Một số vấn đề về quan hệ pháp luật

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (6.48 MB, 8 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

MỘT SỐ VẤN ĐỂ VỀ QUAN HỆ PHÁP LUẬT

H o à n g T hị Kim Q u ế

Khoa L u ậ t

Đai hoc KH Xã hội & N h â n văn - ĐHQG H à N ộí

Đ ặt v ấ n đề

Quan hệ ph áp lu ậ t là một trong n h ữ n g h iện tượng p h á p lý phức tạp n h ấ t, cho
đến nay vẫn còn k h á nhiều vấn đề lý lu ậ n bị bỏ ngỏ hoặc không thông n h â t quan
điểm giữa lý lu ận chung vê n h à nước và p h á p l u ậ t với một sô khoa học ph áp lý
chuyên ngành. Trong phạm vi bài viết, c h ú n g tôi chỉ n êu lên m ột trong sơ nhưng
vấn đề cịn có nhiều tr a n h lu ậ n xung q u a n h h iệ n tượng p h á p lý phức tạ p này;

- Về khái niệm qu an hệ pháp luật.

- Vê sự tồn tại của qu an hệ ph áp lu ậ t chung.
1. v ề k h á i n iệ m q u a n h ệ p h á p lu ậ t

Quan hệ p h áp lu ậ t giữ một vị tr í đặc b iệ t tro n g th ư ợ ng tầ n g kiến trú c p háp lý
và là hìn h thức đặc th ù của sự thực hiện p h á p lu ậ t. Mỗi ngưòi c h ú n g ta h àn g ngày
đêu ít nhiều th am gia vào các qu an hệ p h á p lu ậ t n h ấ t định. Chỉ có điều là khơng
phải bao giò mỗi người cũng để ý tới, cũng "nhổ” và "biêt đ ê n ” là m ình "đang th am
gia vào những qu an hệ pháp luật". Thời gian tồn tạ i của các q u an hệ ph áp luật
cũng có nhiều điều th ú vỊ. Có những loại q u a n hệ p h á p l u ậ t tôn tại thưồng xuyên,
lâu dài theo suốt sự tồn tại của các chủ thể. Lại cũng có n h ữ n g q u a n hệ p h áp luật
t.hì sống rất. ngắn ngủi, "ohơt đến, chơt đi” trong khoảnh khắc. Cũng có loại quan 
hệ pháp lu ậ t mà chủ th ể th a m gia chỉ m uốn xác lập mà k h ơng mong muốn có một
ngày nào đó qu an hệ pháp lu ậ t sẽ được thực h iện - c h ă n g h ạ n q u a n hệ ph áp lu ậ t vê
bảo hiểm xã hội. Tóm lại. quan hệ pháp lu ậ t là một v ấn đề k h ông chỉ có ý nghĩa về

phương diện lý lu ậ n mà điểu quan trọng hdn là vê phương d iện thực tiên.

Trong khoa học ph áp lý chưa có ý k iến th ố n g n h ấ t về k h á i niệm qu an hệ pháp
luật. Về cơ bần, có hai qu an điểm, hai cách h iểu khác n h a u . Q u an điêm th ứ nhất
cho rằng: quan hệ p h á p luật là quan hệ xã hội được q u y p h ạ m p h á p l u ậ t điêu 
chỉnh [l,tr.305], [2, tr.41], [3, tr.107], q u a n hệ p h á p lu ậ t là một bộ p h ậ n của quan 
hệ xã hội, và q uan hệ xã hội sẽ trở th à n h q u a n hệ p h á p lu ậ t khi được quy phạm 
pháp lu ậ t điều chỉnh. Theo quan điểm th ứ hai, q u a n hệ p h á p lu ậ t là h in h thức 
p h á p lý của các quan hệ xã hội, x uất h iện tr ê n cơ sở sự đ iểu ch ỉn h của p h áp luật 
đối vối các qu an hệ xã hội tương ứng và các bên th a m gia q u a n hệ ph áp lu ậ t đó có
những quyền và nghĩa vụ ph áp lý n h â t đ ịn h và được bảo đ ả m thực hiện b ă n g nhà
nước[5, tr.l0 2 ], [6, tr .3 8 9 ] .

