Phn 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 160

2.5. Nuôi ao cá chép/cá tr+m c,
2.5.1 Tình hình nuôi cá nc ngt và mô t h thng

T0ng quan

Nuôi thu sn nc ngt có lch s' phát trin lâu dài ti Vit Nam. Ngh này ã phát trin t ánh
b"t cá t nhiên và sau ó dn chuyn sang sn lng nuôi ngày càng ph! bin. Vào nhng ngày
u, nuôi cá ch yu phát trin ti vùng ng b%ng và dc các nhánh sông, vi cá chép là ch yu
cung cp thc phm cho tiêu dùng trong nc. Vi vic du nh&p các loài nuôi mi ch8ng hn nh
cá rô-phi, cá trôi và cá tr"m c+, nuôi thu sn nc ngt ang phát trin mnh và tr thành ngun
thu nh&p áng k óng góp cho nn kinh t quc dân c$ng nh ngun m áng k cho ngi dân
Vit Nam (MOFI, 1996).

Hin nay, nhiu loài cá nc ngt c nuôi ti Vit Nam. Loài nuôi ph! bin là cá mè, Cá tr"m c+,
Cá chép, cá trôi (Rohu và Mrigal). Cá chép (Cyprinus capio L.) là loài nuôi chính truyn thng. T
nhng nm 1970, cá chép Hunggari và In-ô-nê-xi-a c a vào Vit Nam. Nhân ging vi ba
dòng cá chép bn a và cá chép Hunggari và In-ô-nê-xi-a hin nay tr thành loài cá có giá tr
trong nuôi thu sn nc ngt (Tun, P.A và B.T. Tuyt, 2002).

Tng t nh cá chép và cá mè, cá tr"m c+ (Ctenopharyngodon idellus) c$ng chính thc c a
vào Vit Nam vào nm 1958. )ây là mt loài n thc v&t phù hp vi iu kin ca ngi nông
dân nên ã c th  nuôi mt cách nhanh chóng và ph! bin ti Vit Nam. Cá mè
(Hypophthalmichthys molitrix) c$ng là loài ph! bin ti min B"c Vit Nam. Vin nghiên cu ã
chính thc a loài này vào Vit Nam ln u tiên vào nm 1964 là Vin Nuôi trng thu sn 1
(Tun, P.A và B.T. Tuyt, 2002). Ngoài ra, cá trôi 4n bao gm rohu (Labeo rohita) và mrigal
(Cirrhina mrigala) c Hi ng Sông C'u Long a vào Vit Nam vào u nhng nm 1980
(Hà, 1999).

Bên cnh nhng loài này, cá nc ngt ch8ng hn nh Tra và Basa là nhng loài ph! bin nuôi ti
ng b%ng sông C'u Long và tr thành sn phm cá nc ngt ch yu cho xut khu. Cá rô-phi
c$ng c coi là loài nuôi có trin vng vi quy mô nuôi và xut khu ln. Bên cnh ó, nhiu loài
bn a khác c$ng c nuôi. )c bit, nh s phát trin ca công ngh ging và nuôi, hu ht các
loài nuôi hin nay u
c sinh sn nhân to  cung cp cá ging cho ngi nuôi. Tuy nhiên, nuôi thu sn nc ngt
ch yu cho tiêu th( trong nc và ây c coi là mt la chn tt  góc  an toàn thc phm và
gim ói nghèo. Tuy nhiên, hu ht cá chép nc ngt c nuôi  cung cp cho th trng có yêu
cu thp ti a phng và trong nc.

