Đới phá hủy

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.86 MB, 5 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

ĐỊA CHAT CAU TẠO

285

Trần Văn Trị, Vũ Khúc (Đổng chủ biên), 2009. Địa chất và Tài 
nguyên Việt Nam. NXB Khoa học Tự nhiên và Công nghệ. 589 
tr. Hà Nội.

KocbiniH ÍO.A.,1969. TeKTOHMKa. Mịdambcmeo. Heờpa. 616 
C T p . MocKBa.

Đới phá hủy

Chu Văn Ngợi. Khoa Địa chất,

Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (ĐHỌGHN).

Giới thiệu

Thạch q uyến Trái Đ ất đ ư ợ c phân ra 7 m ảng 
chính v à 7 m ảng phụ. Các m ảng vận đ ộ n g tương đối 
với nhau theo 3 kiểu: hội tụ, phân kỳ và ch u yến 
dạng. Quá trình vận đ ộ n g của các m ảng đã tạo ra các 
đới phá húy cở hành tinh đ ó là các đới hút chìm , các 
đới x ơ húc, các đới tách giãn đáy đại d ương. M ỗi 
m ột kiêu đới phá h ủy có n h ừ n g đặc trưng v ể bối 
cảnh kiến tạo riêng, th ế h iện qua cơ c h ế vận động, tố 
h ợp thạch kiến tạo, đặc đ iếm h ình thái cấu tạo, biến 
chât và tính địa chấn.

N goài các đới phá h ủ y cỡ hành tinh, trong nội 
m ảng hoặc d ọc theo rìa ranh giới m ảng còn phát 
triến các đới phá h ủ y có n g u ồ n gố c gắn liền với hoạt

đ ộ n g của các h ệ đứt gãy sâu. Các đ ứ t gãy sâu trong 
nội m ảng là ranh giới giữ a các địa khối và đư ợc coi 
là các thế địa châ't khi xem các đới b iến chất b iến v ị 
lộ trên b ể m ặt có quan h ệ n g u ổ n gố c vớ i chúng. Các 
đới phá h ủy có n g u ồ n gốc n h ư vậy g ồ m các đới

1). Đ ới nứt nẻ; 2). Đ ới d ập vở; 3). Đ ới đ ứ t gãy; 4). Đ ới

vò nhàu; 5). Đ ới xiết trượt.
Các đới phá hủy chính

Đới nửt nẻ

Các đới nứt n ẻ có d ạn g dải, tạo thành m ột m ạng 
lưới khe nứt kiến tạo d ày đặc và th ư ờ n g nhiều hơn 
so vớ i các khối đá b ên cạnh. Các đ ớ i này xuất hiện 
trong đ iểu kiện đá bị căng ra v ì vậy đ iên hình đối 
vớ i ch ú ng là phát triển rộng rãi các khe n ứ t tách. Các 
khe nứt này phân b ố so n g so n g hoặc n gh iên g m ột 
gó c nào đó vớ i p h ư ơ n g của đới. T h ư ờn g ch ú ng phân 
b ố theo d ạng cánh gà và gồ m các m ạch đ ư ợ c lấp đầy 
bằng n h ữ n g k h oán g vật q uặn g và phi quặng. Các đá 
nằm giữa các khe n ứ t cũ n g th ư ờ n g có các khống vật 
khác nhau xâm tán rải rác.

MnxaíívioB A.E.,1973. CrpyKTypHaa recM orna M reo/iornMecKoe

KapTM poBaH ỉie. Heờpa. 432 crp. MocKBa

XaMH B.E.,1973. Oõiuaa r e o T e K T ơ H M K a . lỉidameAbcmeo Hedpa.

505 crp. MơCKBa.

H ình 1. S ơ đồ phân bố các đới nứt vỡ kiến tạo tăng cao đánh

dấu các đứt gãy ẩn của móng c ơ s ở và khống chế sự phân bố

dạng dải của các mỏ quặng nhiệt dịch ở Đ ông Zabaical (theo

E. RadKevich và nnk). [4]. 1 - Đá trầm tích núi lửa Creta vả Đ ệ

Tam; 2 - Xâm nhập sau Jura; 3 - Trằm tích - núi lừa Jura
thượng; 4 - Tràm tích trước núi lửa Jura; 5 - Đá xâm nhập
trước Jura muộn không phân chia; 6 - Đá Paleozoi; 7- Các đứt

gãy; 8- Các đới nứt vở kiến tạo tăng cao.

