DIỄN ĐÀN

Xây dựng tiêu chí nông thôn mới đặc thù

nhằm phát triển bền vững vùng ven đô các thành phố lớn ở Việt Nam
Form new specific rural criteria to sustainably develop suburban areas of major cities in Vietnam

As an interference between rural and urban areas, the suburban areas of the big city is a volatile area with many urban features. However,
the management and development of this area is being carried out in accordance with the regulations for the countryside, which leads to the
risk of infrastructure overload, environmental pollution, and natural landscape space being encroached. The article proposes to adjust adjust
the new rural criteria set to suit the requirements of development management in suburban areas of major cities to ensure development
vision, avoid wasteful investment and prevent risks of environmental pollution and epidemics.
Từ khóa: tiêu chí nông thôn mới, ven đô, phát triển bền vững.

ThS. KTS. Nguyễn Thị Hồng Vân

Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn quốc gia

K

hu vực ven đô thành phố lớn ở Việt Nam là các khu vực thuộc huyện/xã nằm xung quanh đô thị lõi trung tâm thành phố lớn, có
quy mô và mật độ dân cư tương đương tiêu chuẩn đô thị. Là khu vực giao thoa của nông thôn và thành thị, các khu vực ven đô có
vai trò là nơi cung cấp nguyên vật liệu, nhu yếu phẩm cho đô thị; là khu vực dự trữ phát triển đô thị; là vùng sinh thái điều hoà môi
trường và thoát nước cho đô thị; có nhiều đầu mối hạ tầng kinh tế - kỹ thuật cấp quốc gia và vùng. Khu vực ven đô thành phố lớn có nhiều
nét đặc trưng đô thị như mật độ cao, quy mô cụm dân cư lớn, có nhiều hoạt động đầu tư và sản xuất phi nông nghiệp, là khu vực có nhiều
biến động, nhiều cơ hội để phát triển kinh tế, phát triển đô thị. Tuy nhiên, hiện nay, do một số bất cập trong các tiêu chí nhận diện, quản lý,
khu vực này đang phải đối diện với nguy cơ thiếu hạ tầng kỹ thuật và xã hội, ô nhiễm môi trường, không gian cảnh quan tự nhiên bị xâm lấn.
Mặc dù đặc thù có nhiều đặc điểm đô thị, khu vực ven đô đang được quản lý theo hệ thống pháp luật quy định cho nông thôn. Chương
trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới với Bộ 19 tiêu chí nông thôn mới đặt ra hệ thống khung chỉ tiêu để các địa phương phấn
đấu thực hiện nhằm từng bước xây dựng và phát triển nông thôn toàn diện về kinh tế, xã hội, môi trường. Tuy nhiên, Bộ tiêu chí chưa phù
hợp với đặc trưng phát triển mang nhiều tính đô thị của khu vực ven đô. Vì vậy, cần phải điều chỉnh Bộ tiêu chí để phù hợp với yêu cầu

mới trong quản lý đô thị, đảm bảo tầm nhìn phát triển, tránh đầu tư lãng phí và phòng ngừa các rủi ro về ô nhiễm môi trường và dịch bệnh.

1. Cơ sở điều chỉnh tiêu chí nông thôn mới vùng ven đô thành phố lớn

a) Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới giai đoạn 2016-2020:
Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới giai đoạn 2016-2020 là cơ sở để đánh giá công nhận xã đạt chuẩn nông thôn mới giai đoạn vừa
qua. Bộ tiêu chí được chia thành 5 nhóm gồm 19 tiêu chí, chia thành 49 tiêu chí nhỏ thành phần.
Mỗi tiêu chí được quy định phù hợp cho mức độ phát triển khác nhau của 7 vùng trên cả nước. Trong số 49 tiêu chí thành phần, có 13 tiêu
chí mang tính linh hoạt, do UBND cấp tỉnh quy định cụ thể để phù hợp với điều kiện thực tế và nhu cầu phát triển của địa phương. Trong
36 tiêu chí còn lại, 10 tiêu chí có sự phân biệt giữa các vùng miền, trong đó Vùng Đồng bằng sông Hồng và Vùng Đông Nam bộ đều cao
hơn các vùng khác, đây là 2 vùng có đô thị đặc biệt trực thuộc Trung ương, có nhiều khu vực nông thôn mật độ cao mang đặc trưng đô thị.
Như vậy, Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới giai đoạn 2016-2020 xây dựng hệ thống khung cho việc định hướng phát triển noâng thoân

