<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Miền khơng gian của tình u và nỗi nhớ khi đọc Những ngôi </b>

<b>sao xa xôi</b>

Đọc Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê, người đọc tinh ý sẽ thấy

ngay sự có mặt của một khơng gian Hà Nội ngay bên cạnh không gian chiến

trường. Hai không gian ấy song song với nhau, vừa tương phản vừa tương

hỗ, nhiều khi lẩn quất vào nhau, làm nổi bật tâm trạng của các nhân vật.

Tôi là con gái Hà Nội. Nói một cách khiêm tốn, tơi là một cơ gái khá. Hai bím tóc dày, tương đối
mềm, một cái cổ cao, kiêu hãnh như cái đài hoa loa kèn. Cịn mắt tơi thì các anh lái xe bảo: “Cơ có
cái nhìn sao mà xa xăm!”. Xa đến đâu mặc kệ, nhưng tơi thích ngắm mắt tơi trong gương. Nó dài
dài, màu nâu, hay nheo lại như chói nắng… Đó là lời giới thiệu về mình của nhân vật trung tâm
trong truyện ngắn Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê, một kiểu giới thiệu độc đáo, thu hút
bởi vẻ tinh tế, tự tin, thông minh và sự ý thức sâu sắc về cá tính. Nói là nhân vật trung tâm bởi
ngồi Phương Định, truyện cịn có hai nhân vật chính nữa, Nho và chị Thao, ba nữ thanh niên
xung phong trinh sát mặt đường chốt ở một cao điểm trên tuyến đường Trường Sơn. Nho và chị
Thao đều hiện lên qua cảm nhận của Phương Định, nhân vật xưng tôi trong truyện. Ba nữ thanh
niên ấy lại là “nhân vật trung tâm” của một khung cảnh chiến đấu gian khổ và ác liệt của một đại
đội thanh niên xung phong, một cung đường chiến dịch với biết bao dân cơng, chiến sĩ nhiều binh
chủng… Và làn sóng cứ lan ra như thế, như thế. Những ngôi sao xa xôi đã viết về cuộc kháng
chiến chống Mỹ hào hùng, cụ thể, ngay nơi này, tại một cao điểm trong rất nhiều cao điểm chịu sự
bắn phá dữ dội của qn thù thuộc tuyến đường mịn Hồ Chí Minh huyền thoại, và trừu tượng,
trong âm hưởng của nó, của cả một dân tộc đang khát khao hịa bình, thống nhất.

Đọc Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê, người đọc tinh ý sẽ thấy ngay sự có mặt của một
không gian Hà Nội ngay bên cạnh không gian chiến trường. Hai không gian ấy song song với
nhau, vừa tương phản vừa tương hỗ, nhiều khi lẩn quất vào nhau, làm nổi bật tâm trạng của các
nhân vật.

Người ta bảo chúng tơi là con gái Hà Nội, liệu có xa nhà được ba ngày? Nhưng chúng tôi ở đây,
trên cao điểm này đã ba năm…

- Có đồn xe ở Hà Nội vào!
- Dân Hà Nội đấy!

