<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Cac dan toe thieu so, giao due va ban sac van hoa</b>

S URI YA R A T A N A K U L

<i>D A N N H A P</i>

Thai Lan nam d Ban Dao V ang (Golden Peninsula)
irong vung D ong Nam A. la lang gieng cua Cam bodia,
Lao va M alaysia. So sanh voi cac quoc gia khac trong
vung D ong Nam A. Thai Lan la mot quoc gia kha thuan
nhat voi 58 trieu ngudi noi tieng Thai va khoang 600.000
nguoi thuoc cac dan toe thieu s o 1. N hung dan toe thieu so
nay phan Ion la nhung toe ngudi m ien nui nhu Hmong,
Dao (hay M ien), Lisu, La Hu, A kha, Lawa, Mai, Kho mu,
mot it ngudi Phitongluang hay M rabri song trong vung
nui non d mien Bac Thai Lan, ngudi Sakai song trong cac
rung o mien Nam vii ngudi Karen cu tru rai rac trong vung
rung ciia cac tinh gan bien gidi M yanm ar.

<i>QUA T R IN H H IN H T H A N II V IE C N G H IE N CLfU</i>
Moi quan he giua cac dan toe thieu sd nay vdi ngudi
<i>Thai da sd cho den g in day la m ot moi quan he chap nhan </i>
nhau nhung khong cd tiep xtic thuc su. Chinh phu Thai
Lan chi bat dau quan tam nhieu den cac dan toe thieu sd
nay, dac biet song d cac vung nui phi a bac, vao nam 1955,
vdi ke hoach tuan tra bien gidi. Va vao nam 1964, Trung
tam nghien cuu cac toe ngudi d mien nui, true thuoc Cue
phuc lo'i cong cong. Bo Noi vu, duoc thanh lap. Trung tam
nay duoc giao nhiem vu tien hanh nghien cuu cac van de
lien quan den giao due, su'c khoe, kinh te, xa hoi hoc va
dan toe hoc. Tu luc bat dau den nay. nhung nghien cuu ciia

Trung tam hudng den viec khao sat kinh te-xa hoi va dan

toe hoc vdi muc dich phuc vu cho viec ap dung cac quyet
dinh ciia chinh phii ddi vdi cac dan to e nay.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

nhirng nghien ciru nay hien nay dang duoc dung lam tai
lieu hoc tap cho chuong trinh tren dai hoc ve ngon ngu hoc
D ong Nam A. Vien ciia chung toi cung da dir dinh dung
cac tai lieu nay lam c a so' cho viec bien soan nhirng bo tir
<i>dien v& tat ca cac ngon ngir thieu so. Tuy nhien, cho den </i>
nay, vl thieu kinh phi, chi co tir dien tieng Karen, Law a va
Kho mu la da duoc bien soan. Viec hop tac voi cac dai hoc
6 Hoa Ky va Uc trong vai nam qua da giup cho Hoc vien
tang cirdng cong tac nghien ciru cac ngon ngu thieu so.
Hang nam chuyen vien nghien ciru va sinh vien tren dai
hoc duoc khuyen khich thuc hien nhieu nghien ciru hon
nCra v6 ngon ngu hoc de thuc d&y cong tac nghien ciru
ngon ngir hoc Dong Nam A tai dat niroc nay. Sinh vien
tren dai hoc cua Hoc vien hien dang lam viec tai nhieu co
quan chinh phii va to chirc giao due khac nhau trong khdp
niroc. Cac luan van thac si (M .A .) cua cac sinh vien nay va
dong nghiep cua ho viet ve nhirng van de nhu ngon ngir
nhan loai hoc, am vi hoc, phep chfnh ta va nghien ciru doi
chieu nhirng phuong ngir va ngon ngu cua cac cong dong
<i>khac nhau a Thai Lan va cac nuoc lang gieng.</i>

—I Trong khi viec nghien ciru ngon ngir cac dan toe
thieu so tai Dai hoc Mahidol da khoi dau cach day 20 nam
cong tac nghien ciru v6 van hoa cua cac dan toe nay chi
moi bat dau vao nam 1990 voi viec thanh lap chirong trinh