32

SË 103+104 . 2020


≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

cả nước. Tại mỗi vùng cụ thể, các chỉ tiêu
đã được thay đổi hoặc cho phép điều chỉnh
linh hoạt để phù hợp với trình độ phát triển
KT-XH, với điều kiện tự nhiên, môi trường
và tập quán văn hóa của địa phương.
b) Bộ Tiêu chí xã đạt chuẩn nông thôn
mới nâng cao thành phố Hà Nội giai đoạn
2018-2020
Bộ tiêu chí xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng
cao thành phố Hà Nội giai đoạn 2018-2020

được xây dựng dựa trên khung của Bộ tiêu
chí quốc gia về xã nông thôn mới giai đoạn
2016-2020. Tuy nhiên, Bộ tiêu chí Hà Nội
được phân thành 6 nhóm, có 1 nhóm riêng
cho cảnh quan - môi trường, được tách ra từ
nhóm văn hóa - xã hội - môi trường và phát
triển thành 75 tiêu chí chi tiết. Các tiêu chí
bổ sung và thay đổi theo hướng: (1) Thêm
các yêu cầu về quy chế quản lý, sử dụng,
bảo đảm sử dụng hiệu quả và bền vững các
công trình; (2) Bổ sung các tiêu chí về hạ
tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội nhằm tiệm
cận với các tiêu chuẩn đô thị, đặc biệt là hệ
thống các công trình hạ tầng kỹ thuật đảm
bảo đầu tư có tầm nhìn dài hạn tránh lãng
phí; (3) Bổ sung các hoạt động thương mại
mang tính đô thị; (4) Với các hoạt động sản
xuất nông nghiệp đang tồn tại, nâng cao
tiêu chí về vệ sinh môi trường và bổ sung
các tiêu chí về sản xuất nông nghiệp công
nghệ cao; (5) Về cảnh quan và môi trường:
ô nhiễm môi trường là vấn đề lớn nhất hiện
nay tại các vùng ven đô, bộ tiêu chí đã bổ
sung nhiều nội dung để hướng tới bảo vệ
môi trường; (6) Bổ sung tiêu chí về hành
chính công nhằm quản lý, vận hành khu
vực nông thôn nhưng có nhiều hoạt động,
nhiều vấn đề phức tạp tương tự đô thị.

trường) vào Bộ tiêu chí nông thôn mới ven

đô để đảm bảo các tiêu chuẩn phù hợp và
thúc đẩy quá trình phát triển của khu vực
theo hướng đô thị hoá.
n Đối với khu vực dự kiến thành lập phường
(liên quan đến đối tượng nghiên cứu xã
nông thôn mới): Có 6 tiêu chuẩn liên quan
đến đất/công trình dịch vụ công cộng (các
tiêu chuẩn này nếu chưa thực hiện được
cũng nên chuẩn bị đất đai dự trữ cho phát
triển trong tương lai); 4 chỉ tiêu liên quan
đến cấp nước sạch và vệ sinh môi trường
(các tiêu chuẩn này đều hết sức cần thiết
để bảo vệ môi trường và tạo điều kiện sống
tốt, vì vậy, cần lồng ghép vào tiêu chí nông
thôn mới ven đô để thực hiện ngay).

Đối với khu vực dự kiến thành lập quận
(liên quan đến đối tượng huyện nông thôn
mới): Các tiêu chuẩn liên quan đến hạ tầng
xã hội cần từng bước phát triển nông thôn
theo tiêu chuẩn đô thị và dự trữ đất đai cần
thiết cho tương lai; Tiêu chuẩn về hạ tầng
kỹ thuật đô thị như tiêu chuẩn về đất giao
thông cần chuẩn bị đất đai để đầu tư dần
từng bước, với tiêu chuẩn cấp nước sạch
cần được thực hiện ngay; Nhóm các tiêu
chuẩn về môi trường như xử lý nước thải,
thu gom chất thải rắn, hoả táng, cây xanh
công cộng nên được đưa vào quy định để
thực hiện ngay đối với khu vực ven đô.