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

Hà Nội ln hiện lên như thế, trong lời nói của các nữ thanh niên xung phong, của chiến sĩ chốt
cao điểm, của chiến sĩ lái xe... Hà Nội cũng hiện lên mỗi khi họ khủng hoảng nhất, gặp nhiều khó
khăn nhất, cần phải vượt qua đau thương nhất. Hà Nội trong lời hát bất chợt của chị Thao, “đây
Thăng Long, đây Đông Đô… Hà Nội…”. Chị cất tiếng hát về thủ đơ u dấu để kìm nén “những
tình cảm đang quay cuồng trong chị” khi phải chứng kiến Nho bị thương. Bởi dù “nhạc sai bét,
cịn giọng thì chua”, nó vẫn xoa dịu nỗi lịng, nó vẫn tránh cho người ta khỏi khóc. Bởi khóc trong
khi cần cái cứng cỏi của nhau, với chị, “được xem như là bằng chứng của một sự tự nhục mạ”.
Nhưng không gian Hà Nội, phải ở Phương Định, mới thân thuộc và máu thịt hơn cả. Với Phương
Định, Hà Nội không chỉ lẩn quất trong tiềm thức như chị Thao, khơng dè dặt, thì thầm như Nho
trong nỗi mong ngóng “các anh ở Hà Nội sẽ vào”, mà là một thế giới thường trực, ln hiện hữu,
như hơi thở, như khí trời. Chỉ cần một phút bng thả cảm xúc, một thống gặp sự việc dễ liên
tưởng, là lại ngân lên sợi tơ lòng, Hà Nội lại ùa về choáng ngợp. Chỉ một cơn mưa đá thoáng qua
cao điểm mà đã làm sống lại cả một ấu thơ Hà Nội trong lòng Phương Định: Mưa xong thì tạnh
thơi. Mà tơi nhớ một cái gì đấy, hình như mẹ tơi, cái cửa sổ, hoặc những ngơi sao to trên bầu trời
thành phố. Phải, có thể những cái đó... Hoặc là cây, hoặc là cái vịm tròn của nhà hát, hoặc bà bán
kem đẩy cái xe chở đầy thùng kem, trẻ con háo hức bâu xung quanh. Con đường nhựa ban đêm,
sau cơn mưa mùa hạ rộng ra, dài ra, lấp lống ánh đèn, trơng như một con sông nước đen. Những
ngọn điện trên quảng trường lung linh như những ngôi sao trong câu chuyện cổ tích nói về những
xứ sở thần tiên. Hoa trong cơng viên. Những quả bóng sút vơ tội vạ của bọn trẻ con trong một góc
phố. Tiếng rao của bà bán xơi sáng có cái mủng đội trên đầu... Với riêng bản thân mình, Phương
Định thủ thỉ thú nhận: Chao ơi, có thể là tất cả những cái đó. Những cái đó ở thiệt xa... Rồi bỗng
chốc, sau một cơn mưa đá, chúng xốy mạnh như sóng trong tâm trí tơi. Nhưng Hà Nội cịn là của
tất cả các cơ, của cả đất nước. Bởi Hà Nội là thủ đô, là trái tim nước Việt, là vì sao sáng trong bầu
trời đêm tăm tối để cả dân tộc đang bền bỉ tranh đấu hướng về. Hà Nội, vì thế, vừa là một Hà Nội
cụ thể lại cũng vừa là một Hà Nội tượng trưng. Liệu có người chiến sĩ giải phóng qn nào khơng
khắc sâu trong tim mình biểu tượng thiêng liêng của hồn nước? Cho nên, cất lên tiếng nói chung

cho cả tập thể của mình, Phương Định rõng rạc, tự hào: Nghiêm trang, chúng tơi nhìn về hướng
Bắc. Ở đó có Hà Nội. Chúng tơi xa đã lâu. Chúng tôi nhớ thành phố xanh. Chúng tôi quý sự yên
tĩnh như kỉ niệm. Ở đây là nơi mà tuổi trẻ chúng tôi đang lớn lên, nhưng không lúc nào chúng tôi
không nhớ tới Hà Nội.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

nghĩa đã xung phong vào chiến trường, bồi đắp phù sa cho dòng văn nhung nhớ. Nỗi nhớ ấy không
làm họ bi lụy, nỗi nhớ ấy tiếp thêm sức mạnh và niềm tin. Đó là ý chí: Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu
nước/ Mà lịng phơi phới dậy tương lai. Đó là tình cảm: Đường ra trận mùa này đẹp lắm/ Trường
Sơn đông nhớ Trường Sơn tây. Đó là cuộc sống: Ở chiến trường nghe tiếng bom rất nhỏ. Bởi với
họ, thế hệ của những Lê Mã Lương, cuộc đời đẹp nhất là trên trận tuyến chống quân thù… Nguyễn
Khoa Điềm, Hoàng Nhuận Cầm, Phạm Tiến Duật, Nguyễn Duy, Lê Minh Khuê,… chính là những
nhà văn xuất thân từ tầng lớp học sinh sinh viên tình nguyện đó. Họ trực tiếp là người lính chiến
đấu trên chiến trường và là những nhà văn trẻ làm nên một chất giọng hùng tráng và lãng mạn rất
riêng của văn học Việt Nam thời chống Mỹ.

