!

f ) Ạ I HỌC Q U Ổ C ( ；
IA H Ả _

KHOA CÔNG NGHỆ

NGUYỄN THỊ VÂN

XÂY DỰNG MÔ HỈNH ỨNG DỤNG THƯƠNG M Ạ 丨DI ĐỘNG
!

丨

MUA VÉ MÁY BAY

CHUN NGHẢNH: CỊNG NGHỆ THƠNG TIN

MĂ SỐ:

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẨN ĐTKH:
r ——

PGS NGUYỄN QUỐC TOẢN

------------ ---- ------------------

ĐA丨 tư r auC'C.
ĩf?UNGTAMTiir；

-：
；ỉ

HÀ NỘI 2001

A

"i..‘

*

T

. [

rt ỉlj ViT' ；i


MỤC LỤC
/ A'i

....................................................................................................................... ;

CHU Ơ N G I T H U Ơ N G MẠI Đ IỆ N T Ử ...................................................................
I KHÁI NIÊM THƯƠNG MAI ĐIỆN T Ử .....................................................................6
1. G iới thiêu vể .「hương mai Điện lử ............................................................................... 6
2. Đinh nghĩa T hương mại Điện tử ................................................................................. 6
3. M ô hình thương mại điện lử :.........................................................................................9
4. Những lợi thế và khó khăn trong việc triển khai T M Đ T .......................................12


II HOAT ĐỘNG CỦA THƯƠNG MAI ĐIÊN T Ử ...................................................... 13
1. Crt sở ha tầng phục vụ cho hoạt động cùa TM ĐT.........................................13
2. Các hình thức hoạt đơng thương mại điện tử .................................................. 16
III VẢN ĐỂ BẢO MÂT TRONG THƯƠNG MAI ĐIÊN TỬ .................................. 18
1. Kỹ thuật mât mã và mã h o á .............................................................................. 1R
2. A ll toàn và bảo mật cho giao dịcíi thương mại điện ti'r........................................23
3. C hữ ký điên tử :.............................................................................................................. 25
4. Hạ tầng khoá và sự xác th ự c .....................................................................................28

C H U Ơ N G II. T H U Ơ N G MẠI Đ IỆ N T Ủ DI Đ Ộ N G ......................................... 33
I GIỚI THIÊU VỀ GIAO THỨC WAR................................................................

33

1. Hoàn cảnh ra d ờ i................................................................................................33
2. Giao thức ung dung không dây W A P ................................................................34
3. Han chê cùa W AP..............................................................................................39
4. Hoạt động của Wl (WirelessInternet)............................................................... 41
II VẦN ĐỂ BẢO MÂT TRONG MÔI TRƯỜNG W AP.......................................... 42
1. Mô hinh giao tiếp vô tuyến................................................................................42
2. Han chê với W AP 1.彳................................................................................................. 43

3. WAP Identily Module (W IM)..............................................................................44
4. WMLScript Crypto API Library......................................................................... 44
III ĐỊNH NGHÍ八 THƯƠNG MẠI DI Đ Ô N G ............................................................. 45
1. Khái niệm Mobile commerce.............................................................................45
2. Cơ sở để phát triển thương mại di đông........................................................... 45
3. Các công nghệ hỗ trơ cho thương mại di đ ộ n g .....................................................46



IV CÁC NHÂN TỐ QUYỂ Ỉ ĐỊNH s ư THÀNH CÔNG CỦA TMDĐ.

. 51

1 O nyền sở hữu khách h à n g ..........................................................................................52

?.. Cá nhân lio á .................................................................................................................... 52
3. Khả năng định v ị ............................................................................................................ 53
4. Tồn tại ỏ khắp mọi n ơ i.................................................................................................53
5. Đúng lú c ............................................................................................................................53

G Thuận tiệ n ............................................................................................................ 54

C H U Ơ N G III N G H I Ê N c ứ u X Â Y D Ụ N G Ú N G D Ụ N G T M D Đ - M U A
V É M ẢY B A Y .................................................................................................................... 5 5
I. THƯC TRANG I IÊ THỐNG

