Chuyên đề :
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP
DẠY HỌC
NHÓM TRONG MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI
A. Đặt vấn đề :
Đổi mới phương pháp dạy học (ĐMPPDH) hiện nay không chỉ là
phong trào mà còn là một yêu cầu bắt buộc với mọi giáo viên (GV).
Thông thường, ở các giờ thao giảng hay dự thi GV giỏi, tất cả GV đều
nỗ lực trong việc ĐMPPDH, dù còn có người chưa thành công như
mong muốn. Trên thực tế, khảo sát và điều tra xã hội học cho thấy tỷ lệ
GV thực hiện được yêu cầu này ở các trường chưa phải là nhiều. Vậy
thực chất, họ đang gặp những khó khăn gì?
Trước hết là do thói quen đọc - chép, thuyết giảng, lệ thuộc sách giáo
khoa của một bộ phận GV. Căn bệnh cố hữu là chây ỳ, ngại thay đổi, thậm
chí lười biếng khiến nhiều GV, trong đó có cả những GV lâu năm, đã thuộc
làu từng nội dung kiến thức trong sách giáo khoa nên khi giảng thường đọc
luôn cho học sinh (HS) chép lại các ý chính. Điều này tạo ra thói quen thụ
động của trò. Thầy nói sao, trò ghi vậy, và chỉ biết học thuộc lòng, không cần
suy nghĩ. Để chống lại thói quen xấu này, nhiều GV đã chủ động trong việc
tìm tòi những cách thức mới trong việc truyền đạt kiến thức, song do nhận
thức chưa thật đầy đủ, nên việc ĐMPPDH chưa hiệu quả. Nhằm mục đích
phát huy tính tích cực của HS, trong nhiều tiết học từ đầu tới cuối chỉ thấy có
GV hỏi, HS trả lời, hoặc cả tiết học, HS không ghi được gì ngoài các tiêu đề
chính. Theo GV, như thế là chống đọc chép.Lại cũng có GV sử dụng máy
tính, máy chiếu đa năng, song lại chẳng hề chú ý xem có cần thiết và phù hợp
với bài học không, liều lượng thế nào... và nghiễm nhiên coi như mình đã
ĐMPPDH mà quên mất rằng, đó chỉ là phương tiện hỗ trợ cho việc
Những vấn đề tưởng nhỏ ấy, nhưng để GV vượt qua được không phải
dễ. Không chỉ cần sự tự giác, ý chí quyết tâm của mỗi GV, mà nó còn đòi hỏi
sự vào cuộc của ban giám hiệu nhà trường trong việc sáng tạo, đưa ra những
biện pháp quản lý hiệu quả giúp GV vượt qua rào cản này cả về nhận thức

