Tháng 10:

Hớng dạy- học văn bản
" đấu tranh cho một thế giới hoà bình "
Theo những ngời biên soạn sách ,việc đa văn bản nhật dụng vào dạy trong nhà trờng là
một việc cấp thiết và hợp lí.Mục đích là đa học sinh trở lại với nhngc vấn đề vừa quen
thuộc ,vừa gần gũi hằng ngày,vừa có ý nghĩa lâu dài,trọng đại mà tất cả chúng ta đều
quan tâm và hớng tới.Tuy nhiên trong quá trình dạy học thể loại văn bản này chúng
tôi nhận thấy có những vấn đề khó.thực tế có tiết dạy biến thành 1 bài thuyết minh về 1
số vấn đề sinh học,lịch sử hay pháp luật....Vì vậy chuyên đề này mạnh dạn trao đổi vấn
đề này thông qua việc tìm hiểu hớng giảng dạy 1 văn bản cụ thể.
Văn bản " Đầu tranh cho 1 thế giới hoà bình" trích từ tham luận của nhà văn nổi
tiếng Cô-lôm-bi-a,Ga-briemGac-xi-a mác-két đọc tại hội nghị nguyên thủ sáu nớc họp
tại Mê-hi-cô ra tuyên bố kêu gọi chấm dứt,chạy đua vũ trang,thủ tiêu vũ khí hạt nhân
bảo vệ an ninh hoà bình thế giới.
để dạy văn bản này trớc hết phải chú ý đến các đặc điểm của văn bản nói chung.Về
nội dung bao giờ nó cũng mang đến cho ngời đọc một thông tin đầy đủ .ở văn bản này
Mác-két không chỉ đa ra một lời cảnh báo mà còn thức tỉnh,kêu gọi mọi ngời phải
hành động.xét về bố cục văn bản ta thấy caca ý,caca luận điểm ,các tiêu chủ đề đợc
sắp xếp theo một trình tự hợp lí,ý nọ duy trì và làm tiền đề cho ý kia,giao thoa liên kết
với nhau.Cách lập luận trình bày có chủ ý,các số liệu,các dẫn chứng minh hoạ có sức
thuyết phục cao.
Từ luận điểm lớn:Chiến tranh hạt nhân là hiểm hoạ khủng khiếp,đấu tranh loại bỏ
nguy cơ ấy là nhiệm vụ của toàn thể nhân loại,tác giả đã triển khai thành bốn luận cứ
khá toàn diện:
- Vũ khí hạt nhân huỷ diệt trái đất và các hành tinh khác
-Chạy đua vũ trang cớp đi điều kiện cải thiện ,đời sống hành tỉ ngời
-Chiến tranh hạt nhân là phản tự nhiên ,đi ngợc lại lý trí loài ngời
-Nhiệm vụ của chúng ta là phải đấu tranh cho một thế giới hoà bình..
Khi dạy văn bản này ta phải chú ý đến vấn đề có tính chất phổ quát nh đã nêu trên
để giúp HS hiểu vấn đề văn bản nh đã nêu ra :vừa có tính thời sự,vừa có tính vĩnh

cửu tránh rơi vào tình huống thuyết minh ,khô khan ,giáo điều có thể làm nổi bật vấn
đề bằng cách từ cái trớc mắt,cái có tính cập nhật hôm nay để chỉ ra cái muôn thủa,cái
lâu dài,từ cái của một nơi một địa điểm để chỉ ra cái của mọi nơi,mọi địa điểm.bằng hệ
thống câu hỏi hớng dẫn học sinh thảo luận có thể cho các em tìm hiểu xuất xứ của vấn
đề đó,ý nghĩa của vấn đề với cuộc sống ,mói quan hệ với các vấn đề xung quanh mà
văn bản đề cập.Ví dụ : Thảm hoạ Hi-rô-si-ma,vấn đề hạt nhân ở bán đảo Triều
Tiên,nạn khủng bố xung đột ở Trung Đông...từ đó học sinh có nhận thức sâu sắc về
nguy cơ chiến tranh và hành động thiết thực tham gia cho cuộc đấu tranh cho hoà bình.
