<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Soạn: </b>

<i><b> Tiết 91, 92</b></i>

<i><b>Giảng</b></i>

<i><b>Văn bản </b></i>

<b>ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ</b>

<i><b><Minh Huệ></b></i>

<b>A. Mục tiêu</b>

<b>1. Kiến thức:- Giúp HS cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng Bác Hồ trong cảm</b>

nhận của người chiến sĩ. Sự kết hợp giữa yếu tố tự sự, miêu tả với yếu tố biểu cảm và

các biện pháp nghệ thuật khác được sử dụng trong bài thơ.

<b>2. Kĩ năng</b>

- kĩ năng bài học: kể tóm tắt diễn biễn câu chuyện bằng một đoạn văn ngắn. Bước đầu

biết cách đọc thơ tự sự được viết theo thể thơ 5 chữ có kết hợp yếu tố miêu tả, biểu

cảm.Tìm hiểu sự kết hợp các yếu tố ấy trong một bài thơ. Trình bày được suy nghĩ

của bản thân sau khi học xong bài thơ.

- Kĩ năng sống: nhận thức được vẻ đẹp của Bác Hồ kính yêu trong bài thơ; giao tiếp

,lắng nghe/phản hồi về giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ, xác định giá trị của

bản thân sau khi tìm hiểu vẻ đẹp của Bác.

<b>3. Thái độ: kính yêu, tự hào về Bác, củng cố thêm tình yêu với vị lãnh tụ vĩ đại của</b>

dân tộc.

<i><b>4. Phát triển năng lực: Rèn cho học sinh năng lực tự học ( thực hiện soạn bài ở nhà</b></i>

có chất lượng. Lựa chọn các nguồn tài liệu có liên quan ở sách tham khảo, internét,

hình thành cách ghi nhớ kiến thức, ghi nhớ được bài giảng của giáo viên, theo các

<i>kiến thức đã học) năng lực giải quyết vấn đề (phát hiện và phát triển được vẻ đẹp của</i>

<i>tác phẩm văn chương) năng lực sáng tạo ( có hứng thú, chủ động, sáng tạo nêu ý kiến</i>

<i>về giá trị của tác phẩm văn chương) năng lực sử dụng ngơn ngữ khi nói, khi tạo lập</i>

<i>đoạn văn, năng lực hợp tác khi thưc hiện nhiệm vụ được giao trong nhóm; năng lực</i>

<i>giao tiếp trong việc lắng nghe tích cực, thể hiện sự tự tin chủ động trong việc chiếm</i>

lĩnh kiến thức bài học.

<b>B. Chuẩn bị</b>

- GV: nghiên cứu SGK, bộ chuẩn kiến thức, SGV,Thơ Tố Hữu (hình ảnh Bác Hồ)

Tài liệu tham khảo về Minh Huệ, máy chiếu

- HS: đọc- soạn bài, tóm tắt

<b>C. Phương pháp:</b>

- Phương pháp đọc diễn cảm, vấn đáp, thuyết trình, nêu vấn đề, động não, nhóm

<b>D. Tiến trình giờ dạy và giáo dục</b>

<i><b>1. Ổn định tổ chức (1’) Tiết 1</b></i>

<i><b>2. Kiểm tra bài cũ (5’):</b></i>

<b>? cảm nhận về thầy giáo Ha-men và ý nghĩa của truyện?</b>

<i><b>3. Bài mới:</b></i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

<i>Có lẽ trên thế giới hiếm có vị lãnh tụ nào lại được nhân dân yêu quý như Chủ tịch Hồ Chí</i>
<i>Minh.Người là lãnh tụ cáh mạng vĩ đại, là một nhà thơ lớn, nhà văn hoá lớn của dân tộc và thế giới.</i>
<i>Nhưng tất cả những điều ấy chưa đủ để giải thích những tình cảm thành kính, thiêng liêng mà vơ</i>
<i>cùng gắn bó của nhân dân Việt Nam với Người. Người là một nhà thơ lớn nhưng chính bản thân</i>
<i>Người cũng trở thành một nguồn cảm hứng thi ca vô tận. Những câu thơ hay nhất, những bài hát</i>
<i>hay nhất đều có tên Người - Chủ tịch Hồ Chí Minh: </i>

<i>-</i> <i>Người là Cha, là Bác, là Anh</i>

<i>Quả tim lớn lọc trăm dòng máu nhỏ</i>

<i>-</i> <i>Nhớ chân Người bước lên đèo</i>

<i>Người đi rừng núi trơng theo bóng người.</i>
<i>(Tố Hữu)</i>

<i>Và cũng cảm xúc thiêng liêng thành kính đó, nhà thơ Minh Huệ đã góp cho dịng thơ ca Việt</i>
<i><b>nam một sáng tác bất hủ về Người: “Đêm nay Bác không ngủ”</b></i>

<b>Hoạt động 2(10’)</b>

<b>Hướng dẫn HS tìm hiểu về tác giả- tác phẩm</b>
<b>PP đàm thoại</b>

<i><b>?) Nêu vài nét về tác giả?HS phát biểu- GV trình chiếu chân dung</b></i>
<i><b>tác giả và giới thiệu</b></i>

- Tên khai sinh: Nguyễn Thái Sinh năm 1927, là hội viên hội nhà
văn Việt Nam.Quê ở thành phố Vinh.

