Giáo trình Phơnătíchăthi tăk ăH ăth ngăthơngătin

BÀI 1.

KhoaăKhoaăh căc ăb n

H ăTH NGăTHƠNGăTIN

TĨM T T
M c đích chính c a bài này cung c p cho chúng ta các khái ni m v h
th ng, h th ng thông tin, các mơ hình h th ng th ng tin, cách x lý
thơng tin trên máy tính ....

1.1. H ăTH NGăTHƠNGăTIN
1.1.1. Cácăkháiăni mă
- H ăth ngă(system): Trong các ho t đ ng c a con ng i, các thu t ng nh
h th ng tri t h c, h th ng pháp lu t, h th ng kinh t , h th ng thông tin
đã tr nên quen thu c. M t cách đ n gi n và v n t t, ta có th hi u: H
th ng là m t t p h p v t ch t và phi v t ch t nh ng i, máy móc, thông
tin, d li u, các ph ng pháp x lý, các qui t c, quy trình x lý, g i là các
ph n t c a h th ng. Trong h th ng, các ph n t t ng tác v i nhau và
cùng ho t đ ng đ h ng t i m c đích chung.
- H ă th ngă thôngă tină (information system): H th ng thông tin là m t h
th ng mà m c tiêu t n t i c a nó là cung c p thông tin ph c v cho ho t
đ ng c a con ng i trong m t t ch c nào đó. Ta có th hi u h th ng
thơng tin là h th ng mà m i liên h gi a các thành ph n c a nó c ng nh
m i liên h gi a nó v i các h th ng khác là s trao đ i thơng tin. M t s
ví d v h th ng thơng tin.

Hình 1.1. Máy tính là m t h th ng thông tin

-1-


TƠiăli uăl uăhƠnhăn iăb .

Tr

ngăCaoăđ ngăngh ăC -XD&NLăTrungăB

Hình 1.2. H th ng thơng tin có máy tính tham gia
1.1.2. Các lo iăh ăth ngăthông tin c ăb nă
- H th ng x lý giao d ch (Transaction processing system – TPS) là m t h
th ng thơng tin có ch c n ng thu th p và x lý d li u v các giao d ch
nghi p v .
- H th ng thông tin qu n lý (Management information system - MIS) là
m t h th ng thông tin cung c p thông tin cho vi c báo cáo h ng qu n lý
d a trên vi c x lý giao d ch và các ho t đ ng c a t ch c.
- H th ng h tr quy t đ nh (Decision support system – DSS) là m t h
th ng thơng tin v a có th tr giúp xác đ nh các th i c ra quy t đ nh, v a
có th cung c p thông tin đ tr giúp vi c ra quy t đ nh.
- H th ng thông tin đi u hành (Excutive information system – EIS) là m t
h th ng thông tin h tr nhu c u l p k ho ch và đánh giá c a các nhà
qu n lý đi u hành.
- H th ng chuyên gia (Expert System) là h th ng thông tin thu th p tri
th c chuyên môn c a các chuyên gia r i mơ ph ng tri th c đó nh m đem
l i l i ích cho ng i s d ng bình th ng.
- H th ng truy n thơng và c ng tác (Communication and collaboration
system) là m t h th ng thông tin làm t ng hi u qu giao ti p gi a các
nhân viên, đ i tác, khách hàng và nhà cung c p đ c ng c kh n ng c ng
tác gi a h .

- H th ng t đ ng v n phòng (Office automation system) là m t h th ng
thông tin h tr các ho t đ ng nghi p v v n phòng nh m c i thi n lu ng
công vi c gi a các nhân viên.
1.1.3. Nh ngăđ cătr ngăc ăb năc aăh ăth ng:
- H th ng ph i đ c thi t k , t ch c trong ng c nh chung c a nhi u m t
kinh t xã h i, t c là nó ng d ng lý thuy t h th ng.
- H th ng ph i đ t đ c m c tiêu là ra các quy t đ nh.
- H th ng ph i d a trên các k thu t và công ngh tiên ti n v x lý thông
tin.
- H th ng có k t c u m m d o, phát tri n đ c, d b o trì, nâng c p v sau.
-2-


Giáo trình Phơnătíchăthi tăk ăH ăth ngăthơngătin

KhoaăKhoaăh căc ăb n

1.2. PH
NGăTH CăX ăLụăTHÔNGăTINăTRONGăMỄYăTệNH
1.2.1. X ălỦăt ngătác:
X lý t ng tác là x lý th c hi n t ng ph n, ph n x lý b i con ng i và
b i máy tính đ c th c hi n xen k nhau. Trong quá trình x lý t ng tác,
máy tính đóng vai trị tr giúp tích c c. X lý t ng tác là ph ng th c
đ c l a ch n cho các h th ng ph i x lý nhi u thơng tin có m i quan h
ph c t p v i nhau, khó mô t b ng các công th c, các ph ng trình tốn
h c.
Con ng i ph i th ng xuyên v n d ng nh ng kinh nghi m cơng tác c a
mình vào trong q trình x lý.
1.2.2. X ălỦăgiaoăd ch:
X lý giao d ch là x lý m t yêu c u cho đ n khi ra k t qu , khơng có s can

thi p t ngồi vào. X lý giao d ch thích h p v i nh ng ti n trình có
nhi u khâu đ c l p v i nhau đ ki m tra và x lý thông tin. Th t c rút
ti n t ngân hàng là m t ví d v x lý giao d ch. Kh i đ u là ki m tra l i
các thông tin nh p vào, ti p theo ki m tra s t ng thích c a các thông tin
này v i các d li u đã có trong h th ng, trên c s k t qu ki m tra, h
th ng s đáp ng yêu c u c a khách hàng.
1.2.3. X ălỦătheoălô:
X lý theo lơ hay cịn g i là x lý tr n gói, ho c x lý theo m , là ti n trình
t p h p nh ng thơng tin s n có ho c t o ra thơng tin m i theo đ nh k . Ví
d v x lý theo lô là l p báo cáo đ nh k hàng tu n, hàng tháng. Ph ng
th c x lý theo lơ thích h p v i nh ng ti n trình x lý thơng tin mà trong
đó: Vi c truy c p thông tin di n ra đ nh k , Khuôn d ng và ki u d li u
hồn tồn xác đ nh, Thơng tin khá n đ nh trong kho ng th i gian gi a hai
ti n trình x lý liên ti p.
1.2.4. X ălỦătr cătuy n:
X lý tr c tuy n đ c s d ng trong nh ng h th ng mà t i đó địi h i x lý
t ng dịng thông tin, t ng m u tin ngay t i th i đi m nó m i xu t hi n,
m t cách tr c ti p trong đ i tho i gi a các đ i tác. Ví d nh d ch v g i
ti n t i ngân hàng, các x lý t i phòng bán vé máy bay, tàu ho , ho c d ch
v thông tin t i t ng đài th ng là các x lý tr c tuy n. c tr ng c a các
x lý tr c tuy n là: Vi c truy c p thơng tin x y ra hồn tồn ng u nhiên,
Khuôn d ng và ki u thông tin không hồn tồn xác đ nh, Thơng tin thay
đ i liên t c ngay trong khi th c hi n ti n trình x lý.
1.2.5. X ălỦăth iăgianăth c:
X lý th i gian th c là các ti n trình máy tính ph i đ m b o các yêu c u r t
ng t nghèo c a h th ng v th i gian. Thông th ng các x lý th i gian
th c xu t hi n trong các h th ng có liên k t v i các h th ng ngoài nh
h th ng đi u ki n nhi t đ lò luy n thép ho c lò n u s i, h th ng đi u
khi n đ ng bay c a tên l a ho c các h th ng mô ph ng. X lý th i gian


-3-


TƠiăli uăl uăhƠnhăn iăb .