Trở lại với truyện ngắn Những ngơi sao xa xơi, ngồi không gian Hà Nội làm thành kết cấu độc
đáo của tác phẩm, không gian chiến trường với những trận đánh, đường hành quân, với chiến sĩ,
thanh niên xung phong,… cũng thể hiện nhiều nét độc đáo trong bút pháp truyện ngắn Lê Minh
Khuê. Có thể nói, từ việc lựa chọn ngơi kể, xây dựng và phân tích miêu tả tâm lý, tính cách nhân
vật đến việc sử dụng ngơn ngữ và giọng điệu, Lê Minh Khuê đã thể hiện rõ tài năng và sự tinh tế
của mình. Một phần khơng khí của câu chuyện có thể xuất phát từ chính vốn sống (Lê Minh Khuê
từng là thanh niên xung phong trên cung đường Trường Sơn) nhưng phần lớn thành công truyện
ngắn có được có lẽ là nhờ tâm hồn dịu dàng mà bén nhạy của tác giả. Truyện ngắn của Lê Minh
Khuê trong những năm chống Mỹ thường là những câu chuyện bình dị ngỡ tưởng như chẳng có gì
để kể. Vậy mà các câu chuyện ấy lại gieo vào lòng người những rung động nhẹ nhàng, man mác,
tươi trẻ mà vẫn rất đỗi đằm thắm, sâu lắng.

Trong Những ngôi sao xa xôi, Lê Minh Khuê đã chọn ngay vai kể ở ngôi thứ nhất, đặt câu chuyện
vào miệng cô gái thanh niên xung phong Phương Định thông minh và đa cảm. Qua câu chuyện của
cô về cuộc sống trên cao điểm, các biến cố, sự kiện, hành động đều được hiện lên một cách chân

thực, gần gũi. Các cảm nhận về ngoại cảnh, đốn định tâm lí bạn bè cũng hiện lên rất mực thân
thuộc, tinh tế. Đặc biệt, các hồi tưởng, xúc cảm được thể hiện một cách tự nhiên, bồng bột, sinh
động. Tất cả làm cho việc khơi mở vào tính cách và tâm lí nhân vật là một ưu điểm nổi trội của
truyện ngắn.

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

gỏng, buồn bực, sốt ruột, lo lắng rồi mừng rỡ “muốn la tống lên vì thích thú” khi thấy có tiếng
súng yểm trợ cho đồng đội. Nếu khơng có phút vui mừng muốn hét lên thì có lẽ khơng ai dám nghĩ
cơ cịn rất trẻ trung nữa. Nhưng những thanh niên xung phong một thời là như vậy, vẫn thoắt vui
thoắt buồn, lúc tinh nghịch lúc ưu tư, nhưng khi vào cơng việc thì gác hết nỗi niềm riêng lại. Nếu
có, chỉ thoảng qua thơi, ý thức về cá nhân mình lại là làm sao để cho bản thân càng trở nên đẹp đẽ
trong mắt bạn bè đồng đội. Phá bom, trong cái im lặng đến phát sợ của chiến trường, cô vẫn muốn
“không đi khom” bởi ở bên kia, các anh lính cao xạ “khơng thích cái kiểu đi khom khi có thể cứ
đàng hồng mà bước tới”. Cịn khi đã tập trung vào cơng việc rồi thì sẽ quên đi mọi thứ, quên sự
sợ hãi, quên cả cái chết chỉ để toan tính cho hồn thành cơng việc. Và đối mặt với đau thương mất
mát, họ lại càng gắng gượng giữ vững niềm tin, chế định cảm xúc. Họ muốn quên đi nỗi thương
đau để tiếp thêm cho nhau sức mạnh. Họ không muốn để lộ sự mềm yếu của mình ra ngồi.