lẫn hành vi trong từng giờ lên lớp.
Từ lối quen thuyết giảng, không ít người chỉ “chạy” theo khối lượng
kiến thức có trong sách giáo khoa, không quan tâm đến việc tìm ra những
biện pháp tác động đến quá trình nhận thức của HS. Đây là thói quen, cũng là
rào cản thứ hai của GV khi ĐMPPDH.Bản chất của việc dạy học là làm cho
HS chủ động tiếp thu, dễ hiểu, dễ nhớ kiến thức. HS tiếp thu kiến thức không
phải chỉ thông qua kênh nghe, kênh nhìn mà còn phải được tham gia thực
hành ngay trên lớp hoặc được vận dụng, trao đổi thể hiện suy nghĩ, chính
kiến của mình
Qua tìm hiểu thực tế trong tổ chúng tôi nhận thấy rằng phương pháp
dạy học theo nhóm được giáo viên dùng nhiều nhưng chưa mang lại hiệu quả
cho học sinh . Đặc biệt trong môn tự nhiên và xã hội việc giáo dục kĩ năng
sống là rất cần thiết đối với học sinh , sau khi học xong học sinh phải biết
ứng xữ nhũng tình huống phù hợp với khả năng của mình .Cho nên , tổ đã
mạnh dạn tổ chức xây dựng một chuyên đề “ Đổi mới phương pháp dạy
học nhóm trong môn tự nhiên và xã hội” để nhằm đem lại kết quả tốt
nhất trong việc tổ chức dạy học theo nhóm cho học sinh , đồng thời tăng
cường giáo dục kĩ năng sống cho học sinh.
B. Giải quyết vấn đề :
I/Thựctrạng:
Ở đây tôi chỉ đi sâu phương pháp học hợp tác nhóm trong môn tự
nhiên và xã hội . Dạy học theo nhóm là hình thức giảng dạy đặt học sinh
vào môi trường học tập tích cực, trong đó học sinh được tổ chức thành
nhóm một cách thích hợp. Học hợp tác nhóm giúp các em rèn luyện và
phát triển kĩ năng làm việc, kĩ năng giao tiếp, tạo điều kiện cho học sinh
học hỏi lẫn nhau, phát huy vai trò trách nhiệm, tính tích cực xã hội trên cơ
sở làm việc hợp tác. Thông qua hoạt động nhóm, các em có thể cùng làm
việc với nhau những công việc mà một mình không thể tự làm được trong
một thời gian nhất định.Tự biết cách ứng xữ các tình do GV đưa ra . Đối
với cấp tiểu học, việc rèn cho các em các kỹ năng học hợp tác nhóm là hết

sức cần thiết, tạo điều kiện để các em có nhiều cơ hội giao lưu, học hỏi
lẫn nhau, giúp đỡ lẫn nhau, góp phần vào việc giáo dục toàn diện nhân
cách cho học sinh.
II. Nguyên nhân:
Đa số giáo viên chưa hiểu nhiều về phương pháp dạy học này.
Theo họ thì học hợp tác nhóm là xếp các em vào một nhóm để cùng giải
quyết một câu hỏi khó mà một em học sinh bình thường không thể giải
quyết được;
Nhiều giáo viên ngại sử dụng phương pháp này vì đòi hỏi phải
chuẩn bị công phu khi soạn giáo án, quản lí khó khi tổ chức thực hiện trên
lớp;
Tốn nhiều thời gian.
III. Biện pháp :
Để thực hiện tốt phương pháp này, giáo viên phải lưu ý một số vấn đề cơ
bản sauđây:
Học hợp tác nhóm là rèn cho học sinh một số kỹ năng :
-Kỹ năng giao tiếp , tương tác trẻ với trẻ . Đó là :
Biết lắng nghe và trình bày ý kiến một cách rõ ràng.
Biết lắng nghe và biết thừa nhận ý kiến của người khác.
Biết ngắt lời một cách hợp lí.
Biết phản đối một cách lịch sự và đáp lại lời phản đối.
Biết thuyết phục người khác và đáp lại sự thuyết phục.
-Kỹ năng tạo môi trường hợp tác :
Đây là sự ảnh hưởng qua lại , sự gắn kết giữa các thành viên.
-Kỹ năng xây dựng niềm tin :
Đây là kỹ năng tránh đi sự mặc cảm nhất là đối tượng học sinh có
khó khăn về học.
-Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn :
Đây là kỹ năng giúp học sinh tránh những từ ngữ dễ gây nách lòng
nhau .Vì thế, trong thảo luận cần tránh những từ ngữ như đúng, sai