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

Đ ầu là sự khác n h a u tro n g h ai k h á i niệm nêu trên? Có ý kiến cho rằng: đó chỉ
là hai cách nói khác n h a u , chứ b ả n c h ấ t vẫn là một. Theo chúng tôi, không hoàn
toàn n h ư vậy, nếu xem xét kỹ hai k h á i niệm này.

Một trong n h ữ n g t r a n h lu ậ t gay g ắt trong lý lu ậ n chung về pháp lu ậ t đó là:
quan hệ pháp luật trù ng hỢp hay không trùng hỢp với quan hệ xã hội thực tê ? 
[7, tr.412] . Theo c h ú n g tôi, k h ông n ên đồng n h ấ t qu an hệ pháp lu ậ t vối qu an hệ xã
hội thực tê, mà cần có sự p h â n b iệ t chúng. Không phải dưới tác động của quy phạm
ph áp lu ật, thì q u a n hệ xã hội sẽ "trở th à n h quan hệ ph áp luật". Quan hệ ph áp lu ậ t
cũng không phải là một bộ p h ậ n của q u a n hệ xã hội. Q uan hệ xã hội tồn tại một
cách khách quan, những quan hệ kinh tế - xã hội đã đưỢc chấp nhận như là những 
nội hàm của nó đã có trưóc các h ìn h thứ c ph áp lý của chúng. Người ta yêu thưđng
n h a u và quyêt địn h k ế t hôn đó là x u ấ t p h á t từ n h u cầu và lợi ích của họ, là qu an
hệ xã hội khách q u a n , chứ không p h ả i vì có lu ậ t hôn n h â n và gia đình. Mục đích
điều chỉnh của pháp lu ậ t là để đạt được hình thức pháp lý cho các quan hệ xã hội 
thực tế.

Như vậy, điều đ ặ t ra là p h ả i làm rõ quan hệ p h á p lu ậ t và quan hệ xã hội 
đưỢc p h á p lu ậ t đ iều chỉnh. Q u a n điểm cho rằ n g q u an hệ ph áp lu ậ t đó là những 
quan hệ xã hội được quy ph ạm pháp lu ậ t điều chỉnh là không hỢp lý. Mối quan hệ 
giữa quan hệ pháp lu ậ t vối quan hệ xã hội thực tê chỉ như là môl quan hệ của 
phạm tr ù nội d u n g và p h ạ m t r ù h ìn h thức. Trước hết, q u a n hệ p háp lu ậ t và qu an
hệ xã hội được p h á p lu ậ t điều ch ỉn h là n h ữ n g hiện tưỢng xã hội khác nhau. Quan
hệ pháp luật- phưdng tiện thực hiện quy phạm pháp luật (trong đa sô các trường 
hợp), h ìn h thức p h á p lý của các q u a n hệ xã hội. Q uan hệ xã hội được pháp lu ậ t
điểu chỉnh (còn đưỢc gọi là quan hệ xã hội thực tê)- lại là đối tưỢng điều chỉnh của 
pháp luật, tức là lĩn h vực các hiện tưỢng xã hội mà pháp lu ậ t tác động tới. Hai
qu an hệ này có liên q u a n m ậ t th iế t với nhau, Khi một q uan hệ xã hội đưỢc mang
hình thức pháp lý thì vẫn đồng thời song song tồn tại cả hai loại quan hệ: quan hệ

xã hội và qu an liệ p h á p luẠL, Liuiig dỏ, quaii hệ xa hội la IIỌI dung v ạ i c h á i cùa