n

Rà soát các tiêu chí, tiêu chuẩn liên quan
đến phát triển khu vực ven đô cho thấy xây
dựng Tiêu chí nông thôn mới cho khu vực

ven đô cần được xem xét các khía cạnh
sau: ven đô là khu vực có quy mô và mật độ
dân cư cao như đô thị, nên sẽ phải đối mặt
với các vấn đề của đô thị; thường nằm trong
vùng ngoại thành, ngoại thị của đô thị lớn
nên cần đáp ứng các tiêu chí đối với khu vực
ngoại thành/ngoại thị; là khu vực có nhiều
triển vọng thành phường/quận trong tương
lai, nên cần xem xét các tiêu chí “cứng”
để đầu tư sớm đáp ứng yêu cầu phát triển
đô thị, tránh hậu quả không còn cơ hội mở
rộng, phát triển khi khu vực trở thành đô thị.

2. Nguyên tắc xây dựng tiêu chí
phát triển bền vững vùng ven đô

a) Kinh tế
Khu vực ven đô có kinh tế phát triển cao hơn
mức trung bình của nông thôn với đặc thù
tỷ lệ lao động phi nông nghiệp cao. Ngay
cả những hoạt động nông nghiệp cũng chứa
đựng các yếu tố phi nông nghiệp như đem
lại giá trị du lịch, cảnh quan, dịch vụ và hạ

tầng. Do vậy, các chỉ tiêu về kinh tế của khu
vực ven đô cần phản ánh được và đồng thời
là định hướng để phát triển khu vực ven đô
theo hướng đô thị hóa, bao gồm các chỉ tiêu
về thu nhập, hộ nghèo, lao động có việc làm
và phương thức sản xuất.
b) Xã hội
Tiêu chí xã hội hướng tới đảm bảo môi
trường có điều kiện sống tốt bằng cách gia
tăng cung cấp các dịch vụ như y tế, giáo
dục, nhà ở. Tăng cường các không gian
công cộng, kết nối hài hòa các khu vực phát
triển mới với các làng xóm hiện hữu.

c) Nghị quyết về phân loại đô thị số
1210/2016/UBTVQH13 ngày 25/5/2016 của
Ủy ban thường vụ quốc hội
Khu vực nông thôn ven đô có các yếu tố
đô thị xét cả về mặt pháp lý và thực tiễn.
Tại Nghị quyết số 1210/2016/UBTVQH13
có 8 chỉ tiêu dành cho khu vực ngoại thành
ngoại thị cần so sánh để lồng ghép trong hệ
thống tiêu chí nông thôn mới ven đô; có 12
tiêu chuẩn về trình độ phát triển cơ sở hạ
tầng đô thị áp dụng đối với khu vực dự kiến
thành lập phường và 24 tiêu chuẩn về trình
độ phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng đô thị
áp dụng đối với khu vực dự kiến thành lập
quận có thể nghiên cứu để lồng ghép một
số tiêu chí (đặc biệt là các tiêu chuẩn liên

quan đến công trình hạ tầng và bảo vệ môi

SË 103+104 . 2020

33


c) Môi trường
Do khu vực ven đô có nhiều biến động, các hoạt động xây dựng
phát triển mới là nguy cơ phá vỡ hệ sinh thái tự nhiên nên cần kiểm
soát bảo vệ hệ sinh thái, khung thiên nhiên của vùng và giảm tác
hại đến môi trường, bảo vệ nguồn nước.
Khu vực ven đô với đặc thù mật độ cao, các hoạt động dân sinh xen
lẫn các hoạt động sản xuất cả phi nông nghiệp (công nghiệp, tiểu
thủ công nghiệp, làng nghề) và nông nghiệp (chăn nuôi, trồng trọt),
đều có nguy cơ cao gây ô nhiễm môi trường. Vì vậy, cần đặc biệt
nâng cao các tiêu chí về bảo vệ môi trường.
d) Hạ tầng
Định hướng phát triển hệ thống hạ tầng quan trọng như giao thông,
thoát nước, nghóa trang bằng giải pháp dự trữ đất đai và từng bước
đầu tư xây dựng tiệm cận với tiêu chuẩn đô thị.