tren dai hoc ve lanh vuc nay. Chuong trinh nay khong
nhirng nghien ciru mua, det va cac nghi thuc m a ca th&n
thoai, ton giao, tin nguong va nhirng gia tri van hoa bieu
hien qua citc thai do va ky nang. Hoc vien bat dau cong
viec nghien ciru nay vdi van hoa cua nguoi K aren, dan toe
<i>ih'iiu so Ion nhat o Thai Lan v6i dan so 275.615 nguoi2 va </i>
cua ngiroi Law a, mot dan toe thieu so nho be voi dan so
9.437 ng u d i2 . Nhirng phat hien trong nghien ciru da giup
chung toi hieu va kham phuc hon van hoa cua hai dan toe
thieu so nay. Chdng han, the gi6i quan toan dien cua nguoi
K aren xem the gi6i nhu la mot tong the trong do tat ca cac
hien tuong, ke’ ca ca nhan va xa hoi, le thuoc lln nhau.
Quan niem do hay hon quan niem xem con nguoi la trung
tarn da dua den cho chung ta su khiing hoang m oi truofng
hien nay va de doa ngay chinh sir song con cua toan the
gioi. Ni6m tin vao sir le thuoc l§n nhau cua tat ca cac hien
tuong va vao sir hai hoa dong vai tro vo cung quan trong
trong the gicfi quan cua ngudi Karen cung co the giup

chung ta de ra m ot dao ly ve moi trirong cho moi xa hoi
cua chiing ta. Chiing han, nguoi Karen cho ning m ot nguoi
ac doc hay tan bao la m ot nguoi bat hanh. Ro rang la niem
tin do co the dem lai thanh binh va hai hoa, khong nhirng
cho loai nguoi ma ca cho cac loai dong vat va toan bo
thien nhien3.

□ Mot vf du khac la sir tinh te cua tho ca ma cac thieu
nien nam ntr nguoi Lawa ngam nga, dac biet trong luc ho
to tinh cung nhau. T ho ca nay, duoc sang tac boi mot tac
gia Lawa vo danh va diroc truy6n tir the he nay sang the he

khac, g6m 6 loai khac nhau. m6i loai co mot chii d^ rieng
danh cho m ot co hoi nhat dinh. Co loai duoc doc vao dip
dam ma, co loai duoc doc trong khi tham hoi nhau hay khi
mot chang trai to tinh cung m ot co gai. Van hoa cua nguoi
Lawa to ra rat tinh te va nhi^u mat, di6u do chirng to tinh
uu viet ciia no, da co thoi thong lTnh viing Ban D ao Vang.
Mac du hien nay nguoi Lawa song ngheo kho tai mien Bac
Thai Lan, ho v^n tiep tuc thuc hanh va truyen lai cac
truy6n thong cua to tien.

□ Hai vf du vira neu chirng to viec nghien ciru van hoa
cac dan toe thieu so la vo cung quan trong va gia tri von co
ciia m6i nen van hoa dong gop vao viec lam cho cuoc song
cua moi ngiroi them phong phu. Hoc vien cung da nghien
ciru ve sire khoe, benh tat va cach chira cung nhu cac than
thoai tao lap vu tru ciia cac dan toe thieu so khac nhau
nh^m xem ho da lam the nao de giai dap cac cau hoi Ion
ve cuoc doi: Chung ta la ai? Tai sao chiing ta song? Muc
dfch ciia cuoc dcfi la gi? Tai sao ta chet? Vi tri cua con
nguoi la gi trong the gi6i va trong vu tru?

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

nhiều người H m ông, Dao và Lisu khơng cịn sống trong
các ngói nhà cộng đổng. Họ khỏng m uôn con cái giúp họ
làm nông như trong quá khứ và đã tiếp nhận một số giá trị
vật chất do chương trình phát triển mang tới. Bất mãn với
cuộc sông thiếu sung túc của mình, họ quan tâm đến tiền
và nhữns thứ m à tiền có thế mua được. Đế có thêm thu
nhập, một số người bỏ việc đồng áng xuống vùng đồng
báng làm việc, đê lại con cái trong vùng rừng núi. G ia đình
vì vậy khơng cịn là m ột đơn vị nghề nghiệp nữa và cha mẹ

khơng cịn truyền cho con những kiến thức và kỹ năng cố
truyền. Vai trò truyền thống của người cha và người mẹ
trong việc eiáo dục con cái khơng cịn nữa. Sự phá vờ mối
quan hệ này có thể gây ra những vấn để nghiêm trọng giữa
các thế hệ m à các xã hội hiện đại đang gặp phải. Khi cơ
cấu gia đình bị tan vỡ, truyền thống sinh hoạt cộng đồng
lâu dời. tập quán tương trợ, tinh thần đoàn kết và lối sống
tập thế khơng cịn gắn chặt với những quy tắc xã hội và
văn hoá của các tộc người miền núi và bị các giá trị phát
sinh từ các cơ cấu kinh tế mới do các chương trình phát
tricn tạo ra, như chủ nghĩa cá nhân. Khi các tộc người
miền núi tiếp nhận một nếp sống mới tưưng tự như nếp
sống của người ở đổng bãne thì những giá trị văn hoá cộng
đổng sẽ dần dần biến mất. V í dụ : xây dựng nhà cửa khơng
cịn là cịng việc m ang tính chất cộng đồng nữa, bỡi vì từ
nay người làm nhà được trả tiền công.