- Cuộc đời và sự nghiệp:

+ 1954 tốt nghiệp trường Quốc học Vinh. Năm đó ơng tham gia Việt
Minh và khởi nghĩa giành chính quyền ở Nghệ An- tháng Tám.Suốt
những năm kháng chiến chống thực dân Pháp, chống đế quốc Mĩ
ông chủ yếu hoạt động văn hoá văn nghệ ở vùng Khu Bốn cũ. Có

một thời ơng làm việc ở tại Nhà xuất bản Văn học, rồi sau đó lại trở
về làm cơng tác Hội Văn nghệ Nghệ An

<b>* Tác phẩm đã xuất bản: Tiếng hát quê hương(thơ, 1959); đất</b>
chiến hào(thơ 1970); Mùa xanh đến(thơ 1972) ; Đêm nay Bác không
ngủ(thơ 1985); Rừng xưa, rừng nay(bút kí 1962)....

<b>* Các giải thưởng đã được nhận: </b>

+ Giải nhất Chi hội văn nghệ kháng chiến Khu Bốn và sở thông tin
tuyên truyền Khu Bốn 1954 (thơ dòng máu Việt Hoa).

Giải thưởng Nguyễn Du của Nghệ - Tĩnh 1986 (tập thơ Đêm nay
Bác khơng ngủ)

<i>?) Hồn cảnh sáng tác bài thơ?</i>

- Dựa trên sự kiện: Bác Hồ chỉ huy chiến dịch Biên giới (1950)
- HS quan sát bức tranh Bác Hồ ra trận trong chiến dịch Biên giới
GV trình chiếu

<b>I. Tìm hiểu chung.</b>
<i><b>1. Tác giả</b></i>

- Minh Huệ (Nguyễn Thái
– 1927) quê Nghệ An, làm
thơ từ kháng chiến chống
Pháp

<i><b>2. Tác phẩm </b></i>

- Sáng tác 1951, in trong
tập “Thơ Việt Nam 45 –
75” – NXB HN (1976)
- Là bài thơ nổi tiếng của
tác giả có nhiều yếu tố tự
sự

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

<b>* GV kể xuất xứ bài thơ: Nhà thơ Minh huệ đã kể về trường hợp</b>
sáng tác bài “Đêm nay bác không ngủ”

“ Có bao giờ tơi qn được cái đêm mùa đông đầy xúc động và bất
ngờ ấy. Trong một căn nhà gianh ven sơng Lam, qn cả gió buốt
luồn qua phên nứa phả vào người, tôi ngồi nghe say mê câu chuyện
của người bạn cũ nay là quân nhân vừa ở vùng chiến dich Biên Giới
(1950) trở về. Chuyện anh kể là một câu chuyện đặc biệt, và vô cùng
thân thiết mà cả hậu phương đang đợi: chuyện Bác Hồ đi chiến dịch.
Vị lãnh tụ vĩ đại của cả dân tộc, mặc dầu tuổi đã 60, vẫn mặc đồ
lính, đội mũ nan, ăn cơm muối, lội suối dầm sương, băng băng
những dặm rừng Cao-Bắc -Lạng, trực tiếp chỉ huy chiến dịch lịch sử
đầu tiên của cuộc kháng chiến thần thánh chống thực dân Pháp.
Và chính mẩu chuyện đó trở thành đề tài bài thơ của nhà thơ
Minh Huệ: “Đêm nay Bác không ngủ”.

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

sáng tác thành bài thơ.

<b>Hoạt động 3 (23’)</b>

<b>Hướng dẫn HS đọc –hiểu văn bản</b>

<i><b>PP đọc diễn cảm, vấn đáp, thuyết trình, nêu vấn đề, động não</b></i>
<b>* GV nêu yêu cầu đọc: Giọng tâm tình, chậm rãi, thủ thỉ, ngắt nhịp</b>
thay đổi lần lượt 3/2, 2/3. Khổ cuối: chậm, mạnh để khẳng định một
điều như một chân lí.

- Phân biệt 3 giọng:

+ Giọng kể chuyện, miêu tả của tác giả.

+ lời nói của anh đội viên: Giọng lo lắng nũng nịu.
+ Giọng của Bác Hồ: giọng trầm ấm, chậm rãi.
<b>* Hs nghe đoạn đọc diễn cảm.</b>

<b>- GV đọc mẫu một đoạn -> gọi 2 HS đọc tiếp</b>

<i>?) Bài thơ kể lại câu chuyện gì? Em hãy kể tóm tắt diễn biến câu</i>
<i><b>chuyện đó? (* GV: Bài thơ như một câu chuyện về một đêm không</b></i>
ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch trong thời kì kháng chiến
<b>chống thực dân Pháp.?)</b>

- 3 HS trình bày

<i><b>Tóm tắt: Trong một đêm khuya, để chuẩn bị cho chiến dịch ngày</b></i>
<i><b>mai, Bác Hồ ở cùng lán với bộ đội trong rừng. Bên bếp lửa , Bác</b></i>
<i><b>khơng ngủ vì thương đồn dân cơng giờ này cịn phải chịu rét</b></i>
<i><b>mướt khổ sở ngồi rừng sâu mưa đêm rả rích. Bác khơng ngủ</b></i>
<i><b>nên Bác đi lại săn sóc giấc ngủ cho những người bộ đội để sáng</b></i>
<i><b>hôm sau hành quân đi vào các trân đánh với quân thù</b></i>

<b>II. Đọc hiểu văn bản.</b>

<i><b>1. Đọc - Chú thích.</b></i>

<b>? Thể loại?</b>

<b>- Thể thơ ngũ ngơn: . 5 tiếng/câu; 4 câu/khổ.</b>

<b> . Gieo vần trắc và vần bằng, chủ yếu là vần</b>
chân và vần liền, được gieo ở tiếng thứ 5 và tiếng cuối của mỗi câu
thơ

<i><b>- Tự sự - trữ tình. Cả bài thơ là câu chuyện hoàn chỉnh về một</b></i>
đêm khơng ngủ của Bác Hồ qua cái nhìn và cảm nhận của anh đội
viên.