Đới dập vỡ

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

286 BÁCH KHOA THƯ ĐỊA CHAT

định h ư ớng dưới m ột gó c nào đ ó hoặc so n g son g 
hay v u ô n g góc với p hư ơn g của đới. Các đá kẹp giữa 
các khe nứt riêng biệt cũng bị nén ép và dập v ở 
m ạnh mẽ, đ ôi chỗ bị biến thành bột rồi tạo thành 
m ylonit, hoặc cataclasit (dạn g dăm kết). Trong đới 
d ập vỡ thư ờn g tập trung các m ạch khoáng vật quặng 
và phi quặng xâm tán.

Đới xiết trượt

Đ ới xiết trượt là đới b iến d ạn g với m ức đ ộ khác 
nhau, có chiều rộng tư ơng đ ối h ẹp đ ư ợ c giới hạn 
bằng hai m ặt đứt gãy tư ơng đối son g son g, là sản 
phẩm d o hai cánh đ ứ t gãy ch u yển đ ộn g tạo nên. Đ ới 
xiết trượt hình thành dưới các đ iểu kiện biến dạng 
khác nhau và có th ế phân chia ra 3 kiểu.

Đ ới xiết trượt d ẻo. Trong đới này d u y trì tính liên 
tục theo h ư ớ n g v u ô n g gó c với đới và ứ n g suất cắt 
thay đ ổi cư ờ ng đ ộ k h ôn g d áng k ể theo h ư ớ n g v u ô n g 
góc vớ i đới. Kiến trúc của đá trong đới bị biến d ạng 
do quá trình biến d ạn g d ẻo gây ra.

Đ ới xiết trượt g iòn - d ẻo. Đ ặc trưng của đới này 
là tính k hôn g liên tục trong đá b iến d ạng dẻo. Tính 
khơng liên tục có th ể d o các phá hủy gây ra, và d ọc 
các m ặt phá h ủ y xảy ra h iện tượng trượt hoặc có th ể 
do các dãy nứt d ạn g bậc so n g so n g (en echelon).

Đ ớ i xiết trượt giòn . T rong đới n ày đá bị b iến 
d ạng giòn . N ế u đ ớ i là m ột phá h ủ y có b ề m ặt phân 
cắt và trên b ề m ặt xảy ra trượt - g ọi là đ ứ t gãy. 
N ếu đ ớ i cấu tạo từ m ột s ố đ ứ t g ã y so n g so n g , phân 
cắt đá k h ôn g b iến d ạ n g ra các khối d ạ n g thấu kính 
hoặc thành các tấm v ỡ v ụ n vớ i ch iểu rộn g xác đ ịn h
- gọi là đ ớ i đ ứ t gãy.

Căn cứ vào kiến trúc của đá bị biến d ạng trong 
đới xiết trượt, theo chiều từ trên xuống, các đá có th ể 
phân ra ba loạt - loạt dăm , loạt cataclasit và loạt

m ylonit.

Loạt dăm . Loạt dám gồm dăm kiến tạo và bột 
kiến tạo, hình thành ở đ ộ sâu từ 0 đ ến 5km, với áp 
lực bằng 0. D ăm kiến tạo và bột kiến tạo có cấp hạt 
từ 0,0005m m đ ến 5cm , là sàn phẩm của dập v ỡ và 
n ghiền vụn, b ờ rời k hôn g phân phiến. Đ ối vớ i dăm 
kiến tạo, vật liệu m ảnh vụ n nhìn được bằng m ắt 
chiếm trên 30%, còn bột kiến tạo chiếm d ư ới 30%.