Nm 2004, t!ng din tích nuôi thu sn nc ngt ca Vit Nam là 335.760 hecta, cao hn 2,7% so
vi nm 2003 (MOFI, 2005c). T!ng sn lng nuôi nc ngt là khong 639.700 tn, trong ó có
300.000 tn cá tra/basa và 20.000 tn cá rô-phi. Sn lng nuôi cá nc ngt ca c nc c
trình bày trong bng di:










Phn 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 161


Bng 65. Sn lng và din tích nuôi cá nc ngt t 2000-2005 (MOFI, 2002; 2004a và 2005c)

N'm Sn lng Din tích

2000 388.110 310.000
2001 429.100 408.700
2002 450.000 425.000
2003 589.091 327.092
2004 639.700 335.760
2005 k hoch 850.000 370.000


Din tích chuyn !i t t có nng sut thp sang nuôi trng thu sn là khong 55.300ha vào
nm 2004 cao hn nm 2003 là 7,8 % (MOFI, 2005c). Có 500 tri ging cá nc ngt sn xut
c15 t cá bt vào nm 2004, trong ó 3 t là cá tra/basa. Bên cnh ó, sn xut ging nhng
loài nc ngt khác ch8ng hn nh tôm càng xanh nc ngt và cá rô-phi c$ng ang m rng
nhanh chóng. Nm 2002 ch# có 35 triu con ging cá rô-phi n tính c sn xut nhng n nm
2004 con s này là 180 triu cá ging.

Các quy hoch phát tri(n

Các hot ng nuôi trng thu sn hin nay óng mt vai trò quan trng trong phát trin kinh t ti
Vit Nam. Nó to vic làm, thu nh&p cho nông dân nuôi cá và góp phn vào xoá ói gim nghèo.
Vì v&y, Chính ph Vit Nam chú trng nhiu hn vào khuyn khích phát trin nuôi trng thu sn.
Mt s các chính sách và chng trình ã c ban hành nh%m to iu kin môi trng thu&n li
cho nuôi trng thu sn. Di ây là mt s các chng trình và chính sách:

• Quyt nh s 224/199/QD-TTg ca Th tng Chính ph ngày 8/12/1999 phê duyt
chng trình phát trin nuôi trng thu sn
• Quyt nh s 103/2000/QD-TTg ngày 25/08/2000 v các chính sách tài chính và tín d(ng
khuyn khích phát trin ging cho nuôi trng thy sn
• Quyt nh 03/2000/NQ-CP ngày 2/2/2000 ca Chính ph v các chính sách, bao gm các
chính sách v tài chính và tín d(ng cho kinh t trang tri
• Ngh nh s 15/CP ngày 19/3/1996 khuyn khích vic qun lý, sn xut và mua bán thc

n gia súc ti Vit Nam. Ngoài ra, Ngh nh s 2/1998/TT-BTS ca B Tài Chính ngày
14/3/1998 hng dn thc hin Ngh nh s 15/CP.
• Quyt nh s 112/2004/QD/TTg ca Chính ph phê chng trình phát trin sn xut
ging n nm 2010

Bên cnh các chính sách ca chính ph nói trên, các t#nh ã ban hành các chính sách chi tit nh%m
khuyn khích s phát trin ca các hot ng nuôi trng thu sn và các hot ng dch v(. MOFI
(2004b) cho bit các t#nh và thành ph ã ban hành t!ng cng 265 vn bn vào nm 2004 bao gm
các ngh nh, hng dn phát trin nuôi trng thu sn. Các ngh nh và hng dn này  c&p
n vic s' d(ng t, u t, các chính sách h tr v tài chính và ri ro.



Phn 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 162


V/ trí nuôi và các quy hoch phát tri(n

Vùng nuôi cá nc ngt ch yu là )ng b%ng sông C'u Long. Vi din tích nuôi chim ti 37%
t!ng din tích nuôi cá nc ngt, sn lng ca vùng này chim ti 62,9% t!ng sn lng cá ca
c nc. Sn lng cá cao nht là t#nh An Giang vi 151.391 tn nm 2004. Cn Th và )ng
Tháp ng th hai và th ba vi sn lng ln lt là 80.000 tn và 72.500 tn. Cá tra/basa là loài
nuôi chim u th ti nhng khu vc này. Nng sut ca 2 loài nuôi này có th t 300.000
tn/hecta/chu k0 nuôi.

