Hình tượng nhân vật phụ nữ trong văn học trước thế kỷ XVIII

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.57 MB, 5 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

ĐẠI H Ọ C T Ồ N G H Ợ P HẰ NỘI

TẠP C H Í K H O A H Ọ C No 3 - 1993

H Ì N H T Ư Ợ N G N H Â N VẶT PHỤ N Ử

T R O N G VẢN H Ọ C T R Ư Ớ C T H Ế KỶ XVI I I

I
N G U Y Ế N T H Ị C H I Ế N "

1. V ă n học là nhân h ọ c , c ố văn học là trực t iế p hoặc gián t i ế p cố s ự hi ện di ện c ỏ a 
c on n g ư ờ i . T r o n g t iế n trình xây d ự n g và b ảo vệ đất n ư ớ c đ ộ c lặp và tự c ư ờ n g , trong xu 
h ư ớ n g phát tiiỄn c hậ m chạp, n h ư n g liên t ục của tinh thăn nhân bản Đ ạ i V i ệ t , văn h ọc 
d ân t ộc, hi èu t h e o nghĩ a hoàn chinh của nó, đ ư ợ c khơỉ mỏr t ừ t h ế kỷ t h ứ X , đả dần dăn 
xuất hi ện hình t ư ợ n g n hữ n g c on n g ư ờ i , v ừ a chân thật vừa lý t ư ở n g với tất c ả t h ự c c hất , 
gỉá trị và tính l ịch s ử cụ thề của nó. Đ ố ỉà hình í«rợng n g ườ i anh hùng vệ q u ố c , c á c thỉỄn 
s ư hành đ ạ o c ứ u đ ờ i , n h ữ n g nhà n ho kỉnh bang t ế thố, và nhiỄu ăn sỉ t ha nh b ạ c h áỉ ưu. 
T r o n g t o à n cảnh của s áng tác văn h ọc từ t h ế kỷ X đ e n t hế kỷ X V I I , hì nh t ư ợ n g n g ư ờ i 
phụ nữ c ũ n g đã xuất hiện, k hô ng rõ nét như nhữ ng mẫu n g ư ờ ỉ lý t ư ở n g nối trên, mà lẻ tẻ, 
t h ấp t h o á ng , mãi đ ế n c ác t h ế kỷ X V I - X V I I , m ới c ó một s ổ hình t ư ợ n g nhân vật phụ nữ, 
khả dĩ t ạo đ ư ợ c ấn t ư ợ n g v ớ i đ ộ c giả. C h ú n g ta c ố N gô QuyỄn, Lê H o à n , Lý T h ư ờ n g 
Kiệ t, Tr ần H ư n g Đ ạ o , Phạm Ngũ L ão , Lê Lợ ỉ, Lê Lai..., n hữ n g N g ô Chart L \m, D ỗ Pháp 
T h u ậ n , Vạ n Hạ nh , Minh Không. .. , nh ữn g T ô H i ế n Thành, T r ư ơ n g H án S i ê u , NguyỄn 
Trãi, G i á p H ả i , Ph ù ng Khắ c K h oa n. . ., nh ữn g Lý T ử Cấu, N g u y è n Bỉnh Khiôm, N g u y ễ n 
H à n g , N g u y ễ n D ữ . . . , tất cả là n hữ n g c o n n g ư ờ i t hự c , nhưng c ủ ng u n g uv ẽ n mẫu, là nhân 
vật t rữ tình, c hí n h luận của n hữ n g hình t ư ợ n g nhân vật trong tác phằm vAn h ọ c N h ư n g 
c ủ n g t ro ng c ác t h ế kỷ này, khỏ hình dun g nồi nhữ ng hỉnh t ư ợ n g nhân vật phụ nír: Vưcrng 
T ư ờ n g , B ạ c h V i ê n , Đ à o H à n Tha n, Túy Tỉ ê u, Nhị Khanh V.V... lại c ố đ ư ợ c , một phần 
thôi, ấn t ư ợ n g của n h ữ n g hình t ư ợ n g nhân vật trên kia; trừ phỉ đ ố cũng lại là n h ử n g anh 
hùng, liệt nữ v ốn t h u ộ c mẫ u n g ư ờ i lý t ư ở n g như: Bà Tr ưng , Bà Tri ệu, My Ê, Vũ Thị 
T h i ế t . . .