mà cần thay vào đó những cụm từ như: thế này sẽ tốt hơn, tìm một
giải pháp hợp lý hơn...
-Kĩ năngứng xữ trong cuộc sống …
Để đạt được mục đích nêu trên, giáo viên cần:
1. Về soạn giảng:
Giáo viên phải chọn những bài, những câu hỏi trong bài học có độ
khó tương đối , có hướng mở, đòi hỏi có nhiều thời gian và nhiều người
tham gia thảo luận , tranh cãi mới vỡ lẽ ra vấn đề.
2. Chia nhóm :
Có nhiều cách chia nhóm. Tùy theo bài học hoặc tùy theo đặc điểm
của lớp, ta có thể chia nhóm theo các cách sau đây:
- Nhóm gọi số : cho học sinh đếm số từ 1 đến 8, đếm cho hết số học sinh
của lớp. Những em nào có số giống nhau thì được xếp vào một nhóm;
- Nhóm cùng trình độ hoặc đa trình độ do giáo viên lựa chọn;
- Nhóm theo biểu tượng: giáo viên chuẩn bị các biểu tượng có số lượng
bằng nhau và phát ngẫu nhiên cho học sinh. Những học sinh có cùng biểu
tượng thì được xếp vào một nhóm;
- Nhóm chọn bạn: học sinh có quyền chọn bạn để thành lập một nhóm;
- Nhóm cố định : do giáo viên chọn những em ngồi gần để thành lập một
nhóm.( ngoài ra còn nhiều cách chia nhóm khác nữa).
Một số lưu ý khi tiến hành chia nhóm:
- Cần xác định số lượng thành viên trong mỗi nhóm.Qua khảo sát
nhiều lớp/trường và tiến hành thử nghiệm số lượng thành viên trong hoạt
động nhóm thì mỗi nhóm chỉ có từ 2 đến 5 thành viên là có hiệu quả nhất.
Vì nếu nhóm có nhiều thành viên, mặc dù có nhiều năng lực được tham
gia nhưng các kỹ năng như diễn đạt, phát biểu ý kiến, phối hợp các thành
viên, thống nhất ý kiến, chia sẻ thông tin, kinh nghiệm, quản lí để nhiều
học sinh tham gia khó có thể đạt được.
- Để hình thành kỹ năng học hợp tác nhóm, lúc đầu giáo viên nên bắt đầu
từ nhóm đôi. Khi trẻ đã có kinh nghiệm, kỹ năng nhất định sẽ tổ chức

nhóm với số lượng nhiều hơn.
Nếu nhóm trên 5 em , nhiều trẻ sẽ thụ động, hoặc chỉ trao đổi với
một hay hai thành viên bên cạnh. Học hợp tác nhóm cần tạo điều kiện cho
trẻ rèn luyện các kỹ năng hợp tác và tham gia vào các hoạt động với sự
thể hiện vai trò ra quyết định và chịu trách nhiệm về các quyết định đó, để
cùng hưởng vui , buồn với kết quả của mình. Do vậy trẻ cần có thời gian
để thích ứng với các hoạt động nhóm.
- Thời gian để một nhóm gắn kết với nhau là khoảng một học kỳ (vì để
lâu sẽ gây tình trạng trì trệ, thiếu năng động, dựa dẫm vào nhau.
- Số lượng các thành viên trong nhóm nên chọn theo các năng lực đa
dạng: giỏi, khá, trung bình, yếu và đa dạng về thành phần xuất thân, môi
trường sống.
3. Phân công trách nhiệm trong nhóm :
Mỗi em trong nhóm đều phải có trách nhiệm trong nhóm mình.
Việc phân công trách nhiệm của mỗi thành viên trong nhóm là do chính
nhóm đó đề xuất và thống nhất. Thông thường trong mỗi nhóm có các
thành phần sau:
+ Trưởng nhóm : quản lí, chỉ đạo, điều hành nhóm hoạt động;
+ Thư kí : Ghi lại kết quả của nhóm sau khi được thống nhất;
+ Báo cáo viên: trình bày trước lớp kết quả công việc của nhóm;
+ Người theo dõi về thời gian.
Trách nhiệm này không phải cố định mà phải được thay đổi luân
phiên sau mỗi lần sinh hoạt nhóm hoặc định kỳ do giáo viên hoặc tổ quy
định. Nghĩa là mỗi thành viên đều được làm tổ trưởng, làm thư ký, làm
báo cáo viên.
4. Giao nhiệm vụ cho nhóm :
Nhiệm vụ giao cho mỗi nhóm phải rõ ràng, ngắn gọn, đủ để các
thành viên hiểu rõ về nhiệm vụ cụ thể của tổ mình phải làm gì, làm trong
thời gian bao lâu; nếu cần giáo viên có thể giải thích thêm một vài từ ngữ,
khái niệm..., kiểm tra thử một vài thành viên xem các em có hiểu được