quan hộ pháp luật, còn quan hệ pháp luật là hình thức pháp lý của quan hệ xã hội.
Q uan hệ ph áp lu ậ t là h ìn h thức ph áp lý của các qu an hệ xã hội. Dưới tác
động của các quy p h ạ m p h á p luật, các q u a n hệ xã hội sẽ được m ang hình thức pháp
lý "chiếc áo khoác p h á p lý". N h ư n g quy phạm ph áp lu ậ t chỉ đóng vai trò là cơ sở
làm p h á t sinh q u a n hệ p h á p lu ậ t chứ không mặc nhiên trực tiếp tạo ra nó. Các
qu an hệ xã hội khi đã m an g tr ê n m ìn h h ìn h thức pháp lý, vẫn giữ lại đặc tính c h ất
lượng. "tính tự tr ị”củ a mình. Q u an hệ xã hội thực tế, khi đã đưỢc khoác trê n m ình
hình thức pháp lý (tức q u a n hệ p h á p lu ật) vẫn còn tồn tại chứ không phải là đã "bị
đ án h m ất minh". S au ngày đ ă n g ký k ế t hôn, hai chủ th ể quan hệ ph áp lu ậ t hơn
nhân- gia đình khơng chỉ phải xử sự với nhau theo quyền và nghĩa vụ pháp lý mà 
pháp luật hơn nhân gia đình đã quy định mà còn bị ràng buộc họ, hỗ trỢ họ cịn có 
cả một dãy những quy tắc xử sự xã hội khác. N hư vậỵ khi họ đã bước vào qu an hệ
ph áp luật về hôn n h â n - gia đ ìn h thì lẽ đương nhiên là vẫn còn lại ở họ q u an hệ xã
hội với sự chi phôi c ủ a n h iề u quy tắc điều chỉnh xã hổi: đạo đức, tập quán, phong
tục, tôn giáo... Khi nói q u a n hệ xã hội thực tê được m ang trê n mình hìn h thức pháp

lý điều đó có nghĩa là các chủ th ể th am gia đã có những khả năng xã hội để đưỢc

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

ph áp lu ậ t bảo vệ và đảm bảo. Tự bản th â n , qu an hệ xã hội không th ể trở t h à n h
quan hệ pháp luật. Trong lý luận pháp lu ậ t có ý kiên phủ n h ậ n sự tồn tại song
song của “cả hai q u an hệ”- qu an hệ p háp lu ậ t và quan hệ xã hội thực tê. Ngưòi ta
cho rằ n g không th ể có h ai qu an hệ, và dưới tác động của qui phạm pháp luật, q u a n
hệ xã hội thực tê đã biến th à n h qu an hệ pháp luật. Như vậy chỉ cịn và chỉ có một
q u an hệ. Theo chúng tôi, sự tồn tại song song cả hai quan hệ - qu an hệ p h á p lu ậ t
và quan hệ xã hội thực tê - nội dung vật chất của quan hệ pháp luật, đó là một 
thực tê khách quan. Sự điều chỉnh của p háp lu ậ t dù có m ạnh mẽ đên đâu đi c h ă n g
nữa cũng không th ể và cũng không nên, không cần phải “tước đi” cái đặc tín h xã
hội thực tê khách qu an của các qu an hệ xã hội. Khơng có sự đồng n h ấ t giữa q u a n
hệ ph áp lu ậ t và q u an hệ xã hội. Sự đồng n h ấ t này cũng không xảy ra th ậ m chí cả
trong quá tr ìn h thực hiện của qu an hệ ph áp luật, khi quyển và nghĩa vụ củ a các
bên được thể hiện trong các hành vi. Các quan hệ pháp luật hiên pháp vê tổ chức 
thực hiện quyển lực n h à nưóc, bên cạnh tín h c h ấ t pháp lý, còn chịu sự tác động của
nhiều quy p h ạm xã hội “phi qu an phương khác". Q uan hệ pháp lu ậ t hiên p h á p giữa
Tổng thông và Nghị viện không loại tr ừ qu an hệ xã hội - đạo đức - chính tr ị giữa
họ. Ngay đến cả th ứ vũ khí thép của vị Tổng thống - nguyên th ủ quốc gia, đứng
đầu h à n h p h áp là quyền phủ quyết nhiều khi cũng phải tự chùn chân nếu n h ữ n g
qu an hệ đạo đức - chính trị giữa họ có chỗ đứng của mình. N hững qu an hệ xã hội
như kinh tế, chính trị, hơn n h â n gia đình, ván hoá vẫn giữ nguyên nội dung xã hội
đặc th ù của m ình khi đưỢc mang th êm h ìn h thức pháp lý là các qu an hệ p h á p luật,
đưỢc th ể hiện ở các quyền và nghĩa vụ p háp lý của các chủ thể.