Nh đã biết văn bản nhật dụng xuất hiện và tồn taih ở tất cả các kiển văn bản ,các ph-
ơng thức biểu đạt ...vì vậy phải chú ý làm nổi bật hình thức tồn tại của nó.Khi dạy văn
bản này ta phải chú ý đến yếu tố kiển văn bản và phơng thức biểu đật .Vừa làm nổi bật
nội dung văn bản đông thời vừa làm nổi bật đặc trng kiểu văn bản.văn bản này thuộc
văn bản nghị luận ,khi dạy học cần theo cách thức tìm hiểu và phân tích văn bản nghị
luận .Cần tìm ra luận điểm chính,các luận cứ,cách lập luận.làm đợc nh vậy cũng đồng
nghĩa với việc thực hiện theo quy trình tích hợp với Tiếng Việt và Tập làm văn
Tuy có tính thời sự và ý nghĩa xã hội nhng văn bản này cùng giáu giá trị nghệ
thuật.Nghĩa là nó không hoàn toàn khô cứng ,xám màu lý thuyết,thiếu chất văn nh ng-
ời ta tởng.căn cứ vào nội dung từng đoạn,từng phần của văn bản thầy cô hớng dẫn HS
phân tích ,bình giá các từ ngữ,hình ảnh ,câu,đoạn,các biện pháp nghệ thuật,cách lập
luận ....một cách linh hoạt và sáng rạo.bài viết này G.Mác-két đã huy động những
chứng cứ từ đời sống và các linh vực khoa học với nhiều số liệu so sánh cụ thể .Chẳng
hạn để làm nổi bật sự tốn kém ghê gớm và tính chất phi lý của cuộc chạy đua vũ
trang ,tác giả đã đa những ví dụ so sánh trên nhiều lĩnh vực và những con số ở đây là
những con số"biết nói":" giá của 10 chiếc tàu sân bay mang vũ khí hạt nhân ,kiểu tàu
Ni-mít trong số 15 chiếc mà Hoa Kì dự định đóng từ nay đến năm 2000 cũng đủ để
thực hiện một chơng trình phòng bệnh trong cung 14 năm đó và sẽ bảo vệ cho hơn 1 tỉ
ngời khỏ bệnh sốt rét,cứu hơn 14 triệu trẻ em ,riêngcho Châu Phi mà thôi hoăc chỉ hai
chiếc tàu ngầm mang vũ khí hạt nhân là đủ tiền xoá nạn mù chữ cho toàn thế
giới".Nghệ thuật lập luận của tác giả thật đơn giản mà có sức thuết phục cao.từ việc h-
ớng dẫn HS phân tích những so sánh này các em đi đến những nhận thức sâu sắc rằng

cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân đã cớp đi của thế giới nhiều điều kiện để cải thiện cuộc
sống con ngời.
Bên cạnh đó đấu tranh cho một thế giới hoà bình còn có sức thuyết phục cao do giá
trị biểu cảm của nó .Cùng với các hình ảnh so sánh rất sinh động nh "thanh gơm Đa-
mô clét " là những nhôn từ thông minh ,đầy chất trí tuệ nhng cũng rất giàu nhiệt huyết
,từ đó toát lên mối lo âu ,lời kêu gọi khẩn thiết ,thái độ tích cực là đấu tranh ngăn chặn
chiến tranh hạt nhân cho một thế giới hoà bình.
Tháng 11:

Nghệ thuật hùng biện
trong "Hịch tớng sĩ ' của Trần Quốc Tuấn
Hịch tớng sĩ ' của Trần Quốc Tuấn đợc xem là một trong nhngc tác phẩm tiêu
biểu nhất cho "hào khí Đông A".Nghệ thuật hùng biện của Trần Quốc tuấn trong tác
phẩm này đạt đến trình độ bậc thầy.
