DOANH NGHIỆP VIỆT NAM TRONG HỘI NHẬP


Vũ Quốc Tuấn


Gia nhập WTO, kinh tế Việt Nam hội nhập sâu hơn, toàn diện hơn vào nền
kinh tế thế giới. Vấn đề đặt ra là phải hiểu mình, hiểu người, biết chỗ mạnh,
chỗ yếu của mình cũng như chỗ mạnh, chỗ yếu của người, để hội nhập thành
công, tranh thủ được các cơ hội mớ
i phục vụ sự phát triển bền vững của đất
nước. Bài viết này xin đề cập những vấn đề của doanh nghiệp – lục lượng chủ
công trong hội nhập.

Doanh nghiệp – lực lượng chủ công


Doanh nghiệp là gì ? Theo định nghĩa tại Luật Doanh nghiệp 2005, “doanh
nghiệp” là tổ chức kinh tế có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao dịch ổn định,
được đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật nhằm mục đích thực
hiện các hoạt động kinh doanh”. Hiện nay, khái niệm “doanh nghiệp” thường
được dùng để chỉ các loại hình: công ty trách nhiệm hữu hạn, doanh nghiệp tư
nhân, công ty cổ phần, công ty hợp danh thuộc các thành phần kinh tế. Số

lượng doanh nghiệp tính đến cuối năm 2006 là khoảng 260.000 đơn vị.

Tuy vậy, nếu nói doanh nghiệp theo nghĩa rộng, thì ngoài các doanh nghiệp
đăng ký hoạt động theo Luật Doanh nghiệp nói trên, cần phải kể hơn 3 triệu
hộ kinh doanh phi nông nghiệp (theo thống kê đến hết năm 2005) như những
doanh nghiệp siêu nhỏ, cùng với 15.000 hợp tác xã và gần 12 vạn trang trại
hoạt động như loại hình doanh nghiệp. Đáng chú ý là trong các hộ kinh

doanh, có những h
ộ có quy mô doanh số và lao động khá lớn song vẫn chưa
đăng ký hoạt động như một doanh nghiệp, mặc dù theo quy định tại Khoản 4
Điều 170 Luật Doanh nghiệp thì “Hộ kinh doanh sử dụng thường xuyên từ 10
lao động trở lên phải đăng ký thành lập doanh nghiệp hoạt động theo quy định
của Luật này”.

Đối với mọi nền kinh tế, doanh nghiệp luôn được coi là lực lượng chủ công;
do vậy, việc xây dự
ng và phát triển doanh nghiệp phải được coi là nhiệm vụ
hàng đầu. Đối với nước ta đang trong quá trình đổi mới và phát triển, gia nhập
WTO, nhiệm vụ này lại càng có ý nghĩa cấp bách, quyết định thành công
trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Thực tiễn cho thấy
số lượng doanh nghiệp kinh doanh có hiệu quả thường tỷ lệ thuận với tốc độ
tăng trưởng kinh tế, trong phạm vi cả
nước cũng như trong từng địa phương;
nơi nào có nhiều doanh nghiệp kinh doanh có hiệu quả, kinh tế nơi đó chắc
chắn phát triển, đời sông nhân dân được cải thiện rõ rệt. Chúng ta đã đề ra

2
Chiến lược quốc gia về phát triển doanh nghiệp, nhằm đến năm 2010 cả nước
có 50 vạn doanh nghiệp kinh doanh có hiệu quả, có nhiều doanh nghiệp có
tầm cỡ thế giới, đồng thời cũng đã có Kế hoạch phát triển doanh nghiệp nhỏ
và vừa 5 năm 2006-2010 cũng là nhắm theo hướng đó.

Dưới đây, xin điểm qua thực lực của các doanh nghiệp nước ta hiện nay.

Doanh nghiệp nhà nước: hiện nắm giữ 75% tài sản cố định quốc gia, 20% vốn
đầu tư xã hội, gần 50% vốn đầu tư của Nhà nước, 60% tín dụng ngân hàng
trong nước, hơn 70% vốn vay nước ngoài, được hưởng nhều ưu đãi, nhưng

kinh doanh kém hiệu quả, chỉ đóng góp gần 50% thu ngân sách, trong đó thuế
thu nhập chỉ có 9%.. Đây là khu vực cơ chế quản lý kém hiệu quả nhất, có
nhiều tiêu cực, lãng phí. Việc s
ắp xếp lại nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động
của doanh nghiệp nhà nước tiến hành quá chậm, đến hết năm 2006 mới cổ
phần hóa được khoảng 3.000 doanh nghiệp và bộ phận doanh nghiệp với số
vốn chỉ chiếm khoảng 12% tổng số vốn trong doanh nghiệp nhà nước (nếu trừ
đi số vốn nhà nước còn giữ lại gần 50% thì thực chất tỷ lệ trên ch
ỉ khoảng
9%).

Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài
: hiện có hơn 5.300 dự án có hiệu lực
đang hoạt động, chiếm 15,7% tổng vốn đầu tư xã hội, 44% giá trị sản xuất
công nghiệp, tạo ra 54,6% kim ngạch xuất khẩu, thu hút gần 70 vạn lao động.
Do có vốn lớn, công nghệ tương đối hiện đại, kỹ năng quản lý tiên tiến, doanh
nghiệp FDI hoạt động có hiệu quả rõ rệt, mang lại nhiều kinh nghiệm tốt cho
kinh doanh của các doanh nghiệp.

Doanh nghiệp dân doanh
: bao gồm các loại hình doanh nghiệp tư nhân và hỗn
hợp. Những năm gần đây, doanh nghiệp dân doanh thường có tốc độ tăng
trưởng nhanh nhất trong các loại hình doanh nghiệp. Năm 2005, khu vực kinh
tế dân doanh đã chiếm 32,1% tổng vốn đầu tư xã hội, doanh nghiệp công
nghiệp dân doanh đã chiếm gần 30% giá trị sản xuất công nghiệp cả nước.
Đây thực sự là khu vực kinh tế dân sự rộng lớn, do dân t
ự chủ kinh doanh
đang trên đà phát triển mạnh mẽ, năng động, trở thành lực lượng chủ lực của
công cuộc phát triển kinh tế nước ta.


Nhìn chung, bước vào thị trường toàn cầu, doanh nghiệp nước ta có những
chỗ mạnh, yếu như sau.

Chỗ mạnh nhất là doanh nghiệp, doanh nhân nước ta giàu ý chí vươn lên, có
lòng tự hào dân tộc cao, luôn khát khao cùng dân tộc phấn đấu chấn hưng
kinh tế, đưa đất nướ
c sớm thoát khỏi cảnh nghèo nàn, lạc hậu. Đặc biệt là
chúng ta có một đội ngũ doanh nhân trẻ, có tri thức, được đào tạo bài bản, tiếp
thu nhanh các kiến thức, kỹ năng kinh doanh tiên tiến, năng động, sáng tạo;

3
những doanh nghiệp do đội ngũ doanh nhân này làm chủ đang có nhiều triển
vọng, Một số doanh nghiệp Việt Nam đã có thể canh tranh ngang ngửa với
doanh nhân thế giới. Sự ổn định chính trị và môi trường pháp lý đang được
cải thiện, thể chế kinh tế thị trường đang được hoàn thiện là điều kiện quyết
định phát huy chỗ mạnh của doanh nghiệp nước ta.

Chỗ
yếu của doanh nghiệp nước ta hiện nay là quy mô nhỏ (90% thuộc loại
nhỏ và vừa), trình độ công nghệ thấp, vốn liếng ít, kinh nghiệm thương trường
chưa nhiều, kỹ năng quản trị kinh doanh còn yếu, còn thiếu hiểu biết về luật
pháp quốc tế. Một số không ít doanh nghiệp vẫn còn tâm lý ỷ lại, mong đợi
sự ưu ái của Nhà nước (nhất là doanh nghiệp nhà nước). Một số thi
ếu tinh
thần tiến thủ, không dám chấp nhận rủi ro, thiếu tinh thần kinh doanh lớn.
Tính minh bạch trong kinh doanh còn kém. Tinh thần liên kết, liên doanh, hợp
tác trong kinh doanh còn yếu, chưa quen với các quan hệ hợp đồng, chưa
quen sử dụng các dịch vụ tư vấn cho kinh doanh.

Thời cơ và thách thức mới



Gia nhập WTO, bước vào sân chơi toàn cầu, doanh nghiệp nước ta đứng trước
những thời cơ mới rất quan trọng, nhưng cũng không ít thách thức mới không
thể xem thường. Đối với doanh nghiệp nước ta hiện nay, hội nhập kinh tế
quốc tế mang lại những thời cơ và thách thức gì?