<b>-> Thể thơ 5 chữ (ngũ ngơn), rất thích hợp với việc kể chuyện, thể</b>
hiện tâm tình tâm sự.

<i>? Nêu bố cục của bài thơ? </i>

HS chia đoạn, GV nêu một số cách chia, và chốt một cách:
- 9 khổ đầu: Anh đội viên thức dậy lần thứ nhất.

- 6 khổ tiếp: anh đội viên thức dậy lần thứ 2
- Khổ cuối: Suy ngẫm của anh về Bác.

* Dù chia đoạn theo cách nào thì cũng vẫn thấy rõ đây là một câu
chuyện hoàn chỉnh trong một bài thơ được kể bằng ngôi thứ
ba-nhân vật anh đội viên. Khi tìm hiểu chi tiết bài thơ- câu chuyện có

<i><b>2. Kết cấu- Bố cục. </b></i>

<i><b>* Thể loại: Thể thơ ngũ </b></i>
<i><b>ngôn.</b></i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

thể chọn một trong các cách trên . Nhưng đây là bài thơ tự sự trữ
tình nên tâm trạng, xúc cảm của nhân vật vẫn là chính. Phân tích bài
thơ là phân tích tâm trạng của anh đội viên và tâm trạng của Bác Hồ
trong đêm mưa rừng Việt Bắc năm xưa.

<i>? Nêu hoàn cảnh, thời gian, địa điểm diễn ra câu chuyện?</i>

- Hoàn cảnh: trên đường đi chiến dịch, trời mưa lâm thâm và lạnh
- Thời gian: một đêm khuya, từ lúc anh đội viên thức lần 1 -> Thức
luôn cùng Bác

- Địa điểm: trong một mái lều tranh xơ xác.

<i>? Hồn cảnh, thời gian địa điểm đó có tác dụng như thế nào cho</i>
<i>diễn biến câu chuyện phát triển, cho việc xuất hiện các nhân vật?</i>
Bài thơ đã rất khéo léo xây dựng một khơng khí: “ngồi trời mưa
lâm thâm” là một khơng khí thật gợi cảm. Trời se lạnh, mưa nhỏ ẩm
ướt bao phủ, lẽ tự nhiên khêu gợi ở con người một khát vọng về sự
ấm cúng. Trong khơng khí ấy, hình ảnh Bác Hồ xuất hiện như một
nguồn tình cảm sưởi ấm mọi người; khơng chỉ sưởi ấm bằng bếp
lửa, bằng cử chỉ dém chăn, mà bằng cả tấm lòng lo lắng cho chiến sĩ,
dân cơng ngủ ngồi rừng “Rải lá cây làm chiếu, manh áo phủ làm
chăn”. Không phải ngẫu nhiên mà trong bài thơ , bên cạnh hình ảnh
Bác có hình ảnh ngọn lửa hồng.

- “Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm…”

- “Bóng bác cao lồng lộng.
ấm hơn ngọn lửa hồng…”
- “ Anh đội viên nhìn Bác
Bác nhìn ngọn lửa hồng…”

Đêm khuya, trời se lạnh, túp lều tranh xơ xác, chiến dịch gian khổ…
đó là tồn bộ khơng gian phù hợp với việc phát triển diễn biến câu
chuyện và có tác dụng nâng cao vị trí của nhân vật trung tâm trong
câu chuyện.

<i>?) Trong bài thơ có những nhân vật nào? Ai là nhân vật trung tâm?</i>
<i>Vì sao?</i>

- 2 nhân vật (Bác Hồ và anh đội viên) -> nhân vật trung tâm là Bác
Hồ.

<i>?) Hình tượng Bác Hồ hiện lên trong bài thơ bằng cách nào? (Ngôi</i>
<i>kể) Tác dụng?</i>

- Hiện lên qua cái nhìn và tâm trạng của anh đội viên -> tự nhiên,
khách quan mà gần gũi, ấm áp

<b>* GV: Mặc dù tác giả không sử dụng ngôi kể ở ngơi thứ nhất nhưng</b>
lời kể, tả đều từ điểm nhìn và tâm trạng của anh đội viên. Cách miêu
tả đó nói lên được tình cảm tha thiết găn bó và u thương của người
cha với người con. Nó cịn thể hiện được tấm lòng anh bộ đội với
Bác và thể hiện được tấm lịng u thương mênh mơng của Bác với
con cháu mình trong kháng chiến (sự gần gũi và chân thực trong tình
cảm của con người, anh đội viên – Bác, Bác – anh đội viên.)

<b>3. Phân tích</b>

<i><b>a) Hình ảnh anh đội viên</b></i>
<i><b>- Tâm tư người chiến sĩ </b></i>
*Lần 1:Ngạc nhiên -> Xúc
động -> mơ màng -> thổn
thức

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

<b>* GV: Bài thơ kể lại 2 lần anh đơị viên thức dậy nhìn thấy Bác</b>
khơng ngủ...

<i>?) Hai lần anh đội viên thức dậy thấy Bác không ngủ. Anh có tâm</i>
<i>trạng và cảm nghĩ thế nào? Hãy so sánh?</i>

- Lần 1:

<i><b> +Ngạc nhiên (vì khuya Bác vẫn thức) </b></i>

<i><b> +Xúc động . khi hiểu (Bác đốt lửa, sưởi ấm cho bộ đội) </b></i>

<b> . Khi chứng kiến Bác đi dém chăn cho từng chiến</b>
sĩ với bước chân nhẹ nhàng khơng làm cho họ giật mình.

