học
(chiếm tỉ lệ từ 30-33%). Thậm chí có tới 54,4% ý kiến HS đánh giá GV hiếm khi hoặc
chưa bao giờ sử dụng máy tính, máy chiếu: 76,4% và 80,4% ý kiến khẳng định GV hiếm
khi hoặc chưa bao giờ tổ chức trò chơi hoặc dự án học tập cho HS tham gia.
Về cách học, 11,2% HS quan niệm Lịch sử là một mơn học thuộc lịng, đồng thời
các em khẳng định học Lịch sử cần phải hiểu bản chất của các sự kiện mới nhớ được
(63,9% ý kiến). Như vậy, HS có nhận thức đúng về phương pháp học tập và điều này


6


cũng lí giải được vì sao HS mong muốn được GV hướng dẫn cách học, cách làm bài hơn
là dạy học theo kiểu “đọc-chép”. [18; 6].
“Thiết kế và sử dụng phim tư liệu Lịch sử với sự hỗ trợ của phần mềm Proshow Gold”
của ThS. Hoàng Thanh Tú – Ninh Thị Hạnh, trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc
gia Hà Nội (Đăng trên Tạp chí Thiết bị Giáo dục số 68 tháng 4/2011) chỉ ra : “bổ sung
kiến thức từ nhiều nguồn tài liệu thành văn khác nhau là cách để GV xây dựng được
những đoạn phim tư liệu hấp dẫn thu hút được sự chú ý của học sinh…tránh tình trạng
“mơ tả” lại sự kiện tỏng SGK một cách khô khan, nhàm chán. Đồng thời, việc thu thập
và tìm hiểu nhiều nguồn tư liệu thành văn khác nhau cũng phần nào giúp GV xác định
được tính chân thực, chính xác của tư liệu hình ảnh.”[19; 2]
Trong luận văn, của “Phạm Thị Thùy – Xây dựng hồ sơ tư liệu dạy học lịch sử
địa phương cho học sinh THPT tỉnh Hà Nam”cũng đã khẳng đinh được vai trò của việc
sử dụng hồ sơ tư liệu trong dạy học Lịch sử địa phương của tỉnh Hà Nam nói riêng, cũng
như việc sử dụng hồ ớ tư liệu trong dạy học Lịch sử nói chung.
Lê Văn Nhương với bài viết “Xây dựng và sử dụng hồ sơ điện tử phục vụ dạy học
địa lí 11-THPT” được đăng trên tạp chí Khoa học ĐHSP TPHCM cũng có đề cập đến
việc xây dựng hồ sơ điện tử áp dụng vào giảng dạy môn địa lý. Đồng thời khẳng định
vai trò của hồ sơ điện tử với dạy học địa lí ở bậc THPT.
Các tài liệu tham khảo, các bài viết trình bày ở trên sẽ là những cơ sở rất quan trọng
về lí luận cũng như thực tiến giúp tôi đi sâu nghiên cứu, giải quyết tốt những mục đích
và nhiệm vụ của khóa luận.
3. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu những vấn đề lí luận của việc xây dựng hồ sơ tư liệu về nhân vật lịch sử,
từ đó xây dựng bộ hồ sơ nhân vật lịch sử Việt Nam chương trình Lịch sử Việt Nam lớp
11 ở THPT nhằm nâng cao chất lượng dạy và học lịch sử Việt Nam cận đại lớp 11 nói
riêng và lịch sử nói chung.

7


Khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc phải xây dựng bộ hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử
trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11.
Để đạt được mục đích nghiên cứu, khóa luận cần phải giải quyết những vấn đề sau:
-

Nghiên cứu về mặt lí luận các khái niệm hồ sơ tư liệu, nhân vật lịch sử, vai trò
của việc xây dựng hồ sơ tư liệu các nhân vật lịch sử nói chung và nhân vật lịch sử
nói riêng trong chương trình lịch sử Việt Nam lớp 11.

-

Thực trạng về việc xây dựng hồ sơ tư liệu trong môn Lịch sử hiện nay ở các
trường THPT của các thầy cô.