Tr

ngăCaoăđ ngăngh ăC -XD&NLăTrungăB

th c ph i đ m b o đ ng b các ti n trình máy tính v i các ho t đ ng di n
ra trong th c t .
1.2.6. X ălỦăphơnătán:
X lý có th di n ra r i các b ph n nh ng v trí khác nhau, có nh ng yêu
c u khác nhau vào nh ng th i đi m c ng có th khác nhau. Nói chung,
v i nh ng h th ng có s x lý phân tán, d li u th ng đ c b trí
nh ng v trí đ a lý khác nhau. Trong x lý phân tán, v i m t thành ph n
d li u, có th cùng m t lúc x y ra nhi u thao tác nh c p nh p, s a ch a
ho c khai thác khác nhau. Vì v y, m t trong nh ng v n đ c n ph i quan
tâm đ i v i các x lý phân tán là đ m b o tính đ ng b trong h th ng.
1.3. CỄCăGIAIă O NăTRI NăKHAIăD ăỄNăXỂYăD NGăHTTT
H th ng thông tin c ng nh b t k h th ng nào khác, nó có m t cu c s ng
cùng v i các chu k s ng có nh ng đ c tr ng riêng. Nó đ c sinh ra, phát
tri n và cu i cùng thì b thay th (lo i b ) b i m t h th ng khác tiên ti n
h n, hi n đ i h n. Ta có th chia cu c s ng, hay cịn g i là vòng đ i (life
cycle), c a h th ng thông tin ra làm các giai đo n nh sau:
- Giai đo n chu n b : Giai đo n này tính t khi trong t ch c xu t hi n nhu
c u xây d ng h th ng thông tin m i nh m cung c p thơng tin chính xác,
k p th i cho vi c đi u hành các ho t đ ng s n xu t trong t ch c.
- Giai đo n hình thành và phát tri n: Trong giai đo n này, các d đ nh xây
d ng h th ng thông tin đ c tri n khai th c hi n trong th c t . Các

chuyên gia phân tích h th ng, nhà qu n lý và các l p trình viên cùng
nghiên c u, kh o sát, phân tích, thi t k và xây d ng h th ng thông tin
qu n lý. H th ng thông tin đ c th nghi m, cài đ t và chu n b đ a vào
s d ng.
- Giai đo n khai thác và s d ng: Thông th ng đây là giai đo n dài nh t
trong vòng đ i c a h th ng thông tin qu n lý. Trong giai đo n này h
th ng đ c v n hành ph c v cho nhu c u khai thác và s d ng thông tin
trong t ch c. Trong quá trình s d ng, h th ng đ c b o trì ho c s a
ch a đ phù h p v i s thay đ i v thông tin ho c nhu c u thông tin.
- Giai đo n thay th : Trong quá trình s d ng và khai thác h th ng, luôn
g p ph i s thay đ i v thông tin (thay đ i v dung l ng và v c u trúc),
nh ng s a ch a và thay đ i trong h th ng làm cho nó tr nên c ng k nh,
ho t đ ng kém hi u qu . Vì v y, h th ng thông tin c c n ph i đ c thay
th b i h th ng thông tin m i ho c nâng c p h th ng c .
1.4. CỄCăMÔăHỊNHăBI UăDI NăH ăTH NG
1.4.1. Bi uăđ ăphơnăc păch căn ng (BFD - Business Flow Diagram):
Di n t s phân rã d n d n các ch c n ng t t ng th đ n chi ti t, m i nút
trong bi u đ là m t ch c n ng. c đi m c a bi u đ phân rã ch c n ng
cho cái nhìn khái quát, t t ng th đ n chi ti t; d thành l p; có tính ch t
t nh (khơng th y trình t x lý); thi u s trao đ i gi a các thông tin ch c
n ng. Ví d v bi u đ phân c p ch c n ng:
-4-


Giáo trình Phơnătíchăthi tăk ăH ăth ngăthơngătin

KhoaăKhoaăh căc ăb n

Hình 1.3. Bi u đ phân c p ch c n ng
1.4.2. Bi uăđ ălu ngăd ăli u (DFD - Data Flow Diagram):

- Bi u đ lu ng d li u là m t lo i bi u đ nh m m c đích di n t m t q
trình x lý thông tin v i các yêu c u sau: S di n t là m c logic, ngh a
là nh m tr l i câu h i: “Làm gì?” mà b qua câu h i “Làm nh th
nào?”. Ch rõ các ch c n ng (con) ph i th c hi n đ hồn t t q trình x
lý c n mô t . Ch rõ các thông tin đ c chuy n giao gi a các ch c n ng
đó, và qua đó ph n nào th y đ c trình t th c hi n c a chúng.
- Bi u đ lu ng d li u là m t công c dùng đ tr giúp cho b n ho t đ ng
chính: Phân tích: đ c dùng đ xác đ nh yêu c u c a ng i s d ng. Thi t
k DFD dùng đ v ch k ho ch và minh h a các ph ng án cho phân tích
viên h th ng và ng i dùng khi thi t k h th ng m i. Bi u đ DFD là
công c đ n gi n, d hi u đ i v i phân tích viên h th ng và ng i dùng.
Tài li u DFD cho phép bi u di n tài li u phân tích h th ng m t cách đ y
đ , súc tích và ng n g n. DFD cung c p cho ng i s d ng m t cái nhìn
t ng th v h th ng và c ch l u chuy n thông tin trong h th ng đó.

Hình 1.4. Bi u đ lu ng d li u
-5-


TƠiăli uăl uăhƠnhăn iăb .

Tr

ngăCaoăđ ngăngh ăC -XD&NLăTrungăB

-M
t
- Bi
g


c đích c a DFD là giúp chúng ta th y đ c đ ng sau nh ng cái gì th c
x y ra trong h th ng.
u đ DFD d a vào ph ng pháp phát tri n h th ng có c u trúc bao
m ba k thu t phân tích chính:
Bi u đ DFD mơ t quan h gi a quá trình x lý và các lu ng d li u.
T đi n đ nh ngh a d li u mô t các ph n t lu ng d li u.
Xác đ nh q trình x lý, mơ t quá trình x lý m t cách chi ti t.
- DFD di n t hai m c: m c v t lý và m c logic.
M c v t lý: Mô t h th ng làm nh th nào?
M c logic: Mơ t h th ng làm gì?
1.4.3. Phơnăm căcácăch căn ngăc aăh ăth ng:ă
- Có ba m c c b n đ c ng d ng:
M c 0: DFD m c ng c nh (Context Level DFD).
M c 1: DFD m c đ nh (Top Level DFD).
M c 2: DFD m c d i đ nh (Levelling DFD).
- DFD m c ng c nh (m c 0): là mô hình h th ng m c t ng quát nh t, ta
xem c h th ng nh m t ch c n ng. T i m c này h th ng ch có duy
nh t m t ch c n ng.
- DFD m c đ nh (m c 1): g m nhi u ch c n ng đ c phân rã t DFD m c
ng c nh v i các ch c n ng phân rã t ng ng m c 1 c a bi u đ phân
c p ch c n ng BFD.
- DFD m c d i đ nh (m c 2): phân rã t DFD m c đ nh. Các ch c n ng
đ c đ nh ngh a riêng t ng bi u đ ho c ghép l i thành m t bi u đ trong
tr ng h p bi u đ đ n gi n.