<i><b> + Mơ màng: một trạng thái nửa tỉnh, nửa mê, khơng biết sự cảm</b></i>
nhận của mình có đúng khơng, có thực là anh cùng đồng đội của anh
đang được Bác Hồ bằng xương bằng thịt đốt lửa sưởi ấm, dém chăn
cho từng người hay không. Nhưng cũng thật đặc biệt, khi anh bị rơi
vào trạng thái mơ màng vì quá xúc động trước tình cảm của Bác
dành cho mọi người thì anh lại cảm nhận được một tình cảm giác rất
thực: hơi ấm từ tình thương yêu của Bác còn ấm hơn cả ngọn lửa

hồng.

Bóng Bác cao lồng lộng
ấm hơn ngọn lửa hồng.

<i><b> + Thổn thức: Xúc động cao độ, lo lắng cho sức khoẻ của Bác,</b></i>
thốt lên câu hỏi thầm thì đầy tin yêu và lo lắng cho sức khoẻ của Bác
(Bác có lạnh...)

* Từ kính phục đến cảm thông, từ “mơ màng” trở về cõi thực, câu
thơ thật day dứt, xót xa. Anh đội viên thương Bác đến đứt ruột mà
khơng biết làm gì để biểu lộ tình thương ấy. Từ “thổn thức”, anh chỉ
cịn biết “bồn chồn” ngổn ngang: Bác sẽ ốm mất vì cứ “thức hoài” ,
thức như thế lấy sức đâu mà đi, chiến dịch còn dài, đường đi lại gập
gềnh dốc, ụ… Cách tính của anh đội viên giống cái bấm đốt ngón
tay của người nơng dân chất phác qen nghĩ đến công việc mùa màng
giống má, thời vụ để cho cây lúa trĩu bơng.

<i>?) Tác giả sử dụng nghệ thuật gì ở đây? tác dụng?</i>

- Nghệ thuật so sánh” “Bóng Bác...hồng” -> so sánh khơng ngang
bằng.

->BH hiện ra qua cái nhìn đầy xúc động của anh chiến sĩ trong tâm
trạng lâng lâng mơ màng hình ảnh Bác vừa lớn lao, vĩ đại, vừa gần
gũi, ấm áp tình người...

<i><b>? Vì sao anh đội viên lại mơ màng như “nằm trong giấc mộng” và</b></i>
<i><b>cảm thấy “ấm hơn ngọn lửa hồng” khi nhìn bóng Bác?</b></i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

cho các anh. Nhưng cao lồng lộng còn là tượng trưng cho sự lớn lao,
cao cả của bác, và tình Bác cịn ấm hơn lửa khi Bác quan tâm săn
sóc đến giấc ngủ từng người.

<i><b> ? Khi thấy Bác không ngủ (trong lần đầu tiên anh thức giấc) tình</b></i>
<i>cảm của anh đội viên với Bác như thế nào?</i>

Vì là lần đầu gặp Bác, thấy Bác không ngủ nên anh rất ngạc
nhiên, anh đội viên thương Bác “càng nhìn lại càng thương”. Sau đó
anh cảm động săn sóc Bác bằng câu hỏi ân cần. “Bác ơi!Bác chưa
ngủ. Bác có lạnh lắm không?”. Và cuối cùng anh bồn chồn lo Bác
ốm, lo chiến dịch bị ảnh hưởng.

<i>?) ở lần 3 anh có tâm trạng như thế nào?</i>

- Lần 3: câu chuyện lên đến “điểm đỉnh”: lo lắng thấy Bác vẫn ngồi
đinh ninh.

-> hốt hoảng, giật mình: tự thầm thì hỏi nhỏ

->vội vàng nằng nặc (năn nỉ thiết tha “Mời Bác ngủ...”)

-> cảm nhận được tình u thương mênh mơng của Bác -> anh
thức luôn cùng Bác.

<i>? Nhận xét gì về việc sử dụng từ ngữ ? (sử dụng nhiều từ loại nào?)</i>
<i><b> Sử dụng nhiều động từ mạnh: hốt hoảng, giật mình, vội vàng,</b></i>
<i><b>nằng nặc có tác dụng khắc sâu diễn biến tâm trạng của anh đội viên.</b></i>
Thái độ tâm trạng của anh đội viên khi tỉnh giấc lần thứ ba –vẫn thấy
Bác không ngủ- được đẩy thêm một bước cao hơn, có phần căng

thẳng, kịch liệt hơn.

<i><b>? Nhận xét gì về cấu tạo câu thơ: Mời Bác ngủ. Bác ơi</b></i>
<i><b> …Bác ơi! Mời Bác ngủ.</b></i>
- đảo trật tự ngôn từ, lặp lại cụm từ

- Câu thơ đảo qua nhắc lại, nhưng tập trung vào chuyện ngủ. Câu
thứ nhất là một lời mời tha thiết,câu thứ hai đảo vế và lặp lại lần hai
“Bác ơi! Mời bác ngủ” đã gần như một lời thúc giục khẩn cầu. ->
Quá lo cho sức khoẻ của Bác anh mời Bác đi ngủ. Cách nói ấy chỉ
có thể của một người con đối với người cha thân yêu của mình.
<i><b> ?) Em có nhận xét gì về thái độ của anh đội viên khi thức dậy lần</b></i>
<i>thứ 3?</i>

<i><b> Lần thứ ba thức dậy mà thấy Bác vẫn chưa ngủ thì anh hốt</b></i>
hoảng giật mình. Bởi có thể anh nghĩ: rồi cũng có lúc Bác sẽ ngả
lưng. Nhưng từ lần thứ nhất: “trời khuy lắm rồi” đến lần thứ hai, và
lần này là “trời sáp sáng” nghĩa là săp trọn một đêm . Vì vậy lần này
anh vội vàng, vì vậy lần này anh năn nỉ kiên trì:

<i><b> Mời Bác ngủ Bác ơi!</b></i>
<i><b> Bác ơi! Mời Bác ngủ! </b></i>

<i><b> ?) Diễn biến tâm trạng của anh đội viên qua qua hai lần thức giấc?</b></i>
<i>Lần nào tình cảm của anh đội viên với Bác mạnh mẽ hơn?</i>

Lần 3 mạnh mẽ dứt khoát hơn lần 1.