WAP CỦAVINAPHONE........................................ 55

1. Giới thiệu m ang thông tin di động V in a p h o n e ......................................................... 55
2. Hê thông W AP của V in a p h o n e ...................................................................................56
3. Dịch vu cung cấp thồ rì g t in ..........................................................................................58

II. PHẦN TÍCH BÀ! TỐN........................................................................................... 59
1. Phát biểu hài to á n ..........................................................................................................59
2. Phân tích yêu cầu hệ th ố n g .........................................................................................59
3. Mơ hình tliưc thể liên k ế t ........................................................................................... 61

4. Phân tích các thành phần chức năng cùa hệ thông...................................... 61
III ĨH IỂ T KỂ HỆ THỐNG......................................................................................... 62

1. M ô hình hoạt động của hệ th ố n g .............................................................................62

7. Thiết kế m odule kiểm ha Ihẻ tín d ụ n g ...................................................................65
3. Thiết kê các bước thực hiện giao dịch rrrna v é ..................................................... 68

IV. GIẢI PHÁP x â y D ư n g h ê t h ố n g .................................................................71
1. Lựa chọn giải pháp công n g h ệ .................................................................................71
2 Xây dưng mơ hình kết n ố i.......................................................................................... 76
3 X ây dựng giao diện cho hệ U iố n g ........................................................................... 79
PHU LỤC 丨
.............................................................................................................................. 82

PI ỈU LỤC II...................................................................................................................83


3

/ ni nìỏ^Ẩỉỉ
I loup suol lie h su \()ĩ\'\ lìpirời. sư lưu Ihnnji Ur (lo cù；
ì l)；
uip UiYÁ vn Ịne (lộ lim
lỉinni» lí! hiịiì In nhAn lị (|uycl ílịiìlì Mĩ plì;“ I lk 'll rua súc s;\n xiiAf, vn lir cl(V (|UV(VÍ

、

(lin h (；
ìi plìưíÍMJ! llìirc S；
xiiAl Ví lììỉil) tlìái Xíl hịi " ó i chunị».
V(Vị sư ! ；
| (lời {：

\\\\ In lc in c l lìíiy CỊI) chrơc goi In lììíHig ỈÌIÌ CÀU. lììọ i ÌÌKÍV lính cá
tilìA iì (iĩ k lì；
i p m oi Míti (lơn Ih r pi ới (lều có Ihơ p i；
Kì liẽ |) với n liỉiỉi. (ruyề n p ũi ch o lìhíui
C；
ÍC' hn
Ví、 CÍ\C ( lữ l ie u

Ih n ộ r

liỵH iji

(nun

ưng dụn g

khác

nhnu.

Ifitc i Iì('l vứi l(Vi mui ïK'fi liê n líìế gi ơi fạ
chnyếiì (i\ Ihế gi ới "ììiộl mang. ìììơl (lich vu" Sỉuip tlìế piới "inỏl niỉMig. nliicu
(iic ỉì vu" \ (là 11 (V ilìiH ìlì c ơ íig cụ quan H ọng lìhíìl CIUI llm ơ n g m ai d iệ n lử.

lM f ) T (lưọc lìicu In (Ị lia h in li ill ực hiên Hìỏl sơ hny lHì hơ C；
ÌC cơỉie (|(ÌỈH1 giíHì
(ỉic lì (hiKtng m ai (ỊIIỈ1 niang Inte rn e t


C ù n g V(VÌ In ic rn c l. ỉlm ơ n g m a i d iê n lư (1；
tnp là

m ộ t trno Itru ờ CỈK* m ĩơc phát triể n , làm (hay (lo i p liirơ n g (lìức k in h (lcìnnlì tru y ề n
tlìố ỉii!. Iliìg (lung kin h cldíniti cua nổ có l lìh ic ii c<1p (lộ, lír việ c " IIV ỉihùp các ỉiiU ìg