CÂU H I TH O LU N
1.1 Nêu khái ni m v h th ng và h th ng thông tin? Cho ví d minh h a
v h th ng và h th ng thông tin?
1.2 Phân lo i và nêu ý ngh a c a các h th ng thông tin c b n ?
1.3 Nêu khái ni m v các ph

ví d minh h a ?

ng th c x lý thơng tin trong máy tính? Cho

M t s bài t p l n: là nh ng bài t p nh m đánh giá k t qu h c t p. Yêu c u
là th c hi n xây d ng m t h th ng thông tin qu n lý qua các b c nh :
Kh o sát th c t và xác l p các yêu c u; Phân tích h th ng; Thi t k h
-6-


Giáo trình Phơnătíchăthi tăk ăH ăth ngăthơngătin

KhoaăKhoaăh căc ăb n

th ng; Xây d ng và cài đ t h th ng. H c viên ch n m t trong các đ tài
g i ý d i đây ho c t đ a ra đ tài.
Tên h th ng
STT
Mô t
thông tin qu n lý
1
H th ng qu n lý h c sinh
Qu n lý h s h c sinh, k t qu h c t p
ph thông trung h c
các môn h c, k t qu t ng k t cu i n m…
2
H th ng qu n lý khách s n Qu n lý phòng, khách thuê phòng, các
d ch v khách đã s d ng…
3
H th ng qu n lý giáo viên Qu n lý thông tin giáo viên, các q trình,

ph thơng trung h c
s kiên liên quan đ n giáo viên…
4
H th ng qu n lý v t t
Qu n lý tình hình xu t nh p v t t …
5
H th ng qu n lý th vi n
Qu n lý sách, đ c gi , tình hình m n
tr …
6
H th ng qu n lý sinh viên Qu n lý h s sinh viên, k t qu h c t p,
đ ih c
qu n lý các môn h c c a h c sinh…
7
H th ng qu n lý d c
Qu n lý quá trình xu t nh p thu c, bán
thu c cho b nh nhân,….
8
H th ng qu n lý tuy n sinh Qu n lý thông tin tuy n sinh đ i h c, k t
đ ih c
qu thi đ i h c….
9
H th ng qu n lý bán đi n
Qu n lý các h p đ ng mua đi n c a
khách hàng, phân lo i h p đ ng, qu n lý
m c tiêu th đi n

-7-



TƠiăli uăl uăhƠnhăn iăb .

Tr

BÀI 2.

ngăCaoăđ ngăngh ăC -XD&NLăTrungăB

KH OăSỄTăHI NăTR NGăVÀă
THUăTH PăTHƠNGăTIN

Tóm t t: Nghiên c u các ph ng pháp đ kh o sát th c t nh m thu th p các
thông tin ph c v cho vi c phân tích h th ng. M t s ph ng pháp kh o
sát thu th p thông tin c th nh sau: ph ng v n, s d ng phi u h i, l y
m u, phân tích tài li u đ nh l ng / đ nh tính, quan sát.
2.1. PH
NGăPHỄPăPH NGăV N
- Ph ng v n là m t ph ng pháp quan tr ng đ thu th p d li u v các yêu
c u c a h th ng thông tin.
- Vi c ph ng v n nh m phát hi n thông tin v :
Các ý ki n c a ng i đ c ph ng v n.
C m giác c a ng i đ c ph ng v n.
Tr ng thái hi n t i c a h th ng.
Các m c tiêu c a con ng i và t ch c.
Các th t c nghi p v khơng chính th c
- Vi c l p k ho ch ph ng v n th ng tr i qua 5 b c:
c các tài li u c b n.
Thi t l p các m c tiêu ph ng v n.
Xác đ nh ng i đi ph ng v n.
Chu n b ng i đ c ph ng v n.

Quy t đ nh c u trúc và ki u câu h i.
- Xây d ng câu h i ph ng v n ph i thu c hai d ng c b n:
Câu h i m .
Câu h i đóng.
2.1.1. D ngăcơuăh iăm ă
- Các câu h i ph ng v n m cho phép nh ng ng i đ c ph ng v n tr l i
nh ng gì h mong mu n và m c đ mong mu n c a h .
- Các câu h i m phù h p khi ng i phân tích quan tâm t i đ r ng và sâu
c a câu tr l i.
- Các u đi m:
Làm cho ng i đ c ph ng v n c m th y tho i mái.
Cho phép ng i ph ng v n t p trung vào cách bi u đ t c a ng i đ c
ph ng v n:
Ph n ánh trình đ v n hóa, các giá tr , thái đ và ni m tin.
Cung c p m c đ chi ti t cao.
Phát hi n các câu h i m i mà ch a đ c khai thác.
Làm cho ng i đ c ph ng v n th y thú v h n.
Cho phép tính t nhiên cao h n.
-8-


Giáo trình Phơnătíchăthi tăk ăH ăth ngăthơngătin

KhoaăKhoaăh căc ăb n

Giúp ng i ph ng v n d đi u ch nh nh p đ h n.
H u ích khi ng i ph ng v n không chu n b tr c.
- Các nh c đi m:
Có th thu đ c q nhi u chi ti t khơng liên quan.
Có th m t đi tính đi u khi n cu c ph ng v n.

Có th m t quá nhi u th i gian đ thu đ c thơng tin có ích.
Có kh n ng th hi n r ng ng i ph ng v n khơng chu n b .
Có th gây n t ng r ng ng i ph ng v n đang trong “cu c hành trình
đi câu”
2.1.2. D ngăcơu h iăđóngă
- Câu h i đóng h n ch s câu tr l i có th có.
- Câu h i đóng phù h p đ t o ra d li u đáng tin c y và chính xác, d dàng
đ phân tích.
- Ph ng pháp l p lu n hi u qu và địi h i ít k n ng đ i v i ng i ph ng
v n
- Các u đi m:
Ti t ki m th i gian ph ng v n.
D dàng so sánh gi a các l n ph ng v n.
D đ t đúng m c đích.
Ki m sốt đ c cu c ph ng v n.
Thu ho ch đ c các d li u liên quan.
Bao ph m t ph m vi r ng l n m t cách nhanh chóng.
- Các nh c đi m:
Nhàm chán đ i v i ng i đ c ph ng v n.
Khó thu đ c nhi u chi ti t.
Có th m t đi các ý t ng chính.
Khó t o đ c m i giao ti p t t gi a ng i ph ng v n và ng i đ c
ph ng v n
2.1.3. Cácăd ngăcơuăh iăm ăkhácă
- Các câu h i l ng c c:
Là nh ng câu h i có th tr l i v i các t “có” ho c “khơng” ho c “đ ng
ý” ho c “không đ ng ý”.
Các câu h i này ch nên dùng khi th t c n thi t.
- Các câu h i th m dò:
Các câu h i th m dò g i ra tính chi ti t h n v câu h i tr c đó.

M c đích c a câu h i th m dò là: Thu đ c nhi u ý ngh a h n, Làm
sáng rõ, Khai thác và m r ng các quan đi m c a ng i đ c ph ng v n
2.1.4. Th ăt ăđ tăcơuăh iă
- Ba cách c b n đ c u trúc cu c ph ng v n là:
D ng 1: m đ u v i các câu h i đóng và ti p t c v i các câu h i m
-9-


TƠiăli uăl uăhƠnhăn iăb .

Tr

ngăCaoăđ ngăngh ăC -XD&NLăTrungăB

M đ u r t chi ti t, th ng là b ng các câu h i đóng.
M r ng b ng các câu h i m và nh ng câu tr l i t ng quát h n.
Bi t ng i đ c ph ng v n c n đ c t p trung đi vào ch đ ho c không
h ng t i ch đ .
D ng 2: m đ u v i các câu h i m và ti p t c v i các câu h i đóng
M đ u v i các câu h i m , mang tính t ng quát.
K t thúc b ng cách thu h p các câu tr l i có th có b ng vi c s d ng
các câu h i đóng.
Cung c p cách th c d dàng, khơng gây áp l c đ b t đ u m t cu c
ph ng v n.
Có ích khi ng i đ c ph ng v n c m th y thích v i ch đ .
D ng 3: m đ u v i các câu h i đóng, ti p t c v i các câu h i m và k t
thúc b ng các câu h i đóng
Ti p theo các v n đ t ng quát h n đ c xem xét.
K t thúc v i các câu h i c th .
D ng này k t h p th m nh c a c c 2 d ng trên.

