BÀI ĐIỀU KIỆN MƠN PHÁT TRIỂN VĂN HĨA CỘNG ĐỒNG
Đề bài : Phát triển của hoạt động du lịch đối với đời sống văn hóa cộng đồng tại
bản lác - Mai châu Hịa Bình
Văn hóa tộc người là một trong những nguồn tài nguyên quý giá, tạo nên sức hấp
dẫn kỳ lạ đối với du lịch nói chung và du lịch cộng đồng nói riêng. Người Dao đỏ
ở sà séng và người thái ở bản Lác còn bảo lưu nhiều vốn văn hóa có giá trị thể hiện
ở các yếu tố :
- Lễ hội cổ truyền
- Lối sống tộc người
- Văn nghệ địa phương và kho tàng văn học dân gian
Tất cả những giá trị đó đã được người dân địa phương khai thác phục vụ khách du
lịch và tạo ra những thay đổi rõ rệt lên toàn bộ đời sống văn hóa tộc người.
1. Phân tích đặc điểm dân cư và hoạt dộng du lịch cộng đồng tại bản Lác, Mai
Châu, Hịa Bình
a. Lịch sử, vị trí định cư.
- Hồ Bình tiếp giáp với thủ đơ Hà Nội về phía Tây Bắc. Có cửa ngõ
thơng sang thượng Lào. Mai Châu là một trong những vẻ đẹp chính của Hồ
Bình với điểm du lịch cộng đồng nổi tiếng, có lịch sử phát triển khá lâu đời đó là
bản Lác, bản Pom Coọng…
- Các bản làng du lịch nằm ở thung lũng với những vạt nương định canh,
những cánh đồng lúa nước hai vụ cho năng suất cao nhờ kỹ thuật điều khiển
nguồn nước suối nơi chân núi làm nên một phong cảnh hữu tình của non nước.
- Chịu ảnh hưởng của khí hậu gió mùa tây bắc, chia thành hai mùa: mùa
mưavà mùa khơ, biên độ trong ngày cao, có ngày rét, sương muối hoặc mưa
phùn giá rét.
Bản Lác là nơi tụ cư của người Thái trắng, có nguồn gốc từ vùng Đông
Nam, Trung Quốc, di cư vào Việt Nam từ thế kỷ XI-XII và họ là một trong
những cư dân cổ của nền văn minh Âu Lạc, là một trong những chủ nhân khai
phá nền văn minh, văn hiến Đại Việt.
b. Đời sống văn hoá
Nhà sàn, dựng ven thung lũng. Trang phục của phụ nữ Thái trắng gồm áo

sửa cỏm và váy đen bó sát người cùng với chiếc khăn piêu tạo nên vẻ thanh nhã,
duyên dáng của người phụ nữ Thái. Sử dụng kỹ thuật dệt vải tạo trang


phục.Người Thái có đặc trưng văn hóa ăn gạo nếp, uống rượu cần. Người Thái
có nhiều kỹ thuật chế biến món ăn rất độc đáo, hấp dẫn, đảm bảo dinh dưỡng
c. Văn hoá, ứng xử
Xã hội phụ quyền, đề cao vai trị người đàn ơng trong gia đình và ngồi xã
hội. Hôn nhân do trai gái tự nguyện. Rất mến khách và có tính cộng đồng cao.
Hội Chá chiêng, hội xên bản xên mường, tết cơm mới… là những sinh hoạt cộng
đồng nổi bật của người Thái trắng…
2. Hoạt động du lịch tại bản Lác, Mai Châu, Hịa Bình.
Du lịch cộng đồng với tư cách một hình thức cung cấp dịch vụ thương
mại của người dân địa phương là một trong những loại hình du lịch mới xuất
hiện trong những năm gần đây ở Việt Nam và đang có nhiều tiềm năng phát
triển. Có thể xem đây như một hoạt động kinh tế góp phần xố đói giảm nghèo
tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số cịn nhiều khó khăn. Trong phát triển du
lịch cộng đồng, người dân địa phương được coi là trung tâm của quá trình phát
triển. Họ đóng vai trị quyết định trong việc hoạch định, xây dựng, triển khai và
quản lý các hoạt động du lịch và là yếu tố quan trọng của sự hấp dẫn trong du
lịch. Cộng đồng dân cuq làm chủ nguồn tài nguyên du lịch và trực tiếp phục vụ
du khách. Đây cũng chính là yếu tố quan trọng nhất để phân biệt được du lịch
cộng đồng với các loại hình du lịch khác.
Du lịch tham quan bản làng thực ra đã xuất hiện lần đầu tiên ở Bản Lác,
Mai Châu, Hồ Bình vào cuốinhững năm 1980 theo gợi ý của lãnh đạo địa
phương. Tuy nhiên phải đến cuối những năm 1990 thì nơi đây mới được biết đến
như một địa danh du lịch lưu trú tại cộng đồng. Chính người dân địa phương đã
chủ động phát triển, tự tìm kiếm thị trường và liên kết với các hãng lữ hành.
Người dân và bộ máy quản lý địa phương đóng vai trò quan trọng trong quản lý
và tạo điều kiện cho hoạt động du lịch và làm dịch vụ. Ngược lại, chính quyền