Web (lê lìm kiem llìỏng lin, Iran (!ổi tluĩ (ill (liên lù (lếìì viêc ký kế( hợp (lổng. piíU)
hnnp và (l)aiìlì 丨(、
,m (|!in m;川 g.
T hư ơng n iỉii (IìCmì (ú clíHìg phấl triể n lìlìỉìiìlì Irơ iì h ìn li (liÇn ỈU1 cíỉu. 1 uy nlìic^it
lìic ìi na\' (tirơc ii|) (iunp c lu i yếu \ì\ ờ các lì ƯỚC cơ np lìg lìic p phnl Iric n ( lic n g M ỹ
CỈÚC1ÌÌ k lì(ì ；
iiì j ： 1/2 (n iiịỉ (lo n iilì số (liư d iìp IÌUŨ (ticn dr the jỉi(V i) \.à (Innc là m ỏ i (ỊIIỈ1IÌ

him lAl l(v" (loi \v \ các mrớc (lang plìỉil Irien Ironp (ló có V iê l Naiìì. N uớc (Ỉ1 (Inng
hước nhfrnp
c lin p nhAti

huới ỉli (IÀU lien (lên dườiìg lic p cAn I MF) I pổiì) Wi\ bước:
[\\}Ị 1(luiìp.

cliuÃn hi

I lì n li (lộ plìấl tric n cũn c ơ s ờ ha (íìììp ( ’N Ĩ T , cun lie lỉiố n p

Ih a iìli (OỈÍIÌ (lien (ư và m ỏi In rờn g pháp lý CÒI1 IhAp lí*、Iih ftn g in o cân ch o su Ịihííl (riCti

Ứ!ìg (lunii T M ỈX Ỉ lai V ièl Nrìììi.
ì h ĩớ c


sniìg liu ' ky llìii 2 1. cùng vứi ỉn lcr rìd . lìệ Ihỏ n g (hnng tin vơ ỉu yen <1;u)p

bìinp no V(ífilơV (lị rlìố n p ììiạl m ở ra m ội XII huơng plìất
giá (I j (ren lììíH ìịi

Iricn cấc clịch

vu gin ỉnnp

(li (lơng. Nrun 19 77 . (liổìì (tàn W A I ，（
in rn (lờ i với m ục (ir u (lư ；
ì rn

111ỊÍ piíK) llìiíc* vơ III yen cl 川 An cl ill) g cho CỴU： Ih ic t hi k lìỏ n p (I Ay iro n p (lic h vu lin y c n
so lien. f)c n nay. (lien (làn (1ii CÓ lutn I 80 th n n li vicn h ên loàn thẻ g iớ i d i l l u là

nhữne \\U\\ K；
in \U'Ỵ\\ Ihicl hi míHip. thief bi drill ci \i\ kh;n I line liKHig ììiiììì piữ
Ỉlỉị ln rờ iìịỉ 丨liiị l hi (ĩim ỉny \*ới (lê n 100 l! icu khỉích lìànp


M ；Ị! Vinnplì()iì(' In lììỏl lionp hni lììanp llìỏiip tin (li (lỏnp lớ" nhAl lai Vic( N;mi
vỡi \ im p Ịiliù sóìip l(Vn lìlì (61/61 lín h thành), số hrợnp Ihm ' \y<\() vn Inc (íA lAng
liU íín g lớn ĩìlìììl. ( ，
ơ s ờ I líliìg m ang cỏ Ihc nồi (liì (hu clcn (lỏ chín ìììiiổ ị Sỉin snn^i (l ；ì|ì
tíiìp r lio Cík' lí lì g (lu n g llm ơ n p mại (li ctộnp ( T M I) O ) với sự (lịc h rlu iy c n lir iho hệ 2 (ỉ
sniìí' u I I IìCmì l;ti. m " " ịĩ V in n p lio n c (in lìỏ ỉ ií t Ị>i；K> f l" k ' w A P c ho phcp ỉ lì iir I>；I() tm y
c :)|、 l " k 、
m r l lír m«*í\ cliOiĩ Ihoni (li (lơnp ỊIÙ \ nhỉìn Ihư (liẹn tư V;、 X('!ìì C；
H Ih o n ji ỉii) \ v