Như vậy, nếu đồng n h ấ t hoặc loại tr ừ qu an hệ xã hội khỏi quan hệ p h á p lu ậ t
sẽ làm giảm đi vai trò tích cực của qu an hệ ph áp luật. Đúng như n h ậ n xét: “Các
quan hệ pháp lu ậ t có vai trị qu an trọng làm t r ậ t tự các quan hệ xã hội, hưống nó
p h á t triể n phù hỢp với ý định của n h à làm luật" [6, t r . 388-389]. Q uan hệ p h á p lu ậ t 
là hìn h thức p h á p lý cần th iế t cho t ấ t cả n h ững q u a n hệ xã hội được ph áp lu ậ t điều

chỉnh [8, tr 851, Quan hệ pháp lu â t th ể hiện mô'i liên hệ đặc biệt giữa các c h ủ thể,
môi liên hệ thông qua các quyền và nghĩa vụ pháp lý. Chính đây là một trong 
n h ững đặc điểm khác nhaxi căn bản giữa qu an hệ pháp lu ậ t vói q u a n hệ xã hội,
không p hải là q u a n hệ ph áp luật.

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

Một vài ấn p h ẩm gần đây về lý luận chung về nhà nước và pháp luật, khi đưa
ra khái niệm q u a n hệ ph áp luật, h ầu như khơng cịn đê cập đến quan điểm; "quan
hệ pháp luật là quan hệ xã hội đưỢc quy phạm pháp luật điều chỉnh" [10, tr.259],
111, tr327]. Theo chúng tơi, điểu đó khơng p h ải là ngẫu nhiên. Gần đây n h ất, đã có
một khái niệm mới vê qu an hệ pháp luật, gợi lên nhiều điểu để các nhà nghiên cứu
suy nghĩ: “Q u an hệ ph áp lu ậ t là qu an hệ xã hội đặc biệt nảy sinh do sự tác động
hữu cơ giữa quy phạm ph áp lu ậ t và sự kiện pháp lý tương ứng làm x u ấ t hiện
quyền và n g h ĩa vụ p háp lý giữa các chủ thể" [11, tr.327J. Trước hết, trong khái
niệm này đã khắc phục được qu an điểm về việc xem q u an hệ ph áp lu ậ t là qu an hệ
xã hội được quy phạm ph áp lu ậ t điều chỉnh. Điểu này có tín h th u y ết phục và phù
hỢp với thực tiễn. Song, đồng thòi khái niệm nêu tr ê n cũng gỢi lên một sô" điểm
■‘gay cấn". Đã đ à n h là qu an hệ pháp lu ậ t x u ấ t hiện khi có n h ững sự kiện pháp lý
n h ấ t định, thường được n h à làm luật dự liệu trước trong p h ầ n giả định của quy
p h ạm ph áp lu ật. Thê nhưng, khó có th ể h ìn h dung rằng, quy p h ạm pháp lu ậ t (vôn
chỉ là n h ững điều còn nằm trong văn bản, giấy tị) lại có th ể tác động đến các quan
hệ xã hội, các sự kiện pháp lệnh pháp lý( vôn đã phức tạp, và có cả sự "ngang
bưống nữa), rồi kết quả của sự tác động hữu cơ đã cho ra đòi một sản phẩm đó là 
q u a n hệ p h á p luật. Bản c h ất của vấn đề, suy cho cùng là đúng, song, cách nêu k h ái
niệm quan hệ pháp lu ậ t như trên, có lẽ là chưa đầy đủ, chưa lột tả được vai trò của
q u an hệ p h á p lu ậ t là hìn h thức pháp lý của các q u an hệ xã hội. Hdn nữa, ở khái
niệm trên lại phải "mượn” khái niệm "sự kiện ph áp lý”và chí ít thì cũng là đưa ra
hdi quá sớm vê một k hái niệm mà thưòng là chỉ đưỢc nêu lên ở p h ầ n điều kiện làm
p h á t sinh, th a y đổi, chấm dứt quan hệ pháp lu ậ t - khái niệm "sự kiện pháp lý".

