B N CAM K T
Tên tác gi

: ào Tr ng Hi u

H c viên cao h c

: 24Q11

Ng

ih

ng d n 1 : TS.Tr n H u Ng c

Ng

ih

ng d n 2 : PGS. TS Nguy n Tu n Anh

Tên đ tài Lu n v n: “ Nghiên c u đ xu t các gi i pháp nâng cao hi u qu khai
thác h th ng t

i tr m b m S n à, Huy n Ba Vì, Tp Hà N i ”

Tác gi xin cam đoan đ tài Lu n v n đ
th p t ngu n th c t , đ

c làm d a trên các s li u, t li u đ

c công b trên báo cáo c a các c quan nhà n

c thu

c…đ tính

tốn ra các k t qu , t đó đánh giá và đ a ra m t s nh n xét. Tác gi không sao chép
b t k m t Lu n v n ho c m t đ tài nghiên c u nào tr

c đó.

Hà N i, ngày 28 tháng 10 n m 2017
Tác gi

ào Tr ng Hi u

i


L IC M
Sau h n 6 tháng th c hi n, d
PGS.TS Nguy n Tu n Anh đ

i s
c s

h

N


ng d n t n tình c a TS.Tr n H u Ng c,

ng h đ ng viên c a gia đình, b n bè, đ ng

nghi p, cùng v i s n l c ph n đ u c a b n thân, tác gi đã hoàn thành lu n v n th c
s k thu t chuyên ngành K thu t tài nguyên n

c đúng th i h n và nhi m v v i đ

tài: “ Nghiên c u đ xu t các gi i pháp nâng cao hi u qu khai thác h th ng t
tr m b m S n

i

à, Huy n Ba Vì, Tp Hà N i” Trong quá trình làm lu n v n, tác gi

đã có c h i h c h i và tích l y thêm đ

c nhi u ki n th c và kinh nghi m quý báu

ph c v cho cơng vi c c a mình. Tuy nhiên do th i gian có h n, trình đ cịn h n ch ,
s li u và công tác x lý s li u v i kh i l

ng l n nên nh ng thi u sót c a lu n v n là

khơng th tránh kh i. Do đó, tác gi r t mong ti p t c nh n đ

c s ch b o giúp đ

c a các th y cô giáo c ng nh nh ng ý ki n đóng góp c a b n bè và đ ng nghi p. Qua

đây tác gi xin bày t lòng kính tr ng và bi t n sâu s c t i TS.Tr n H u Ng c, PGS,
TS Nguy n Tu n Anh, ng

i đã tr c ti p t n tình h

ng d n, giúp đ và cung c p

nh ng tài li u, nh ng thông tin c n thi t cho tác gi hoàn thành Lu n v n này. Tác gi
xin chân thành c m n Tr
Tài Nguyên N

ng

i h c Th y l i, các th y giáo, cô giáo Khoa K thu t

c, các th y cô giáo các b môn đã truy n đ t nh ng ki n th c chuyên

môn trong su t quá trình h c t p. Tác gi c ng xin trân tr ng c m n các c quan, đ n
v đã nhi t tình giúp đ tác gi trong quá trình đi u tra thu th p tài li u cho lu n v n
này. Cu i cùng, tác gi xin g i l i c m n sâu s c t i gia đình, c quan, b n bè và
đ ng nghi p đã đ ng viên, giúp đ , t o đi u ki n và khích l tác gi trong su t q
trình h c t p và hồn thành Lu n v n. Xin chân thành c m n.
Hà N i, ngày 28 tháng 10 n m 2017
Tác Gi

ào Tr ng Hi u

ii



M CL C
B N CAM K T ...............................................................................................................i
L I C M N ................................................................................................................. ii
M C L C ..................................................................................................................... iii
DANH M C HÌNH NH ..............................................................................................iv
DANH M C B NG ..................................................................................................... V
M

U .........................................................................................................................1

CH

NG 1: T NG QUAN ...........................................................................................4

1.1 T ng quan nghiên c u hi u qu h th ng t

i .....................................................4

1.1.1 T ng quan nghiên c u hi u qu h th ng t

i trên th gi i ..............................4

1.1.2 T ng quan nghiên c u hi u qu h th ng t

i

Vi t Nam .............................15

1.2 Gi i thi u khu v c nghiên c u ...........................................................................19
1.2.1 i u ki n t nhiên ............................................................................................19

1.2.2 Tình hình kinh t , xã h i .................................................................................25
CH

NG 2: ÁNH GIÁ HI N TR NG, HI U QU H TH NG T

I ..............28

2.1 Hi n tr ng các cơng trình trên h th ng Tr m b m S n à ...............................28
2.1.1 Hi n tr ng các cơng trình trên vùng t

i .........................................................28

2.1.2 Các ch tiêu đánh giá hi u qu qu n lý khai thác h th ng t
2.1.3

i ......................31

xu t các ch tiêu đánh giá hi u qu qu n lý khai thác các h th ng t

i

Tr m b m S n à......................................................................................................38
CH

NG 3:

H TH NG T

XU T CÁC GI I PHÁP NÂNG CAO HI U QU KHAI THÁC
I TR M B M S N À .................................................................56


3.1 Gi i pháp cơng trình ...........................................................................................56
3.2 Gi i pháp phi cơng trình .....................................................................................59
3.2.1 Các gi i pháp v k thu t, qu n lý v n hành: ..................................................59
3.2.2 Các gi i pháp v t ch c b máy qu n lý h th ng: .......................................61
3.2.3 Gi i pháp tài chính: ..........................................................................................64
K T LU N VÀ KI N NGH .......................................................................................66
TÀI LI U THAM KH O .............................................................................................69
PH L C ......................................................................................................................70

iii


DANH M C HÌNH NH

Hình 2.1. S đ h th ng t

i tr m b m S n à.......................................................... 28

iv


DANH M C B NG
B ng 1.1

ánh giá m c đ quan tr ng c a các thông s đánh giá hi u qu h th ng

thu nông

m ts n


c trong khu v c........................................................................10

B ng 1.2 Nhi t đ trung bình tháng n m tr m Su i Hai. .............................................22
B ng 13

m khơng khí t

B ng 1.4 T ng l
B ng 1.5 L

ng đ i trung bình tháng tr m Su i Hai .........................22

ng b c h i TB n m, và TB tháng max, min nhi u n m ( ng Pich) 23

ng m a trung bình c a khu v c ...............................................................24