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

Lần 3: sự lo lắng của anh đã thành “hốt hoảng” anh tha thiết mời
Bác đi ngủ.

<i><b>? Tại sao nhà thơ không kể về lần thứ hai thức giấc của anh đội</b></i>
<i>viên?</i>

Trong bài thơ khơng nói đến việc anh thức dậy lần thứ hai nhưng chi
tiết này có ý nghĩa rất lớn.

+ Có thể tác giả không muốn câu chuyện bị trùng lặp.

+ Lần thứ hai không được nhắc tới, nó như những dấu chấm
lặng tạo khoảng cách giữa những lần thức giấc của anh đội viên. có
thể đó là khoảng trống để người đọc tự suy nghĩ điều ấy.

+ Và như vậy -> lần thứ ba thức giấc chưa chắc đã là lần thứ
ba mà cịn có nghĩa là nhiều lần. Lần nào tỉnh giấc , anh đội viên
cũng đều thấy Bác vẫn chưa ngủ. Có lẽ làn thứ nhất anh đội viên bày
tỏ tình cảm bồng bột; lần thứ hai suy nghĩ sâu sắc về việc Bác không
ngủ, lần thứ ba khơng kìm nén được tình cảm, anh bộc lộ cái hốt
hoảng giật mình bằng cách nằng nặcmời Bác ngủ. Bằng cách diễn
đạt tinh tế:

-> Vừa nhấn mạnh trạng thái bồn chồn của anh đội viên

-> vừa nhấn mạnh, khắc sâu được sự hi sinh thầm lặng, lớn lao của
Bác.

<i><b>? Vì sao từ chỗ bồn chồn lo lắng -> vội vàng, nằng nặc mời Bác đi</b></i>
<i>ngủ, anh đội viên lại chuyển sang “vui sướng mênh mông” thức</i>
<i><b>luôn cùng Bác? </b></i>

Đây là tình cảm rất thật của anh đội viên. Anh lo cho Bác, nhưng
trước đó anh chưa hiểu hết tấm lòng của Bác. Anh chỉ nghĩ rằng Bác
thức là để đốt lửa dém chăn cho các anh, nên anh cố mời Bác đi ngủ.
Nhưng khi anh biết được Bác cịn thức vì lo lắng, vì thương anh chị
em dân cơng ướt lạnh trong đêm thì anh nyhận ra khơng thể nào mời
Bác ngủ được. Anh sung sướng vì biết Bác lo cho tất cả, biết lòng
Bác thật bao la.

Bác ơi tim Bac mênh mơng thế.

Ơm cả non sơng một kiếp người.(Tố Hữu)

Anh sung sướng vì phát hiện được tấm lòng của Bác thật nhân hậu
bao dung “nâng niu tất cả chỉ quên mình”. Sau khi hiểu được tâm
trạng tấm lòng của Bác, anh thấy lớn hơn về tâm hồn và tình cảm,
cảm nhận được niềm hạnh phúc lớn lao nên “anh thức ln cùng
Bác”.

<i><b>?) Tình cảm anh đội viên cũng chính là tình cảm của bộ đội và nhân</b></i>
<i>dân đối với Bác? Tình cảm đó được thể hiện như thế nào trong bài</i>
<i>thơ?</i>

- Kính yêu, biết ơn và tự hào về Bác
<b>* GV bình</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

<b>4.củng cố: sử dụng KT trình bày 1’ – 2’</b>

<b> 5.Hướng dẫn về nhà (3’): </b>

- học thuộc lòng bài thơ

- cảm nhận về tình cảm anh đội viên dành cho Bác.

- PT hình tượng bác Hồ trong bài thơ

<b>E. Hướng dẫn về nhà</b>

...

...

...

<i><b>TIẾT 2</b></i>

<i><b>1. Ổn định tổ chức 1’</b></i>

<i><b>2. Kiểm tra bài cũ (5’)</b></i>

? Đọc thuộc lòng 5 khổ thơ đầu. cảm nhận về tình cảm anh đội viên dành cho Bác.?

<i><b>3. Bài mới</b></i>

<b>HĐ1: GV chuyển sang tiết 2-1’</b>

<b>Hoạt động 2 (tiếp – 22’)</b>
<b>Hướng dẫn HS đọc –hiểu văn bản</b>

<i><b>PP đọc diễn cảm, vấn đáp, thuyết trình, nêu vấn đề, động</b></i>
<i><b>não</b></i>

<i><b>? Như ở tiết 1 chúng ta đã biết hoàn cảnh, thời gian, địa điểm</b></i>
<i>diễn ra câu chuyện, một bạn nhắc lại, cho biết Bác đã thức</i>
<i>trong hoàn cảnh như thế nào? Có nét gì đặc biệt trong hồn</i>
<i>cảnh đó?</i>

- Bác đã thức trong một đêm khuya, trên đường đi chiến dịch,
Trời thì mưa lâm thâm

Mái lều tranh xơ xác.