M t nhi u th i gian h n các d ng khác
2.1.5. M tăs ăvi căph iălƠmăkhiăk tăthúcăvƠăsauăph ngăv n:ă
Ln ln h i “Li u cịn có gì khác mà b n mu n b sung khơng?”.
Tóm t t và cung c p ph n h i v n t ng c a ng i ph ng v n.
H i xem ng i ti p theo nên ph ng v n là ai.
Thi t l p các cu c h n g p ti p theo.
C m n ng i đ c ph ng v n và b t tay.
Báo cáo ph ng v n.
Vi t càng s m càng t t ngay sau khi ph ng v n.
Cung c p m t b n tóm t t ban đ u, sau đó thì chi ti t h n.
Xem l i báo cáo v i ng i đ c ph ng v n
2.2. PH
NGăPHỄPăDỐNGăPHI UăH I
- Phi u h i đ thu th p thông tin t các thành viên ch đ o trong t ch c v :
Thái đ
Ni m tin
Hành vi
Tính cách
Phi u h i có giá tr n u:
Các thành viên c a t ch c phân tán r ng
Nhi u thành viên tham gia vào d án
C n vi c có tính th m dị
Các câu h i đ c thi t k theo m t trong hai ki u
Câu h i m
- 10 -


Giáo trình Phơnătíchăthi tăk ăH ăth ngăthơngătin

KhoaăKhoaăh căc ăb n


C g ng đoán tr c câu tr l i s nh n đ c
Phù h p đ thu đ c các ý ki n
Câu h i đóng
S d ng khi t t c các l a ch n đ u li t kê đ c.
Khi các l a ch n lo i tr l n nhau
2.2.1. Thi tăk ăphi uăh iă
- Ngôn ng dùng trong phi u h i nên:
n gi n
C th
Khơng thành ki n
Khơng có v b trên
Chính xác v m t k thu t
H ng đ n nh ng ng i có hi u bi t
Phù h p v i kh n ng đ c hi u c a ng i tr l i
- Phi u h i ph i chính xác và đáng tin c y:
Tính tin c y th hi n s nh t quán trong tr l i – ngh a là thu đ c cùng
các k t qu n u nh cùng m t phi u h i đ c phân phát trong cùng đi u
ki n
Tính chính xác là m c đ câu h i đo đ c nh ng gì ng i phân tích
mu n đánh giá.
- T l câu tr l i t t có th có đ c nh s đi u ch nh phù h p phi u h i
ra nhi u kho ng tr ng
B trí kho ng tr ng l n đ vi t/gõ câu tr l i
T o đi u ki n cho ng i tr l i d dàng bày t rõ câu tr l i c a h
Nh t quán v hình th c
- Th t câu h i:
t các câu h i quan tr ng nh t lên đ u tiên
Nhóm các câu h i có cùng n i dung l i v i nhau
a các câu h i ít gây tranh lu n lên trên

2.2.2. Cácăph ngăphápăphátăphi uăh iă
- T p h p t t c nh ng ng i tr l i vào cùng m t th i gian
- Phát phi u h i cho t ng cá nhân
- G i phi u h i qua đ ng b u đi n
- Phát phi u h i qua Web ho c th đi n t , có các u đi m:
Gi m chi phí
Thu th p và l u tr các k t qu d dàng h n
- Phi u h i d ng web th ng g m:
H p v n b n đ n dòng
H p v n b n cu n, dùng m t ho c nhi u đo n v n b n
- 11 -


TƠiăli uăl uăhƠnhăn iăb .

Tr

ngăCaoăđ ngăngh ăC -XD&NLăTrungăB

H p ch n dành cho các câu tr l i có/khơng ho c đúng/sai
Nút tùy ch n cho các câu tr l i mang tính lo i tr l n nhau có/khơng
ho c đúng/sai
H p danh sách th xu ng đ ch n
Nút Submit (xác nh n) ho c Reset (xác l p l i)
2.3. PH
NGăPHỄPăL YăM U
- L y m u là quá trình l a ch n m t cách có h th ng các ph n t đ i di n
c a m t m u. Thay vì nghiên c u t t c các th hi n c a các bi u m u và
b n ghi trong các t p ho c c s d li u thì ng i phân tích ch c n s
d ng k thu t l y m u đ ch n ra m t ph n đ l n các ph n t đ i di n

ph c v cho vi c xác đ nh thông tin di n ra trong h th ng.
- Bao g m hai quy t đ nh quan tr ng:
Nh ng tài li u và website quan tr ng nào nên đ c l y m u
Nh ng ng i nào nên đ c ph ng v n và g i phi u h i
- Lý do ng i phân tích c n l y m u là:
Gi m chi phí
T ng t c q trình thu th p d li u
C i thi n hi u qu
Gi m vi c t p trung thu th p d li u
2.3.1. Cácăph ngăphápăthi tăk ăm uă
thi t k m t m u t t, ng i phân tích h th ng c n tuân theo các b c
sau:
Xác đ nh d li u c n đ c thu th p ho c mô t
Xác đ nh t p c n đ c l y m u
Ch n lo i m u
Quy t đ nh kích th c m u
- Quy t đ nh kích th c m u nên đ c th c hi n theo nh ng đi u ki n c th
mà ng i phân tích h th ng làm vi c:
L y m u d li u trên các thu c tính
L y m u d li u trên các bi n
L y m u d li u đ nh tính
2.3.2. Cácăki uăl yăm uă
- L y m u tùy ý:
Các m u không gi i h n, khơng mang tính xác su t
D s px p
Không đáng tin c y nh t
- L y m u có m c đích:
D a trên s đánh giá
Ng i phân tích ch n nhóm các cá nhân đ l y m u
D a trên các tiêu chu n

- 12 -


Giáo trình Phơnătíchăthi tăk ăH ăth ngăthơngătin

KhoaăKhoaăh căc ăb n

M u khơng mang tính xác su t
áng tin c y m c đ v a ph i
- L y m u ng u nhiên đ n gi n:
D a trên danh sách các con s c a t p l y m u
M i ng i ho c tài li u đ u có c h i đ c l a ch n ngang nhau
- L y m u ng u nhiên ph c t p, có ba hình th c là:
L y m u có h th ng
Là ph ng pháp đ n gi n nh t c a l y m u theo xác su t
Ch n m i cá nhân th k trong danh sách
Không hay n u danh sách đ c s p th t
L y m u phân t ng
Là ph ng pháp quan tr ng nh t đ i v i ng i phân tích
Xác đ nh các t p l y m u con
Ch n các đ i t ng ho c con ng i đ l y m u t t p l y m u con
Bù vào s l ng không cân đ i các nhân viên trong m t nhóm nh t
đ nh.
Ch n các ph ng pháp khác nhau đ thu th p d li u t các nhóm
con khác nhau
L y m u theo nhóm
Ch n nhóm các tài li u ho c con ng i đ nghiên c u
Ch n các nhóm đi n hình đ i di n cho s còn l i
2.4. PHỂNăTệCHăTÀIăLI Uă NHăTệNH/ă NHăL
NGă

2.4.1. PhơnătíchătƠiăli uăđ nhăl ngă
- Nghiên c u d li u c ng là m t ph ng pháp h u hi u đ ng i phân tích
thu th p thơng tin
- D li u c ng có th thu th p t :
Phân tích các tài li u đ nh l ng nh các h s đ c s d ng đ ra quy t
đ nh
Các báo cáo th c thi
Các h s
Các m u thu th p d li u
Các giao d ch nghi p v
2.4.2. PhơnătíchătƠiăli uăđ nhătínhă
- Xem xét các tài li u đ nh tính đ thu đ c:
Các thông tin ti m m quan tr ng
Tr ng thái tâm lý
Nh ng gì đ c coi là t t/x u
Hình nh, logo, bi u t ng
- Tài li u đ nh tính bao g m:
Các b n ghi nh
- 13 -


TƠiăli uăl uăhƠnhăn iăb .