B ng 1.6 T c đ gió trung bình tháng tr m Su i Hai

n v : km/ngày ....................24

B ng 1.7 S gi n ng trong tháng ................................................................................24
B ng 1.8. Di n tích t nhiên – dân s - m t đ dân s các đ n v hành chính huy n
(đ n 31/12/2014)............................................................................................................25
B ng 1.9. B ng th ng kê dân s huy n Ba Vì ...............................................................26
B ng 1.10: B ng th ng kê hi n tr ng đ t s d ng và di n tích canh tác h p đ ng v i
cơng ty th y l i sơng tích trung bình các n m 2012 đ n 2014......................................26
B ng 1.11 C c u cây tr ng ..........................................................................................26
B ng 1.12 H s cây tr ng Kc ......................................................................................27
B ng 1.13 Các ch tiêu c lý c a đ t ............................................................................27

B ng 2.1 B ng th ng kê hi n tr ng cơng trình đang qu n lý ........................................29
B ng 2.2 T ng l

ng n

c c p đ u h th ng tr m b m S n à V Chiêm 2012 .......45

B ng 2.3 T ng l

ng n

c c p đ u h th ng tr m b m S n à V Mùa 2012...........45

B ng 2.4 T ng l

ng n

c c p đ u h th ng tr m b m S n à V

B ng 2.5 T ng l

ng n

c c p đ u h th ng tr m b m S n à V Chiêm 2013 .......46

B ng 2.6 T ng l

ng n

c c p đ u h th ng tr m b m S n à V Mùa 2013...........47


B ng 2.7 T ng l

ng n

c c p đ u h th ng tr m b m S n à V

B ng 2.8 T ng l

ng n

c c p đ u h th ng tr m b m S n à V Chiêm 2014 ......47

B ng 2.9 T ng l

ng n

c c p đ u h th ng tr m b m S n à V Mùa 2014...........47

B ng 2.10 T ng l

ng n

c c p đ u h th ng tr m b m S n à V

ông 2012 .........46

ông 2013 .........47

ông 2014 .......48


B ng 2.11 Th ng kê n

c c p và s d ng n m 2012 theo v c a h th ng .................48

B ng 2.12 Th ng kê n

c c p và s d ng n m 2013 theo v c a h th ng .................49

B ng 2.13 Th ng kê n

c c p và s d ng n m 2014 theo v c a h th ng .................49

v



M
I. TÍNH C P THI T C A

U

TÀI

Ba Vì là huy n thu c vùng bán s n đ a, n m v phía Tây B c th đơ Hà N i. V i t ng
di n tích 424km2, dân s h n 265 nghìn ng

i (bao g m 3 dân t c Kinh, M

ng,


Dao), tồn huy n có 31 xã, th tr n, trong đó có 7 xã mi n núi, m t xã gi a sơng H ng.
Phía đơng giáp th xã S n Tây, phía nam giáp t nh Hịa Bình, phía tây giáp t nh Phú
Th và phía B c giáp t nh V nh Phúc.
a hình c a huy n th p d n t phía Tây Nam sang phía

ơng B c, chia thành 3 ti u

vùng khác nhau: Vùng núi, vùng đ i, vùng đ ng b ng ven sơng H ng.
V khí h u, Ba Vì n m trong vùng đ ng b ng sơng H ng ch u nh h
đ i gió mùa. Các y u t khí t

ng trung bình nhi u n m

ng khí h u nhi t

tr m khí t

ng Ba Vì cho

th y:
Mùa m a b t đ u t tháng 4 và k t thúc vào tháng 10 v i nhi t đ trung bình 230C,
tháng 6 và tháng 7 có nhi t đ trung bình cao nh t là 28,60c. T ng l
1832,2mm (chi m 90,87% l

ng m a c n m). L

ng m a là

ng m a các tháng đ u v


t trên

100 mm v i 104 ngày m a và tháng m a l n nh t là tháng 8 (339,6mm).
Mùa khô b t đ u t tháng 11 và k t thúc vào tháng 3 v i nhi t đ x p x 200C , tháng
1 có nhi t đ th p nh t 15,80C; L

ng m a các tháng bi n đ ng t 15,0 đ n 64,4mm

và tháng m a ít nh t là tháng 12 ch đ t 15mm.
t đai huy n Ba Vì đ

c chia làm 2 nhóm, nhóm vùng đ ng b ng và nhóm đ t vùng

đ i núi. Nhóm đ t vùng đ ng b ng có 12.892 ha b ng 41,1% di n tích đ t đai tồn
huy n. Nhóm đ t vùng đ i núi: 18.478 ha b ng 58,9% đ t đai c a huy n.
Tr m b m S n à xây d ng n m 1991, l p 10 t máy x 1.000 m3/h, l u l
2,5 m3/s. Theo thi t k , tr m b m ph c v t

ng thi t k

i 1.097 ha. Hi n t i tr m b m S n

à

do đi u ki n s d ng lâu nên hi u su t c a máy b m không đ m b o theo thi t k , m t
khác trong nh ng n m g n đây, m c n
không th v n hành đ

c sông


à xu ng th p, tr m b m S n

c toàn b 10 máy c a tr m mà ch v n hành đ

1

à

c t i đa 4 đ n


5 máy, di n tích th c t

i c a tr m b m S n

à ch đ m nh n đ

c là 220 ha di n

tích đ t nơng nghi p c a 2 xã Thu n M và S n à.
- Vùng t

iC m

àđ

Mèo Gù. Vùng t

ct


i b i Tr m b m S n

à, h ch a n

c C m Qu và h

i này có di n tích là 1.097 ha đ t canh tác c a các xã: Thu n M ,

Tòng B t, S n à và C m L nh.
- Vùng t

i này có di n tích là 1.067 ha, đ

cc pn

c b i tr m b m S n

à, h

C m Qu và h Mèo Gù.
- H C m Qu : Có nhi m v c p n

ct

i cho 174 ha, hi n tr ng đ p đ t v n đ m

b o an tồn, mái h l u khơng s t l , mái th
n


c, c ng ki u van nút chai đ

Kênh t
ng đ

ng l u có s t nhi u đo n, tràn đ thoát

c s a ch a n m 1995 nh ng nay có rị r trong c ng.

i h C m Qu hi n đã xu ng c p, m i kiên c đ
c 60% nhu c u dùng n

c kho ng 10% và ch đáp

c.