Bên cnh ng b%ng sông C'u Long, )ng b%ng sông Hng c$ng là ni nuôi nc ngt ln vi
t!ng sn lng cá là 141.076 tn. Sn lng cá theo vùng c trình bày trong bng di:

Bng 66
Sn lng cá theo vùng vào nm 2004 (MOFI

2005c
)

Mi!n/T2nh n v/ 2004 Cao hn
2003
Các t2nh nuôi
ch yu
MI:N B>C (vùng núi) Tn
37.557 18,1
Phú Th
)ng b%ng sông Hng Tn
141.076 13,5

B>C TRUNG B? Tn
34.634 26,6

NAM TRUNG B? Tn
9.500 28,5

Tây Nguyên Tn
8.991 32,2
)"c L"c
)ông Nam b Tn
41.789 17,2

)ng b%ng sông C'u Long tn
464.148 -
An Giang

Thit k h th ng nuôi và hot ng sn xu3t


Có nhiu h thng nuôi cá nc ngt ang tn ti  min B"c Vit Nam. Trong ó 6 hình thc nuôi
thu sn nc ngt ph! bin bao gm nuôi ao h gia ình, h thng nuôi cá lúa, VAC, các khu vc
nuôi chuyên môn hóa, nuôi cá h cha và nuôi trong ao nc thi nuôi trng thu sn. Tuy nhiên,
các h thng nuôi trên không có s khác bit rõ rt trong mt s trng hp nh  nhng ni có
thy cm nuôi cùng vi cá, chung nuôi gia súc và nuôi cá và VAC.

Thit k h th ng nuôi

H thng nuôi cá lúa

Cá-lúa c xem là hình thc nuôi ch yu ti vùng ng b%ng các t#nh ven bin. Phn ln thi
gian trong nm, rung lúa ng&p trong nc và c chuyn thành hình thc canh tác cá-lúa hoc ao
cá. Din tích nuôi là tng i ln; din tích ti thiu là khong 1000m
2
.

Mô hình cá - lúa bao gm ba mô hình là nuôi kt hp (cá và lúa), nuôi luân canh (mt v( cá và mt
v( lúa) và v( th ba (hai v( lúa và mt v( cá). Hình thc sau cùng c áp d(ng ti t#nh Ngh An.
sau khi thu hoch v( lúa hè-thu,  sâu ca nc trong rung lúa tr$ng c dâng cao do ngun
nc ma hoc h thng thy li cung cp và sau ó cá c th vào. Thi gian nuôi thng kéo
dài trong 4 tháng, t tháng 9 nm nay n tháng 1 nm tip theo. Trong thi gian ó, cá không
c b! sung thc n, ngoi tr mt s nông dân th cá tr"m c+.

Loài nuôi ch yu trong mô hình này là Cá chép (Cyprinus carpio) chim ti 50-60 %; nhng loài
khác là Cá tr"m c+, cá trôi (Rohu, Mrigal) và cá rô-phi. Trong v( th ba, t l cá tr"m c+ và cá chép
là gn tng ng, khong 40%. Trong hình thc nuôi tôm-lúa, tôm càng xanh là loài nuôi chính.
Tôm càng xanh không cn phi cho n trong sut thi gian nuôi.

Phn 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 163



M&t  th cá trong rung lúa là khá thp, khong 120 con/500m
2
trong nuôi kt hp, 150-180
con/500m
2
trong nuôi luân canh và 40-60 con/500m
2
trong v( th ba. Kích c. cá th thay !i tu0
theo tng mô hình nhng thng là c. tng i ln  có th thu hoch c cá sau mt thi gian
nuôi ng"n. Ti Ngh An, kích c. cá th là khong 50-100 gam/con trong nuôi luân canh và kt hp
và 125-200 gam/con trong v( th ba. ) có c cá vi kích c. phù hp, nông dân ng cá ging
trong các ao t nh+ trc khi th chúng vào rung lúa.

Nuôi ao  quy mô h gia ình
Kích thc ao ca h gia ình là tng i nh+, thng trong khong t 200 n 500 m
2
. ) sâu
trung bình ca nc him khi vt quá 1 mét, th&m chí ti mt s khu vc ven bin và cao nguyên,
áy ao cá có th c phi khô trong mùa hè.