giíi ( ；
!. (lư h；H) tlìời lirl. Ihonfi lin (hị InrờiìỊi clìthỉịỉ khoỉỉiì... luy nhiên Cik' (li( lì vu nơn
lifn (him ill lie su 11川 luit người (lùng. TIk、
o (lííiih giá VC (ình cliíìl, lìiỏi hường |ìlìíí(
h ic n (lich vu lh f c lìí có CÍÍC d ịch vụ í 'M Ỉ ) f ) m ớ i (lem lại súc、 sóng, làiìì cơ sớ cho sư

phá! Irièn cùn W V\|'
Dể (;ìi “ Xiìv (lưng m ỏ lììn li ứng (lung
c;ìt)lì

rMDf):

m ua vé m áv b a y '' rn (1ịi Iro íip hối

hên V(VÌ mue lie n lìm lìiẽu cấc kiến Ihiỉc c a híin vé IM f ) r. T M D O , khn nAnp

lfic ìì khai ứnp (lu iìíi T M I> ỉ) tỉù V iê t Iiiutì và V in a p h (ìĩie snu (lổ

n g h icn Ciiu lìit i hiốu

(ỉr xAy (lơììg mộ! mỏ lììiìlì ứng (lung "Uĩơng mai (li động cu Ihế.
\ ) c lài dưoc ch iiì ihành \rt\ clìira n g gồm những ĩìộ i clung sau:

( Im ơ n g I iík ' giá lìm hicu cấc khái n iệm , kien llìứ c cơ híiĩì về llìiĩơ n g \m \\ diện lử.

mỏ lììììh hoa! (lỏnp \'ì\ (lỉìC biệt là vAìì (le Wt\o lììâl Imng T M Ỉ) r pồiìì ：
D in h Iip ln n. các klìá i niêm . hoại (lộnp CÍIa T M f) T \ nhrriìg lợ i the và khó

khan tronj! vice tlicn klini úng (limp ỉ M Ỉ)T

-I I o íịi (lộnp cùn ỉ M Ỉ)T : cơ sở lia tỉing. Cìk' hình (lìức

hoại

dong của T M f ) T

Víln (lổ bào I1ÌỘI Irong T M Đ T là lliiHih plìiiìì quan trọng lìíiAl Imiìg : kỹ lỉuiẠ!
im ìl nul \ íì míi hoií. nu lồn và bảo lìiíìl clì(ì g iỉìo (lich ctiện lừ, chn ký (lien lử.
Im iring ịurÁ v ì\ sir Xỉíc llìự c
( Ih k íiìc II

l ác, p iíi (ill) liic i! các kicn llìứ c cơ bân VC ììiỏ i ! rường (li (lip VÍ、1

ỈM !)ỉ)g ỏ m :
•

Oi ao Ihức líng (lụng khơng (lAv W A P : hồn cánlì ra dời, (lịnh ngỉìin cấc lớp
í rong giíHì ỉ lì ức \V A I). han CÍÌC CÙ；
I nó \ ;ì\ ịìlìAiì tích hoai (lộ n g cun lỉìtc m c l
kh ỏn p (líìv.

-

VAiì (lề lìĩio lìiẠI (rong m ỏ i ỉru ítn g W A P : khá nruìg. mức (tộ bào n u ìl. lìhirnp

han clic Ironp plìicíì ban WAP 1.1 vn nhữnp (hành phíiiì (luơc

Cĩìi

lien. nìp



r>

n ip Irong

pliicn hiiti W A I7 1.2 nlì;、m ịỉiái (Ịiiycl ììlìỉrng vAndcC(>!1 IỔI1

(Innp

\ v h;i(ì lììAl chưii (hrơc tlurc hiện IiikVc* (ló.

D Ịnlì nglììiK Ci y s ờ |iliỵ\( (I iổỉì và CỈÍC' CƠMJI

n ịiU ù

hồ Irơ ỉ M ỉ) l) .