các cấp địa phương từ xã, huyện đến tỉnh đều rất thụ động trong việc trợ giúp
phát triển loại hình du lịch này. Đặc biệt, các cộng đồng như bản Lác và ngay cả
các bản du lịch ở Sa Pa cũng ít nhận được sự đầu tư của các tổ chức chính phủ
và phi chính phủ song du lịch cộng đồng ở các bản này vẫn phát triển. Ở Bản
Lác, tỷ lệ người dân được hưởng lợi trực tiếp từ các hoạt động du lịch cộng đồng
khá cao. Nguyên nhân là do nhận thức của chính người dân địa phương trong
việc tạo ra một cơ cấu tổ chức và quản lý cộng đồng chặt chẽ trong cung cấp
dịch vụ du lịch.


Người Thái ở bản Lác đều tham gia rất sớm và mạnh mẽ vào hoạt động du
lịch thông qua việc biến nhiều di sản văn hoá thành sản phẩm du lịch song mức
độ và tính chất tham gia có sự khác nhau giữa các cộng đồng. Ở bản Lác, mỗi
nhà sàn là một gian trưng bày, giới thiệu sản phẩm truyền thống của dân tộc, hầu
hết các gia đình làm nhà nghỉ và đều đi kèm dịch vụ ăn uống và biểu diễn văn
nghệ và tần suất diễn ra khá thường xuyên. người Thái ở bản Lác, dường như
chủ động hơn trong việc tham gia, quản lý và quyết định đến sự phát triển du
lịch của cộng đồng, vai trò của người Kinh khá mờ nhạt. Cộng đồng người Thái
ở bản Lác có tính cố kết sâu sắc và chính sự cố kết cộng đồng đó đã góp phần
kiểm sốt được nhiều tác động của du lịch lên đời sống văn hoá tộc người.
Du lịch cộng đồng xuất hiện và kéo theo nhiều tác động sâu sắc đến mọi
mặt đời sống kinh tế, văn hố, xã hội và mơi trường sinh thái tại điểm du lịch.
Những tác động và biến đổi này có mức độ đậm, nhạt khác nhau ở từng cộng
đồng. Ở bản Lác, hầu hết các gia đình trong bản đều có bán sản phẩm lưu niệm
nhưng khơng để xảy ra tình trạng tranh giành, níu kéo khách du lịch. Hiệu quả
kinh tế từ du lịch là khá bền vững và hiệu quả. Nhiều giá trị văn hoá truyền
thống được khơi phục và phát huy giá trị, đó là các điệu múa, điệu nhảy dân
gian, phong cách kiến trúc truyền thống. Ý thức của người dân về vấn đề vệ sinh
môi trường được nâng cao, thể hiện ở hệ thống cơng trình vệ sinh cơng cộng và
nhà nghỉ đạt chuẩn, nhà ở sạch sẽ, vệ sinh môi trường đảm bảo; Tình tình an

ninh chính trị trong thơn bản được giữ vững. Đến nay thì Bản Lác đã là một
điểm du lịch cộng đồng rất quen thuộc trong lòng du khách gần xa. Không phải
là một nơi sầm uất, tấp nập, không hào hoa tráng lệ, không cao lương mỹ vị, tất
cả đều dân dã, tự nhiên, gần gũi thân thiện nhưng lại khiến mỗi năm có tới 3-4
vạn lượt khách đến tham quan, nghỉ lại tại đây.
Tác động rõ rệt nhất của du lịch cộng đồng trong lĩnh vực văn hóa xã hội
là xu hướng khơi phục các lễ hội phong tục tập quán và diễn xướng truyền thống
của cộng đồng mà một trong những mục đích là nhằm làm tăng thêm sắc màu
văn hóa, hấp dẫn du khách tại cộng đồng. Có thể nói, chính văn hóa tộc người đã
được người dân địa phương sử dụng như một hàng hóa du lịch mà người tiêu thụ
hàng hóa ấy là du khách.
Tuy nhiên, du lịch cộng đồng cũng là một con đường du nhập các yếu tố
mới vào các bản làng vùng cao. Theo quy luật cung - cầu thì những địi hỏi các
dịch vụ của du khách thường được người dân làm du lịch đáp ứng ở những mức