-

Xây dựng bộ hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử cho học sinh trong dạy học lịch sử
Việt Nam lớp 11.

-

Tổ chức dạy thử nghiệm để kiểm tra tính khả thi của bộ hồ sơ đã xây dựng.

4. Đối tượng nghiên cứu
-

Phần Lịch sử Việt Nam lớp 11 ở THPT.


-

Các nhân vật lịch sử xuất hiện trong chương trình Lịch sử Việt Nam lớp 11 ở
THPT.

5. Phạm vi nghiên cứu
Chương trình lịch sử Việt Nam lớp 11 (từ 1858-1918) (chương trình chuẩn).
6. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lí luận
Nghiên cứu lí luận giáo dục học, tâm lí học, sách giáo khoa, sách tham khảo có liên
quan tới vấn đề xây dựng hồ sơ tư liệu về nhân vật lịch sử và các biện pháp nhằm nâng
cao hiệu quả học tập cho học sinh phổ thông.
- Phương pháp thử nghiệm sư phạm
Tiến hành triển khai các biện pháp đã đề ra qua một số giờ dạy thử nghiệm ở một số
lớp đã chọn. Trên cơ sở đó rút ra những điểm hạn chế và bổ sung sửa đổi đổi nhằm làm

8


tăng tính khả thi của các biện pháp.
- Phương pháp điều tra đánh giá.
Ngồi ra, đề tài cịn dựa trên lí luận của các nhà giáo dục, giáo dục lịch sử, tâm lí học,
phương pháp dạy học lịch sử.
Bên cạnh việc bám sát những phương pháp nghiên cứu thuộc chuyên ngành Lí
luận và cơng nghệ dạy học, do đặc trưng của đề tài, tơi cịn sử dụng thêm một số phương
pháp khác như sưu tầm, chọn lọc, xác minh, đánh giá, xử lí nguồn tư liệu. Trên cơ sở đó,
tổng hợp lại nguồn tư liệu và xây dựng hồ sơ tư liệu dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11
phục vụ bài học có liên quan.
7. Đóng góp của đề tài

-

Khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc xây dựng hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử và
mối tương quan của nó với chất lượng của hoạt động dạy và học ở trường phổ
thông.

-

Xây dựng bộ hồ sơ tư liệu về nhân vật lịch sử cho học sinh trong dạy học lịch sử
Việt Nam lớp 11 THPT. Chương trình chuẩn.

-

Vận dụng các biện pháp trên vào thực tiễn dạy học lịch sử Việt Nam ở trường
THPT.

8. Bố cục của khóa luận
Ngồi phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, Khóa luận được chia làm
2 chương
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc xây dựng hồ sơ tư liệu về nhân vật
lịch sử dạy học lịch sử ở trường THPT.
Chương 2: Xây dựng bộ hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử dạy học phần lịch sử Việt
Nam từ 1858-1918, SGK lịch sử lớp 11 THPT (chương trình chuẩn).

9


CHƯƠNG I
CỞ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG
HỒ SƠ TƯ LIỆU VỀ NHÂN VẬT LỊCH SỬ DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG

THPT
1.1. Cở sở lý luận
1.1.1. Các khái niệm về hồ sơ tư liệu và hồ sơ tư liệu về nhân vật lịch sử
1.1.1.1.