Tr

ngăCaoăđ ngăngh ăC -XD&NLăTrungăB

D u hi u trên các b n tin Website c a t ch c
Các tài li u ch d n
S tay v chính sách c a t ch c

2.5. PH
NGăPHỄPăQUANăSỄT
- Vi c quan sát cung c p s hi u bi t v nh ng gì các thành viên c a t ch c
th c s đang làm
- Nhìn nh n tr c ti p các quan h t n t i gi a nh ng ng i ra quy t đ nh và
các thành viên khác c a t ch c
- K thu t quan sát phân tích b y ph n t mơi tr ng:
V trí v n phịng
V trí bàn làm vi c
Thi t b v n phòng
Tài s n
Các ngu n thơng tin bên ngồi
Màu s c và ánh sáng v n phòng
Trang ph c c a ng i ra quy t đ nh

CÂU H I TH O LU N
2.1. Nêu các m c tiêu c a vi c ph ng v n.
2.2. K tên các d ng câu h i có th dùng trong q trình ph ng v n.
2.3. Nêu ý ngh a c a vi c l y m u.

- 14 -


Giáo trình Phơnătíchăthi tăk ăH ăth ngăthơngătin

BÀI 3.

KhoaăKhoaăh căc ăb n

PHÂN TÍCH H ăTH NG


3.1. KHỄIăNI MăPHÂN TÍCH H ăTH NG
3.1.1. Phơnătíchăh ăth ngă(SystemăAnalysis):
Là giai đo n phát tri n trong m t d án, t p trung vào các v n đ nghi p v ,
ví d nh nh ng gì h th ng ph i làm v m t d li u, các th t c x lý và
giao di n, đ c l p v i k thu t có th đ c dùng đ cài đ t gi i pháp cho
v n đ đó.
3.1.2. Thi tăk ăh ăth ngă(System Design):
Là giai đo n phát tri n t p trung vào vi c xây d ng và cài đ t mang tính k
thu t c a h th ng (cách th c mà công ngh s đ c s d ng trong h
th ng).
3.2. CỄCăH
NGăTI PăC NăPHỂNăTệCHăH ăTH NG
3.2.1. Ti păc năphơnătíchăh ngămơăhìnhă
- Nh n m nh vi c v các mơ hình h th ng d ng đ h a đ tài li u hóa và
ki m tra h th ng hi n t i c ng nh h th ng đ c đ xu t.
- Cu i cùng thì mơ hình h th ng tr thành b n thi t k chi ti t cho vi c thi t
k và xây d ng m t h th ng đ c c i thi n.
- Phân tích h ng c u trúc (Structured Analysis): là ki u phân tích h ng
mơ hình, là m t k thu t l y quá trình làm trung tâm đ phân tích m t h
th ng đang có và xác đ nh các yêu c u nghi p v cho h th ng m i.
Chú ý:
a ra mơ hình minh h a các thành ph n c a h th ng: các quá trình
(các ch c n ng, thao tác) và nh ng thành ph n liên quan là đ u vào, đ u
ra và các file.
3.2.2. Ti păc năphơnătíchăh ăth ngănhanh
- Nh n m nh vi c xây d ng các b n m u th đ xác đ nh nhanh các yêu c u
nghi p v và c a ng i dùng đ i v i m t h th ng m i.
- Xây d ng b n m u tìm hi u m t k thu t dùng đ xác đ nh các yêu c u
nghi p v c a ng i dùng b ng cách đ h ph n ng v i m t b n cài đ t

nhanh và thô c a các yêu c u đó.
3.3. CỄCăGIAIă O NăPHỂNăTệCHăH ăTH NG
3.3.1. Giaiăđo năxácăđ nhăph măviă
B că1.1: xác đ nhăcácăv năđ ,ăc ăh iăvƠăy uăt ăchiăph iătheo các tiêu chí
sau:
Tính kh n c p: trong kho ng th i gian nào thì v n đ c n đ c gi i quy t
ho c c h i ho c y u t ch ph i c n đ c nh n ra?.
Tính rõ ràng: M c đ th y đ c c a c a m t gi i pháp ho c h th ng m i
đ i v i khách hàng ho c ng i qu n lý đi u hành?.
- 15 -


TƠiăli uăl uăhƠnhăn iăb .

Tr

ngăCaoăđ ngăngh ăC -XD&NLăTrungăB

Tính h u ích: M t h th ng m i ho c gi i pháp có th t ng l i nhu n ho c
gi m chi phí hàng n m lên/xu ng bao nhiêu?.
Tính u tiên: d a vào nh ng câu tr l i trên, m c u tiên gi a các v n đ ,
c h i và y u t chi ph i là nh th nào?.
Gi i pháp kh thi: vào giai đo n đ u c a d án, gi i pháp kh thi có th di n
đ t d ng gi n đ n sau:
nguyên, S a nhanh, Thay đ i đ n gi n đ
c ng c h th ng hi n có, Thi t k l i h th ng hi n có, Thi t k m t h
th ng m i.
B că1.2:ăTh oălu năs ăb ăph măvi
K t qu : Báo cáo ph m vi d án (gi i h n c a d án).
Nh ng lo i d li u nào c n nghiên c u.

Nh ng quy trình nghi p v nào c n đ a vào.
H th ng giao ti p nh th nào v i ng i dùng và các h th ng khác.
Chú ý: n u sau này ph m thay đ i thì ngân sách và l ch bi u c ng nên đ c
thay đ i phù h p.
B că1.3:ă ánhăgiáătínhăkh ăthiăc aăd ăánă
“Li u d án này có đáng đ c xem xét ?”
Phân tích chi phí / l i ích.
Quy t đ nh.
Phê duy t d án.
H y b d án.
Xem xét l i ph m vi d án (v i ngân sách và l ch bi u đã đ c đi u ch nh).
B că1.4:ăl păbi uăvƠăl păk ăho chăngơnăsáchăchoăd ăánă
K t qu : báo cáo d án.
L p k ho ch th c hi n cho toàn b d án: l p bi u và phân b tài nguyên,
b trí nhân s .
B c1.5:ăTrìnhăbƠyăd ăánăvƠăk ăho chă
Trình bày và b o v d án, k ho ch tr c h i đ ng th m đ nh.
Kh i đ u chính th c d án và thông báo v d án, các m c tiêu và l ch bi u
cho d án.
3.3.2. Giaiăđo năphơnătíchăv năđ
B că2.1:ăNghiênăc uăl nhăv căv năđ ă
Tìm hi u l nh v c c a v n đ và các thu t ng nghi p v .
D li u: d li u đang đ c l u tr , các thu t ng nghi p v .
Các quá trình: các s ki n nghi p v hi n có.
Các giao di n: các v trí và ngu i dùng hi n t i.
K t qu : xác đ nh v l nh v c h th ng / các mơ hình c a các h th ng hi n
có.
B că2.2:ăPhơnătíchăcácăv năđ ăvƠăc ăh iă
- 16 -