( ÏU. Iilìỉìn

lị í|HV0l (tịnlì sư (hỉuilt cnnp. cnn 'I MDJ): lĩì Cíírl(fi ílirtn nin CIK'

ứnp (lụng

Ironp mỏi trường di (lỏng mà ỉ M f) I khònp cố (lirợc như CĩínliAn

lì(ìá. c|nvcn S('r lìữu klìíkh hàng, khả nílnp (ìiììlì vị, lổn Ủ moi "ơi..
( Im ơiìg III Tác
m ;í\


ŨOĨÌÌ：
\ \ \ ' M phííl lii

nói. VVnp
-

ỉìũ h irn cứu xíìv (ỈÌỊ2 IÌÌ ứng (lung 1 M ! ) f ) cụ Ihc lii Itìiiĩi vé

Irnnp ho ỉh n iìiì WA1> (MI；
I IỴKIIỴJ! V i" : ip lì ( 、
iic: ]})n lììn h koi

, hỗ liự \\M\y (!ÀII CIIỎÌ ..

Phĩìn lích hni lốn: plìíìl biểu bài tốn, plìcìn tích u Cíiu hệ (hống, Xcìy (lựng
mổ lììĩìlì Ihực thố liên kết và c ú c (IiỉhịIì plìÀn chức riclnp CÌVA lìộ llìố n g.
ỉ lìiè i kế hề llìó u a ： m ỏ liìiìh hoai (lỏng củỉì hệ llìơ n g , th ic l kế m íK Ỉulc kiếm
lfn (hê IÍIÌ (lunp vn CỴIC h u ớ c llìirc h ic ii p ia o (lịch n itiỉỉ \ c

( ii ; ’ũ p lìiíp \A y (lưng họ llìố iìí ! ： lu " chon các p i;ii Ịìlìííp VC cịng neho. xíìy

(lưn^ nìị lììnlì k rl nối và xíiy (lựiìg g i；
Kì diện clì(ì họ (lìốiìf!.
! lo ììịỉ kh uỏ n khổ n iộ l luAn van tliạ c sì k h o w hoc. vơi llìờ i pian có lum (nc piả chí

(linip lai (V clìồ lim hiển ly llniyeL cỏng nghê. XIIAt phát tù 1ÌÌỎI hài loan llìưc lố clc
plìAn líc.lì. (Iiiố l k c vn x;1y (lưíìg m ỏ lììn li CỈÌO họ (hỏng hán vó m ny hny ĩìià clm ;i h ỉ：
u

líiv \ ；

I<> li iổn khai ilìuv sụ. Ị uy nlìiciì liifln Vil lì cung (la (líiỉ (hrợc những (hnnlì cỏnti
\)\vM
(lụng cồng nplìệ vơi m ot lỉìih virc

hồn loĩin mói mé Iniìì cơ sơ cho việc liiõn klini liếp (heo xAy (ỉựng một únp (lung

(liơc l('

S\\\\ ciiỉìị! ỉơi xin gùi lời càiiì ơn clcn l;ìl Cíi các Ihiìy cỏ Irong KlìOỉt (/ỏng nglìê
Ilionjj. till (in Uìo (liều kiêĩì (l^v (lồ cluing loi (roup SUỐI klìì học. Tồi xin c!)An Ihànlì
cnni (m ịỉin (lìììlì. ỉ-)è hi川 và CÍÌC (lổng n g lìic Ịì (líi (lổng viên lỏ i (lo n g nlìưnp lúc khó
khíìn Snn c ỉin p C111 x in cám (m T h à v g iíío N guyền Q uố c T o ả " (tà g iú p d ỡ c n i hồn

llìànli (ỐI liiiìn v；
ìn nnv
Ilủ nịi, ilìỉhìỊi II ỉĩ(hỉì 2
(H
)I


CIIU ƠNG I T H U Ơ N G MẠI ĐIỆN TỦ
I. KHÁI NIỆM THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ

1. Giỏi thiệu về Thương mại Điện tử
I ỉiện Iiiiy (lô i kh i Cík' cldíinli ngh iệ p ÍỚIÌ (lii sứ (lụng T M U r (ỴC "lự c liiê n CJÍC
p i ；H> ílic lì bn hí in với nhí 川 . D ỏi với nhicu n g ư ờ i ，T M f ) T c 6 ngliìn là lììiin vn hỉin

s；
in plììHìi (Ị1IỈÌ Internet, ỉ uy nlìiciì ngồi IỈI khái nicm I、

àv cịn biìí> liàm nlìicu klìíỉ!
ạ in li khíic. f)Àu (ÌCÍÌ là: I M D I ' gồm cấc g iao lác mua ch chuyển klìcìiui {lìơng (|I
m ang m áy líiìli. sau đổ là việc mua, bấn các loại hàng lìoấ m ới nhu (hỏng lin (lien

lũ. lìì C(t hịi giúp cho cnc cịng ly Hm kiêm nlìững l(Tfi cliểiìi cúíi 'ĩM f vr lì(Vfì In ( lú
I litre lìic iì n h íìỉip viêc tlm ơ ĩig mại (liỏ n g th iiờ n g lliồ n g <|ua mng (liỗ n ! lớ.
V ic e huỏìi hán íhổng tin sơ khổng phái là mộ( vì (lề m ớ i. !ìó (!ĩỉ xuấl Iticìì
hơn n iỏ l thdp k ý vn liế p lụ c gia lãng k h i m ấ y lín h cá lìliAn Irỡ Ihnnh l l ì i r l hi llìư íín p
lììíìi c ỈÌÌI) cho ỉìlìicu (loniìh nghiệp. N h n np pì Uì() ĩi\ su Ihay dổi (lanj» ké (lo i V(VÌ
ilìirítn p mai (.ló In su hỗ h ơ ln rc tiế p (lược、hình liià n li piữiì việc sử (lung llìỏ n g (in sn.
cịnp viec (lìiK tnp m ai dược lììó v tính ỈÌÍ và In ícm e t. t) ó chíỉìl} là yOu lố cho

su

phất tric n cún " m ơ " g lììíìi diên íử.

2. Định nghĩa Thương mại Điện tử
2.1. ỉ ) i t ì l ì tìựlìiít ÍÌÌỈỈƠỈĨỊI w a i
H ìU ơ n g in a i: " V ic c lí n o (lr>i \y<\w vn m u n liTuip ỈIÍ Ir c iì ìììộ t p liạ n ì v i rộ n g h a o g n itì

vàn c I川 yổn 丨ÌI turi ik\v (leiì " ơ i klìá c ,，

ỉ liương IÌ1ỈÙ khá (lơn gian c!ó là khi lìàng hon. (liclì vu tlìirờnp (1ược trno (lổi
vứi liền. K h i num Iiìột vài lln í ơ chợ hay lììUiì xe lìơ i lìoac Inm llu iơ cho m ổ l nlià lìiííy
n ì\o (ló ỉ ức In h i\ị\ (Uiììg (liĩitìì clir vào thương m ai V(íi Cfk* III cách klìííc nlìiUi. f)n là:

-

N g ư ời lììiia - N g ư ời m iiỏ n d ổi lìànp hố hav (lic lì VII \ ỉ iy liồ n

-

Người hmi - N gư ời có hnng h o Á lin y (lịch vụ (lể dổi

-

Người san xuấl - N g ư ời tao ra san pham Ví、clịciì vụ (le lì；
\n cho
người mua. N gư ời Síiti xn thường cũng là người bon. N g irờ i sản
xuAt h {\n snn phíỉin trực liế p dốn n g iíờ i (iêu Ihụ lììiy cho lìg u ờ i híìii
huỏn hcnlc bán lẻ.