Hồ sơ

Hồ sơ là một khái niệm quen thuộc trong công tác văn thư, lưu trữ. Khái niệm
này được đề cập trong các văn bản quy định về công tác văn thư, lưu trữ của
Đảng và Nhà nước như: Nghị định số 110/2004/NĐ-CP ngày 08/4/2004 của Chính
phủ và trong các giáo trình, sách nghiệp vụ về cơng tác này như: “Lý luận và thực
tiễn công tác lưu trữ”, “Nghiệp vụ công tác văn thư”...khái niệm hồ sơ cũng được đề
cập trên tạp chí Văn thư- Lưu trữ Việt Nam, trong các khoá luận tốt nghiệp của
sinh viên ngành văn thư- lưu trữ.
Khái niệm hổ sơ được đề cập đến trong Nghị định 110/2004/NĐ-CPcủa
Chính phủ về cơng tác văn thư như: hồ sơ là một tập văn bản, tài liệu có liên quan với
nhau về một vấn đề, một sự việc, một đối tượng cụ thể hoặc có một (hoặc một số) đặc
điểm chung như tên loại văn bản, cơ quan, tổ chức ban hành văn bản; thời gian hoặc
những đặc điểm khác, hình thành trong quá trình theo dõi, giải quyết công việc
thuộc phạm vi chức năng, nhiệm vụ của một cơ quan, tổ chức hoặc của một cá nhân.
Trong sách “Lý luận và phương pháp công tác văn thư” của PGS. Vương
Đình Quyền đã nêu khái niệm hồ sơ như sau: Hồ sơ là một tập văn bản (hoặc một văn
bản) có liên quan về một vấn đề, sự việc (hay một người) hình thành trong quá trình giải
quyết vấn đề sự việc đó hoặc được kết hợp lại do có những điểm giống nhau về hình
thức như cùng loại văn bản, cùng tác giá, cùng thời gian ban hành.
Từ những khái niệm được nêu trên, chúng ta có thể tập hợp lại khái niệm
“hổ sơ” : hồ sơ là một tập gồm tồn bộ tài liệu (có thể chỉ có một tài liệu) có liên

10



quan với nhau về một vấn đề, về một sự việc, đối tượng cụ thể hoặc có cùng đặc điểm
về tác giả, thể loại văn bản, thời gian ban hành hình thành trong q trình giải
quyết cơng việc của cơ quan, đơn vị, cá nhân.
1.1.1.2.

Hồ sơ tư liệu

Hồ sơ tư liệu là một tập hợp hệ thống thông tin, tài liệu về một vấn đề hay một
đối tượng nào đó nhằm lưu giữ và phục vụ cho việc nghiên cứu những vấn đề liên quan
về sau.
Hồ sơ tư liệu trong dạy học là hệ thống những tư liệu, tài liệu có liên quan đến
hoạt động dạy và học bộ mơn của thầy và trò, phù hợp với nội dung chương trình bộ
mơn.
Hồ sơ tư liệu dạy học lịch sử bao gồm các tư liệu có liên quan đến hoạt động dạy
và học bộ môn, phù hợp với nội dung chương trình giảng dạy chính khóa và các hoạt
động ngoại gồm các nhóm tư liệu vật chất, tư liệu thành văn, tư liệu truyền miệng , tư
liệu ngôn ngữ, tư liệu dân tộc học , tư liệu phim, tư liệu ghi âm. Tư liệu thành văn (tư
liệu viết) có giá trị quan trọng hàng đầu trong các nhóm tư liệu bao gồm:
Tư liệu lịch sử: Là các văn kiện, tài liệu liên quan trực tiếp đến sự kiện như : Văn
tự cổ, các hiệp ước , hiệp định, các bản tuyên ngôn... Tài liệu được viết trong sách, được
lưu trữ lại hoặc được trích dẫn trong tác phẩm kinh điển.
Tư liệu văn học: văn học dân gian (thần thoại, cổ tích, truyền thuyết, ca dao, dân
ca...). Nếu gạt bỏ các yếu tố thần bí, hoang đường vẫn có thể tìm được những yếu tố
hiện thực của lịch sử, góp phần minh họa sự kiện và làm cho bài giảng phong phú, sinh
động.
Tư liệu hình ảnh: được các phóng viên, nhà báo, nhiếp ảnh, quay phim, các họa
sĩ sẽ ghi lại hình ảnh trực tiếp của lịch sử. Đây là loại tư liệu có giá trị tranh, ảnh, sơ đồ,
biểu đồ, bản đồ, các di tích, di vật lịch sử... Là tư liệu lịch sử quý giúp cho học sinh trong