M&t  th cá là tng i thp, trung bình khong t 0,5 n 1,5 con/m2. Nông dân thng th
nhiu loài khác nhau vào các ao trong ó loài truyn thng nh cá chép, cá tr"m c+ và cá mè, cá
trôi (Rohu, Mrigal) là rt ph! bin. M&t  th cá không c xác nh mt cách chính xác vì nông
dân da vào kinh nghim cá nhân. Thi gian th ging là u nm và thng b"t u t tháng 4
(dng lch) nhng thu hoch thng din ra quanh nm. Tt c các loài không c th cùng mt
lúc. Vic th cá ph( thuc vào mùa cho cá 1; ngun cá ging, dch v( và nhu cu ca nông dân.
Cá chép thng c th vào ao trc, sau ó n cá tr"m c+ và cá rô-phi. Nng sut cá trung bình
ca nuôi ao cá là khong 1,5 tn/hecta và thay !i theo tng vùng.

H thng VAC
Nuôi cá kt hp c gi là VAC (V-Vn, A-ao và C-Chung) rt ph! bin ti min B"c và min
Trung. Các ao trong h thng VAC thng c t ngay ti h nuôi hoc c xây dng trong
các tri nuôi mi. Chung ln thng c xây ti b ao và mt phn nc tiu, phân ln hoc
cht thi khác có th c thi trc tip vào ao cá. M i chung có ít nht 5-6 con ln vì v&y lng
cht thi ! vào ao rt di dào. Ln thng c cho n rau và thc n công nghip ca mt s
công ty sn xut thc n. Vt thng c nuôi trong ao hoc trong mt phn ao ngn cách bi lp
rào vt. H qu là, tt c phân vt và các cht thi khác ch8ng hn nh thc n tha c x toàn b
vào ao.

Hình 38 Chung ln trên b ao

Hinh 39 Chung ln trên b ao nhìn t phía sau.. Phân
không qua x' lý c thi trc tip vào ao.



Phn 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 164

Nc thi nuôi trng thu sn

Hình thc nuôi này ph! bin  vùng ven ô ca nhng thành ph ln ch8ng hn nh Nam )nh và
Hà Ni. Các ao cá thng nh&n nc thi x t nông nghip, công nghip và sinh hot ca con
ngi trong thành ph. Nc thi cha mt lng ln các cht hu c nh Ni-t và pht-pho phù
hp cho s tng trng ca các loài thy sn. Vì v&y, loài nuôi thng là loài n tp và nhu cu oxy
thp ch8ng hn nh Cá chép (Cyprinus carpio), cá rô-phi (Oreochromis niloticus), cá trôi (Mrigal
(Cirrhinus mrigala) và Rohu (Labeo rohita)), cá mè (Hypophthalmichthys molitrix) và cá chép
(Aristichthys nobilis). Nng sut ca mô hình nuôi cá ti Thanh Trì-Hà Ni c trình bày trong
Bng di ây:


Hình 40 Nc thi ca các ao nuôi trng thu sn  Nam )nh (6nh: Mai Vn Tài, 2004)




Bng 67 Nng sut ca các hình thc nuôi cá  huyn Thanh Trì-thành ph Hà Ni trong thi k0 2000-2002
(Trung tâm khuyn nông Hà Ni, 2003)

H th ng nuôi N'm 2000 N'm 2001 N'm 2002
Ao h gia ình 4,0 4,5 5,0
H/m 3,0 3,5 4,0
Lúa-cá 1,6 1,7 1,8
Nc thi h cha/m 4,0 5,5 7,5
Trung bình 3,3 3,6 4,2

Nuôi thâm canh

V mt nuôi c canh trong nuôi cá nc ngt, cá rô-phi n tính là loài nuôi chính  hu ht các
vùng  min B"c Vit Nam. Hu ht các mô hình nuôi thâm canh cá rô-phi, m&t  th khong t
3-5 con/m
2.
Cá c cho n b%ng thc n công nghip, thc n t ch ch8ng hn nh thc n khô
và t. Thi gian nuôi là khong t 3-5 tháng và nng sut khong t 8-15 tn/hecta, ph( thuc vào
u t ca nông dân và m&t  th.