Về thời cơ, có thể nêu lên năm điểm sau đây.
1. Thị trường được mở
rộng: không những kinh tế nước nhà phát triển, sức
mau của nhân dân tăng lên, mà từ nay doanh nghiệp nước ta có cơ hội tiếp
cận thị trường rộng lớn hơn với 150 thành viên WTO chiếm 85% thương mại
hàng hóa và 90% thương mại dịch vụ toàn cầu. Trên thị trường rộng lớn ấy,
những rào cản về hạn ngạch, giấy phép, thuế quan, v.v... sẽ dần dân bị gỡ bỏ,
hàng hóa nước ta có đ
iều kiện đi ra nước ngoài, thâm nhập thị trường toàn
cầu, bình đẳng với hàng hóa các nước khác.

2. Doanh nghiệp có thêm nhiều cơ hội tiếp cận một cách bình đẳng công
nghệ, vốn tín dụng và nhân lực từ bên ngoài. Đó chính là những yếu kém của
doanhh nghiệp nước ta mà trước đây chúng ta chưa tự giải quyết được. Đặc
biệt quan trọng là công nghệ hiện đại sẽ được tiếp thu bới doanh nghi
ệp nước
ta và doanh nghiệp nước ngoài hoạt động trên đất nước ta.

3. Môi trường kinh doanh sẽ được cải thiện. Hội nhập sẽ thúc đẩy các cơ quan
nhà nước tích cực đổi mới thể chế, chính sách, sắp xếp lại tổ chức quản lý và
làm trong sạch đội ngũ công chức, cải cách thủ tục hành chính, chống quan
liêu tham nhũng, v.v... thuận lợi hơn cho yêu cầu nâng cao hiệu quả, sức cạnh


4
tranh của doanh nghiệp hiện có và phát triển thêm nhiều doanh nghiệp tư
nhân mới.

4. Tổ chức lại sản xuất, sắp xếp lại doanh nghiệp phù hợp với yêu cầu nâng
cao sức cạnh tranh của sản phẩm hàng hóa và dịch vụ của doanh nghiệp. Đây
là thời cơ để doanh nghiệp tiếp thu kinh nghiệm nước ngoài mà tái cấu trúc
doanh nghiệp một cách thật khẩn trương, kể cả bố trí b
ộ máy, sắp xếp lại nhân
sự, triển khai các quan hệ liên kết, liên doanh ...

5. Các cuộc tranh chấp thương mại sẽ được giải quyết công bằng hơn. Trước
đây, doanh nghiệp ta bị kiện, đó là trên sân của nước sở tại, theo luật của nước
họ, thường không công bằng; ngày nay, là thành viên WTO, doanh nghiệp
nước ta sẽ được bảo vệ trước những tranh chấp thương mại theo các điều lệ
của WTO; được đối xử công bằng hơn.

Về thách thức, cũng có thể nêu lên năm điểm sau đây.

1. Yêu cầu của thị trường khắt khe hơn. Trên thị trường toàn cầu, người tiêu
dùng có thêm nhiều thuận lợi để lụa chọn hàng hóa mà họ cần; không những
thế, người tiêu dùng ngày nay không chỉ quan tâm hình dáng, mẫu mã và giá
cả sản phẩm hàng hóa như trước đây, mà họ đang có những
đòi hỏi mới cao
hơn về chất lượng, về an toàn sức khỏe cho công nhân viên, vệ sinh thực
phẩm cho người tiêu dùng, bảo vệ môi trường, v.v...

2. Cuộc cạnh tranh sẽ gay gắt, khốc liệt hơn. Đó là cuộc cạnh tranh toàn cầu,
doanh nghiệp nước ta ra nước ngoài sẽ gặp nhiều đối thủ mới, đồng thời các
doanh nghiệp trong WTO sẽ tìm mọi cách để thâm nhập ngày càng sâu vào

thị trường nước ta. Có th
ể thấy trước nhiều lính vực sẽ bị cạnh tranh gay gắt,
nhất là tài chính, ngân hàng, viễn thông, v.v... Cuộc cạnh tranh sẽ diễn ra gay
gắt giữa doanh nghiệp trong nước với doanh nghiệp nuớc ngoài được đầu tư,
kinh doanh bình đẳng như các doanh nghiệp trong nước.

3. Thị trường lao động sẽ rất sôi động. Có thể diễn ra tình trang dịch chuyển
lao động giữa các nước thành viên WTO, trước hết là những nước trong khu
vực, gây ra tình tr
ạng thiếu nhân lực. Nhân lực cấp cao sẽ tìm đến nơi có điều
kiện phù hợp nhất đối với họ, cuộc cạnh tranh về nhân lực cấp cao sẽ gay gắt.
Vì vậy, doanh nghiệp rât khó tìm được và giữ được nhân lực lao động kỹ
thuật và nhân lực cấp cao cho doanh nghiệp mình.