Loạt cataclasit. Đá của loạt này hình thành trong 
đới xiết trượt bị biến d ạng giòn và giòn d ẻo, ở đ ộ sâu 
tử 5km đ ến 15km trong đ iều kiện áp suất và nhiệt đ ộ 
từ râ't thấp đ ến thâp. Căn cứ vào câp hạt m ảnh vụ n 
và tỷ lộ đá nền, loạt cataclasit phân thành các loại - 
1). D ăm n g u y ên sinh bị n gh iền vụn, dăm vỡ vụn, vi 
dăm (đá nền chiếm 0 - 10%); 2). Cataclasit n gu yên 
sinh (đá n ền chiếm 10 - 50%); 3). Cataclasit (đá nền 
chiếm 50 - 80%) và 4). Siêu cataclasit (đá nến chiếm 
80 - 100 %). Trong loạt cataclasit thường quan sát 
được các k hoán g vật m ới n h ư calcit, ep id ot, chlorit 
và sericit.

Loạt m ylon it và m ylon it biến dư. Đá của loạt này 
đ ư ợ c hình thành d o cơ c h ế n gh iền vụ n đ ến v i hạt, 
biến d ạng d ẻo trong đ iểu kiện biến chât ở trình độ 
biến chất từ trung bình đ ến cao, đ ộ sâu từ 15km đ ến 
25km, áp suâ't và nhiệt đ ộ từ trung bình đ ế n cao. Đá 
thu ộc loạt m ylon it tạo thành m ột d ãy từ m ylonit 
n g u y ê n sinh, m ylonit d ạn g mắt, m ylon it và siêu

m ylonit.

+ M ylonit n g u y ên sin h (đá n ền ch iếm 0 - 10%). 
Phẩn lớn đá còn g iừ đ ư ợ c kích thước hạt n gu yên 
thủy m ặc dù bị ép dẹt h oặc k éo dài.

+ M ylonit "dạng mắt". Đá có đặc trưng là các dải 
đá n ền viền quanh các hạt thô bị biến d ạn g trông 
giống "mắt". M ột SỐ "mắt" là các vụn porphyr và các 
v ụ n porphyr chính là tàn d ư tinh thê của đá mẹ.

+ M ylonit (đá nền 50 - 90%). Đá tàn d ư trong 
m ylon it cấu tạo tử vụ n porphyr và các dải khoáng 
vật tàn d ư bị biến d ạn g cao.

Các k h oán g vật m ylon it g ồm h o m b len d bị chlorit 
hóa, plagioclas bị sericit hóa, ch ú ng đặc trưng cho 
biến chất giật lùi.

+ Siêu m ylonit. Đá siêu m ylon it hình thành khi 
các đá bị n gh iền n h ừ đ ến kích thước v ô cù n g nhỏ, 
các vụ n porp hyr k hôn g tổn tại và đá có kiến trúc ấn 
tinh. Đ ặc trưng cho siêu m ylon it là câu tạo sợi, câu 
tạo giả p hiến và câu tạo g iố n g với cấu tạo d ò n g chảy 
của m agm a.

M ylonit biến d ư xuât h iện trong quá trình tái kết 
tinh các th ể bị cataclasit hóa và m ylon it hóa. Khi đó 
ch ú ng tạo thành các đá p hiến kết tinh, các đá xâm 
nhập có cấu tạo gneiss.

M ột đới xiết trượt không trải qua quá trình bào 
m ịn đư ợc cấu tạo từ các loạt như loạt dăm , loạt 
cataclasit, loạt m ylonit và siêu m ylonit. Trong thực tế, 
trên b ể m ặt địa hình có chỗ gặp dăm kiến tạo, chỗ 
khác gặp loạt cataclasit hoặc m ylonit và siêu m ylonit. 
Đ ó chính là kết quả của quá trình vận đ ộ n g nâng và 
bóc m ịn làm cho các đá của đới xiết trượt Ịộ ra.

Đ ới đứt gãy

Đ ới đ ứ t gãy là cấu tạo kéo dài h àng chục, thậm 
chí hàng trăm kilom et, ch ú n g đ ư ợ c hình thành trong 
đ iểu kiện ch u yển đ ộ n g kiến tạo thẳng đ ứ n g m ạnh 
m ẽ. Các đới đ ứ t gãy phản ánh m ột loạt phá h ủ y theo 
m ột h ư ớng, các phá h ủ y này phân nhánh rồi lại nôi 
liền lại với nhau.