Câu thơ khơng nói tới cái lạnh, nhất là cái lạnh chốn rừng núi
hoang vu. Nhưng ta vẫn cảm nhận được cái rét thấu xương,
thấm vào da thịt. Cái lạnh làm run rẩy câu thơ tuy rất khẽ
khàng-> một hồn cảnh tương đối khắc nghiệt

- Có một điều hết sức đặc biệt, trong hồn cảnh khắc nghiệt đó
Bác chủ đông ngồi không ngủ cạnh bếp lửa, chứ không phải là
khơng ngủ được.

<i><b>?) Hình ảnh Bác hiện lên qua cái nhìn của anh đội viên và</b></i>
<i>được miêu tả trên nhiều phương diện: Hình dáng, tư thế, vẻ</i>
<i>mặt, cử chỉ, hành động, lời nói. Em hãy tìm các chi tiết thể</i>
<i>hiện rõ điều này?</i>

<i><b>* Hình dáng, tư thế:</b></i>

- Lần 1: Bác ngồi lặng yên
mặt trầm ngâm

<i><b> ?) Hiểu như thế nào là “trầm ngâm”?</b></i>

Dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó?

<b>b) Hình tượng Bác Hồ</b>
<i><b>* Hình dáng, tư thế:</b></i>

- Lần 1: Bác ngồi lặng yên
mặt trầm
ngâm

<i><b> ?) Hiểu như thế nào là</b></i>
<i>“trầm ngâm”?</i>

Dáng vẻ lặng lẽ, suy
nghĩ về một điều gì đó?

- Lần 3: ngồi đinh ninh
tập trung suy nghĩ

chòm râu im phăng

phắc cao độ

<i><b> ?) Đinh ninh: dáng vẻ</b></i>
<i><b>vẫn thế khơng có gì thay đổi. </b></i>
<i><b> * Cử chỉ, hành động</b></i>

- Đốt lửa Động từ -> sự
chăm sóc ân cần, tỉ mỉ, chu
- Dém chăn đáo như cha,
mẹ chăm sóc con

- Nhón chân => TY thương
s2_{trong sự hi sinh thầm lặng}

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

- Lần 3: ngồi đinh ninh tập trung suy nghĩ
chòm râu im phăng phắc cao độ

<i><b> ?) Đinh ninh: dáng vẻ vẫn thế khơng có gì thay đổi. </b></i>
<i><b> * Cử chỉ, hành động</b></i>

- Đốt lửa Động từ -> sự chăm sóc ân cần, tỉ mỉ, chu
- Dém chăn đáo như cha, mẹ chăm sóc con

- Nhón chân => TY thương s2_{trong sự hi sinh thầm lặng}

<i><b>* Lời nói Lần đầu: “chú...giặc” -> ngắn gọn, vắn tắt</b></i>
Lần sau: “Bác...mau mau” -> nỗi lòng, sự lo
lắng đối với bộ đội, dân công

<b>* HS thảo luận:</b>

<i><b>? GV: Bài thơ khắc hoạ đậm nét tư thế, dáng vẻ yên lặng,</b></i>
<i>trầm ngâm của Bác bằng cách lặp đi lặp lại và nhấn mạnh ở</i>
<i>lần sau. Nét nguyên hình ấy biểu hiện chiều sâu tâm trạng của</i>
<i>Bác. Hãy làm sáng tỏ ý kiến trên?</i>

Bài thơ khắc hoạ tư thế và dáng vẻ lặng yên, trầm ngâm
của Bác trong đêm khuya, bên bếp lửa, hình ảnh đó được lặp
đi lặp lại và nhấn mạnh hơn ở lần 3: Từ chỗ ngồi “lặng yên”
-> “đinh ninh”…từ “vẻ mặt trầm ngâm” -> “im phăng phắc”
=> biểu hiện chiều sâu tâm trạng của Bác Vẻ “trầm ngâm”
trên nét mặt , cái lặng yên bên bếp lửa lúc canh khuya càng
không phải là thanh thản. Nó phản chiếu một tâm tư khơng hề
lặng lẽ bên trong. Khối tâm tư ấy của người chèo lái gắn chặt

với con thuyền kháng chiến còn phải vượt qua bao nhiêu
ghềnh thác cam go trước khi đến được với thắng lợi cuối cùng.
Và tâm trạng ấy được bộc lộ rõ hơn qua cử chỉ hành động, lời
nói.

<i><b>?) Cử chỉ hành động nào của Bác làm cho em xúc động nhất?</b></i>
<i>Vì sao?</i>

<i><b> * Cử chỉ, hành động</b></i>

- Đốt lửa Động từ -> sự chăm sóc ân cần, tỉ mỉ, chu
- Dém chăn đáo như cha, mẹ chăm sóc con

- Nhón chân => TY thương s2_{trong sự hi sinh thầm lặng}

<b>* GV: + Hành động “dém chăn”thể hiện sâu sắc tình yêu</b>
thương và sự chăm sóc ân cần tỉ mỉ của Bác Hồ đối với các
chiến sĩ. Bác như người cha người mẹ chăm lo cho giấc ngủ
của những đứâ con. Sự chăm sóc đó chu đáo, khơng sót một
ai.

+Đặc biệt cử chỉ “nhón chân”, là một chi tiết nghệ thuật đặc
sắc giản dị mà xúc động bộc lộ lịng u thương chan chứa, sự
tơn trọng, nâng niu của vị lãnh tụ đối với những người chiến sĩ
bình thường.

* “ Đốt lửa”, “dém chăn”, “nhón chân” đều là những cử chỉ
hành động làm cho chúng ta xúc động: “đốt lửa” là khơi ngọn
lửa cho bốc to lên, còn “dém chăn” là giắt lại cho ấm. Hành

</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>

động dịu dàng và lặng lẽ ấy là tiếng nói của tình thương.
Khơng phải tình ruột thịt thì làm sao có tình cảm ân cần, chu
đáo với từng đứa con? Không phải là tình thương chung
chung, mà là tình thương toả ấm tới từng người .Phải biết vui
khi làm người khác hạnh phúc, và biết biến hạnh phúc của
người khác thành hạnh phúc của chính mình thì mới nhẹ
nhàng “nhón chân” để những chiến sĩ khơng giật mình thức
giấc. Trước tình thương ấy, anh đội viên đắm chìm trong một
cảm giác hạnh phúc.

Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng

Đó là ơng tiên trong truyện cổ tích. Chỉ có ơng tiên mới
“lồng lộng”, mới hiện ra từ một thứ hào quang kì diệu như một
giấc chiêm bao. Cảm giác ấm áp mà người nằm mơ nhận được
mới có thể “ấm hơn ngọn lửa hồng”. Và hình ảnh Bác trong
tâm hồn ấy đúng là sưởi ấm hơn ngọn lửa hồng bởi nó sưởi ấm
tự bên trong! Song cốt lõi của giấc chiêm bao lại là một con
người bằng xương, bằng thịt.

<i><b>?) Em hiểu thêm được điều gì về Bác qua lời nói của Bác?</b></i>
* Lời nói Lần đầu: “chú...giặc” -> ngắn gọn, vắn tắt
Lần sau: “Bác...mau mau” -> nỗi lịng, sự lo
lắng đối với bộ đội, dân cơng.

Nếu như ở phần khắc hoạ: Hình dáng tư thế của Bác đã
tạo ra + nét đặc trưng thứ nhất trong hình tượng Bác: <i><b>một vẻ</b></i>
<i><b>trầm ngâm, lặng yên, suy tư, thâm trầm của hiền triết</b></i>
<i><b>phương Đơng.</b></i>

+ Thì những cử chỉ hành động chăm sóc của Bác hiện ra
giúp ta lại thấy được nét đặc trưng thứ hai trong hình tượng
Bác là <i><b>lịng thương u chiến sĩ.</b></i>

+ Và cuối cùng những lời nói giãi bày tâm trạng Bác đã
khắc hoạ nét đặc trưng thứ ba trong hình tượng Bác đó là <i><b>lịng</b></i>
<i><b>thương người bao la</b></i>. Người khơng chỉ thương các chiến sĩ
trong lều, mà thương tất cả mọi chiến sĩ dân cơng. Đến đây
tấm lịng của Bác như hồ chung với tấm lòng chiến sĩ. Người
lo, Người mang theo cả nỗi lo, nỗi mong của từng chiến sĩ.
Cũng phải tới lúc này ,với anh đội viên, hình ảnh Bác Hồ
mới hiện ra rồn vẹn. Đó là một sự thống nhất từ hình dáng ,
cử chỉ đến lời nói. Tồn bộ con người ấy toả sáng tình thương:
Thương các chiến sĩ đang yên ngủ để “ngày mai đi đánh giặc”,
thương bộ đội, đồng bào vì kháng chiến mà gánh chịu gian
khổ hi sinh.

<i><b>? có ý kiến cho rằng hình ảnh đi sóng đơi: Bác - ngọn lửa</b></i>
<i>hồng là hình ảnh mang dụng ý nghệ thuật đặc sắc của tác giả.</i>
<i>Ý kiến của em.?</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(12)</span><div class='page_container' data-page=12>

“Ngoài trời mưa lâm thâm” là một khơng khí thật gợi cảm.
Trời se se lạnh, mưa nhỏ ẩm ướt bao phủ, lẽ tự nhiên khêu gợi
ở con người một khát vọng về sự ấm cúng. Trong khơng khí
ấy, hình ảnh Bác hồ xuất hiện như một nguồn tình cảm sưởi
ấm mọi người; khơng chỉ sưởi ấm bằng bếp lửa, bằng cử chỉ
dém chăn, mà bằng cả tấm lịng lo lắng cho các chiến sĩ dân
cơng ngủ ngoài rừng “Rải lá cây làm chiếu, manh áo phủ làm
chăn”. Không phải ngẫu nhiên mà trong bài thơ, bên cạnh hình

ảnh Bác có hình ảnh ngọn lửa hồng:

- “Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm…”
- “Bóng bác cao lồng lộng.
ấm hơn ngọn lửa hồng…”
- “ Anh đội viên nhìn Bác
Bác nhìn ngọn lửa hồng…”

Ánh lửa trong lều sưởi ấm các chiến sĩ trong lều. ánh lửa
trong lòng Bác sưởi ấm lòng tất cả các chiến sĩ Việt Nam.
<i><b>Chính nhờ xây dựng khơng khí tương phản: </b></i>

trời mưa lâm thâm – ngọn lửa hồng

<i> xây dựng hình ảnh đối chiếu: Bác Hồ – ngọn lửa, </i>

Bác Hồ – Anh đội viên (dường như Bác đã hoá thân thành
bức tượng vựng chãi. Đối lập với Bác, anh đội viên là người
hay xúc động, lòng anh khi thì “bồn chồn”, khi thì “thổn thức”
khi thì “bề bộn”, khi thì “hốt hoảng, giật mình”. Đặc điểm này
của anh đội viên làm tơn thêm tính chất thâm trầm, vững chãi
của hình tượng Bác.

Nhà thơ đã dựng nên một hình tượng bác Hồ thật gần gũi

mà vĩ đại (một người cha, một người Bác, một người anh

-một vị lãnh tụ) -một nguồn tình cảm ấm áp của tồn dân và
toàn quân ta trong những ngày đầu kháng chiến gian nan, thiếu

thốn.