Trớc hết ,Trần Quốc Tuấn luôn tìm đợc cơ sở vững chắc cho lập luận của mình.ỏ
đoạn thứ nhất ,ông đa ra những tấm gơng trung thần ,nghĩa sĩ,đoạn hai ông đứng trên
đạo quân thần ,đoạn tha 3 ông viện đến lợi ích của chủ tớng và lợi ích của tì tớng,đoạn
tha t ông nói đến lẽ sống của con ngời ở trong trời đất này.Tơng ứng với điều đó , nội
dung đoạn thứ nhất là nêu gơng,đoạn thứ hai là phê phán các tớng lĩnh,đoạn thứ 3 ông
vạch ra những điều lợi hại ,còn,mất trong tơng lai tuỳ thuộc vào trách nhiệm và hành
động của các tớng lĩnh,đoạn thứ t ông kêu gọi các tớng lĩnh phụng sự nghĩa vụ thiêng
liêng của mình >các luận cứ,luận chứng mà Trần Quốc Tuấn đa ra đều hết sức xá đáng
,thuyết phục.Ông trình bày lí lẽ liên tiếp gối lên tầng tầng ,lớp lớp dồn dập nh sóng
xô,bão cuốn,những câu văn tuôn chảy nh không thể ngừng lại đợc ,hồn văn,khí văn
hào sảng ,đanh thép,hùng hồn"sang sảng gơm khua"
Những nhà hùng biện không chỉ nói bằng lí trí,qua lí lẽ và lập luận mà còn kêu gọi
toàn bộ con ngời cả nhiệt tinhdf,tình cảm trực giác để nhắm tác động ,lôi cuốn thuyết
phục ngời nghe,hớng họ vào thực hiệ mục đích thống nhất mà mình đề ra.Trong Hịch
tớng sĩ,Trần Quốc Tuấn thể hiện nhiệt tình,tâm huyết của mình một cách sôi sục
,mãnh kiệt:"ta thờng tới bữa quên ăn,nửa đêm vỗ gối ,ruột đau nh cắt,nớc mắt đàm

đìa,chỉ căm tức cha lột da,nuót gan,uóng máu quân thù.Dẫu cho trăm thân này phơi
ngoài nội cỏ ,nghìn xá này gói trong da ngựa,ta cũng vui lòng". ông trút niềm căm uất
lên kẻ thù bằng những câu văn chứa đầy sự sỉ vả ,miệt thị ,xem bọn sứ giả là ' thân dê
chó"'lỡi cua diều'...ông trực tiếp phê phán các tớng lĩnh của mình với lời lẽ gay gắt :'
nay các ngơi nhìn chủ nhục mà không biết lo,thấy nớc nhục mà không biết then.làm t-
ờng triều đình phải hầu quan giặc mà không biết tức,nghe nhạc thái thờng để đãi yến
nguỵ sứ mà không biết căm". không chỉ thức tỉnh bằng nhiệt huyết ,Trần quốc tuấn
còn thức tỉnh các tớng lĩnh bằng cách"xúc phạm đến tình cảm của họ" hay nói cách
khác là nghệ thuật' khích tớng".mở đầu tác phẩm ,ông đặt các tớng lĩnh trớc "nỗi nhục
yếm khăn" của thói "nữ nhi thờng tình",phải sống yếu hèn "chết già nơi xó cửa".Nghĩa
là ông động vào phần nhạy cảm nhất ,phần dễ phấn khích nhất của kẻ chiến binh .ông
mỉa mai thói say mê chơi bời : " Nếu có giặc Mông Thát tràn sang ,thì cựa gà sống
không thể đâm thủng áo giáp của giặc ,mẹo cờ bạc không thể dùng làm mu lợc nhà
binh ...chén rợu ngon không thể làm cho giặc say chết ,tiếng hát hay không thể làm
cho giặc điếc tai'. Những lời lẽ nh thể có khả năng giác ngộ hơn bất cứ lời kể lể ,ca
thán,doạ nạt nào
Nhng Trần quốc tuấn khi cần thiết vẫn biết nâng tình cảm lên dôi cánh của lí tởng
cao cả .ông nhắc đến sự bất tử của vinh quang "lu danh sử sách " " cúng đất trời muôn
đời bất hủ ' nhân dân "đội ơn sâu'"lơ tiếng tốt',thậm chí ông còn nói đến sự vinh nhục
của con ngời ở tron trời đất này nữa.