Tùy thu ộc n h ừ n g hoàn cảnh đ ộ n g lực khác nhau, 
mà trong các đới đứt gãy phát triển các k iểu phá hủy 
nhất định: khi kéo căng thì tạo đứt gãy thuận, khi 
nén ép thì tạo đứt gãy nghịch, khi cắt trượt thì tạo 
đứt gãy trượt bằng, hoặc h ỗn h ợp giữa chúng, hoặc 
các đứt gãy thuận chéo.

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

ĐỊA CHẤT CẦU TẠO

287

phạm vi của ch ú ng phân b ố rộng rãi dăm kết kiến 
tạo và cataclasit. N h ừ n g khổi đá đư ợc giớ i hạn bằng 
các đới đứt gãy thư ờn g có đ ộ nứt nẻ lớn, bị cà nát và

bị v ò nhàu m ạnh mè. N ét đặc trưng là trong đới đứt 
gãy nhiều n ếp oằn xuâ't hiện bên trên m ặt trượt cịn 
chìm dưới m ặt đất. Trong các đới đ ứ t gãy thường 
gặp n hữ n g khối siêu m afic và granitoit, nhiểu m ạch 
đá xâm nhập và khoáng vật khác nhau.

H oạt đ ộ n g m agm a xâm nhập trong các đới đứt 
gãy xảy ra nhiểu lần, qua n h ừ n g k hoản g thời gian 
nhất định, đ iểu đ ó ch ứ n g tỏ sự phát triển lâu dài của 
n hừ n g đới này. Các đá trong đới thường bị tách chẻ 
và phiến hóa m ạnh m ẽ.

M inh họa ch o đới đứt gãy có th ể lây đ ớ i đ ứ t gãy 
San A ndreas.

Đ ớ i đ ứ t g ă y S a n A n d re a s

Đới đứt gãy San A ndreas [H.2] kéo dài từ bắc 
M exico, qua nước M ỹ đ ến C anada, dài khoảng 
S.OOOkm, b ể rộng thay đ ổi - hẹp ở hai đẩu bắc và 
nam, phần phình rộng cực đại ở lãnh th ổ nước Mỹ, 
khoảng l.OOOkm.

1 2 0° 110° 100°

H ình 2. Đới đứt gãy San Andreas.

Trên m ặt địa h ình , đ ớ i đ ứ t gãy San A nd reas 
b iểu h iện b ằn g m ột loạt d ã y n ú i và b ổn trũng chạy 
th eo h ư ớ n g tây bắc h oặc bắc - đ ô n g bắc. v ể cơ bản,

các b ổn và d ã y n ú i cấu tạo từ m ột loạt đ ớ i đ ứ t gãy 
thuận n g h iê n g . Các th u n g lù n g p hẩn lớn là các địa 
h ào và bán đ ịa hào. Các d ãy n ú i là n h ữ n g địa lũy.

Các d ãy n ú i đ ư ợ c k h ốn g c h ế bời các đ ứ t gãy thuận, 
trong đ ó có n h iều đ ứ t gãy thuận với m ặt trượt cắm 
dốc. Trong s ố các đ ứ t gãy, có m ột s ố đ ứ t gãy cắt 
xu y ên vỏ, còn phẩn lớn ở trong vỏ. Biên đ ộ dịch 
ch u y ển theo các đ ứ t gãy đạt từ 8 đ ến lOkm. N h ừ n g 
dịch ch u y ển lớn từ 15 đ ến 20km th ư ờ n g liên quan 
vớ i các đ ứ t gãy co n g v õ n g (listric), lôi k éo theo vài 
d ã y núi.

Theo tính tốn, tổng biên đ ộ dịch chuyên của đới 
đứt gãy San A ndreas cắt qua toàn bộ các bổn và dãy 
núi đạt từ 60km đến hơn 300km.