Phn 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 165


Hot ng sn xu3t

S5 dng t

Do nuôi thu sn nc ngt ti min B"c và min Trung có mc thâm canh thp, vì v&y hu ht tri
nuôi cá không có ao x' lý nc vào và ra. Din tích nuôi chim trên 98% t!ng din tích tri. Vic
s' d(ng t ca tri nuôi c trình bày trong bng di ây:

Bng 68 S' d(ng t ph! bin cho nuôi thu sn nc ngt

S6 D7NG !8T M1I HECTA
Ao h
gia ình
H th ng
nuôi cá lúa
H cha Nuôi thâm
canh
VAC
T!ng din tích tri 100% 100% 100% 100% 100%
Din tích nuôi
(b mt nc)
98,6-
98,8%
98,7% 89,8% 98,7% 98,5%
Din tích l"ng bùn
(b mt t)
1,2-
1,4%
1,3% 1,2 1,3% 1,3%
Din tích dành cho các m(c ích

khác
0% 0% 0% 0% 0,2%

Bng 69 Các yu t u vào chính cho nuôi cá.

Hn na, m&t  th cá là tng i thp, trung bình khong 0,1 to 2,0 con/m2 ngoi tr cho nuôi
thâm canh cá rô-phi. Do không có hoá cht, thuc thú y, du và chi phí cho thc n, vì v&y chi phí
v&n hành ch yu là cho ging và bo v (xem Bng di ây):

Bng 70 )u ra chính cho nuôi nc ngt

CÁC Y9U T*
!0U VÀO M1I
HECTA
n v/ Ao h gia ình H th ng
nuôi cá
lúa
H cha Nuôi
thâm
canh
VAC
Sn lng cá tn/hecta/nm 1,5-1,8 0,3-0,5 <0,1 10-12 >3,0
Kích c. thu
hoch in hình
kg/kg 0,6-2,0 0,5-1,2 0,2-3,0 0,3-0,5 0,8-
2,0
Giá u b *000 ng/kg 10-15 12-13 10-35 13-15 12-14


CÁC Y9U T* !0U VÀO

M1I HECTA
n v/ Ao h gia
ình
H th ng
nuôi cá lúa
H
cha
Nuôi
thâm
canh
VAC
Cá ging con/m
2
0,5-1,5 <0,5 <0,5 3-5 2,0-
2,5
Thc n Kg/hecta/nm 0 0 0 15000 0
Bo qun *'000
ng/hecta/nm

Lao ng (m i hecta nuôi
trên b mt nc)
Ngi/hecta/n
m
1 1 1-2 1-2
Chi phí nhân công *'000
ng/hecta/nm


Phn 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 166


u vào chính - s7 d)ng nc

Các ngun nc cho các hot ng nuôi trng thu sn là khác nhau tu0 theo vùng và theo hình
thc nuôi và ch yu c cung cp t các con sông thông qua h thng kênh ti. H thng này
kt ni vi rung lúa, các khu dân c, bãi c+, các khu công nghip. Nc có nhiu vào mùa ma
(t tháng 3 n tháng 9) và ôi khi có l$  các t#nh. Hn na, nc ma và nc ! vào t h hoc
thi ra t nhng ngi s' d(ng nc khác là ngun nc cho các ao tù  các khu dân c. Nc thi
t thành ph c$ng c s' d(ng cho các hot ng nuôi trng thu sn  khu vc ô th ca các
thành ph ch8ng hn nh Hà Ni và Nam )nh.