Như vậy, qu an hệ ph áp lu ậ t là hìn h thức pháp lý của các quan hệ xã hội,

được xuàt hiện trê n cơ sở sự điểu chỉnh của các quy p h ạ m pháp luật. Quan hệ pháp
lu ậ t có nội dung vật ch ất là qu an hộ xã hội và nội dung p háp lý là các quyền chủ
Ihể và nghĩa vụ pháp lý của các chủ thể.

2. Q u a n h ệ p h á p l u ậ t c h u n g - s ự t ồ n t ạ i h i ệ n t h ự c v à ý n g h ĩ a

Có nhiều tiơu chí khác nh au đổ ph án loại q uan hệ pháp luật. Căn cứ vào cách
ihức xác dịnh mức độ cá biột hoá chủ Ihể, quan hệ pháp luật đưỢc phân thành 
qu an hệ ph áp lu ậ t chung và quan hệ pháp lu ậ t cụ thể.

về

q u an hệ pháp lu ậ t cụ
thổ, vỏi hai h ìn h thức: quan hệ pháp lu ậ t tu y ệt đơì và qu an hệ pháp lu ậ t tương đôi,
qu an điểm cơ bản là Ihống n h ấ t trong lý luận chung về pháp lu ậ t [1, t r . 306-307],
|6, t r . 393-394). [8, tr.l0 2 ], [12, t r . 34-36, 63-641, [13, tr.74]. Điều còn gây nhiều
tr a n h lu ậ n n h ấ t là về qu an hệ pháp lu ậ t chung, liệu có hay khơng có. Q uan điểm
vế quan hệ ph áp lu ậ t chung, về sự tồn tại thực tế của loại qu an hệ pháp lu ậ t này
càng ngày càng đưỢc nhiều n h à khoa học th ừ a nhận, hoặc trực tiếp hoặc gián tiếp
[1. tr.3071, [6, tr.394], [8, tr. 102-103], [14, tr.7-9], [15, tr.98-157], Theo chúng tôi,
tr a n h lu ậ n về sự tồn tại hay không tồn tại quan hệ p h á p lu ậ t chung, suy cho cùng
cũng là tr a n h lu ậ n về khái niệm quan hệ pháp lu ậ t- q u an hệ pháp lu ậ t là gì?. Nếu
thừ a nhận rằng, quan hệ ph áp lu ậ t là h ìn h thức ph áp lý của các qu an hệ xã hội,
x uất hiện trê n cơ sở sự điều chỉnh của các quy phạm ph áp luật, thì sự tồn tại của
các quan hệ ph áp lu ậ t chung là điều đương nhiên. Q uan hệ pháp lũ ậ t chung là
những q u a n hệ ph áp lu ậ t p h á t sinh trực tiếp từ các quy phạm của hiến pháp và

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

của các văn b ản quy phạm pháp lu ậ t khác, là cd sỏ đê hìn h th à n h các q u a n hệ pháp
lu ậ t cụ thể. Chẳng hạn, qu an hệ pháp lu ậ t giữa n h à nước và công d â n trong linh
vực th u ế là qu an hệ pháp lu ậ t chung, x u ấ t p h á t từ các quy phạm p h áp lu ậ t hiện
h à n h về thuế, là cơ sở p h á t sinh qu an hệ pháp lu ậ t cụ th ể giữa công d ân A nào đó
với cơ quan n h à nước về thuế. Hoặc quan hệ ph áp lu ậ t chung điên h ìn h nữa là
quan hệ pháp luật về quốc tịch, thể hiện mối quan hệ chính trị - pháp lý giữa công 
dân - nhà nước, cụ thể vào trưịng hỢp cơng dân A - nhà nưốc.