Đới vò nhàu

Các đới vò nhàu theo câu trúc gần giố n g với các 
đ ới đ ứ t gãy, tuy n hiên đặc trưng của ch ú ng là phát 
triến chủ yếu sự v ò nhàu. Đ ói v ị nhàu thường có 
chiểu dài lớn n h ư n g hình d áng khơng rõ ràng, phát 
triển các n ếp u ốn d ạng tuyến bị nén ép p hứ c tạp. Các 
đá tạo nên ch ú ng bị tách chẻ và tái kết tinh d o các 
quá trình biến chât đ ộn g lực và sự đưa vào hoặc di 
ch u yên của các d u n g dịch và khí. Trong các đới này 
xuất h iện các đá phiến kết tinh có thành phẩn khác 
nhau, đơi chỗ có g n eis phát triển trong n hữ n g đá 
tương đ ối trẻ (Paleozoi và M esozoi). K hông nên

n hầm lẫn n h ữ n g đá tương đối trẻ bị tái kết tinh này 
trong đới vò nhàu với n hữ n g th ể đá cô Tiền Cambri.

N ét đặc trưng của đá trong đới v ò nhàu là sự 
phiến hóa m ạnh m ẽ và sự bão hòa các khối xâm 
nhập nông, các m ạch và các k hoán g vật quặng, phi

quặng xâm tán rái rác trong chúng.

C á c đ ớ i p h á h ủ y ở V iệ t N a m

Các đới đứt gãy cũng chính là các đới phá hủy. 
T heo cấp độ, các đới đ ứ t gãy đư ợc chia 4 câ'p (câp I, 
cấp II, cấp III và các đứt gãy bậc cao). Kết quả nghiên 
cứu của các nhà địa chất đã xác định đ ư ợ c m ột s ố 
đới đứt gãy hoạt đ ộn g cấp I và câ'p II ở V iệt N am . 
Các đới này đ ư ợc th ể hiện rõ trên bình đ ồ cấu trúc 
kiến tạo, trên ảnh v ệ tinh, cũ n g n h ư thê h iện ở các 
đặc đ iểm địa hình, địa m ạo và các trường địa vật lý. 
Các đới đ ứ t gằy cấp III và bậc cao hơn là những 
m inh ch ứ n g v ề các đặc đ iểm hoạt đ ộn g của đứt gãy 
cấp I và câp II.

N h ìn chung, các đới phá h ủ y đ ều có b iểu hiện 
hoạt đ ộn g m ạnh trong hiện đại và là n h ữ n g nơi có 
n g u y cơ tai biến địa chất cao (đ ộ n g đất, trượt lở, lũ 
quét, lũ bùn đá, nứt sụt đâ't, v.v...). Các đới phá hủy 
phát triển theo tuyến xác định, đ ư ợc thê h iện rõ trên 
địa hình và ảnh v ệ tinh, có n h ữ n g nét khác biệt với 
xu n g quanh.

Các đới đứt gãy cấp I phát triển chủ yếu theo các 
p h ư ơ n g n h ư d ư ới đây.

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

288 BÁCH KHOA THƯ ĐỊA CHÁT

T heo phương ĐB - TN: đới đ ứ t gãy trung tâm 
Biển Đ ông.

Theo p hư ơn g á kinh tuyến và kinh tuyến: đới đ ứ t 
gãy Đ iện Biên - Lai Châu, đới đ ứ t gãy kinh tuyến 
110° .

Theo phư ơn g á v ĩ tuyến: Tam Kỳ - Phước Sơn.
Các đứt gãy cấp II với m ật đ ộ cao hơn và phát 
triêh theo 4 phương.

Theo phư ơn g TB - ĐN: đứt gãy Sông Đà, đứt gãy 
Sơn La, đứt gãy Cao Bằng - Tiên Yên, đứt gãy Iasir - 
S ôn g Ba.

T heo p hư ơn g ĐB - TN: đ ứ t gãy Thuận Hải M inh 
H ải, đứt gãy Tuy H òa - Củ Chi, đứt gãy N ha Trang - 
Tánh Linh, đứt gãy Vạn N in h - Tánh Linh.

Theo p hư ơn g á v ĩ tuyến: đ ứ t gãy Sông T hương - 
Jang Shin Shao Sin, đứt gãy Đ ô n g Triều - Ư ông Bí, 
đ ứ t gãy H ưng N h ư ợ n g - Tà Vi, N am Ô - N am Đ ôn g.

Theo p hư ơn g á kinh tuyến: đ ứ t gãy Than U yên ,

đ ứ t gãy Pô Cô - Khâm Đức.