J Sự kiện các tộc người miền núi tiếp nhận những giá
trị vật chai chẳng những piiá vỡ gia đìnli truyền llìỏng mà
cịn làm mất đi bán sắc của họ, được biểu hiện qua việc họ
khơng cịn tự hào về phong tục của họ cũng như về y phục
rất đẹp mà họ thích m ặc, đặc biệt vào dịp ăn mừng năm
mới. Mỗi dân lộc tự phân biệt bằng các hoạ tiết dùng để
trang trí áo quần. Chúng ta có thổ dựa vào kiểu cách y
phục của một người đc biết người đó thuộc dân tộc nào.
Cháng hạn, người Dao nối tiếng về y phục và những hoa
vãn đẹp trên y phục của họ. Nhữne hoa văn thêu truyền
thống của người D ao không phải chi là của tố tiên sáng
tạo : thực ra chúng biến đổi không ngừng. Việc sáng tạo y
phục truyền thống là một bộ phận khăng khít của lịch sử

người Dao, bới vì y phục của các thiếu nữ Dao đóng vai
trị rất quan trọng trong ngày cưới. Do đó, từ 6, 7 tuổi, các
cô bé người Dao đà học n^hệ thuật thêu hoa văn. Khi đà
học được rành rẽ tất cả những hoa văn truyền thống, cô gái

sáng tạo ra những hoa văn nshệ thuật độc đáo riêng của
mình và bắt đầu tạo ra bộ y phục riêng. Mức độ chính xác
và chất lượng của các hoa vãn, tính chất mới m ẻ trong sự
kết hợp màu sắc và cách nhuộm màu là nhữn^ yếu tố sẽ
giúp cô quyến rũ người chồnơ tương lai. Chất lượng của
việc thcu thùa cho biết rất nhiều về nhân cách của cô gái
đang kiếm chổng. Đ iều không may là, trên đường đi đến
các bán người Dao, những người ở đồng bằng thấy được
giá trị thương mại mà họ có thể thu được từ những bộ y
phục đó, nén họ thuê các cô gái người Dao xuống làm việc
trong các nhà máy dột ớ nhữnơ vùng đồng bàng, sản xuất
rất nhanh các bộ y phạc truyền thông đc bán cho du
khách. Y phục được thêu hoa văn không phải để diễn tá
bản sắc của tộc người hay nhân cách của người làm ra nó,
m à chí đế du khách m ua làm "vật kỷ niệm". BỊ quyến rũ
bời giá trị vật chất, nên các cò gái tiếp nhặn cuộc sống ớ
đồne bằng, các cồ gái chi thêu nhữne hoa văn rập khuôn,
dùno những nguyên liệu rẻ tiền và bỏ rơi những kỹ thuật
truyền thống của mình. Các cỏ làm ra những bộ y phục có
thêu thùa để đáp ứng thị hiếu bên ngoài, cái thị hiếu khóng
nhất thiết là của chính các cơ. Những hoa văn bị thương
mại hoá này hiện nay đang thay thê những hoa văn truyền
thống xinh dẹp. Khi đã mất ý thức về bản sắc của dân tộc
mình, các cơ gái người Dao thích m ua sắm quần áo may
sán có in hình ở siêu thị ngoài phố hơn là mặc y phục cổ

truyền được dệt và thêu tay một cách công phu. N gay cả
đàn òng người Dao cũng khơng cịn quan tâm đến đồ thêu
của các cổ gái mà chỉ quan tâm đốn khá năng kiếm tiền
của họ. Hiện nay các cơ gái người Dao có thu nhập cao có
nhiều cơ hội đê lấy chồng hơn. Như vậy, việc bảo tồn di
sán văn hoá chỉ ứ cha mẹ, những người lớn tuổi, bởi vì
những người trẻ tuổi, choáng ngợp trước lối sống mới,
chưa biết luyến tiếc các gốc rễ và truyền thống đã mất.

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

dugc moi van de trong nong nghiep. Mot nguoi Karen noi
vdi toi rang khong co m ay keo, anh ta khong the’ canh tac
dugc. Trong trudng hgp cua anh, gia tri ciia lao dong chan
tay da dirge thay the boi tinh hieu qua ciia co gidi. Theo
chung toi nghT. may keo khong giiip gi nhieu trong viec
giai quyet nhung van de nong nghiep cua ngudi Karen.
May keo cay xdi rat nhanh dat trong trot nhimg chat lugng
dat se bi hoan toan pha huy. Ban than may keo khong phai
la mot giai phap. G iai phap cho van de phat trien nong
nghiep la sir nghien cuu ti mi va chi tiet cac dac tinh cua
dat dai de sir dung mot ky thuat thfch hgp.