Quan hệ pháp luật chung - đó là mơi liên hệ đưỢc hình thành trên những 
quyển và nghĩa vụ chung, không xác định đích d a n h chủ thể. Trong q u a n hệ pháp
lu ậ t chung không có sự kiện pháp lý theo cách hiểu tru y ền thông. N hững quan hệ
pháp lu ậ t này x uất hiện trực tiếp từ luật, có nghĩa là trong trường hợp trên, sự
kiện pháp lý chính là b ản th â n luật, bản th â n sự ban h à n h luật. T h u ậ t ngữ
"chung” ở quan hệ pháp luật chung đưỢc hiểu nghĩa là không xác định, không chi 
một hiện tượng cụ th ể nào, mà ngược lại, “chung” ở đây cũng có tín h xác định
nghiêm ngặt, n h ưng chỉ có điều, trong sự xác định này chủ th ể của q u an hệ pháp
lu ậ t là t ấ t cả các chủ th ể nhưng phải trong p h ạm vị của ch ế định ph áp lý tương
ứng. Chẳng h ạn , t ấ t cả các công dân đều là chủ th ê của p h ần lớn các q u a n hệ pháp
lu ậ t n h à nước (hiến pháp), những qu an hệ pháp lu ậ t này bao q u á t các quyền và
nghĩa vụ cơ b ả n của công dân (quyền lao động, quyền học tập, nghĩa vụ đóng
thuế...). Chỉ có điều p h ả i là công dân Việt Nam, và trong giỏi h ạn một chế định
pháp lý tương ứng - ví dụ về nghĩa vụ đóng thuế. M ặt khác, trong sự p h â n loại
q u an hệ pháp luật, t h u ậ t ngữ “chung” và “cụ th ể ” là tương đối, ước lệ. Nói chung,
b ấ t kỳ một qu an hệ ph áp lu ậ t nào, theo bản c h ấ t của m ình đều cụ thê, và có tính
xác định tương đôi. N hư vậy, qu an hệ pháp lu ậ t chung là hiện thực, tôn tạ i trong
thực tế, chứ không phải trừ u tượng như ai đó vẫn qu an niệm (mà nếu nói là trừ u
tượng thì có lẽ “q u a n hệ pháp lu ậ t tu y ệt đơl” cũng có tín h trừ u tượng, xin được
tr ìn h bày vấn đề này ở một bài viêt khác). Trong q u a n hệ pháp lu ậ t chung, vị trí

c ủ a m ỗ i m ộ t b è n t h a m g i a q u a n h ệ đ ư Ợ c xác đ ị n K b ằ n g m ộ t q u y o h ố p h á p l ý - t r ạ n e

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

mác mớ vào n h a u một cách thường xuyên hoặc n h ấ t thòi xảy ra trong khoảnh khắc
giữa các bên hữ u quan...” (17, tr.771L [18, tr.59|.

Liên hệ vào lĩnh vực lu ậ t hiến pháp, chúng ta th ấ y sự tồn tại về một loại
quan hệ pháp lu ật chung càng đưỢc thể hiện rõ nét trên cơ sở các quy phạm pháp 
luật hiên pháp, x u ât hiện những quan hộ pháp lu ậ t chung, ví dụ quan hệ pháp