Giáo trình Phơnătíchăthi tăk ăH ăth ngăthơngătin

KhoaăKhoaăh căc ăb n

Nghiên c u các nguyên nhân và h qu c a t ng v n đ (chú ý: m t h qu
có th l i là nguyên nhân c a nh ng v n đ khác).
K t qu : các báo cáo v n đ đ c c p nh t và các phân tích nguyên nhân-h
qu c a t ng v n đ và c h i.
B că2.3:ăPhơnătíchăcácăqătrìnhănghi păv ă(ch ădanhăchoăvi cătáiăc uătrúcă
quyătrìnhănghi păv )ă
ánh giá giá tr gia t ng ho c gi m b t c a các q trình đ i v i tồn b t
ch c.
S l ng đ u vào, th i gian đáp ng, các khâu đình tr , chi phí, giá tr gia
t ng, các h qu c a vi c lo i b ho c h p lý hóa q trình.
K t qu : các mơ hình q trình nghi p v hi n t i.
B că2.4:ăXácăl păcácăm cătiêuăc iăthi năh ăth ngă
Xác đ nh các m c tiêu c th c i thi n h th ng và các ràng bu c đ i v i
m iv nđ .
Các m c tiêu ph i chính xác, có th đo đ c.
Các ràng bu c v l ch bi u, chi phí, cơng ngh và chính sách.
K t qu : các m c tiêu c i thi n h th ng và báo cáo đ xu t.
B că2.5:ăC pănh tăk ăho chăd ăánă
C p nh t d án:
Thu h p ph m vi, ch gi nh ng m c tiêu u tiên cao đ phù h p v i
th i h n/ngân sách.
M r ng ph m vi và đi u ch nh l ch bi u và ngân sách phù h p.
K t qu : k ho ch d án đã đ c c p nh t.
B că2.6:ătrìnhăbƠyăcácănh năxétăvƠăđ ăxu tă
K t qu : các m c tiêu c i thi n h th ng.

Quy t đ nh: ti p t c/đi u ch nh/h y b d án hi n t i.
3.3.3. Giaiăđo năphơnătíchăyêuăc u
B că3.1:ăxácăđ nhăcácăyêuăc uăh ăth ng
Các yêu c u ch c n ng: các ho t đ ng và d ch v cung c p b i h th ng:
các ch c n ng nghi p v , các đ u vào, đ u ra, d li u đ c l u tr .
Các yêu c u phi ch c n ng: các đ c tr ng, đ c đi m xác đ nh m t h th ng
th a đáng: hi u su t, tài li u, ngân sách, tính d h c và s d ng, ti t ki m
chi phí, ti t ki m th i gian, an toàn.
K t qu : phác th o các yêu c u ch c n ng và phi ch c n ng: các m c tiêu
c i thi n và đ u vào, đ u ra, các quá trình, d li u đ c l u tr liên quan
đ đ t đ c m c tiêu.
B că3.2:ăPhơnăm că uătiênăchoăcácăyêuăc uă
Các yêu c u mang tính b t bu c có u tiên cao h n các yêu c u khác.
Time boxing: đ a ra h th ng d i d ng m t t p các phiên b n k ti p nhau
trong m t kho ng th i gian.
- 17 -


TƠiăli uăl uăhƠnhăn iăb .

Tr

ngăCaoăđ ngăngh ăC -XD&NLăTrungăB

Phiên b n đ u tiên đáp ng các yêu c u thi t y u và có m c u tiên cao nh t.
B că3.3:ăC pănh tăk ăho chăd ăánă
N u các yêu c u v t quá phiên b n đ u tiên: thu h p ph m vi ho c t ng
ngân sách
K t qu : các yêu c u h th ng đã đ c th ng nh t (các yêu c u và m c u
tiên đã đ c b sung)

3.3.4. Giaiăđo nămơăhìnhăhóaălogíc
B că4.1:ăPhơnătíchăcácăuăc uămangătínhăch căn ng
Các mơ hình h th ng lơgíc: h th ng ph i làm gì (ch khơng ph i làm nh
th nào).
Xây d ng các b n m u đ xác l p các yêu c u giao di n ng i dùng. K t
qu : các mơ hình d li u (ERD), các mơ hình q trình (DFD), các mơ
hình giao di n (bi u đ ng c nh, bi u đ Use case), các mơ hình đ i
t ng (các bi u đ UML) c a h th ng đ c đ xu t.
B că4.2:ăKi mătraăcácăyêuăc uămangătínhăch căn ng
Ki m tra tính đ y đ , xem xét l i, th c hi n các thay đ i và b sung đ i v i
các mơ hình h th ng và các b n m u đ đ m b o r ng các yêu c u đã
đ c xác đ nh th a đáng.
Liên k t các yêu c u phi ch c n ng v i các yêu c u mang tính ch c n ng.
3.3.5. Giaiăđo năphơnătíchăquy tăđ nh
Là giai đo n chuy n ti p gi a phân tích h th ng và thi t k h th ng.
B că5.1:ăxácăđ nhăcácăgi iăphápăđ ăc ă
Xác đ nh t t c các gi i pháp đ c có th có.
K t qu : ma tr n các h th ng (gi i pháp) đ c
B că5.2:ăPhơnătíchăcácăgi iăphápăđ ăc
Vi c phân tích tính kh thi đ c th c hi n v i t ng đ c mà không quan
tâm t i tính kh thi c a các đ c khác.
Phân tích tính kh thi:
Tính kh thi v k thu t: Li u gi i pháp có phù h p v i th c t công ngh ?
Li u đ i ng d án có chuyên gia k thu t đ thi t k và xây d ng gi i
pháp?.
Tính kh thi v ho t đ ng: Li u gi i pháp có th c hi n đ c yêu c u c a
ng i dùng? m c đ nào? Gi i pháp s thay đ i môi tr ng làm vi c
c a ng i dùng nh th nào? Ng i dùng s c m th y nh th nào v gi i
pháp nh v y?.
Tính kh thi v kinh t : Li u gi i pháp có chi phí hi u qu ?.

Tính kh thi l ch bi u: Li u gi i pháp có th đ c thi t k và xây d ng
trong m t kho ng th i gian ch p nh n đ c hay không?
B că5.3:ăSoăsánhăcácăgi iăphápăđ ăc ă

- 18 -


Giáo trình Phơnătíchăthi tăk ăH ăth ngăthơngătin

KhoaăKhoaăh căc ăb n

Ch n gi i pháp đ c có s k t h p “toàn di n t t nh t” c a các tính kh thi
v k thu t, ho t đ ng, kinh t và l ch bi u Ma tr n tính kh thi.
K t qu : gi i pháp đ c đ xu t.
B că5.4:ăC pănh tăk ăho chăd ăán
u vào: gi i pháp đ xu t
Xem xét và c p nh t l ch bi u m i nh t c a d án và phân b tài nguyên.
K t qu : c p nh t k ho ch d án.
B că5.5:ăđ ăxu tăm tăgi iăpháp
K t qu : đ xu t d án
3.4. XỄCă NHăCỄCăYểUăC UăC AăNG
IăDỐNG
3.4.1. Vaiătròăc aăvi căxácăđ nhăyêuăc uă
- Yêuăc uăh ăth ngă(yêu c u nghi p v ) là m t mô t các nhu c u và mong
mu n đ i v i m t h th ng thông tin. M t u c u có th mơ t các ch c
n ng, đ c tr ng (thu c tính) và các ràng bu c.
- Cácăyêuăc uămangătínhăch căn ng:ăcác ch c n ng ho c đ c tr ng có th
có trong m t h th ng thơng tin đ nó th a mãn nhu c u nghi p v và có
th ch p nh n đ c đ i v i ng i dùng
- Cácăyêuăc uăphiăch căn ng:ăcác đ c tr ng, đ c đi m và thu c tính c a các

h th ng c ng nh b t k các ràng bu c nào có th gi i h n ranh gi i c a
gi i pháp đ c đ xu t.
Chú ý: Xác đ nh các yêu c u khơng chính xác d n đ n m t s h u qu sau:
- H th ng có th t n nhi u chi phí h n.
- H th ng có th hồn thành mu n h n th i gian đã đ nh.
- H th ng có th khơng phù h p v i nh ng gì ng i dùng mong mu n
và s khơng hài lịng đó có th khi n h khơng s d ng h th ng.
- Chi phí b o trì và nâng c p h th ng có th quá cao.
- H th ng có th khơng ch c ch n và d có l i và ng ng ho t đ ng.
- Uy tín c a các chuyên gia trong đ i d án có th b gi m sút b i b t k
th t b i nào, cho dù là do ai gây ra thì c ng s b xem là l i c a c đ i d
án
3.4.2. Tiêuăchu năc aăvi căxácăđ nhăyêuăc uă
- Nh tăquán: các yêu c u không mâu thu n hay nh p nh ng l n nhau.
- ToƠnădi n: các yêu c u mô t m i đ u vào và đáp ng có th có c a h
th ng.
- Kh ăthi: các yêu c u có th đ c tho mãn d a trên các tài nguyên và ràng
bu c s n có.
- C nă thi t: các yêu c u là th c s c n thi t và đáp ng m c đích c a h
th ng.
- Chính xác: các yêu c u đ c phát bi u chính xác.