_l T u nhung vf du tren. chung toi cd nhan xet rin g ,
cac chuong trinh phat trien lan ra tdi cac lang ban xa xdi
heo lanh ciia cac toe ngudi mien nui va dem lai lgi fch vat
chat cho nhung cu dan nay, nhung dong thdi da cd tac hai
doi vdi truyen thong va van hoa cua ho. Nhung tac dong
tieu circ nay cd the khong phai do chu tam hay dugc hoach
dinh trudc, nhung chung nen dugc phan tfch va xem xet
nghiem tuc khi dua cac chuong trinh phat trien vao lang
ban cua cac tdc ngudi thieu so, cho du dan ciia cac lang

nay chap nhan sir thay doi m ot cach khong phe phan.

<i>G IA O D U C , B A N S A C V A N H O A VA P H A T T R IE N</i>
N gon ngu va van hoa cua cac dan toe thieu so can dugc
nghien cuu va bao ton. Ve phuong dien nay, cac dinh che
giao due g iu mot vai trd quan trong. Chfnh thong qua cac
chuong trinh nghien cuu va giang day ma phan ldn nhung
ngon n gu va van hoa cua cac dan toe thieu so cd the dugc
bao ton. V iec nghien cun va giang day nay cung nen dugc
dung nhu m ot phuong tien n h im tang cirdng sir hieu biet
va ton trong cac quyen van hoa cua cac dan toe thieu so
cung nhu nh&m cai thien su hieu biet lSn nhau giua cac
dan toe. Cong viec cua vien chung toi dac biet nh im dap
irng nhu c&u nay, gop phan lam giam bdt nhung xung dot
va cang thdng giua cac dan toe thieu so vdi dan cu da so
trong vung va nhu the lam cho D ong Nam A, vung dat cua
sir da dang van hoa, trd thanh m ot khu vuc hoa binh va
khoan dung trong the gidi day xao tron ngay nay.

□ Khi m ang su phat trien den cho cac dan toe thieu
so, Chfnh phu nen nhan ra nhung gia tri truyen thdng va
van hoa cua cac dan toe nay va ket hgp tien bo hien dai vdi

100

truyen thong. Trong khi nghien cuu van hoa cua nhimg toe
ngudi midn nui. chiing tdi da nhan ra rin g . khong the doan
trudc dugc nhieu sir thay doi do phat trien mang lai. trai lai
no thudng lam mat di nhung gia tri van hoa va tin ngudng
cd truyen d cac dan toe nay. Trudc khi cac chuong trinh

phat trien dugc dua vao lang mac cua cac toe ngirdi, chung
ta nen cain than can nhac nhimg tac dong xau va tot ma
nhung chuong trinh nay cd the tao ra. Can phai cd m ot sir
can doi giua viec bao ton nhirng gi tot dep trong di san cua
ho va nhirng lgi fch ma chuong trinh se mang den. Chiing
ta cung thua nhan quyen cua cac toe ngudi dugc bao ton
truyen thong va van hoa cua chfnh ho va nen tu hoi lieu
nhirng thay doi den tu ben ngoai cd dem lai lgi fch gi
khong cho nhirng cu dan nay va lieu cd tao ra dugc mot
qua trinh tiep nhan lanh m anh nhung tu tudng va gia tri
van hoa mdi hay khong. Ve diem nay, chfnh sach quoc gia
lien quan den cac dan toe thieu so can y thuc dugc r in g
cac dan cu nay rat de bi tdn thuong va khi muon “ phat
trien” ho, ta cd the gay hai cho ho.

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

C H U T H IC H

Theo so lieu udc tinh chinh thirc cua Van phong thong ke
quoc gia (1988). Ngoai udc tfnh chinh thuc nay, con phai
tinh den cac nguoi miSn nui song d nhung vung heo lanh
cua Thai Lan m a cac vien chuc chfnh phu ft toi cung nhu
nhung ngudi da di cu den d bat hop phap tai mien doi nui
n'.ien Bac Thai Lan trong nhirng nam gan day.

2 N hung con sd udc lupng.

' Muon biet them ve tir tudng cua ngudi K aren, xin xem
h.'ii viet cua toi b&ng tieng Anh "A Prolegom ena on
<i>Traditional W isdom in Karen Folklore". Journal o f the </i>
<i>S a m Society, t. 72, 1984, tr. 1-13.</i>

</div>

<!--links-->