nhiệm vụ được giao hay chưa. Giáo viên cần gợi ý cho các nhóm để các
bạn lâu nay ít được phát biểu, ít được đề đạt ý kiến của mình có quyền
đưa ra câu trả lời trước nhất.
5. Tổ chức quản lí nhóm :
Cần nói rõ cho học sinh rằng đánh giá kết quả theo nhóm, không
theo cá nhân. Học sinh cần nhận thấy mọi thành viên cần phải có trách
nhiệm đóng góp, mọi thành viên đều phải hoàn thành công việc, mọi
thành viên đều phải được lĩnh hội kiến thức. Thành công của nhóm chính
là thành công của mỗi cá nhân.Vì thế trẻ cần phải hợp tác chặt chẽ với
nhau.
Như đã nêu trên, vì câu hỏi khó và mở cần có nhiều ý trả lời nên
mỗi thành viên trong nhóm phải tìm được cho mình một đáp án đúng. Cần
ưu tiên cho những bạn yếu hơn đưa ra đáp án trước nhất và dễ nhất để các
bạn này có cơ hội tham gia vào hoạt động chung của nhóm.
Trong quá trình học sinh hoạt động nhóm, giáo viên theo dõi tổng
quát, phát hiện và hỗ trợ cho nhóm có khó khăn, kịp thời uốn nắn, điều
chỉnh những lệch lạc của học sinh. Giáo viên phải hạn chế đến mức thấp
nhất việc nói của mình trong khi các em đang hoạt động nhóm. Nếu cần,
giáo viên cho cả lớp dừng lại để tập trung chú ý nghe giáo viên hướng dẫn
thêm.
6. Tổ chức báo cáo :
Giáo viên cần quy định thời gian cụ thể cho các nhóm lên báo cáo;
không chỉ trích các nhân cụ thể mà chỉ phân tích ý tưởng, suy nghĩ. Nói
cách khác, trong tranh luận chỉ có quan điểm hợp lí và chưa hợp lí mà
thôi.
C. Kết thúc vấn đề :
Trong học hợp tác nhóm, trách nhiệm học tập của mỗi thành viên
được chia sẻ. Mỗi thành viên đều có trách nhiệm giúp đỡ, động viên lẫn
nhau để hoàn thành nhiệm vụ
Tổ chức dạy học nhóm là một hình thức dạy học mới. Đó là một

trong những hình thức thực hiện tốt việc dạy học phát huy tính tích cực và
tương tác của học sinh. Với hình thức này, học sinh được hấp dẫn, lôi
cuốn vào các hoạt động học, thu lượm kiến thức bằng chính khả năng của
mình với sự giúp đỡ, hướng dẫn của giáo viên.
Dạy học theo nhóm đòi hỏi giáo viên phải chuẩn bị kĩ lưỡng kế
hoạch dạy học, lựa chọn những nội dung thực sự phù hợp với hoạt động
nhóm và thiết kế được các hoạt động giúp các em lĩnh hội, khám phá kiến
thức mới một cách tốt nhất.
Sau một thời gian triển khai tập huấn cấp huyện và áp dụng mẫu
trong các tiết thao giảng tại trường, phương pháp này đã phát huy tác
dụng tích cực trong việc giúp học sinh chiếm lĩnh tri thức và rèn luyện
được các kĩ năng giao tiếp , kĩ năng sống cho học sinh.
Trên đây là một số ý trong việc đổi mới phương pháp dạy học
trong phương pháp dạy học theo nhóm kính mong quý vị góp ý giúp đỡ .

Chịu trách nhiệm thực hiện
Khối 3