- 19 -


TƠiăli uăl uăhƠnhăn iăb .

Tr

ngăCaoăđ ngăngh ăC -XD&NLăTrungăB


- D ătheoădõi: các yêu c u liên k t tr c ti p t i các ch c n ng và đ c tr ng
c a h th ng.
- Cóăth ăki mătra: các yêu c u đã đ c ch ng minh.
3.4.3. Quyătrìnhăxácăđ nhăuăc u
- Phân tích các u c u đ gi i quy t các v n đ v : yêu c u b thi u, mâu
thu n nhau, không kh thi, trùng l p, m h ,…
- Chính th c hóa các yêu c u: l p tài li u yêu c u, truy n đ t đ n các nhân
s tham gia. Vi c l p tài li u yêu c u g m: các ch c n ng và d ch v mà
h th ng có th cung c p.

CÂU H I TH O LU N
3.1. Phân bi t Phân tích h th ng và Thi t k h th ng.
3.2. Th nào là k thu t phân tích h ng c u trúc.
3.3. Nêu và phân tích các giai đo n phân tích h th ng.

- 20 -


Giáo trình Phơnătíchăthi tăk ăH ăth ngăthơngătin

BÀI 4.

KhoaăKhoaăh căc ăb n

MƠăHỊNHăHịAăCH CăN NG

Tóm t t: Bài này t p trung vào vi c mơ hình hóa các ch c n ng trong q trình
phân tích. N i dung bao g m khái ni m và các nguyên t c xây d ng bi u đ
phân c p ch c n ng và bi u đ lu ng d li u.

4.1. MƠăHỊNHăHịAăH ăTH NGă
4.1.1. Cácăb cămơăhìnhăhóaăh ăth ngă
Trong bài 3, chúng ta đã bi t v các ho t đ ng phân tích h th ng, nh ng
ho t đ ng đó là nh m m c đích v các mơ hình h th ng. Các mơ hình h
th ng đóng vai trò quan tr ng trong phát tri n h th ng. Dù là ng i s
d ng hay ng i phân tích h th ng thì b n đ u ph i gi i quy t nh ng v n
đ phi c u trúc. Và m t cách đ c u trúc v n đ là v các mô hình.
Mơ hình là m t bi u di n hình t ng c a th c t . Các mô hình có th đ c
xây d ng cho các h th ng hi n có đ giúp chúng ta hi u k h n v nh ng
h th ng đó. Ho c c ng có th xây d ng mơ hình cho các h th ng đ c
đ xu t nh m tài li u hóa các yêu c u nghi p v ho c thi t k k thu t.
Mơ hình hóa ch că n ngă (Process Modeling) v i bi u đ lu ng d li u
(Data Flow Diagram - DFD) nh m m c đích tr l i câu h i: H th ng làm
gì? Mơ hình hóa ch c n ng là k thu t dùng đ t ch c và tài li u hóa c u
trúc và lu ng d li u xuyên qua các quá trình c a m t h th ng ho c các
ch c n ng đ c th c hi n b i các q trình h th ng.
Mơăhìnhăhóaăd ăli uă(Data Modeling) v i bi u đ quan h th c th (Entity
Relationship Diagram - ERD) nh m tr l i câu h i: H th ng có nh ng d
li u nào? Mơ hình hóa d li u là k thu t dùng đ t ch c và mô hình hóa
d li u c a m t h th ng nh m xác đ nh các yêu c u nghi p v cho m t
c s d li u. ơi khi mơ hình hóa d li u cịn đ c g i là mơ hình hóa
c s d li u.
Mơăhìnhăhóaăđ iăt ngă(Object Modeling) v i ngơn ng mơ hình h p nh t
(Unified Modeling Language - UML) nh m tr l i câu h i: Cái gì và t i
sao? (lơgíc c a h th ng)
4.1.2. M căđíchăc aămơăhìnhăhóaăh ăth ng
hi u rõ h n v h th ng: các c h i đ đ n gi n hóa, t i u hóa (Tái c u
trúc quy trình).
liên k t các hành vi và c u trúc c a h th ng (các yêu c u nghi p v v :
thông tin/d li u và ch c n ng/quy trình).

tr c quan hóa và đi u khi n ki n trúc h th ng (thi t k ).
ki m sốt nh ng r i ro trong q trình phát tri n

- 21 -


TƠiăli uăl uăhƠnhăn iăb .

Tr

ngăCaoăđ ngăngh ăC -XD&NLăTrungăB

4.1.3. Cácăthaoătácămơăhìnhăhóaăch căn ng

4.1.3.1. L p k ho ch chi n l

c h th ng:
Các mơ hình q trình nghi p v c a t ch c mô t các ch c n ng
nghi p v quan tr ng

4.1.3.2. Tái c u trúc quy trình nghi p v :
Các mơ hình ch c n ng “As is” làm đ n gi n vi c phân tích các đi m
y u (H th ng hi n t i).
Các mơ hình ch c n ng “To be” làm đ n gi n vi c c i thi n (H th ng
m i đ c đ xu t).

4.1.3.3. Phân tích h th ng
Mơ hình hóa h th ng hi n có bao g m nh ng thi u sót c a nó (DFD
lơgíc)
Mơ hình hóa các u c u lơgíc (các q trình và lu ng d li u c n có dù

h th ng đ c xây d ng th nào – DFD lơgíc) c a h th ng đ c đ
xu t.
Mơ hình hóa các gi i pháp k thu t đ c (DFD v t lý)
Mơ hình hóa gi i pháp đ c ch n (DFD v t lý)
4.1.4. Kháiăni măh ăth ngă
M t h th ng t n t i b ng vi c l y đ u vào t môi tr ng, bi n đ i (x lý)
đ u vào này và t o ra m t đ u ra. M t h th ng có th đ c phân rã thành
nhi u h th ng con. M t h th ng con có đ u vào và đ u ra c a riêng nó.
u ra c a m t h th ng con có th tr thành đ u vào c a nh ng h th ng
con khác.

u vào

H th ng

u ra

Hình 4.1. H th ng và H th ng con

- 22 -


Giáo trình Phơnătíchăthi tăk ăH ăth ngăthơngătin

KhoaăKhoaăh căc ăb n

4.2. MƠ HÌNH LOGIC
4.2.1. Phơnăbi cămơăhìnhălogícăvƠămơăhìnhăv tălỦă
Mơ hình lơgíc cho bi t h th ng là gì và làm gì. Nó đ c l p v i vi c cài đ t
k thu t. Nó minh h a b n ch t c a h th ng. Mơ hình lơgíc cịn có th