Hot ng nuôi cá nc ngt ít khi thay nc trong sut thi gian nuôi. M i khi cá c thu hoch,
nc thi chy trc tip ra khu vc xung quanh ch8ng hn nh kênh, h thng ti nc hoc các
ao khác mà không qua x' lý. Tuy nhiên, thông tin v chng trình giám sát cht lng nc nuôi
thu sn nc ngt rt hn ch. Nhng chng trình này chú trng ch yu n nuôi trng thu sn
ven bin, c bit nuôi tôm, vì kh nng ri ro nhim c cao.

Hin ti h thng cp nc c xây dng nh%m ph(c v( hot ng nông nghip, vì v&y nhu cu
v nc cho các hot ng nuôi trng thu sn không c chú trng nhiu. Kt qu, mâu thun
gia nông dân nuôi cá và nông dân làm nông nghip trong vic chia s1 ngun nc ôi khi din ra.
Trong mùa khô, nc s' d(ng  ti cho rung lúa sau khi cy, vì v&y ti mt s các ao mc nc
rt cn, khin nông dân phi bán cá trc khi n thi k0 thu hoch. Hn na, ngun nc có th
cha d lng các cht c, kim loi nng hoc lng cht hu c t các hot ng nông nghip
và công nghip. Steinbronn và ng nghip (2005) ã cho thy các tác ng tiêu cc ca vic s'
d(ng các loi thuc dit côn trùng, d lng hoá cht trong các hot ng nông nghip n cá trong
ao, c bit là Cá-lúa hoc các ao nh&n nc thi t rung lúa. Ông ch# ra r%ng các loi thuc dit
côn trùng có th i vào các ao theo dòng chy ca nc và thông qua thm thu c$ng nh nhim
vào trong c+ và bèo, là nhng loi thc v&t c thu t rung lúa và thng xuyên c s' d(ng
làm thc n cho cá. Hn na, nc thi t các hot ng công nghip, ô th c x ra sông và
các kênh mà không qua x' lý có th tác ng tiêu cc n sc kho1 ca cá.


u vào chính - cung c3p gi ng

Cá nc ngt b m3 ngày nay b"t ngun t cá nuôi trong ao. M i tri ging có chng trình la
chn cá b m3 riêng ca mình  duy trì cht lng và s lng ging. Hn na, các vin nghiên
cu nuôi trng thu sn ang tin hành chng trình la chn cá  ci thin và bo tn ngun gen
ca cá. Hin ti RIA1ang tin hành nhng chng trình chn ging cho hai loài chính là cá chép
và cá rô-phi. Mt khác, MOFI c$ng ang cp vn cho chng trình gìn gi và bo qun ngun gen
ca cá. Kt qu ca các chng trình nghiên cu này có th c ph! bin thông qua các kênh
khuyn ng hoc chuyn giao cho các tri cá ging.

Các tri cá ging ch yu n%m  nhng vùng t thp ni có ngun nc cp t nhiên cho ao qua
kênh nc, các nhánh sông và h thng cp nc. Các tri ging thng bao gm ao cha, ao cá b
m3, các ao nuôi thng phm và ao ng cá ging cùng h thng kênh cung cp nc cho các hot
ng nuôi. Hn na, các tri ging sn xut cá bt cá thng có h thng ng u trùng. Các tri
ging thng c xây gn kênh nc không ch#  gim chi phí bm nc mà còn  cung cp
ging vi cht lng cao cho nhng khu vc nuôi cá chính. S liu ch# ra r%ng có 60% các tri cá
ging ti t#nh Ngh An c thành l&p dc các nhánh sông Lam và nhng khu vc nuôi cá chính
ch8ng hn nh các huyn Qu0nh Lu, Din Châu hoc Nam )àn. Kt qu là, cá ging có th áp
ng nhu cu ca nông dân, giá gim và cht lng ging m bo vì không phi v&n chuyn t xa
v.

Giá cá ging khác nhau tu0 theo thi gian và kích c. cá. Theo c tính, cá giá ging trong khi b"t
u vào v( th cao hn so vi thi gian sau ó. Ngoài ra, cá có kích c. ln hn có giá cao hn. Tuy
nhiên, giá cá ging ang gim nh3 trong nhng nm gn ây (xem Bng di ây).