4. Nhiều ưu đãi hiện hành trái với các cam kết trong WTO để bảo hộ doanh
nghiệp trong nước, nhất là đố
i với doanh nghiệp nhà nước sẽ bị bãi bỏ. Doanh
nghiệp nhỏ và vừa sẽ gặp nhiều khó khăn. Các doanh nghiệp được bình đẳng
cạnh tranh trong kinh doanh, không kể đó là doanh nghiệp nhà nước, doanh

5
nghiệp tư nhân hay doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài; điều này sẽ khó
khăn cho doanh nghiệp nước ta, nhất là khi đang còn nhiều yếu kém.

5. Doanh nghiệp nước ta chưa đủ thành thạo trong luật chơi chung. Gia nhập
WTO, doanh nghiệp nước ta phải tiếp cận hệ thống luật lệ WTO và luật lệ của
từng đối tác; khi thương mại và đầu tư tăng nhanh, các cuộc kiện tụ
ng về
tranh chấp thương mại có yếu tố nước ngoài, sở hữu trí tuệ, v.v... sẽ nhiều hơn
trước. Thế nhưng, hệ thống thể chế, chính sách của ta chưa hoàn chỉnh; kinh

nghiệm của hệ thống tư pháp nước ta trong việc giải quyết các tranh chấp
kinh tế có yếu tố nước ngoài còn nhiều lúng túng; doanh nhân nước ta cũng
chưa rành luật lệ thế giới về xuất nhậ
p khẩu, thanh toán quốc tế, bảo hiểm
quốc tế, v.v...

Đó là những thời cơ và thách thức chủ yếu mà doanh nghiệp nước ta gặp phải
khi hội nhập, trong đó, thời cơ là chủ yếu. Song, mọi xu thế vừa là thời cơ vừa
là thách thức; không có xu thế nào chỉ đơn thuần là thời cơ hoặc thách thức;
thời cơ và thách thức luôn đan xen nhau và có thể chuyển hóa thành nhau,
thời c
ơ thành thách thức và ngược lại, thách thức thành thời cơ; thách thức đối
với ngành này, doanh nghiệp này có thể là thời cơ của ngành khác, doanh
nghiệp khác. Điều quan trọng là mỗi doanh nghiệp thấy đúng và xử lý tốt tính
chất và mức độ thời cơ và thách thức của từng xu thế. Thách thức được khắc
phục tốt và kịp thời thì tạo ra thời cơ mới; còn thời cơ nếu không đượ
c tận
dụng tốt và kịp thời thì có thể tạo ra thách thức mới. Mối quan hệ tương tác
giữa thời cơ và thách thức chính là một thách thức lớn tạo ra thời cơ lớn mà
mỗi doanh nghiệp phải năm lấy để tận dụng, vươn lên.

Có thể ví dụ. Doanh nghiệp chúng ta còn yếu kém về nhiều mặt, nếu như
không có cạnh tranh, doanh nghiệp vẫn có thể “bình chân như vại”; mộ
t số
vẫn có thể dựa vào sự bao cấp, ưu ái của Nhà nước. Thế nhưng, bước vào hội
nhập, phải cạnh tranh bình đẳng, không còn ưu ái, bao cấp, doanh nghiệp
buộc phải đứng trước tình thế “tồn tại hay không tồn tại”; nếu doanh nghiệp
biết liên kết, liên doanh, nhân dịp này mà tiếp thu công nghệ mới, thu hút
thêm vốn, đổi mới quản lý ... thì thách thức của cạnh tranh lại chuyển thành
thời c

ơ để doanh nghiệp “lột xác”, chuyển mình sang một con đường phát
triển mới. Đương nhiên, trong cuộc cạnh tranh mới, gay gắt và cam go này, có
thể có những doanh nghiệp không trụ được, chịu phá sản, nhưng đó là sự sàng
lọc cần thiết, là “sự tàn phá sáng tạo”, những doanh nghiêp trụ lại được trong
cuộc sàng lọc khe khắt này sẽ thực sự có sức sống, phát triển bền vững hơn.

Để doanh nghiệp hội nh
ập thành công

Trước tình hình mới, yêu cầu đối với doanh nghiệp nước ta là phải thành công
trong hội nhập, phải nhanh chóng nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của