đ c g i là mơ hình b n ch t, mơ hình khái ni m mơ hình nghi p v .
Mơ hình v t lý khơng ch th hi n h th ng là gì và làm gì mà còn th hi n
cách th c h th ng đ c cài đ t m t cách v t lý và k thu t. Nó ph n ánh
các l a ch n cơng ngh . Mơ hình v t lý cịn có th đ c g i là mơ hình
cài đ t hay mơ hình k thu t.
4.2.2. S ăc năthi tăc aămơăhìnhălơgíc
Các nhà phân tích h th ng đã nh n th y giá tr c a vi c tách riêng vi c
nghiên c u nghi p v v i vi c nghiên c u k thu t. ó là lý do t i sao h
s d ng các mơ hình h th ng lơgíc đ minh h a các yêu c u nghi p v và
các mô hình h th ng v t lý đ minh h a các thi t k k thu t.
Các ho t đ ng c a ng i phân tích h th ng t p trung ch y u vào các mơ
hình h th ng lơgíc vì nh ng lý do sau:
- Các mơ hình lơgíc lo i b t t ng thiên l ch do nh h ng b i cách
th c cài đ t h th ng đã có ho c ý ki n ch quan c a m t ng i nào đó
v cách cài đ t cho h th ng. Do đó, chúng khuy n khích tính sáng t o.
- Các mơ hình lơgíc làm gi m kh n ng b sót các yêu c u nghi p v
trong tr ng h p con ng i b chi ph i quá nhi u vì các k t qu mang
tính k thu t. Nh vi c tách bi t nh ng gì h th ng ph i làm v i cách
th c h th ng th c hi n mà chúng ta có th phân tích t t h n các yêu
c u nh m đ m b o tính hồn thi n, chính xác và nh t qn.
- Các mơ hình lơgíc cho phép truy n đ t v i ng i dùng cu i d i d ng
ngơn ng phi k thu t ho c ít k thu t h n.
4.3. BI Uă ăPHỂNăRẩăCH CăN NG (Bussiness Functional Diagram)
4.3.1. Kháiăni măBFDă
BFD là s đ phân rã có th b c các ch c n ng c a h th ng t t ng th đ n
chi ti t. M i ch c n ng có th có m t ho c nhi u ch c n ng con, t t c
đ c th hi n trong m t khung c a s đ .
Ý ngh a c a BFD:
- Gi i h n ph m vi c a h th ng c n ph i phân tích.
- Ti p c n h th ng v m t logic nh m làm rõ các ch c n ng mà h

th ng th c hi n đ ph c v cho các b c phân tích ti p theo.
- Phân bi t các ch c n ng và nhi m v c a t ng b ph n trong h th ng,
t đó l c b nh ng ch c n ng trùng l p, d th a.
Tuy nhiên, BFD khơng có tính đ ng, nó ch cho th y các ch c n ng mà
không th hi n trình t x lý c a các ch c n ng đó c ng nh là s trao đ i
thơng tin gi a các ch c n ng. Do đó, BFD th ng đ c s d ng làm mơ
hình ch c n ng trong b c đ u phân tích.
- 23 -


TƠiăli uăl uăhƠnhăn iăb .

4.3.2. Ph

Tr

ngăCaoăđ ngăngh ăC -XD&NLăTrungăB

ngăphápăxơyăd ngăBFD

4.3.2.1. Phân m c các ch c n ng:
BFD đ c xây d ng theo mơ hình phân m c, m i m t ch c n ng có th g m
m t ho c nhi u ch c n ng con trong s đ .
A

B

D

C


E

F

G

Hình 4.2. Mơ hình BFD phân m c
Nhìn mơ hình trên, d th y ch c n ng A bao g m ch c n ng B và C; ch c
n ng B l i bao g m D và E.
Chú ý là v i m t s đ , khơng nên có q 6 m c, thơng th ng thì 3 m c là
phù h p v i các h th ng trung bình. V i m i ch c n ng khơng nên có
q 6 ch c n ng con vì nh v y s làm s đ tr nên ph c t p và khó
ki m sốt.
N u g p tr ng h p có quá nhi u ch c n ng con thì có th gi i quy t b ng
cách t o thêm m c trung gian đ nhóm các ch c n ng con l i. C n đ m
b o tính cân b ng c a s đ , ngh a là các ch c n ng thu c cùng m t m c
nên có s t ng đ ng nhau v kích th c và đ ph c t p
M i ch c n ng ph i mang m t tên duy nh t, không trùng l p v i ch c n ng
khác; tên ph i th hi n khái quát các ch c n ng con c a nó, ph n ánh
đ c th c t nghi p v mà nó th c hi n. Tên c a ch c n ng ph i b t đ u
b ng đ ng t , ví d nh “l p đ n hàng”.

4.3.2.2. Xác đ nh các ch c n ng.
m c cao nh t c a nghi p v , ch c n ng chính có th là m t trong các lo i
sau:
- S n xu t s n ph m.
- Cung c p d ch v (bán hàng, b o d ng).
- Qu n lý tài nguyên (tài s n, ngu n nhân l c, con ng i…).
Khi đã xác đ nh đ c lo i mà nó thu c vào thì s đ t tên cho ch c n ng cao

nh t này. Ti p theo, đ xác đ nh các ch c n ng con thì t ch c n ng
chính, ta đ t nó trong chu k s ng g m các giai đo n:
- Xác đ nh nhu c u.
- Mua bán.
- B o hành, b o d ng.
- Thanh lý ho c chuy n nh ng.
- 24 -


Giáo trình Phơnătíchăthi tăk ăH ăth ngăthơngătin

KhoaăKhoaăh căc ăb n

M i giai đo n có th có m t ho c nhi u ch c n ng con. Ví d , v i ch c
n ng Bán hàng thì giai đo n xác đ nh nhu c u có th có ch c n ng con
là Qu n lý thơng tin khách hàng, giai đo n mua bán thì có th là C p
nh t đ n hàng…
Ng i phân tích ph i xác đ nh đ c m c nào là th p nh t, khi đó s d ng
vi c phân tích ch c n ng.
nh n bi t m t ch c n ng m c th p nh t
b ng cách xét xem có ph i ch c n ng đó ch có m t nhi m v ho c m t
nhóm các nhi m v nh .
Khi xây d ng BFD c n đ m b o tính đ n gi n, rõ ràng và chính xác c a s
đ . V i các h th ng l n, có th trình bày BFD trên nhi u trang, trang 1 là
BFD m c cao nh t (m c 0), ti p theo ng v i m i ch c n ng s đ c
phân tích các trang sau t i ch c n ng m c th p nh t thì d ng.
H th ng
qu n lý bán đi n
Qu n lý
h p đ ng mua đi n


Qu n lý
đi n tiêu th

Th ng kê

Ghi hóa đ n
thanh tốn

Th ng kê
khách hàng

C p nh t thơng
tin h p đ ng

Xác nh n
thanh tốn

Khách hàng
tra c u

T m ng ng
h p đ ng

Nh c thanh toán
quá h n

H y b h p đ ng

Ng ng cung c p

đi n

ng ký H

m i

Hình 4.3. Ví d bi u đ phân c p ch c n ng H th ng qu n lý bán đi n
4.4. BI Uă ăLU NGăD ăLI Uă(Data Flow Diagram)
4.4.1. Mơăhìnhăhóaăch căn ngăv iăDFDă
Trong ch ng này, chúng ta t p trung vào vi c mơ hình hóa ch c n ng lơgíc
trong giai đo n phân tích h th ng. Nh trên đã nói, mơ hình hóa ch c
n ng là m t k thu t đ t ch c và tài li u hóa c u trúc và lu ng d li u
c ng nh lơgíc, đ ng l i và các th t c đ c th c hi n b i các quá trình
c a m t h th ng. M t trong các mơ hình ch c n ng phân tích h th ng
chính là s đ lu ng d li u.
M t s đ lu ng d li u (Data Flow Diagram – DFD) là m t công c đ h a
đ mô t lu ng d li u luân chuy n trong m t h th ng và nh ng ho t
đ ng x lý đ c th c hi n b i h th ng đó. S đ lu ng d li u cịn có
các tên g i khác là bi u đ b t, bi u đ bi n đ i và mơ hình ch c n ng.
- 25 -