- H Mèo Gù: Có nhi m v c p n

ct

i cho 180 ha, hi n t i cơng trình đã xu ng

c p, b i l ng nhi u, kh n ng sinh th y th p, nhi u n m không đ m b o c p n
M t khác, trong nh ng n m g n đây tình hình di n bi n th i ti t khí t
ph c t p do nh h

c.

ng thu v n r t


ng c a bi n đ i khí h u c ng nh tình hình phát tri n kinh t c a

khu v c có nhi u bi n đ ng m nh nh : Q trình đơ th hoá t ng nhanh, dân s t ng,
nhi u khu cơng nghi p và dân c m i đ

c hình thành. Di n tích đ t nơng nghi p có

nhi u thay đ i; c c u cây tr ng thay đ i, thâm canh t ng v và khai thác t ng h p
ngu n n

c t o s c ép v yêu c u dùng n

c thay đ i...

Chính vì v y vi c nghiên c u đánh giá hi n tr ng và đ xu t các gi i pháp nâng cao
hi u qu các h th ng t

i đó là r t c n thi t.

II. M C ÍCH VÀ PH M VI NGHIÊN C U
M c đích nghiên c u:
-

ánh giá đ

c hi n tr ng, hi u qu c a h th ng t

Ba Vì, TP Hà N i.

2


i Tr m B m S n

à, Huy n


xu t đ

-

c các gi i pháp nâng cao hi u qu khai thác c a h th ng t

i Tr m

B m S n à, Huy n Ba Vì, TP Hà N i.
-

Ph m vi nghiên c u: h th ng t

i Tr m B m S n

à, Huy n Ba Vì, TP Hà

N i.
III. CÁCH TI P C N VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U.

Cách ti p c n:
- Ti p c n th c t : đi kh o sát, nghiên c u, thu th p các s li u quy ho ch, thi t k

c a h th ng t

i;

- Ti p c n h th ng: Ti p c n, tìm hi u, phân tích h th ng t t ng th đ n chi ti t,
đ y đ và h th ng.
- Ti p c n các ph
Ph

ng pháp nghiên c u m i v tiêu n

c trên th gi i.

ng pháp nghiên c u:

- Ph

ng pháp đi u tra, kh o sát th c đ a: Ti n hành đi u tra, thu th p các tài li u

trong vùng nghiên c u bao g m tài li u hi n tr ng và đ nh h
xã h i, tình hình khai thác và s d ng ngu n n

ng phát tri n kinh t -

c, các tài li u đ a hình, th y v n, tài

li u v h th ng đê bi n... trên đ a bàn Huy n Ba Vì.
- Ph

ng pháp k th a: K th a các tài li u, k t qu tính tốn c a các d án quy


ho ch, các đ tài nghiên c u khoa h c, đi u tra c b n th c hi n trên đ a bàn Huy n
Ba Vì.
- Ph

ng pháp phân tích, th ng kê: dùng đ thu th p, x lý và phân tích các con s đ

tìm hi u b n ch t và tính quy lu t trong đi u ki n th i gian và không gian c th trên
đ a bàn Huy n Ba Vì.
- Ph

ng pháp mơ hình tốn:

ng d ng các mơ hình, cơng c tiên ti n ph c v tính

tốn.

3


CH

NG 1 : T NG QUAN

1.1

T ng quan nghiên c u hi u qu h th ng t

1.1.1 T ng quan nghiên c u hi u qu h th ng t
đánh giá hi u qu s d ng n

nhi u ph
ph

i
i trên th gi i

c trong công tác t

i cho cây tr ng, đ n nay có

ng pháp lu n, k thu t và công c c ng nh ph

ng th c đánh giá. Các

ng pháp này khá h u d ng trong đánh giá s ho t đ ng c a các h th ng t

Tuy nhiên, v n còn m t s h n ch khi áp d ng nh ng ph
Oad va Podmore (1989) đã đ nh nghia m t đ i l
il

ng này là t s gi a l

ng n

m a) và yêu c u (g m b c thoát h i n
đánh giá xem m c đ n

ct

iđ


i.

ng pháp này.

ng, g i là " C p n

ct

ng đ i".

c c p (g m l

ng n

ct

c c ng v i l

ng n

c rò r và th m sâu) đ

c qu n lý t t nh th nào d

i c ng v i l

ng

i các m c c p khác


nhau.
Molden và Gates (1990) đã đ nh ngh a các m c tiêu h th ng phân n
chính xác, hi u qu , đ tin c y và s công b ng c a vi c phân n
các ph

i g m: đ

c và đã phát tri n

ng pháp đo s ho t đ ng b ng các thu t ng cho phép phân tích hi u qu c a

các h th ng phân n
Các ph

ct

ct

i ph c v các m c đích đánh giá, quy ho ch và thi t k .

ng pháp này cung c p m t s đánh giá đ nh l

ng không ch ho t đ ng c a

tồn h th ng mà cịn đáng giá xem s ho t đ ng này có th b h n ch b i s kém c i
c a cơng trình ho c c a qu n lý.
Sakthivadivel và đ ng nghi p (1993) đã th o lu n s h u ích và vi c s d ng khái
ni m " C p n


ct

ng đ i - RWS" đ đánh giá s ho t đ ng c a các h th ng t

v i s đ c p đ c bi t đ n các h thông t
đ

c đ nh ngh a là t s gi a n

th c t , th i k sinh tr
khu t

i

i lúa. V m t khái ni m, khái ni m này

c c p v i yêu c u n

c liên quan v i các cây tr ng

ng v i các bi n pháp canh tác th c t đ

c dùng và cho m t

i th c t .