Đới phá hủy Sông Hồng (đới đứt gãy Sông Hồng) [H.3]
Đ ới đứt gãy Sông H ổn g xuất phát từ phía Đ N 
Tây Tạng chạy vào V iệt nam d ọc theo sô n g H ổn g và 
k éo dài ra Biển Đ ông. Tính đ ến chạc ba N am Hải 
N am , đới đứt gãy đạt ch iểu dài 1700km. Đ ới đứt gãy 
S ông H ổn g là đứt gãy cấp I, là ranh giới giữa địa

khối H oa N am và S undaland. Đ ới đ ứ t gãy được thê 
hiện sắc nét trên địa hình và ảnh v ệ tinh.

D ọc theo đ ớ i đứt gãy S ông H ổn g đã xác nhận 
n hiều pha biến châ't, trong đ ó pha xảy ra trong 
K ainozoi là m ạnh nhất.

Các câu tạo đặc trưng g ồm khối n âng địa lũ y Con 
Voi và các địa hào hẹp. Phạm v i của đới rộng từ 10 - 
15km, giới hạn phía tây nam là đ ứ t gãy S ông H ổng, 
giới hạn phía đ ơ n g bắc là đ ứ t gãy S ông Chảy. Các 
th ể địa chất bị b iến chất, u ốn nếp, phân phiến, dập 
v ụ n và p h on g hóa m ạnh.

Trong giai đoạn tân kiến tạo, đới đứt gãy Sông 
H ổn g v ề cơ bản là m ột đới trượt bằng với góc cắm 
gần thẳng đứng. Trên địa phận Việt N am , đ ói đứt gãy 
cắm v ể đ ôn g bắc với góc d ốc 70 - 80° và có độ sâu 
xu yên vỏ. Trong pha m u ộn (Pliocen - Đ ệ Tứ), tốc độ 
dịch chu yển ngang đạt từ 1 đ ến 5 m m /năm và cánh 
đ ôn g bắc sụt lún với tốc đ ộ 2 m m /năm .

v ể

hoạt đ ộ n g đ ộ n g đất, d ọc

đới đứt

gãy Sông 
H ổ n g từ M idu đ ến biên giới Việt N am chưa xảy ra 
đ ộ n g đâ't nào lớn hơn 6,0 đ ộ Richter, các trận đ ộn g 
đâ't n hỏ cũ n g râ't ít. Các trận đ ộ n g đất lớn hơn 
(6,0 - 6,1) cũ n g chi có m ột vài lẩn ở tây bắc M idu và 
d u y nhât có m ột lẩn với M s > 7. Trên lành thổ Việt 
N am , d ọc đ ứ t gãy Sông H ổn g, đ ộ n g đất xảy ra chủ 
y ếu với M s = 5,1 -

5,3-Trung bình

II. c ắ u trúc hạ

III. Đứt gãy kiến tạo

\ b a.Hoạt động
v b . Hoạt động

Đứt gày trượt bằng
hướng dịch trượt

a un

'Í S S .- Đ Í
và

'• ' ' b động mạnh

quá trinh tách giãn a b Biẻu hiện hoạt động yếu

Sụt lún yếu trong

quá trình tách giân

b.Biểu hiện hoạt động yếu
Đới thuận tách Q - hiện tại
Chú giải

I. Cấu trúc nâng
Râtmạnh

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

ĐỊA CHẤT CẤU TẠO

289

Đới phá hủy Điện Biên - Lai Châu

Đới phá h ủ y Đ iện Biên - Lai Châu là đới đ ứ t gãy 
cấp I, cắm v ể phía tây với góc d ốc 75 - 80°, phân chia 
địa khối Tây Bắc và địa khối M ường Tè, phát triển 
theo h ư ớ n g kinh tuyến, ở đầu bắc (bên lãnh thố 
Trung Q uốc) bị đ ứ t gãy Sông H ồn g chặn lại và ở 
phía nam kéo dài san g Lào. Đ ới phá h ủ y thê h iện rõ 
trên ảnh v ệ tinh, b ể rộng 700 - l.OOOm, có nơi tới 
2.000m.