Nh vật,Trần Quốc Tuấn không những tá động vào lí trí của các tớng lĩnh,vạch ra
chohọ thấy một cách rõ ràng nhất tất cả những điều hay lẽ thiệt mà còn truyền vào họ
lòng nhiệt huyết ,nỗi căm thù ,thức tỉnh niềm phấn khích của họ ,kêu gọi những tình
cảm cao đẹp trong con ngời họ ....vừa nói đến cái thực tiễn nãn tiền ,vừa viện dẫn đến
cả lí tởng cao đẹp của sự bất tử thiên thu .nghĩa là ông đã thứctỉnh đợc cả nhuệ khí
,khát vong xả thân của tớng lĩnh .điều này chứng tỏ Trần Quốc tuấn chẳng những lag
một vị tớng lĩnh ,một nhà chiến lợc tài ba nhìn xa trông rông mà còn là một con ngời
có tình yêu nớc mãnh liệt ,có một trái tim nhân đạo sâu sắc .hịc tớng sĩ là một tác
phẩm bất hủ là vì thế.
Tháng 11

Nghệ thuật trùng điệp trong
ngôn ngữ xây dựng hình tợng Đam san
Văn học dân gian các dân tộc thiểu số ở nớc ta từ lâu đã trở thành một bộ phận
quan trọng trong di sản văn hoá tinh thần của đại gia đình dân tộc Việt Nam . Nói đến
vốn quý ấy không thể không nhắc đến sử thi Tây Nguyên ,đặc biệt là sử thi khan Ê đê
" một trong những phát hiện kì thú bậc nhất về văn học dân gian Việt Nam ".Trong số
tác phẩm hiện còn đợc lu giữ bài ca chàng Đam San kết tinh giọt tâm hồn ,hạt trí tuệ
của con ngời nơi đây . bài viết này bớc đầu tìm hiểu về " nghệ thuật trùng điệp trong
ngôn ngữ xây dựng hình tợng Đam San "
Trớc đay,một số học giả phơng Tây nh L.Xabachiê , G.Côđôminas đẫ nhìn nhậ
tác phẩn khan này từ quan điểm dân tộc -xã hội học thuần tuý nên chỉ coi hiện tợng
trùng điệp ở đó là những tình tiết ,những lời lẽ giống nhau và những sự trùng lặp tẻ
ngắt mà không đánh giá nó nh một nghệ thuật đặc thù của thi pháp sử thi.
Sau cách mạng tháng Tám,ở Việt Nam ,bài ca chàng Đam San ngày càng đợc
nghiện cứu theo bề rộng và bề sâu liên ngành.đẫ có không ít những bài viết trên các
báo ,các tạp chí các chơng mục trong giáo trình đại học ,cao đẳng đến những chuyên
luận công phu chỉ ra vẻ đẹp của ngôn ngữ sử thi - khan.đáng chú ý nhất là nhận định
của cố giáo s Võ Quang Nhơn trong sử thi anh hùng Tây Nguyên : " Những điệp khúc
đó đợc chắt lọc cô đúc lại thành những khuôn mẫu tơng đối bền vững" , những khuôn
mẫu đã định hình trong quá trình sáng tạo sử thi . Song nhìn chung ,mọi ý kiến mới chỉ
dừng lại ở mực đánh giá khái quát ,có ý nghĩa gợi mở cho bài viết này.
Dựa vào đặc trng thể loại để nghiên cứu ngôn ngữ sử thi bài ca chàng Đam san
với t cách một thành tố ngữ văn dân gian trong chỉnh thể nguyên hợp của văn hoá dân
gian .Nghệ thuật trùng điệp trong ngôn ngc xây dựng hình tợng đam san với các biểu
hiện cụ thể nh điệp từ,điệp ngữ,điệp khúc..đợc tìm hiểu qua lời kể sử thi về Đam san
,lời các nhân vật khác nói về Đam san và lời của chính Đam San .bài viết này chỉ bàn
về đặc điểm ,vai trò và giá trị thẩm mĩ của thủ pháp này.