Nhưng họ sẵn sàng cho những phút giây lãng mạn, bay bổng. Chỉ cần một cơ hội là họ lại trở về
với tuổi trẻ của mình, sống trong niềm vui tươi, ước mơ, hoài bão tuổi trẻ của mình. Họ bộc lộ say
mê về điều đó, họ xẻ chia niềm vui ấy cho tất cả mọi người. Đó là những giờ phút nghỉ giải lao,
những lúc đoàn xe ra tiền tuyến đi qua cung đường họ đang làm việc, những lúc chờ đợi quân thù
suy tính xem phải đánh phá họ ở những nơi nào…. Thậm thí, với Phương Định, rất đơn giản, chỉ
cần là… một cơn mưa đá.

- Mưa đá! Cha mẹ ơi! Mưa đá!

Tôi chạy vào, bỏ trên bàn tay đang xòe ra của Nho mấy viên đá nhỏ. Lại chạy ra, vui thích cuống
cuồng.

… Ở đây, trên cao điểm đầy bom này cũng có mưa đá. Những niềm vui con trẻ của tơi lại nở tung

ra, say sưa, tràn đầy.

Có lẽ, chính những niềm vui bình dị ấy, chính những lúc qn đi hoàn cảnh nghiệt ngã của chiến
tranh để sống say sưa, tràn đầy với niềm vui thơ trẻ của mình, người ta mới càng thấm thía nỗi đau
thương mất mát, càng gắng gỏi sống sao cho ra sống. Đôi cánh lãng mạn đã nâng họ bay bổng
vượt lên những đau thương mất mát, làm thành chủ nghĩa anh hùng Việt Nam.

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

Thơ trẻ thời chống Mỹ, văn trẻ thời chống Mỹ đều mang âm hưởng hùng ca ấy. Ngôn ngữ và
giọng điệu của truyện ngắn Lê Minh Khuê cũng nằm trong vùng cảm hứng ấy. Lãng mạn và cách
mạng đã chi phối việc lựa chọn hình tượng nhân vật, ngơn ngữ và giọng điệu. Sẽ có lúc, về sau
này, người ta nhìn nhận chiến tranh ở một khía cạnh khác. Nhưng ngay ở lúc này, những năm 70,
thời điểm xuất hiện của Những ngôi sao xa xôi, một cảm hứng như thế, những con người như thế,
lời ăn tiếng nói của họ, hành vi cử chỉ có họ, ước mơ khát vọng của họ,… là hết sức chân thực, có
sức lay động và tạo được niềm đồng cảm. Hình ảnh các cơ thanh niên xung phong được ví von
như “những ngôi sao xa xôi trên cao điểm” trong thơ của một anh lính pháo binh, đã được lấy làm
tên truyện của Lê Minh Khuê, là minh chứng cho điều đó. Trong mắt người lính trên cung đường
Trường Sơn, bóng thiếu nữ xung phong kiên trinh bám trụ các cao điểm giữa bom rơi đạn nổ xứng
đáng là những vì sao sáng. Trong mắt của những cô gái như thế, như chị Thao, như Nho , như
Phương Định, các anh lính “mặc qn phục có ngơi sao trên mũ” cũng là “những người đẹp nhất,
thông minh, can đảm và cao thượng nhất”. Họ cũng xứng đáng là những vì sao sáng. Tất cả các vì
sao ấy châu tuần xung quanh vì sao Hà Nội, vì sao hồn nước để trở thành một bầu trời mn ngàn
tinh tú. Đó là sức mạnh Việt Nam. Đó là phẩm chất Việt Nam. Có phải thế chăng, mà Lê Minh
Khuê đã đặt cho nhân vật trung tâm của mình một cái tên chất chứa ngầm ý: Phương Định – kiên
định hướng về một phương trời đã chọn?!

</div>

<!--links-->