M c dù nh ng thu n l i c a khái ni m là ti n l i cho phân tích và sáng t các kho ng
cách th i gian và v trí khác nhau, nh ng các giá tr RWS đ i v i các kho ng th i gian

4



dài h n l i bi u l m t vài s mâu thu n. ó là b i vì khái ni m này không xem xét s
tr trên ru ng lúa trong mùa sinh tr

ng c a cây tr ng.

kh c ph c h n ch này, khái ni m " c p n
đ

ct

ng đ i l y tích - CRWS" u c u

c tính tốn trong các kho ng th i gian ng n (ví d tu n ho c là ngày) b t đ u t

m t th i gian c th trong mùa. Thu n l i chính c a CRWS so v i RWS là nó có th
đ

c dùng đ miêu t sinh đ ng t l n

c c p v i yêu c n n

c đ y ý ngh a cho c

mùa, trong khi đó RWS ch h u d ng cho vi c đánh giá t l này cho m t giai đo n c
th trong mùa.
M c dù có nh ng thu n l i nh đã nói
đ


trên, nh ng nh ng khái ni m này ch có th

c dùng đ đánh giá s ho t đ ng c a h th ng t

nhi p đ
nh n

ct

i. Trong nh ng tr

i trong đó ch xem xét đ n nơng

ng h p mà có nhi u lo i hình s d ng n

c khác

c sinh ho t và cây m c hoang thì nh ng khái ni m này b h n ch .

Murray - Rust và Snellen (1993) đã đ nh ngh a s ho t đ ng , m c đích , m c tiêu và
các ch s ho t đ ng c a m t h th ng t

i và g i ý m t khung đánh giá s ho t đ ng

và phán đoán d a trên các đ nh ngh a này.
Bos và đ ng nghi p (1993) đã cung c p m t khung mà nh ng nhà qu n lý t
s d ng đ đánh giá ho t đ ng t

i có th


i d a trên khung đánh giá do Murray - Rust và

Snellen (1930) đã g i ý.
Có th th y r ng khung đánh giá và các ch s đ
tiêu d ki n đ ra và m c đ đ t đ
th ng t

i. Các ch s đ

c nh đ t đ
Ph

cg iý

trên nh m vào các m c

c chúng trong quá trình ho t đ ng th c t c a h

c nh n ra trong các lo i hình khác nhau đ ch ra các khía

c t s ho t đ ng c a h th ng t

i theo m t cách th c chi ti t h n.

ng th c này h u ích cho vi c đánh giá s ho t đ ng

m c đ h th ng . Tuy

nhiên, có m t s khó kh n. Ch ng h n, nh ng m c tiêu nào s đ


c l a ch n trong các

quá trình đánh giá s ho t đ ng c a h th ng c ng nh nh ng s thay đ i trong các
m c tiêu s d n t i vi c c n ph i xem xét l i. H n n a, s tiêu th n
các h th ng t

i không đ

i th c t trong

c ch ra m t cách rõ ràng. M t s lo i hình s d ng khác

(t th c v t t nhiên trong khu t

i, t các khu v

5

n, t sinh ho t, công nghi p,v.v...)


không đ
h th ng t

c k đ n trong các đánh giá này. Vì v y hi u qu đ
i v n ch a đ

l

c dùng trong ch


ng trình nghiên c u v

i, trong đó có kho ng 40 ch s ho t đ ng đa nguyên t c đ

ng và kh o sát , d a trên t p ch s ho t đ ng đ

c đây và các ch s hi u qu s d ng n

quan tâm đ n hi u qu s d ng n
su t, s n l

cđ

c đ nh ngh a v n

ng cây tr ng (trong đó ch y u là đ c p đ n kh n ng đáp ng tiêu chu n

i - nh ng ng

nghiên c u tr
c đánh giá

i qu n lý h th ng

i quan tâm đ n vi c v n hành h th ng hàng ngày. Tuy nhiên, nh ng
c đây ch a chú tr ng vào m i liên quan gi a n

ra. Th c ch t mà nói, đ i v i m t h th ng t
đ


i tiêu.

c liên quan đ n các y u t dòng ch y, đ t và n ng

và m c tiêu đ t ra). Các ch s này khá có ý ngh a đ i v i các ng
t

c đ nh

c Bos và đ ng nghi p (1993)

miên t . Các ch s này r t phù h p cho s d ng trong đánh giá s ho t đ ng t
Các nghiên c u tr

c trong

c đánh giá đ y đ h n.

Bos(1997) tóm t t các ch s ho t đ ng đ
s ho t đ ng t

c s d ng n

c, đ t và giá tr đ u

i, hi u qu s d ng n

khía c nh giá tr kinh t cho m t đ n v n


c c a nó ph i

c và v n đ này đã đ

c

R.Sakthivadived và đ ng nghi p (1999) nghiên c u.
Tháng 5/1994 h i th o vùng Châu Á - Thái Bình D

ng v "

ánh giá hi u qu t

i

trong n n nông nghi p b n v ng" t i Bangkok (Thái Lan) các chuyên gia đã nh t trí v
các thơng s đánh giá hi u qu t
tùy theo đi u ki n c a h th ng t

i. Tuy r ng, m i n

c có các m c tiêu khác nhau

i khác nhau.

Các thông s đ đánh giá hi u qu t

i g m:

1. H th ng phân ph i n


c (bao g m cơng trình trên kênh)

- Hi u qu v n chuy n n

c

- Hi u qu phân ph i n

các c p kênh;

c;

- B i l ng và c rác.
2. Hi u qu t

i m t ru ng

- H s quay vòng đ t;

6


- Hi u ích t

i;

- Hi u qu s d ng n
3. Hi u qu môi tr


c.

ng trong h th ng t

i

- M c đ nhi m m n, ki m hóa;
- Ng p úng;
- C d i trong kênh n

c có đ ng.

4. Hi u qu xã h i
- Lao đ ng ;
- S h u ru ng đ t;
- Gi i trong ho t đ ng t

i;

- S th a mãn c a nông dân.
5. Hi u qu đa m c tiêu
6.Hi u qu v kinh t
Tuy nhiên, vi c xác đ nh m t s thông s ch a rõ ràng (gi i, s h u ru ng đ t,...),
ch a có quy d nh c th nào cho vi c xác đ nh các thông s này vì v y đây là m t h n
ch trong vi c đánh giá hi u qu c a h th ng t

i.