3. Đề xuất Bộ tiêu chí nông thôn mới khu vực
ven đô

Trên cơ sở kế thừa Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới, tham
khảo Bộ tiêu chí nông thôn mới của các thành phố lớn, đánh giá
các yêu cầu mang tính đặc thù của khu vực, Bộ tiêu chí nông thôn
mới khu vực ven đô được đề xuất vớiù các chỉ tiêu về kinh tế, văn
hóa, xã hội đạt mức cao của Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn

mới giai đoạn 2016-2020; bổ sung các chỉ tiêu dựa trên Nghị quyết
1210/2016/UBTVQH13, ngày 25/5/2016 tập trung vào nâng cao
chất lượng và quy mô hệ thống hạ tầng kỹ thuật, không gian công
cộng, bảo vệ không gian tự nhiên và môi trường, nhằm định hướng
phát triển khu vực theo tiêu chuẩn đô thị cụ thể như sau:

Bảng 2: Những tiêu chí sửa đổi/ bổ sung
so với Quyết định 558/QĐ-TTg

34

SË 103+104 . 2020

Bảng 1: Những tiêu chí sửa đổi/bổ sung so với Quyết định 1980/QĐ-TTg


≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

A. Bộ tiêu chí xã nông thôn mới ven đô:
Kết cấu thành 6 phần gồm Quy hoạch; Hạ tầng kinh tế - xã hội; Phát triển kinh tế nông thôn,
nâng cao đời sống nông dân; Giáo dục - y tế - văn hóa; Cảnh quan - môi trường; Hệ thống
chính trị - quốc phòng, an ninh - hành chính công. Những tiêu chí sửa đổi/bổ sung so với Quyết
định 1980/QĐ-TTg (xem bảng 1).
B. Bộ tiêu chí huyện nông thôn mới ven đô:
Những tiêu chí sửa đổi/ bổ sung so với Quyết định 558/QĐ-TTg (xem bảng 2).

4. Kết luận:

Trên cơ sở các đánh giá về đặc thù khu vực nông thôn ven đô, các phân tích đánh giá về những
điểm không phù hợp của Bộ tiêu chí nông thôn mới cấp huyện (Quyết định 558/QĐ-TTg) và

Bộ tiêu chí nông thôn mới cấp xã (Quyết định 1980/QĐ-TTg), nghiên cứu Bộ tiêu chí nông thôn
mới nâng cao Hà Nội và các tỉnh khác, rà soát các chỉ tiêu phân loại đô thị tại Quyết định 1210/
UBTVQH16 cho khu vực ngoại thành, bài báo đã đề xuất sửa đổi Bộ tiêu chí nông thôn mới
hiện hành, phù hợp với khu vực ven đô thành phố lớn nhằm quản lý phát triển khu vực ven đô
hiệu quả và bền vững.
Bộ tiêu chí xã/huyện nông thôn mới ven đô sửa đổi sẽ là công cụ quan trọng để quản lý lập
và thực hiện quy hoạch khu vực ven đô. Với bộ tiêu chí sửa đổi, khu vực ven đô sẽ được nhận
diện đúng các cơ hội và thách thức trước mắt cũng như lâu dài và đặt ra các yêu cầu cần thực
hiện, trong đó ưu tiên các nội dung bảo vệ môi trường (thu gom rác thải, xử lý nước thải), tăng
tiện nghi đô thị (không gian công cộng, hạ tầng kỹ thuật, cây xanh, cấp nước) và bảo vệ không
gian thoát nước tự nhiên.
NGày nhận bài: 04/4/2020
Ngày gửi phản biện: 04/4/2020
Ngày duyệt đăng: 20/03/2020
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1) Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2010), Chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai
đoạn 2010-2020, Hà Nội
2) Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới giai đoạn 2016-2020 (Ban hành kèm theo Quyết định số 1980/QĐ-TTg
ngày 17/10/ 2016 của Thủ tướng Chính phủ)
3) Bộ tiêu chí xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao thành phố Hà Nội giai đoạn 2018-2020 (Ban hành kèm theo
Quyết định số 4212/QĐ-UBND, ngày 20/8/2018 của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội)
4) Nghị quyết về phân loại đô thị số 1210/2016/UBTVQH13, ngày 25/5/2016 của Ủy ban thường vụ quốc hội.

SË 103+104 . 2020

35