Sau khi tiến hành tìm hiểu văn bản " bài ca chàng Đam sab ( Đào Tử Chí dịch, NXB
văn hoá dân tộc ,HN1997) và phân loại vấn đề theo một số tiêu chí sau:
1. Theo chi tiết đợc trùng điệp : mái tóc Đam san ( 3 lần ),trang phục Đam San ( 6

lần ),sự giàu có của Đam San ( 8 lần ),danh tiếng đam San ( 5 lần ), sự hùng cờng của
đam San ( 9 lần ),Đam San đi bắt voi giữ ( 5 lần ) ,Đam San đánh nhau với các tù trởng
khác(11 lần ) ,Đam San khóc ( 6 lần ) ,Đam san nghỉ sau mỗi chiến công ( 5 lần ).
2. Theo quan điểm nhìn khi trùng điệp : lời ngời kể chuyện nói về đam san ( 26 lần )
3.Theo hình thức trùng điệp : Điệp từ ( 6 lần ),điệp ngữ ( 47 lần ) điệp khúc( 9 lần )
Căn cứ vào những số liệu trên ,có thể đa ra một số nhận xét chung về đặc điểm nghệ
thuật trùng điệp trong ngôn ngữ xây dựng hình tợng Đam San :
Thứ nhất,nghệ thuật trùng điệp đợc sử dụng với tần số cao (62 lần).Về hình
thức,điệp từ ,điệp ngữ,điệp khúc xuất hiện ở các câu ,các đoạn các chơng riêng lẻ hay
có khi liên tiếp trong từng đoạn ,từng chơng.Về cách thức các câu chữ khi đợc lặp lại
hoàn toàn,lục lại đợc diễn đạt theo nhiều kiểu khác nhau.
Thứ hai,nghệ thuật trùng điệp sử dụng kết hợp hài hoà với nghệ thuật so sánh ,nghệ
thuật cờng điệu...thủ pháp so sánh trong ngôn ngữ trùng điệp vừa có vai trò khái quát
hoá ngôn ngữ hiện thực vừa làm cho hình tợng nhân vật hiện lên cụ thể sống động .thủ
pháp cờng điệu trong ngôn ngữ trùng điệp có tác dụng xây dựng những con ngời lý t-
ởng,phi thờng để ngời Tây Nguyên đợc sống trong "sự huyền ảo có thực""niền tin có
thực về quá khứ hào hùng đã qua"
Thứ ba,tỉ lệ giữa các chi tiết đợc trùng điệp không đều nhau >chỉ chi tiết nào miêu tả
đặc điểm tiêu biểu của đam San mới đợc trùng điệp với tần số cao còn một số chi tiết
khác chỉ đợc lặp lại vài lần để làm nền cho nhân vật xuất hiện. Đây cũng là một nét
đặc sắc của t duy Tây Nguyên.