11


quá trình học tập kết hợp với sách giáo khoa sẽ phát huy tính tích cự, thơng minh, sáng
tạo cho học tập. Đây là nhóm tư liệu rất có giá trị trong học tập và nghiên cứu.
Tài liệu thành văn là nguồn tài liệu phong phú và đa dạng giữ vị trí quan trọng
trong hàng đầu trong các nguồn tài liệu lịch sử. Nguồn tài liệu này giúp chúng ta nghiên
cứu hoàn chỉnh, cụ thể về lịch sử, phản ánh những nội dung khá hoàn thiện trên các mặt
kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, tư tưởng, tơn giáo , quân sự...
Tài liệu hiện vật bao gồm các di vật khảo cổ, các cơng trình kiến trúc nghệ thuật
(đình, chùa...) là những bằng chứng khách quan , chân thực của lịch sử. Tài liệu hiên
vật giúp chúng ta hình dung chân thực về quá khứ.
Tài liệu truyền miệng gồm những câu truyện lịch sử, cổ tích, ca dao tục ngữ, hò
vè... Nếu biết bỏ những yếu tố hư cấu thì đó là nguồn tài liệu lịch sử có giá trị.
Tài liệu dân tộc học nghiên cứu đời sống sinh hoạt , phong tục tập quán các dân
tộc, miêu tả cuộc sống vật chất, tinh thần của nhân dân . Tài liệu dân tộc học cũng là một
nguồn cung cấp kiến thức lịch sử hữu hiệu.
1.1.1.3.

Hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử

Hồ sơ tư liệu nhân vật lịch sử là hệ thống các tài liệu có liên quan đến những nhân
vật lịch sử bao gồm các nhóm tư liệu thành văn, tư liệu truyền miệng, tư liệu ngôn ngữ,
tư liệu hình ảnh, tư liệu phim…
Trong dạy học lịch sử, khi nói đến hồ sơ tư liệu về nhân vật lịch sử là nói đến
nguồn tư liệu phục vụ cho hoạt động dạy học của thầy và trò, muốn sử dụng chúng phải
có kiến thức và kĩ năng tốt.
Xây dựng hồ sơ tư liệu về nhân vật lịch sử là việc tập hợp và sắp xếp các văn bản,
tài liệu hình thành trong q trình tìm kiếm thơng tin theo từng vấn đề, sự việc hoặc theo


12


các đặc điểm khác của văn bản, đồng thời sắp xếp và biên soạn chúng theo phương pháp
khoa học.
Trong bài nghiên cứu này tôi chủ yếu sưu tầm, khai thác và sử dụng nguồn tài tư
liệu hình ảnh, tiểu sử, các mẩu truyện có liên quan…và nguồn phim, clip tư liệu. Đó là
nguồn tài liệu phong phú, dễ tìm kiếm. Đồng thời là nguồn tài liệu giúp cho bài giảng
thêm hấp dẫn và sinh động.
1.1.1.4. Phân loại hồ sơ nhân vật lịch sử Việt Nam lớp 11 ở THPT
a. Tư liệu hình ảnh
Tư liệu hình ảnh gồm các hình ảnh về nhân vật hay hình ảnh các sự kiện liên quan
đến nhân vật. Nói một cách đơn giản thì “tranh, ảnh” tức là hệ thống hình ảnh được sử
dụng nhằm minh họa rõ hơn cho nội dung bài học. Đây là một dạng kênh hình đặc biệt,
có tồn tại ở nhiều dạng đặc biệt : cố định (có trong SGK), di động (ngoài SGK).
Tranh ảnh về nhân vật lịch sử thường là những kênh hình mơ phỏng lại đặc điểm
nổi bật của nhân vật đó nhằm bổ trợ thơng tin và kiến thức cho bài học. Việc sử dụng
tranh, ảnh về nhân vật lịch sử kết hợp vào bài giảng sẽ giúp cho học sinh có thể dễ dàng
hình dung về nội dung bài học và ghi nhớ bài học tốt hơn. Đăc biệt là tạo được khơng
khí và hứng thú cho các em khi học tập
Ví dụ Bài 22: Chiến sự lan rộng ra cả nước. Cuộc kháng chiến của nhân dân ta từ
năm 1873 đến năm 1884. Nhà Nguyễn đầu hàng.
Nội dung Phong trào khánh chiến ở Bắc kỳ trong những năm 1873-1874 có thể sử dụng
hình ảnh Nguyễn Tri Phương cho bài học như sau:

13