độ khác nhau. Và cùng với những nhu cầu ấy, người dân địa phương bắt đầu làm
quen với các dịch vụ cơng khai và âm thầm.
3. Qua những phân tích về sự phát triển du lịch cộng đồng tại bản bản
Lác, một vài khuyến nghị được đề xuất nhằm góp phần giải quyết mối tình trạng
lưỡng lan giữa quá trình phát triển du lịch và bảo tồn văn hoá.
Thứ nhất, cần đề cao vai trò của cộng đồng ở các điểm du lịch để họ thực
sự trở thành chủ nhân của điểm du lịch đó. Các doanh nghiệp cần quan tâm chia
sẻ lợi ích
cơng bằng cho cộng đồng cư dân địa phương dưới các hình thức khác
nhau và có thể tổ chức đầu tư chiều sâu vào hoạt động du lịch ở cộng đồng vì
đây là nơi mang lại cho họ lợi nhuận.
Thứ hai, cần đầu tư xây dựng các sản phẩm du lịch, các dịch vụ du lịch
thấm
đậm yếu tố văn hoá truyền thống dân tộc, đảm bảo độc đáo, hấp dẫn, có

sức thu hút lớn đối với du khách. khôi phục và phát huy các giá trị văn hố
truyền thống dân tộc, hạn chế tối đa q trình thương mại hoá văn hoá và khai
thác các giá trị văn hố có mục đích và ý thức, gắn liền khai thác với bảo tồn các
giá trị văn hoá dân tộc là điểm mấu chốt của phát triển du lịch bền vững.
Thứ ba, đầu tư phát triển du lịch cộng đồng tại các địa phương cần có sự
hướng dẫn, tổ chức, quản lý theo các quy định thống nhất. tăng cường sự đầu tư
trở lại cộng đồng của các tổ chức, doanh nghiệp, các cấp chính quyền, đảm bảo
sự phân đều lợi ích cho cộng đồng, bởi họ chính là chủ nhân của nền văn hoá ấy,
họ phải được hưởng quyền "tác giả" bản quyền văn hoá của dân tộc mình.
Thứ tư, tăng cường cơng tác quảng bá xúc tiến du lịch tại các điểm đến,
thơng qua q trình hợp tác công bằng giữa cộng đồng với các công ty du lịch.

• Tác động của phát triển du lịch đối với đời sống văn hóa cộng đồng tại bản
Lác
- Bản sắc tộc người thay đổi :
+ Nhà ở : Từ khơng gian riêng của gia đình đến khơng gian của một nhà
khách cho người lạ
+ Trang phục truyền thống dần bị mai một làn sóng Âu hóa, Kinh hóa
+ Văn hóa ẩm thực có nhiều thay đổi, hướng đến phục vụ nhu cầu của khách
du lịch


+ Từ các hình thức diễn xướng dân gian của cộng đồng đến các hoạt đồng
văn hóa văn nghệ có tính thương mại phục vụ khách du lịch
+ Ngơn ngữ dân tộc và phương hướng sử dụng song ngữ, đa ngữ . Tiếng Việt
và tiếng Anh được người dân sử dụng thành thạo hơn, đặc biệt là người dao
đỏ.
+ Quan hệ xã hội truyền thống, cả quan hệ gia đình dòng họ, quan hệ cộng
đồng, quan hệ chủ - khách đều có sự thay đổi sâu sắc. Đặc biệt vai trị của
người phụ nữ trong gia đình và xã hội được nâng cao. Quan hệ người dân

bản địa và người nhập cư ( chủ yếu là người kinh ) có nhiều điểm đáng chủ
ý. Người kinh ở xá sèng được quyền mua đất và làm ăn kinh doanh tại bản,
họ có quyền chi phối nhất định đến hoạt động du lịch tại cộng đồng. ở bản
Lác thì ngược lại, dân của bản khác không được phép mua đất xây nhà trong
bản. Không phải dân bản địa không được phép đầu tư.