Sử thi chỉ xuất hiện ở "thế kỉ của những ngời anh hùng".Vì vậy nhân vật trung tâm
của thể loại này là mẫu ngời anh hùng lí tởng của thời đại .ở bài ca chàng Đam San
,hình tợng ngời tù trởng Đam San là kết tinh vẻ đẹp của bộ tộc Ê-đê trong buổi bình
minh lịc sử cộng đồng .Nghệ thuật trùng điệp có vai trò quan trọng trong việc khắc
hoạ sâu đậm,nổi bật ,sống động từng đặc điểm phẩm chất của chàng:Từ ngoại hình đến
sức mạnh ,lí tởng...đồng thời ,thủ pháp này cũng tạo nên những định ngữ nghệ thuật
tiêu biểu khi xây dựng nhân vật trung tâm -"hình ảnh anh hùng mang tính chỉ định ;.Sự
thay đổi điểm nhìn khi trùng điệp các chi tiết làm cho hình tợng Đam San hiện lên toàn
diện hơn:từ phơng diện khách quan đến phơng diện chủ quan .Quả thực ngời tù trởng

của các tù trởng ấy đã thu hút tâm lực mãnh liệt của trí tuệ dân gian :" Ngời ta phục
Đam San có tài đánh tù trởng nào cũng thắng . Ngời ta thích đi theo Đam San lên nói
chuyện với trời ,đi chơi cùng rừng núi,đi bắt nữ thần mặt trời để làm vợ lẽ >ngời ta ớc
mơ sống một cuộc đời thật giàu sang (...)Đó là điểm chính làm cho ngời ta thích nghe
chuyện Đam San ,nghe mãi không thôi ,nghe kể liền ba bốn lần không chán
Khi nói bài ca Đam San tiêu biểu cho những đặc điểm cơ bản của ngôn ngữ nghệ
thuật sử thi thì thủ pháp trùng điệp đợc coi là một trong những yếu tố thi pháp thể loại
đặc thù. Hệ thống điệp từ ,điệp ngữ ,điệp khúc không chỉ tạo nên dung lợng đồ sộ ,kết
cấu chơng khúc cho tác phẩm mà còn thể hiện đậm nét tính trang trọng ở giọng điệu
ngợi ca và sự trầm hùng của âm hởng sử thi . Cách diễn đạt độc đáo ấy còn mang lại
hiệu quả thẩm mĩ diệu kì về tính nhạc ,chất thơ cho mỗi câu chữ ,lời kể .Nó là sợi dây
nối kết các vế trong cùng một câu,các câu trong cùng một đoạn,xoá nhoà khoảng cách
giữa các giữa các điệp khúc ở mỗi chơng >Tính trì hoãn sử thi cũng đợc tạo nên từ việc
lặp đi lặp lại không hề vội vàng ,không hề 'cắt đúp' những chi tiết ,thậm chí cả những
khúc đoạn sự kiện.Vì thế,bài ca Đam San đợc Bùi Vaen Nguyên đánh giá tiêu biểu cho
một kiểu abnh hùng ca Việt Nam
Lịch sử văn học mỗi dân tộc xết đến cùng là lịch sử tâm hồn dân tộc ấy . Nói
đến Hi lạp ngời ta không thể không nhắc tới hai bộ sử thi vĩ đại Iliat,Ôđixê và tìm hiểu
ấn Độ cũng phải bắt đầu từ Ramayana và mahabharata.Cunbgx vậy đến với Bài ca
chàng đam San ta sẽ bắt gặp một vẻ đẹp mang màu sắc Ê-đê (Tây Nguyên ) bởi lẽ anh
hùng ca đích thực là sáng tác của mỗi dân tộc ở thời đại mà toàn thể cộng đồng " cảm
nghĩ nh một con ngời " .Qua các chi tiết trùng điệp trong tác phẩm ngời đọc dần dần
hé mở cánh cửa bớc vào thế giới tâm hồn ,t duy thẩm mĩ Tây nguyên ở cách cảm,cách
nghĩ của con ngời nơi đây.Với họ'" miêu tả phải trùng điệp",phải lật đi lật lại một đối
tợng miêu tả thì mới hay vì nó cho ngời nghe nh xem lại đủ mọi chiêu mọi t thế của
vật đợc miêu tả.Từ đó ,nó thể hiện cảm hứng ngợi ca đậm chất Tây Nguyên bằng cảm
quan hiện thực hồn nhiên ngây thơ ,tơi sáng trên cơ sở quan hệ bình đẳng ,dân chủ
giữa những con ngời trong cùng một bộ tộc ,hơn nữa cách thức điệp từ,điệp ngữ ,điệp
khúc linh hoạt ,thú vị trong ngôn ngữ xây dựng hình tợng Đam San là kết tinh năng lự
sáng tạo diệu kì của nghệ sĩ dân gian Tây Nguyên .Đoa là vẻ đẹp của trí tởng tợng bay

bổng ,lãng mạn và tài năng sử dụng ngôn ngữ độc đáo ,hấp dẫn.Tất cả tạo nên giá trị
"không thể nào bắt chớc đợc" của các sở thi -khan Êđê nói chung và bài ca chàng Đam
San nói riêng