1. T i Pakistan và Srilanca
N m 1993, IWMI đã có nghiên c u liên quan đ n đánh giá hi u qu phân ph i n


c

c a d án t

c

i t i Pakistan và Srilanca. Các ch tiêu đánh giá hi u qu t

chuyên gia IWMI và Srilanca đ a ra là:
+ Ch tiêu l

ng n

c dùng trên 1 đ n v di n tích đ t canh tác;

+ N ng su t cây tr ng;
+ Thu th p trên 1 ha đ t canh tác;
7

i đ


+S nl

ng trên 1m3 n

ct

i;


+ S công b ng trong phân ph i n

c

đ u và cu i ngu n n

c.

2. T i n
N m 1989,
th ng t

n

đã xu t b n 2 tác ph m " Tiêu chu n đo đ c qu n lý v n hành h

i" và " Giám sát đánh giá h th ng t

và IWMI đã đánh giá h th ng t

i". Ti p sau đó các chuyên gia

n

i Sisa có s tr giúp c a cơng ngh vi n thám và các

mơ hình th y l c, đánh giá h th ng t

i Bhakra v i s giúp c a công ngh vi n thám


và h th ng thông tin đ a lý (GIS).
nâng cao hi u qu t
ph i n

c cho ng

i nói chung và c th là đ m b o đ tin c y trong vi c phân

i s d ng, nhi u h th ng t

i

n

, c các h th ng đang ho t

đ ng và h th ng m i xây d ng đã ti n hành nâng cao qu n lý n
quan tr c và đi u hành các cơng trình và các thơng s t xa.

c b ng các cách

h u h t các h th ng

đ u ch n m t đo n kênh đang ho t đ ng làm m u đ nghiên c u và phân tích l i ích
do c i thi n h th ng qu n lý n

c và sau đó m r ng cho vùng r ng h n (mơ hình

đi m).

3. T i Trung qu c
Trong các n m 1993-1994, Trung Qu c đã ti n hành đánh giá 195 h th ng t

il n

v i 3 m c đánh giá:
+ M c 1: ánh giá k t c u cơng trình ho c kênh m

ng;

+ M c 2: ánh giá toàn b h th ng ;
+ M c 3: ánh giá c i t o h th ng.
K t qu đánh giá cho th y : 70% cơng trình đ u m i b xu ng c p ho c trong tình
tr ng nguy hi m, 16% m t kh n ng làm vi c, 10% b b hoang, ch có có 4% làm vi c
bình th

ng.

i v i kênh m

ng: 60% chuy n n

c t t, 21% xu ng c p nghiêm

tr ng, 9% m t kh n ng làm vi c, 10% b b hoang.

i v i các tr m b m: 36% m t

kh n ng làm vi c, 32% xu ng c p ho c trong tình tr ng nguy hi m.


8


4.T i Malaysia
T nh ng n m 1990, đã b t đ u đánh giá
là đánh giá hi u qu s d ng n
d ng nh : T l c p n

ct

c. Trong quá trình đánh giá các ch tiêu đã đ

ng đ i, hi u qu t

vòng đ t,... IWMI đã có nghiên c u
n

8 vùng tr ng đi m lúa v i n i dung chính
i, ch tiêu s d ng n

cs

c, h s quay

Kerian n m 1991 cho th y ch s hi u qu dùng

c t 0,035I0,271 kg/m3, trung bình 0,12 kg/m3 , trong khi đó theo tài li u c a FAO

v i h th ng t


i lúa cho vi c s d ng n

c có hi u qu ch s này n m trong kho ng

t 0,7 I1,1kg/m3.
5. B ng đánh giá m c đ quan tr ng c a các thông s đánh giá hi u qu h th ng
th y nông

m ts n

c trong khu v c

giúp ch n các thông s giám sát đánh giá,
m c đ quan tr ng c a các thông s đ

m ts n

c đã đ a ra các thông s và

c s d ng nh sau: V i "x" là quan tr ng và

"xx" là r t quan tr ng.
K t qu đánh giá m c đ quan tr ng c a cùng m t thông s v hi u qu trong h th ng
khơng hồn toàn gi ng nhau gi a các qu c gia.
s đ ra nhi m v c a m i h th ng có th đ

i u này có th d dàng nh n bi t b i
c đ c bi t chú tr ng

nh ng l i là th y u trong h th ng c a qu c gia khác.


qu c gia này,

ây là m t trong nh ng khó

kh n tr ng i khi dùng các thơng s c a b ng đánh giá và nh t là khi c n so sánh hi u
qu c a các cơng trình khác nhau trong m i qu c gia ho c gi a các qu c gia.

9


B ng 1.1 ánh giá m c đ quan tr ng c a các thông s đánh giá hi u qu h th ng thu nông
TT

Thông

Thái

Vi t

s

Lan

Nam

xx

Trung


Lào

Philipin

x

xx

xx

xx

x

xx

xx

x

xx

xx

x

xx

xx


xx

xx

xx

x

x

xx

xx

xx

x

xx

xx

xx

xx

x

xx


xx

Qu c

Indonesia

n

Malaysia

Myanmar

Nepal

m ts n

Pakistan

c trong khu v c
Hàn
Qu c

Banlades

Bhutan

Srilanca

S tích
h p

1

c a h

xx

xx

xx

th ng
t

i

Tính
cơng

xx

xx

x

xx

x

xx


xx

xx

b ng
Hi u
su t

xx

x

x

xx

xx

xx

xx

x

xx

xx

x


x

xx

x

xx

x

xx

xx

xx

x

M c
đ

tin

c y
Hi u
qu
2

các


x

xx

x

cơng
trình
Hi u
qu s
3

d ng
n

xx

c

m t

10

xx

xx

x



B ng 1.1 ánh giá m c đ quan tr ng c a các thông s đánh giá hi u qu h th ng thu nông
TT

Thông

Thái

Vi t

s

Lan

Nam

xx

Trung

Philipin

x

xx

x

xx

x


xx

xx

xx

x

xx

x

x

x

x

x

xx

x

xx

x

x


xx

x

xx

Qu c

Indonesia

Malaysia

xx

x

n

Lào

Myanmar

m ts n

Nepal

Pakistan

x


xx

c trong khu v c
Hàn

Banlades

Bhutan

Srilanca

x

xx

x

x

Qu c

ru ng
Hi u
ích
t

xx

xx


i

H

s

quay
vịng

xx

xx

x

xx

xx

x

xx

x

x

xx


xx

x

x

x

xx

xx

x

x

đ t
S n
ph m
4

Mơi
tr

ng

Úng

xx


xx

x

x

xx
x

x

xx

xx
xx

xx

x

x

xx

xx

x

xx


xx

xx

xx

x

xx

x

xx

x

xx

Thối
hố

xx

x

x

đ t
N


c

ng m
Tiêu
n

c

x

x

x

x

x

x

x

x

xx

x

xx


xx

xx

x

x

x

x

x

x

x

xx

xx

C d i

xx

S c

xx


xx

xx

11

x

xx

xx

x

x

x

xx

xx

x

xx

x

x


x

x

xx

x

x

x


B ng 1.1 ánh giá m c đ quan tr ng c a các thông s đánh giá hi u qu h th ng thu nông
TT