luậl giữa nhà nưỏc và công dân. N hững q u an hệ pháp lu ậ t chung này khơng cụ thể
hố về quyền và nghĩa vụ qua lại của các chủ thể, và cũng không th ể cụ th ể hoá về
cơ bản m ang tín h ch ất quy định chung, thưòng xuyên lên "những nguyên tắc chung
làm cơ sơ cho mọi ngành luật, mọi trường hợp cụ thể khác, chứ không chỉ dừng lại
ỏ n h ử n g tìn h huống, nhửng điểu kiện cụ th ể ’T19, tr l3 ]. Đây củng chính là đặc thù
và là vai trò của các quy phạm và quan hệ pháp lu ậ t hiến pháp. Trên cơ sở các
quan hệ p h áp lu ậ t chung này mà hình th à n h nên các q u a n hệ pháp lu ậ t cụ thể.
Sau khi các quyển và nghía vụ pháp lý của các chủ th ể đã đưỢc giải quyết trong 
(juan hệ pháp lu ậ t cụ thê, q u an hệ pháp lu ậ t cụ th ể chấm dứt, còn q u an hệ pháp
lu ật chung thì vân tiêp tục tồn tại. Như vậy, quy p hạm pháp lu ậ t hiên pháp trong
sự tác động trực tiêp có th ể sinh ra hoặc là q u an hệ p h áp lu ậ t chung, hoặc là quan
hệ p h á p lu ậ t cụ thê. Q uan hệ pháp lu ậ t chung x u ấ t hiện từ thòi điểm quy phạm
Ị)háp luật điểu chỉnh đó có hiệu lực và tồn tại thưòng xuyên (như một trạng thái 
q u an hệ pháp luật), trong một p hạm vi khơng gian, thịi gian trù n g với sự tác động
cua ban thân hiên pháp. Với nghĩa như vậy, các quan hệ pháp luật chung có thể 
(lược gọi là quan hệ pháp luật mang tính quy chê - quan hệ pháp luật quy ch ế 
(Statute). - xuàt hiện trực tièp từ luật, từ sự ban hành ván bản luật đó. Hướng 
nhừng h à n h vi của minh theo nhừng yêu cầu của đạo lu ậ t cơ bản, các chủ thể
tương ứng đà trở th à n h nhừng bên th am gia q u an hệ pháp lu ậ t chung.

Lý luận vể q u an hệ pháp luật lâu nay thường tập tr u n g nghiên cứu các quan
liệ p h áp luật tru y ề n thòng như các quan hệ pháp lu ậ t dân sự. Tư duy của lý luận
(]uan hộ pháp luật chủ yôu dược xây dựng Irên môtuýp của các quan hệ pháp lu ật

M ột sô v ã n đ ê vê q u a n hệ p h á p lu ậ t 35

irong các ngành luật. Đòi sông xã hội hiện đại ngày nay dòi hỏi phải tiếp tục đi sâu
xem xét các q u a n hộ pháp luật trong các lình vực quan hệ xà hội đa dạng, chứ
không chỉ dừng lại ở nhừng lý luận truyền thông vổ quan hệ pháp luật, không chỉ
tlừng lại ỏ niôtuýt quan hệ pháp luật dãn sự.

cần

phải xem xét đến những quan

hộ p h áp luật n h à nước - h àn h chính, mơtp: "nhà nước - nhà nưík"; "nhà nước -
còng dân"; "Tổng thống - nghị viện"; "đại biểu - cử tr i” và các hình thức tác động
qua lại giừa các bộ p h ận của quyển lực trong việc thực hiện các quy p hạm hiến
[)háp. Q uan điêm vê quan hộ pháp lu ậ t chung, ph ù hợp với thực tê đã: "góp phần
khãc phục chân tròi c h ậ t hẹp của pháp lu ậ t dân sự trong lý lu ậ n về quan hệ pháp
luật" (20, tr .41].

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

ứng những đòi hỏi khách quan của địi sơng xã hội. Q uan hệ pháp lu ậ t chung nà
càng đưỢc thể hiện rõ nét trong điều kiện nhà nước pháp quyển. Quan điêm và s 
tồn tại thực tê của q u an hệ pháp lu ậ t chung n h ấ n m ạnh một vân đê ráng: ban th â
n hà nước cũng ở trong khuôn khổ quan hệ ph áp lu ậ t và vói tư cách là bên than
gia có nghĩa vụ và trách nhiệm đôi với xã hội và công d â n - (quan hệ đông trac
nhiệm). Q uan hệ pháp lu ậ t chung là bộ p h ậ n cấu th à n h cua môi trương ph ap lj|
th iếu cái mà nhà nước pháp quyền không th ể tồn tại được.