<i>?) Nhận xét, đánh giá về hình ảnh Bác Hồ qua bài thơ?</i>
<b>* Cho HS xem một số hình ảnh hoạt động của Bác</b>
<b>* GV liên hệ với cuộc đời vì dân vì nước của Bác</b>
-> Tố Hữu đã từng ngợi ca

“Bác ơi tim Bác mênh mông thế
Ơm trọn non sơng mọi kiếp người”
<i>?) Đọc và cho biết ý nghĩa của khổ thơ cuối?</i>

- Khổ cuối là một lời giải thích lí do đêm nay Bác không ngủ
một cách giản dị mà sâu xa

- Đêm nay Bác ngồi đó
Đêm nay Bác khơng ngủ
<b> Vì một lẽ thường tình</b>
Bác là Hồ Chí Minh

</div>
<span class='text_page_counter'>(13)</span><div class='page_container' data-page=13>

lớn

- Cái “lẽ thường tình” mà nhà thơ nói đến chính vì “Bác là Hồ
Chí Minh”, là lãnh tụ có lịng nhân ái bao la. Trên đường đi
chiến dịch, Bác xông pha, nếm trải gian khổ với chiến sĩ

<i><b>- Cái “lẽ thường tình” ấy vì “Người là Cha, là Bác, là Anh</b></i>
Quả tim lớn lọc trăm dòng máu nhỏ”
(Tố Hữu)

<i><b>- Cái “lẽ thường tình” ấy chính là tấm lịng lo nước, thương</b></i>

dân của lãnh tụ:

Lòng riêng riêng những bàn hoàn
Lo sao khôi phục giang san Tiên Rồng”

- Khổ cuối được xem nhưột câu bình luận trữ tình. Tác giả chỉ
<i><b>gợi về cái “lẽ thường tình” tạo nên bao liên tưởng chấn động</b></i>
tâm hồn người yêu thơ về tình nhân ái Hồ Chí Minh, về đạo
đức nhân cách cao đep Hồ Chí Minh đã hiến dâng cả cuộc đời
“79 mùa xuân’ cho độc lập, tự do của tổ quốc, và đã ‘ôm cả
non sông, mọi kiếp người”

<b> Khổ thơ cuối là một đáp số, một phát hiện: Tình thương</b>
của Bác khơng chỉ là những biểu hiện lẻ tẻ mà nó là bản chất
trong nhân cách Hồ Chí Minh. Đúng như Chế Lan Viên đã
nhận xét: “Bác vĩ đại chẳng làm ai kinh ngạc”

<i><b>?) Hãy nêu những bài thơ nói về việc Bác khơng ngủ được vì</b></i>
<i>lo cho dân, cho nước?</i>

- Cảnh khuya, Khơng ngủ được
<b>* GV bình</b>

<i>? Cảm nhận của em về hình tượng bác Hồ trong bài thơ</i>
<b>Hoạt động 3 - 6’</b>

<b> Hướng dẫn HS tổng kết</b>
<i><b>PP thảo luận nhóm - thuyết trình</b></i>
- HV giao nhiệm vụ hai nhóm thảo luận

<i><b>?) Đặc điểm nghệ thuật nổi bật của bài thơ? (thể thơ, sd từ</b></i>
<i>ngữ…)</i>

<i>?) Bài thơ giúp em hiểu điều gì về tình cảm của Bác và tình</i>
<i>cảm của nhân dân ta với Người</i>

HS trao đổi –trình bày, nhận xét, bổ sung
=> 1 HS đọc ghi nhớ

<i><b>- Hình ảnh Bác Hồ thật đẹp,</b></i>
<i>thật giản dị, chân thực mà hết</i>
<i>sức lớn lao, bởi lòng yêu</i>
<i>thương sâu nặng, sự chăm lo</i>
<i>ân cần chu đáo với chiến sĩ,</i>
<i><b>đồng bào. </b></i>

<b>4. Tổng kết</b>
<b>4.1. Nghệ thuật.</b>

- Thể thơ 5 tiếng, nhiều vần
liền thích hợp với lối kể
chuyện.

- Kết hợp kể với tả, tự sự với
trữ tình

- Chi tiết giản dị, chân thực,
cảm động.

- Dùng nhiều từ láy tạo hình ,

biểu cảm - Những hình ảnh ẩn
dụ quen thuộc

<b>4.2. Nội dung: Bài thơ thể hiện</b>
tấm lòng yêu thương bao la của
Bác Hồ với bộ đội, nhân dân;
tình cảm kính yêu ,cảm phục
của bộ đội và nhân dân ta với
Bác.

</div>
<span class='text_page_counter'>(14)</span><div class='page_container' data-page=14>

<b>Hoạt động 4 – 6’</b>
<b> Hướng dẫn HS tổng kết</b>
<i><b>PP đọc diễn cảm – trình bày 1’</b></i>
HS nghe đọc diễn cảm

-

? Cảm nhận về hình tượng Bác Hồ
trong bài thơ

- HS suy nghĩ – GV gọi hs
trình bày trong 1’ – nhận xét

<b>III. Luyện tập</b>

BT 1 (68): nghe đọc diễn cảm
BT 2 (68)

Cảm nhận về hình tượng Bác Hồ trong bài thơ

<i><b>4. Củng cố: ( 1’)</b></i>

- GV khái quát nội dung bài học về giá trị nghệ thuật, nội dung ý nghĩa bài thơ

<i><b>5. Hướng dẫn về nhà 3’</b></i>

- Tìm hiểu kĩ hồn cảnh sáng tác bài thơ, học thuộc lòng, thấy được sự kết hợp độc

đáo, phù hợp giữa thể thơ 5 chữ và lối kể chuyện kết hợp miêu tả và biểu cảm, sưu

tầm một số bài thơ viết về Bác.

</div>

<!--links-->