2. Vă n h ọ c t r ư ớ c t hế kỷ XV II I chịu ảnh hư(Vng của tư t ư ờ n g Nh o, Phật, Đ ạ o , ( r ư ớ c 
hết là N h o . Qua n niệm cùa nhà N h o VỄ phụ nử rất khắt khe, nghiệt ngã. H à n g loạt quỉ 
c h ế nặng nẽ của đ ạo đ ứ c , lẻ giáo, tập tục xả hộỉ... đả giam hãm, trối b uộ c n g ư ờ i phụ nữ 
t r o n g c h ế đ ộ p h u q u y ồ n , t r o n g q u a n n i ệ m t a m t ò n g , t ứ đ ứ c , t r ọ n g n a m k h i n h n ữ , p h u 
x ư ớ n g phụ tùy... Văn h ọ c chịu ảnh h ư ờ n g N h o g i áo i hờ l này chi đẽ c ập đ ế n hình t ư ợ n g

n g ư ờ i p h ụ n ữ , ờ m ộ t s ổ p h ư ơ n g dỉ ệr ì h ạ n h ẹ p , t ư ư n g x ứ n g V(VỈ vị t h ế c ủ a h ọ t r o n g xã h ộ ỉ

mà thôỉ. C h ẳ n g hạn hình t ư ợ n g của ngư(Vi mẹ, ngtrờỉ vự, n g ư ờ ỉ chỉ nh phụ, n g ư ở i khuê

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

nữ. , t r o n g I her Lô Cảnh Tu ân, N g u y ê n Phỉ Khanh, Ng u yên Hức, Lê T h án h T ô n g , Thái 
T b uặ n , N g u y ễ n Bỉnh Khiê m v.v...

- Lực dật từ thân, thỉên lý cách,

Lưỡng nỉêr> khẫu loạn, nhẫt thân tồn.

Ng u yễ n Phi Khanh - Tl k h ấ u s ơ n trung
( M ẹ gỉà s áu c h ụ c r x a ngàn dậm*

L o ạ n ỉạc hai năm, t r ơ một mình)
- Thơ nơ do vị hỉồm năng ằm,

Thì biện nang trung mải tửu tiền,

Thái Thuậ n: T r ư ờ n g an x u â n m ộ
( V ợ c h ẳ n g hi ềm ta hay quá c hé n

L u ô n luôn trong túi sẵn dà nh tiền)
- Tạc dạ nam lâu phong vũ cấp,

N g ọ c câu tà quải lan can khãp

Ng u yễ n H ú c . t h o n g vủ khuê -t ự
( Đ ê m qua m ưa g i ó dậ p dìu

R è m c hâu nhẹ c u ố n hắt hiu bên lầu)
- Vì aỉ c h o c á ỉ đ ỗ q u y ê n k ê u

T a y ngọc dùng dằng chi biểng thêu
Ng u yễ n Trảỉ - Cà n h hè

T u y nhi ên, c ó một t h ực t iễn khô ng thỄ phủ nhận: hình t ư ợ n g Dgười phụ n ử t h ờ i này, 
vẫn c ố n h ữ n g đ ố m sáng, tỏa c h i ế u trên n hữ n g trang văn. K h ô n g chi !à hình t ư ợ n g n h ữ n g 
trang n ữ nhi tiết liệt:

- G ỉ ú p dân d ẹ p loạn trả thù mlnh- 
Chj rủ em cùng cãt nghĩa bỉnh

H ò n g Đ ứ c q u ố c â m thi t ậ p . T r ư n g V ư ơ n g

mà c ò n n h ữ n g hình t ư ợ n g , n h ữ n g tính c á c h, n hử ng c ảm xúc nghía tình c h u n g thủy, tình
tứ t ro n g t r ẻ o , nốl na... t h e o quan ni ệm nhân bản truyỄn thống;

- Phân phãt mưa phùn sâm sẵm mây,
M ặ c manh áo ngắn giục trâu cày.
N à n g dâu sớm dả gỉeo dưa đó.
B à l ả o c h i ẽ u c ò n XỚI đ ậ u đ â y

Ng u yễ n B ả o - T r ừ n g M a i t hôn x u â n vân • T h ơ (J|ch

- Đ â u cầu nam bắc đư ờ ng chỉa ngả

C h ợ họp Ồn ào nhộn nhịp thay 
C ạnh lỗi nhà giàu kho xít lược
Bờ khe gáỉ đạp tóc như mây.

Thái T h u ậ n - Q u a d ă t c ồ Châu - T h ơ dịch
* N g ư ờ ỉ nằm trong trướng mồ hôỉ mướt,

Ké hái rau tăn nước bọt se

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

- Ng àn ỉau sat sát cỏ xanh xanh 
Sảy nhớ ngày xưa kỏ tiốt trinh 
Dầu nhản ai ai qua đỂn đăy

T hư ơ n g nàng hòa Ịạl trách Trường sính

L ẽ T h á n h T ô n g - H o à n g G i a n g v i ế n g Vủ n ư ơ n g

V ă n h ọ c vi ết t h ờ i n ào c ũ ng b ảo lưu ít hoặc n h i ê u nh ữn g q ua n nỉ ộm nhâ n sỉnh t iế n 
bộ , lành mạ nh c ủa văn hó a văn Dghộ dân gian. Lạỉ k h ô n g nên q u ê n rằng: t r o n g qua n ni ệm 
c ủ a nhà văn t h ờ i nay, v ớ i phụ nữ, k hô ng phải chl là khắt khe, nghi ệt ngă, mà c ò n là trang 
nhả, t ro n g t rẻ o, t h ơ m ộ n g , tình tứ, thiết tha:

- Cuốn rèm ngủ dậy xem hoa rung,
Bỉễng nóỉ oanh vàng ốn gló đơng, 
H ờ hửng ỉău tây vừng ác lặn

Bóng hoa lồng lộng phía trờỉ hồng

Trần N h ân T ô n g - K h u ẽ o ả n - T h ơ địch
- Loàn đơn ướm hỏi khách lầu hồng,

Đ ằ m ãm th) thư ơ ng kẻ lạnh lùng.
Ngoàỉ ấy dù còn áo lẻ

Cả lòng m ượn đáp lấy hơỉ cùng

N g u y ễ n Trãi - Tí ch X u â n
- Hời ơỉ nương tử !

Khuê nghỉ đ án g bậc 
Hiẻn đứ c vẹn mười 
Tinh thăn nhả đạm 
Dáng điệu xinh tươỉ...