Thông

Thái

Vi t

s

Lan

Nam

Lào


Philipin

x

xx

Trung
Qu c

Indonesia

n

Malaysia

Myanmar

Nepal

m ts n

Pakistan

c trong khu v c
Hàn
Qu c

Banlades

Bhutan


Srilanca

kho
c ng
đ ng
5

Xã h i
S h u
đ t
S

xx
x

xx

x

xx

xx

x

x

x


xx

xx

x

x

x

xx

xx

xx

x

xx

x
x

xx

xx

x

x


xx

xx

xx

xx

x

x

x

x

x

xx

xx

x

x

xx

x


xx

x

x

xx

x

xx

x

xx

xx

xx

xx

xx

x

xx

xx


xx

x

xx

x

di

chuy n
ch
c a
nông
dân
S
tho
mãn
c a
nông
dân
H i
dùng
n
6

c

S

d ng

x

xx

12


B ng 1.1 ánh giá m c đ quan tr ng c a các thông s đánh giá hi u qu h th ng thu nông
TT

Thông

Thái

Vi t

s

Lan

Nam

x

Trung

Lào


Philipin

xx

x

xx

x

xx

x

x

x

xx

x

x

x

x

xx


xx

Qu c

Indonesia

n

Malaysia

Myanmar

m ts n

Nepal

Pakistan

xx

xx

c trong khu v c
Hàn

Banlades

Bhutan

xx


x

x

x

x

x

x

x

x

x

xx

xx

xx

xx

xx

xx


xx

xx

x

xx

xx

xx

x

x

Qu c

Srilanca

t ng
h p
ngu n
n

c

Thu
s n

N

x

c

trong
thành

xx

xx

x

x

ph
V n
t i
7

Kinh

xx

t
T

x


xx

x

túc

tài

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx


x

xx

x

xx

chính
T
B/C

s

13


i v i h th ng th y l i, n u ch đánh giá hi u qu h th ng b ng m t ch tiêu nh
t ng s n ph m nơng nghi p thu đ

c khi có t

i ho c khơng có t

ch chiêu khác n a thì c ng khơng th đánh giá đ y đ đ

i, ho c thêm vài

c công tác qu n lý khai thác


c a h th ng. Cùng nghiên c u đánh giá, chun gia v mơi tr
dịng ch y trên sông, kênh và ng n ch n s suy gi m kh i l

ng có th qua tâm đ n
ng và ch t l

ng n

c;

chuyên gia v xã h i có th quan tâm nhi u đ n các v n đ xã h i; chuyên gia kinh t
có th quan tâm nhi u đ n hi u qu đ u t , trong khi các chuyên gia nông nghi p l i
t p trung vào sinh tr

ng phát tri n và n ng su t cây tr ng trên m i hecta...

V y hi u qu ho t đ ng là gì? và hi u nh th nào cho đúng? Khi chúng ta nói m t h
th ng ho t đ ng y u kém, không đ t yêu c u hay ho t đ ng hi u qu là có hàm ý nh
th nào?
Theo đ nh ngh a c a IWMI thì: “Hi u qu ho t đ ng c a h th ng thu nông là m c
đ đ tđ

c c a nh ng m c tiêu ban đ u đ ra đ i v i h th ng đó”.

ánh giá hi u qu t
ng

i qu n lý và ng


giá hi u qu t

i giúp cung c p thông tin c n thi t v v n hành h th ng t i
ih

ng l i, góp ph n nâng cao hi u qu qu n lý h th ng. ánh

i c ng là c s quan tr ng đ quy t đ nh ph

hi u qu công trình. Ngồi đánh giá hi u qu t
t

ng án đ u t nâng cao

i còn giúp cho vi c so sánh hi u qu

i c a các h th ng v i nhau xem h th ng nào có hi u qu ho t đ ng t t h n.
ánh giá hi u qu t

i đã đ

c nghiên c u

các qu c gia khác nhau và th o lu n

nhi u h i th o qu c t ...
Vi c đánh giá hi u t

i m t cách chính xác là r t khó kh n vì ph thu c vào nhi u


y u t , ph c v nhi u m c tiêu khác nhau.
Cho đ n h i th o vùng Châu Á - Thái Bình D

ng t i Bangkok - Thái Lan tháng

5/1994, các chuyên gia đã nh t trí v các thơng s đánh giá hi u qu t
n

i, tuy r ng m i

c có nh ng m c tiêu đánh giá khác nhau tu theo đi u ki n c a h th ng t

Các thông s đ đánh giá hi u qu t
- H th ng phân ph i n

iđ

c chia thành nhóm nh sau:

c (bao g m cơng trình trên kênh):
14

i đó.


- Hi u qu t

i m t ru ng:

- Hi u qu môi tr


ng trong h th ng t

i:

- Hi u qu xã h i:
- Hi u qu v s d ng đa m c tiêu.
- Hi u qu v kinh t .
Hi n t i trên th gi i c ng ch a có tiêu chu n hay h

ng d n đánh giá hi u qu t

ic

th . M i qu c gia, m i vùng mi n tùy vào đi u ki n t nhiên, hình th c qu n lý cơng
trình mà l a ch n h th ng ch tiêu đánh giá phù h p, không có m t h th ng ch tiêu
nào đ

c áp d ng cho t t c các n

c.