Đ ới đứt gãy Đ iện Biên - Lai Châu phát sinh vào 
P aleozoi sớm , hoạt đ ộ n g m ạnh trong M esozoi và 
K ainozoi. Trong K ainozoi, đới đứt gãy trải qua hai 
pha ch u yến đ ộ n g - pha sớm (từ Eocen đ ến M iocen 
m uộn), có đ ặc trưng là trượt bằng phải - nghịch v ói 
p h ư ơ n g nén ép ĐB - TN; pha m uộn (từ cu ối M iocen

đến nay), ch u yển đ ộ n g theo kiểu trượt bằng trái - 
thuận với p h ư ơ n g n én ép á kinh tuyến.

Đ ới phá h ủ y Đ iện Biên - Lai Châu có các đặc 
đ iếm như sau.

- D ọc đới đ ứ t gãy phát triển các bồn trũng kéo 
tách và các địa hào, chủ yếu đ ư ợ c lấp đầy bằng trầm 
tích Đ ệ Tứ (trũng Chăn N ưa, C hiềng Chăn, N à Pheo, 
N ậm Lay, Pa Tần). Riêng ờ p hần đ áy trũng Đ iện 
Biên có đá p h u n trào basalt tuổi N eo g e n - Đ ệ Tứ.

- D ọc đới đ ứ t gãy ghi nhận đ ư ợ c hoạt đ ộ n g phu n 
trào basalt oliv in N2- Q.

- Đ ịa hình cánh phía đ ơ n g cao hơn cánh phía tây

vài trăm mét. Theo tài liệu đo lặp lại chu kỳ 1963 -

1983, tốc đ ộ sụt lú n ở thị xã Lai Châu từ 10 đ ến 
15 m m /n ăm . Đ iểu này khác với tính chất ổn đ ịn h của 
đới phứ c n ếp lõm S ông Đà, đ ớ i Sông Mã nâng
2 m m /n ăm và đ ớ i Fansipan n âng 5 - 6 m m /năm . Đ ầu 
Đ ệ Tứ, tốc đ ộ dịch trượt trái của đới Đ iện Biên - Lai 
C hâu đạt lm m /n ă m và hiện n ay là 2,5 m m /năm .

- Có b iếu h iện h oạt đ ộ n g địa chấn, có n h iều đ ộn g 
đất với M s đ ạt 5,0 - 5,5. Đ ới đ ư ợ c xếp vào đ ớ i phát 
sin h đ ộ n g đất m ạnh ở Tây Bắc.

- D ọc đới đ ứ t gãy phát triến các đới n gh iền vụn, 
có n g u y cơ trượt lở và lũ quét cao.

Đới phá hủy Sông Mã

Đ ới đ ứ t gãy S ông Mã là đới đ ứ t gãy cấp I, đ ón g 
vai trị p hân chia địa khối Tây Bắc và địa khối 
Trường Sơn. Đ ây là đới đứt gãy k éo dài trên 400 km 
th eo h ư ớ n g TB - Đ N từ M ư ờ ng Ă n g qua h u yện lỵ 
S ô n g Mã, tây nam C hiền g K hương, qua Lào rồi kéo 
ra b iển ở khu vự c Tĩnh Gia - Thanh Hóa. Các thê địa 
chất, trong đ ó có các th ể siêu m afic kích thước nhỏ, 
bị xiết ép m ạnh tạo thành các đới p hiến d ốc đ ứ n g (60
- 80°) cắm v ề đ ô n g bắc. Đới đ ứ t gãy có chiểu rộng 
phá h ủ y k h oản g 5 - 7 km có ch ỗ tới 10 km. N ét đặc 
trư n g là bị d ập v ở m ạnh, đứt gãy p hụ so n g son g, câu 
tạo n gh ịch chờm , p hiến hóa và biến chât đ ộ n g lực.