N g u y é n D ử - T r u y ệ n c â y g ạ o

3. T ì m hiẽu hình t ư ợ n g , n g ư ờ ỉ phụ nữ trong v ầ o chưorog ờ c á c t h ế kỷ này, nhất thiết 
p h ả ỉ qua g i á c độ the l oại. Vă n hợc t hời này c ố haỉ l oại vàn lớn: l o ại văn trữ tình và loại 
v ăn t ự s ự. Ở loại ván t rử tình, hàu hết là t h ơ ca, n h ư dã dẫn dụ trên đây, ít thẩy n h ữ n g 
h ì n h t ư ợ n g n h â n v ậ t p h ụ n ử h i ệ n h ì n h t r ọ n v ẹ n , c h ủ y ế u là n h ữ n g s u y t ư , c ả m n g h ĩ , 
n h ữ n g rung c ảm sâu xa, lắng đ ọng , nhữn g quan sát, ghi nhận bất c h ợ t , t h o ả n g qua. .. t ừ 
n h ữ n g tâm hồn t h ơ , c ũ n g t ức là nhân vật trử l ình . Đ ó là n g ư ở ỉ phụ n ữ, c ảm h ứ n g c h o 
n h i ề u bài t h ơ tình tứ mà t ro ng trẻo. Đ ó là tình c ảm h i ế u kính của c o n v ớ i mẹ, thủy c h u n g 
c ủ a c h ồ n g v ớ i v ợ . Đ ố là b ứ c tranh q uê , cụ thề, s ỉnh đ ộ n g vớẳ hình ảnh mẹ c h ồ n g , nà ng 
d âu trên đ ồ n g r uộ ng một t h ời bình trị. Và rất nhiỄu, ià n h ữ n g rung đ ộ n g của thỉ nhân 
t r ư ớ c n g ư ờ i đụp, t r ư ớ c tình yêu l ở ddr, t r ư ớ c mố i tình quá vảng, t ro n g m ộ n g m ơ , hạnh 
p h ú c , hay c ô q uạ n h, p ho phà n g. N h ữ n g tác phẫm d ạ n g này k h ô n g nhi êu lắm, s o n g c ũng 
k h ô n g h i ế m thấy. Tấ t cả lập thành một mả ng thơ, m ả ng t h ơ trữ tình, khồ ngán, của nhiỄu

t h ế hệ thi nhân v i ết về đỄ tài phụ nữ. T h ề loại trữ tình nhỏ này ít c ỏ khả nầ ng khắc họa 
đ ư ợ c n h ữ n g hình t ư ợ n g nhân vật s ổ n g đ ộ n g về n g ư ờ i phụ nữ.

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

D ỏ i à m ộ t s ố t r u y ộ n th(T c h i r I i .I '., h o ặ c c h ữ N ô m .
Ba tác phằm:

- Hưcrng miết hành - truyộn t h ư c h ừ Mán 102 câu

- T ru y ệ n ther V ư ơ n g T ư ở n g : 49 hài ( hư Nôm luật Đ ư ờ n g

- Và truyện th(T Lâm tuyẽn kỳ ngộ: 146 bàỉ thcr N ỏm luật D ư ờ n g

Cả Ha đề u lấv s ự tích Tr un g q u ổ c , mà hình l ư ợ n g nhân vật c hí nh là phụ nữ.

C ỏ hai tập truyộn ký c h ử Hán r i ĩ ĩ t hiện hình t ư ợ n g nhân vật phụ nử í h á n h T ô n g di 
t h ả o và T r u y e n kỳ m ạ n lục. N h ư n g T h á n h T ô n g di t h á o vản c h ư a đ ư ợ c bi ện minh VỀ mặt 
vản bản C ò n Tr uy en kỳ m ạ n l ục c ổ t cV i nửa sồ truyện c ố hình t ư ợ n g nhân vậỉ c hí nh, 
t h ậ m c h í n h â n v ậ t t r u n g t â m ỉà p h ụ n ừ . O u a h ì n h t ư ợ n g n h ữ n g n h â n v ặ t n à y , t á c g i ả đ ã 
đạt ra n hi ề u vấn đ£ ccr bản mà thiết t h ự c vê n g ườ i phụ nữ trong xã hộỉ cO.