1.1.2 T ng quan nghiên c u hi u qu h th ng t
n

c ta, nghiên c u v hi u qu s d ng n

i

Vi t Nam


c cịn ít. B t đ u t n m 2005 là

nghiên c u c a Phó Giáo S – Ti n s Nguy n Th Qu ng và Phó Giáo S - Ti n s
ồn Doãn Tu n th c hi n. Nghiên c u đã đ a ra ph

ng pháp phân tích, đánh giá

hi u qu ho t đ ng c a h th ng th y nông d a trên 29 ch s đánh giá có liên quan
đ n n ng su t cây tr ng, n

c, đ t và n ng su t lao đ ng, ngu n n

c c p, kinh t ,

môi tr

ng, c s h t ng và các c p qu n lý th y nơng chính th c và c ng đ ng. M c

dù ph

ng pháp này đã đ c p đ n nhi u khía c nh nh h

ng đ n ho t đ ng c a h

th ng th y nơng nh ng nó v n ch y u là so sánh hi u qu ho t đ ng th c t và m c
tiêu đ t ra cho h th ng và vì v y nó ch có ý ngh a nhi u đ i v i nh ng ng

i qu n lý


v n hành h th ng mà khơng có ý ngh a nhi u đ i v i nh ng nhà qu n lý và l p chính
sách dài h n và có tính chi n l

c.

Giáo s Bùi Hi u và Tr n Qu c L p ( n m 2005) đã th c hi n m t nghiên c u v “
Cơng trình th y l i ph c v phát tri n các ngành kinh t khác nông nghi p c a các t nh
trung du mi n núi phía B c Vi t Nam”. Nghiên c u t p trung vào đánh giá hi u qu
các công trình th y l i ph c v các ngành kinh t nh th y s n, sinh ho t, công
nghi p, pháp đi n, giao thông và lâm nghi p. Tuy nhiên nghiên c u m i d ng l i

15


m c đi u tra kh o sát và đánh giá th c tr ng c a h th ng th y l i ph c v đa
m c tiêu.
N m 2006, các tác gi D

ng Th Kim Th ,

nghiên c u đánh giá hi u qu t

ồn Dỗn Tu n, Hồng Thái

i đã

i cơng trình th y l i Nam Th ch Hãn b ng các b ch

tiêu ph n ánh v n ng su t, kinh t và th ch t ch c qu n lý h th ng. N m 2011, các
tác gi Thái Th Khánh Chi, Hoàng Thái


i đã nghiên c u đánh giá hi u qu c a h

th ng th y nông B c u ng – B c Ninh b ng các ch tiêu và hi u ích t
di n tích t

in

c, tr ng thái cơng trình, ch tiêu v s n l

in

c, ch s

ng và hi u qu s n xu t

kinh doanh t ng h p.
Tác gi Nguy n
v di n tích t

c V n n m 2013 đã s d ng Ch tiêu hi u ích t

i và tr ng thái cơng trình, Ch tiêu v s n l

in

c, Ch tiêu

ng và hi u qu s n xu t -


kinh doanh t ng h p đ nghiên c u đ xu t các gi i pháp nâng cao hi u qu khai thác
các h th ng t

i trên đ a bàn huy n Nam Sách, t nh H i D

ng

Nh n xét chung v các nghiên c u hi u qu h th ng th y l i n
Các nghiên c u đánh giá hi u qu t
h

ng đ n hi u qu t

th ng th y nông t

i trong n

c đã đ c p đ

c ta hi n nay:
c nhi u y u t

nh

i c a h th ng th y nông. Trên c s các ch tiêu đánh giá h

i c a các n

c và các t ch c nghiên c u th y l i trên th gi i,


các tác gi đã c p nh p b xung m t s ch tiêu đánh giá phù h p v i tình hình t i Vi t
Nam, đ a ra m t s ch tiêu đ nh l

ng c th đ xác đ nh hi u qu c a h th ng t

i

và so sánh v i h th ng khác, qua đó giúp chúng ta có m t cách đánh giá t ng quát
h n v hi u qu c a h th ng th y l i đem l i.
Tuy nhiên, các nghiên c u đ u t p trung vào đánh giá hi u qu h th ng t

i d a trên

các b ch tiêu nh m xác đ nh hi u qu c a h th ng theo các m c tiêu đánh giá ban
đ u nh di n tích t

i, h th ng s d ng n

t p trung vào m t s lo i đ i t
đ it

ng s d ng n

c, s cơng trình, n ng l c cơng trình và

ng s d ng n

c xác đ nh t khi thi t k h th ng (

c ch y u là ph c v s n xu t nông nghi p nh lúa, màu...).


M c dù đã c g ng ph n ánh và đánh giá th c tr ng ph c v c a các cơng trình t

i,

nh ng h n ch c a các ch s là không cho bi t li u vi c áp d ng các cơng trình khác
tính ch t quan tr ng và b n v ng không?
16


m t s nghiên c u có b xung thêm m t s ch tiêu đ đánh giá hi u qu c a h
th ng mà khi thi t k ch a đ
n

ct

tích đ

i, s n l
ct

di n tích đ

ng trên công lao đ ng, t ng giá tr nông s n trên m t đ n v di n

i, s n l
ct

c xác đ nh nh ch tiêu v công b ng trong phân ph i


ng trên công lao đ ng, t ng giá tr nông s n trên m t đ n v

i... Tuy nhiên đ xác đ nh đ

vào các ch tiêu đã đ

c xác đ nh t khi thi t k h th ng, ví d ch tiêu v s công

b ng trong phân ph i n

cđ

c xác đ nh b ng t s gi a di n tích t

bình qn c a 25% di n tích t
25% di n tích t
thi t k h th ng.

c các ch tiêu này l i c ng ph i d a

i đ u kênh trên di n tích t

i cu i kênh, trong đó di n tích t

iđ tđ

iđ tđ

c b ng


c bình quân c a

i là m c tiêu đã xác đ nh t khi

m t s ch tiêu khác cách xác đ nh c ng d a vào các m c tiêu

thi t k ban đ u b ng cách t

ng t nh v y. Do đó, có th nói vi c b xung thêm m t

s ch tiêu đ đánh giá hi u qu t

i c a h th ng là nh ng ch tiêu gián ti p, đ

c xác

đ nh t các ch tiêu thi t k ban đ u c a h th ng.
Trong khi đó trong h th ng th y l i có nhi u đ i t

ng dùng n

c c a h th ng mà

khơng có trong m c tiêu thi t k ban đ u ( nh nuôi tr ng th y s n, n
công nghi p, du l ch, mơi tr