H oạt đ ộ n g tân kiến tạo của đới phá hủy Sông Mã 
thê h iện bằng các xâm nhập granosyenit, 
granodiorit, phức hệ Bàn C hiên g có tuổi Eocen - 
O ligocen, phu n trào M iocen m uộn - Pliocen sớm và 
các trầm tích Đ ệ Tứ d ọc đới hoặc trong các trũng á 
kinh tuyến phân b ố d ạng cánh gà ờ đoạn Hải Vân 
(N h ư Thanh, Thanh H óa) - Hài Hà (Tĩnh Gia, Thanh 
H óa). H oạt đ ộ n g của đới đứt gãy Sông Mã trong pha 
sớm của giai đoạn tân kiến tạo khá m ạnh làm cho 
trầm tích Trias bị dập vờ. Trong pha m uộn, đới đứt 
g ã y Sông Mã chu yên đ ộ n g theo kiểu trượt bằng phải 
v ớ i biên đ ộ 5km đã tạo nên v ù n g tách giãn, tốc đ ộ

khoảng 0,8 m m /năm , k éo theo phun trào basalt 
M iocen m u ộn - Pliocen sớm và hình thành các trũng 
Đ ệ Tứ. Đ ới phá h ủy tại h u yện Sông Mã th ế hiện là 
m ột thu ng lũ ng không đ ối xứng, sư ờn đ ôn g bắc dốc 
hơn. Đ iểu đ ó chứng tỏ cánh đ ô n g bắc nâng m ạnh 
hơn cánh tây nam. Đ ới phá h ủy Sông Mã th ể hiện 
n ứt đất, đ ộ n g đất khá mạnh.

Đới phá hủy Sông Ba

Đới phá hủy Sông Ba là đới đứt gãy câp II, từ 
M iocen m uộn đ ến Pliocen đã chia cắt địa khối Kon 
Tum ra 2 khối - khối đ ông bắc và khối tây nam. Đới 
th ể h iện là m ột địa hào kéo dài 250km, rộng khoảng
10 - 20km, cắm v ề đ ông bắc với góc d ốc 70 - 80°, 
xu yên vỏ, kéo từ Tuy H òa qua C hư Sê - Pleiku - Kon 
Tum tới Đắk - Tô. Phương kiến trúc thay đổi từ á vĩ 
tuyến (đoạn Tuy Hòa) ch uyển sang TB - Đ N (Tây Sơn
- C hư Sê), rồi sang á kinh tuyến (đoạn Pleiku).

Q uá trinh phát triển địa hào biểu h iện sơm hơn (ở 
p hần đ ô n g nam ) vào N13 và m u ộn hơn (ở phẩn tây

bắc) vào N2. Đới đứt gãy ch u yển đ ộ n g theo cơ c h ế

trượt b ằng phải - thuận.

H iện nay đới b iểu h iện tách giãn đi kèm sụt lún 
v ớ i sự m ở rộng lịn g Sơng Ba, tích tụ trầm tích Đ ệ Tứ 
xảy ra m ạnh ở Tuy H òa, Phú Túc, Krong Pak và

đ oạn C heo Reo đ ến C hư Sê. Biểu h iện hoạt đ ộng 
n ư ớ c n ó n g - núi lửa bùn (ở Phú Túc) với đ ộ n g đâ't 
M s = 5,3 ch ứ n g tỏ hoạt đ ộ n g k iên tạo h iện đại rất 
m ạnh đ ang d iễn ra ở đới phá h ủy S ông Ba.

Tài liệu tham khảo

Engelder Terry, Goldstein Arthur, Helper Mark, Mosher 
Sharon and VVoodvvard Nicholas, 1988. Basic m ethods of 
Structural Geology. By Pritĩtice - Hall, Inc. 446 pgs. Toronto. 
Moores Eldridg M., 1995. Tectonics. w . H. Freeman and

Compatiy. 415 pgs. Nevv York.

Trần Văn Trị, Vũ Khúc (Đồng chủ biên ), 2009. Địa chât và Tài 
nguyên Việt Nam. N X B Khoa học Tự nhiên và Công nghệ. 589 
tr. Hà Nội.

M nxaỉL ioB A. E., 1973. CrpyK TypH aí! recM orní! M

recMornMecKoe KapTMpoBaHMe. M ị ờ a m e A b c m e o H e ờ p a . 432 CTp.

MocKBa.

XaMH B.E.,1973. O õm aa reoTCKTOHMKa. VliồameAXìCmeo Hedpa.

</div>