Đ ỏ t r ư ớ c hết là q uy ẽ n đ ư ợ c s ố n g , quyÈn đ ư ợ c c ó hạnh phú c làm mẹ, làm vự, đ ư ợ c 
y êu đ ư ơ n g tự do , lành mạnh, đ ư ợ c b ả o vệ hạnh phúc gia đình... trong đ ó vai trò nồi bật 
t h ư ở n g là n h ữ n g n g ư ờ i phụ nữ đảm đang, tháo vát, đ ứ c hạnh, thủy c h un g. . . N à n g họ 
T r ư ơ n g t r o n g H ư ơ n g m i ế t h ành yêu Lý Q u ố c H o a , hẹn hò, thề t hốt, biết c h à n g c h ế t ngẫt 
vì mình t hẫ t hẹn, n àng ôm lấy thây k h i ế n c h àn g s ố n g lại. Bạch V ỉ ê n t ro ng L â m í u y ỉ n kỳ 
n g ộ phủ đị nh ả o tưtVng cõi Ti ê n, cỏi Phật, kết duyên c ùng T ô n K há c ngay g i ữ a c u ộ c đ ờ i , 
chú đ ộ ng t ạ o d ự n g và dũn g cảm b à o vệ hạnh phúc gia đình. Túy Ti ơu t ro ng C h u y ệ n n à n g 
T ú y Tiêu là con hốt s ắc n ư ớ c h ư ơ n g t rờ i , bị Trụ q u ố c họ Th ản bắt g í ữ đ ề mua vui. N à n g 
t r ố n t h oá t, c ù ng chfing sinh s ô n g chui ỉủỉ ờ ncri xa. Hình t ư ợ n g n h ữ n g cô gái này là c h ứ n g 
n h â n c h o m ộ t t ỉ n h t h â n n h â n đ ạ o m ớ i m ẻ , s ẽ tr<v t h à n h m ộ t t r à o l ư u <v t h ế kỷ s a u .

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

t hờ i. N g u y ỉ n D ữ k h ổ n g n b ữ n g đẵ khái quát c u ộ c đ ờ i của nhi ều phụ nữ (hành n h ữ n g s ổ 
phận mà c ò n đạt t ớ i t hà nh ỉ ự u xuất s á c trong nghộ ỉ huật xây d ự n g nhân vật. dặc biệt là 
nhAn vật n g ư ờ i p h ụ n ữ b í t hạ nh, n g ư ờ i phụ DỮ c ó s ổ phận bỉ thám.

C ó t h ỉ khả n g đị nh, t r o n g văn c h ư ơ n g t r ư ớ c t hế kỷ XV II I, hình t ư ợ n g n g ư ờ ỉ phụ nử 
x u ĩ t hi ện n h ư n h ữ n g s ổ phậ n, n h ữ n g thân phận thì m ới bát đầu từ t h ế kỷ X V I với TruyỄn 
kỳ mạn l ụ c c ủ a NguyỄn D ữ . Đ â y là n h ữ n g dấu hỉộu đău tiên, c ị n ít n h ỉ ỉ u gỉản d ơ n như n g 
m ớ i mẻ, đ á n h d ấ u m ột s ự c h u y ề n b i ế n t h ự c s ự của tư duy sáng tạo: t ừ cái c hung, cái c ộ n g 
đồ ng , cái t ồ n g q u á t đ ế n v ớ i cái r iê n g v ớ i nhữ n g sổ phận cụ thS. Hì nh t ư ợ n g n g ư ờ i phụ 
o ữ lần đ ầu t iê n x uấ t h ỉ ệ n đả t r ờ t hà nh gi ao điềm nghộ thuật đ ộ c đ á o của cả quá trình 
c h u y ê n b i ế n t ư duy văn h ọc .

V ă n h ọ c giai đ o ạ n t h ế kỷ X V I I I - 1/2 X IX sỗ t i í p tục quá trình đố và sẽ đạt n hữ n g 
thành t ự u r ự c r ở h ơ n , v ớ i n h ữ n g hình t ư ợ n g n g ườ ỉ phụ nữ trỏr t hành "bất cử", t rong lịch 
s ử văn h ọ c n ư ớ c n hà , n h ư T h ú y K i ỉ u c ủ a N g u y í n Du.

Ý n g h ĩ a c ỏ a v i ệ c p h â n t ích hình t ư ợ n g n g ư ờ i phụ nữ t rong văn học t r ư ớ c t b ế kỷ 
X V I I I , c ố lẽ c h í n h là ở n h ữ n g điẾm trên đây.