c sinh ho t

ng, giao thơng...) Vì v y các k t qu đánh giá hi u qu


c a h th ng ch a ph n ánh h t hi u qu th c t mà h th ng đem l i.
ng th i có r t nhi u nh ng b ch tiêu đ

c đ a ra đ đánh giá hi u qu c a h

th ng s d n đ n vi c đánh giá hi u qu c a h th ng r t ph c t p và đ so sánh gi a
hi u qu c a các h th ng v i nhau là r t khó kh n. Th m chí m t s ch tiêu n u nh n
xét theo nh ng ch tiêu đ t ra s là lãng phí n
n

ct

đ

c xác đ nh là t s gi a l

c, ví d nh ch tiêu h s s d ng

ng đ i, hay ch tiêu v hi u su t cung c p n
ng n

c cung c p t i đ u m i trên l

m t r ng, n u ch tiêu này đ t m t là hi u qu t
cung c p đ cho yêu c u t
m i không cung c p đ n

in

c c a ngu n, và các ch tiêu này

ng n

cc nt i

i t t nh t , nó cho th y ngu n n

c

c m t ru ng, ch tiêu này <1 th hi n cơng trình đ u

c, n u >1 cho th y có s th a n

c ( lãng phí n

c).

h

th ng Nam Th ch Hãn ch tiêu này là 2, do đó n u xét v các tiêu chí đánh giá trên thì
h th ng này đã lãng phí 50% l
đ nh tđ it

ng dùng n

ng n

c l y vào đ u m i. Tuy nhiên vì ch a đ c p

c trong h th ng nên vi c đánh giá tình tr ng th a n


nh trên là ch a đ m b o chính xác vì trong 50% l

17

ng n

c

c b lãng phí đó tuy khơng


cung c p nhu c u n
tr

c cho cây tr ng nh ng có th mang l i nh ng hi u ích v mơi

ng, v ni tr ng th y s n, v cung c p n

c sinh ho t cho nhân dân trong vùng...

M t khác các nghiên c u ch a th hi n s liên h c a h th ng đ
th ng xung quanh. Trong th c t h th ng th y l i th
xung quanh nh các cam k t v cung c p n
tr

ng có m i liên h ch t ch v i

c cho h du đ đ m b o dịng ch y mơi

ng, giao thơng ho c cho m t nhu c u n


đánh giá c ng ch a ph n ánh h t đ

c đánh giá c a h

c th c t nào đó. Vì v y, các k t qu

c các nhu c u n

c c ng nh các t n th t n

c

c ph n nào các t n t i nh trên, trong đ m b o đánh giá hi u qu t

i

mà m t h th ng th y l i g p ph i.
h n ch đ

c a h th ng th y l i c n ph i có nh ng nghiên c u thêm v ph
hi u qu c a h th ng th y l i. Ph
trong nh ng ph
đ

ng pháp k toán n

ng pháp đánh giá

c hi n nay đ


c xem là m t

ng pháp ph bi n đ đánh giá hi u qu c a h th ng t

i và đ a ra

c các ki n ngh cho vi c nâng cao hi u qu c a h th ng th y l i m t cách h u

hi u. Ph

ng pháp này hi n nay đ

c nhi u n

đ n nay nghiên c u áp d ng v k toán n

c trên th gi i áp d ng, m c dù cho

c cho qu n lý tài ngun n

c

Vi t Nam

m i ch có r t ít.
Các h th ng ch tiêu đánh giá hi u qu h th ng th y l i đã có trên th gi i địi h i
chúng ta ph i có trình đ , đ

c đào t o v qu n lý và đánh giá hi u qu . Các h th ng


này khá ph c t p và g m s l

ng các ch tiêu l n.

hoàn thi n m t đánh giá c n

ph i đ u t r t nhi u công s c trong m t th i gian dài, c n có s tham gia c a nhi u
ng

i t các chuyên gia đ n ng

i thu th p tài li u, ng

i tính tốn và tr c ti p v n

hành. Tuy nhiên trong đi u ki n Vi t Nam hi n nay còn có r t nhi u các cơng trình
th y l i nh ph m vi thôn, xã, liên xã, nh t là nhi u cơng trình

vùng núi, vùng sâu,

vùng xa cịn b b ng , ch a có ch qu n lý th c s , ho c do nông dân qu n lý v n
hành, do đó khơng th áp d ng các ch tiêu s n có trên th gi i. Ngoài vi c tham kh o
h th ng ch tiêu trên th gi i chúng ta c n đ a ra các h th ng ch tiêu đánh giá trên
c s khoa h c và ph i có ý ngh a th c ti n trong tình hình c th c a Vi t Nam.
Hi n nay

Vi t nam ch a có m t tiêu chu n đánh giá hi u qu t

i chung cho các h


th ng cơng trình thu l i. Tuy nhiên đã có m t s k t qu nghiên c u v h th ng các

18


ch tiêu đánh giá hi u qu ho t đ ng c a h th ng thu nông đ

c đ a ra t i các h i

th o, m t s v n b n liên quan, nh ng d án đi u tra, nh ng đ tài nghiên c u và
nh ng nghiên c u c a các nhà khoa h c đ t đ
1.2

c m t s k t qu :

Gi i thi u khu v c nghiên c u

1.2.1 i u ki n t nhiên
1.2.1.1 V trí đ a lý
- Ba Vì là huy n n m

phía Tây c a TP Hà N i có v trí đ a lý nh sau:

+ Phía B c và ơng B c giáp sơng H ng.
+ Phía Tây giáp sơng à.
+ Phía ơng giáp Th xã S n Tây và huy n Th ch Th t.
+ Phía Nam giáp huy n K S n và L

ng S n c a t nh Hồ Bình.


- V i t ng di n tích t nhiên là 42.402,7 ha. Trong đó:
+ Di n tích đ t s n xu t nơng, lâm nghi p là: 29.178,5 ha.
Trong đó:
-

t nơng nghi p: 17.133,6 ha

-

t lâm nghi p: 10.901,8 ha

-

t nuôi tr ng th y s n: 1.114,7ha

-

t nông nghi p khác: 28,4 ha

+

t phi nông nghi p: 12.950 ha

+

t ch a s d ng: 274,1 ha

Trên đ a bàn huy n hình thành 3 vùng s n xu t rõ r t:
+ Vùng mi n núi: Có 7 xã.


19