Kết luận

I

T rên đây là suy nghĩ của chúng tôi xung q u an h một số vấn đề còn nhiềỊ
tr a n h luận trong khoa học p háp lý vê quan hệ ph áp luật. Việc tiêp tục đi sâ

nghiên cứu quan hệ pháp luật có ý nghĩa to lớn, cần thiêt cho sự hoàn thiện lý luận V

quan hệ pháp luật, phục vụ thực tiễn thực hiện pháp luật trong đòi sống xã hội.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

-[1] Đại học L u ật Hà Nội. L ý luận chung về n h à nước và p h á p lu ậ t (giáo trình) 
NXB Giáo dục, Hà Nội 1996.

[2] L u ậ t hôn nhân và gia đ in h Việt N a m , NXB Công an N hân dân, H à Nội 1998.

[3] Yôffe. N h ữ n g vấn đ ề tra n h lu ậ n về quan hệ p h á p lu ậ t - B út ký về pháp luậỊ

dân sự (tiếng Nga). NXB P h áp lý 1957. Ị

[4] V.O.Lutrin. Quy p h ạ m và quan hệ p h á p lu ậ t hiến pháp. NXB Uniti, Matxkơvị

1997 (bản tiếng Nga). !

[5] Nguyễn c ử u Việt (chủ biên). N h à nước và p h á p lu ậ t đại cương (Giáo trinhj

NXB Đại học Quốc gia Hà Nội 1997. I

[ 6] L ý l u ậ n c h u n g v ề n h à n i / à r v à p h á p l u ậ t ( g i á o t r ì n h ) , k h o a ĩ a i ậ t , Đ a i h o c Tonj

hợp Hà Nội, Hà Nội 1993.

I

[7] L ý lu ậ n chung về nhà nước và pháp luật. NXB Đại học Tổng hỢp Lêningr^

1987 (bản tiếng Nga). •

[8] x . x Alexev. L ý lu ậ n chung về p h á p lu ậ t - tậ p 2,. NXB P h áp lý, Matxkđva 198 
(bản tiếng Nga).

[9] Viện n h à nưốc và pháp luật. N h ữ n g vân đ ề lý lu ậ n cơ bản về nhà nước và ph(ị 
lu ậ t. NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội 1995.

[10] Học viện hà-nh chính qc gia L ý lu ậ n chung về nhà nước và p h á p lu ậ t (giá 
trìn h ) (dùng cho đào tạo Đại học H àn h chính). NXB Chính trị Qc gia, H
Nội 1977.

[11] T rầ n Ngọc Đưòng (chủ biên). L ý lu ậ n chung về nhà nước và p h á p luật. NX 
C hính trị Quốc gia, Hà Nội 1998.

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

[131 Đào Trí úc. N hững vấn đề cơ bản về pháp luật. NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội 
1993.

[14] A.E.Kazlov (chủ biên). L u ậ t hiến p h á p . NXB BEK, Matxkơva 1996.

[151 Quj/ p h ạ m hiến p h á p và quan hệ p h á p luật. Hiệp hội Xuất bản “U N IT Y ’, 
Matxkớva 1997.

116] Y.A.Ylin, Về bản chất ý thức p h á p lu ậ t, NXB P h á p lý Matxkơva 1993.

117] Từ điển tiếng Việt, T ru n g tâm Từ điển học Hà Nội Việt Nam. NXB Khoa học 
Xã hội, Hà Nội 1994.

[18] Đoàn Văn Chúc. X ã hội học văn hóa. Viện Văn hóa và NXB Vàn hóa Thông 
tin, Hà Nội 1997.

[19] Nguyễn Đ ăng Dung. L u ậ t H iến p h á p Việt N a m . NXB TP Hồ Chí M inh 1996.
[20] Đ.A.Kovatrev. Chức năng, nhiệm vụ, th ẩ m quyên và nàng lực p h áp lu ậ t của cơ

quan n h à nưốc. Tạp c h í L u ậ t học, sô"4 (1985) (bản tiếng Nga).

VNU. JOURNAL OF SCIENCE, SOC„ SCI., t.x v , N“2, 1999

M ột s ố v ấ n đ ề v ề q u a n hệ p h á p lu ậ t 37

SOME VIEWS ABOUT THE LEGAL RELATION
H oan g Thi Kim Que

Faculty o f Law

College o f Social Sciences & H um anities - VNU

</div>