( ỴÏC t lù in li p lìầ n cù ỉi lio ạ l (lộ n g ( liir o ii} ỉ Iiiạ i íỉổ in :


-

Sá!ì |)lìÁni hay (lic lì vu hiín lit
N ơ i hí H) (lic li VII liôc sải) phÁni. C'ó (he

In nlin kho liínìc cun

hnnjz, viín |)lìịng%kế( hợp Clin mộl quang CÍÌO v?ì (lanh mục lùìíip
Ikkí (catalog) cùng vói số (liCn (lìoại hay inộl hịm llm .
rá c h 111 ức llu i luil m oi nguời (lên nơi hán

-

Ti Cp (hi

-

I^ìirơng (hức tiếp nlìân và giỉii (Ịiiyết yêu CÀU

-

Thu tuc nln !iền có lliế ịì\ liề n m ăt, sec lin y (lie tín (lung. Cnc
g iíio (lịc lì hnỏn hnn íliư ờ n g sử (lưiìg u Cĩii! lin o (lổi. M ọ t vài SỈH1
phÁiìì lioạc (lịch vụ thuờng (ÍIIƠC plìAn phối lien lue V?1 sau (ló
thnnh (ốn ỉhen (lAy ch u yciì

-

1lè Ihốiìg

plìAiì phơi S；
HÌ phAm lìoac clịclì VII llìirờnp (luơc gọi U\

ỉlìiic hiện ( fiilfilm c n t) . C ó ihe là (|iia (liể ììi bán lììuip. llì iĩ lừ hnv

các plmơng liệìi khrlc.

-

f)ịi khi các khách hàng khỏng thích ììlnìng gì

\]ỳt\ ho (líl ÌTÌIUK (1(1

\'ĩ\y Ciin plìải cổ thu lue (1ế hồiì lai tiền.
C ó lìlìic u Si\n plìaiìì plìức lap (lẽn íìổi mi、clìú n p (Ini lìo i

-

phải có

ph(>nj! (liclì vu kliíklì hàng và liồ Irợ VC kỹ (hu<1l (le piiíp SỪ (lung
chúng. ( 'ík' san phẩm nhu* (liclì vu diện thoại (li (lộng cííng dời lìỏi
pliiìi C(ì (licli vụ giíìi dấp Ihíic nine c m khách hntìp.
2.2. f) in lì tìỊih ỉa l hưư” ỊỊ m ơ i f)iê n h i

ỉlìư ơ n g 丨ììai (liịn tú ： về cn bân là vicc llụ rc hiện líu rơ np 111 ni bìHiiỉ (ìiện tù
(hỏììu

n iiìn g liilc m c ỉ SŨ clung m áy (ídh Cíí nhíìiì và kỹ (htiậl Im y ể ii thong. Ccíc

(híHìh phÀri (la cíề cập ( Vìc llìỉHih phrin (ló cĩỉỉìị! tổn (ai trong (huĩtng mai diện lư nhưiìíi (luơi (lang khrk'
(lơi ( hút

liV
-

Sán plììiin

-

Noi (lơ bỉiu - T ro n g ln rị ìip hợp nàv là ỉĩììíìg W c fi (ỉc lìic n llìị Síìn

phn
-

-

(

acl i (hu húl m ọ i n g trời (ten vứi (rang VVch

Mộl vài loai f :orm írưc Itiycn (lể liếp lìhAn you CÀU


! lo iic In I Ì 1ỘI h、i k h o ả i ) l i n o (l(Si n in n ji ( i n h h;i(> m A l (IỐ kcl n n i v ớ i
njiAn lìĩm p (lế (li(^n k liic n việc sir (lun g I he (in (lun g (!c d ì i l " i lìnỵc
\ i\

s i r ( l u n g k v l l n i A l l l i i i n h l(KU ) l i u y é n

l ỉ ì r t n g m ộ ( c í í c h ( lU c ，III y e n

lioăc (|ua !hư.
-

I )hương lie n (lể IrỉKì (lổi ĩ)hu làu víin cliu yổ n lìỉìiìp !i()ấ clì() khnch
linnp

(、

Imấ lỉì Ihổng tin lìav phÀii mém.

-

ỉ lì n lue (lo í lì ực lìicn việc (líin) b;i() Cĩk* vf'ii CÀU lỉr klììích lìànp
h(>ìk，liá lại lìỉUig hố.

-

D ị c h VI I k h á c h h à n g - I h i r i t n g q u a t h ư d i ệ n lừ . F o r m

trả lờ i cA u h ô i

Irực tun...
-

Thơm vào (16 có thể cố chức nãnp chỉ IH lìn h trang cita VCI! Cciu
ctơi V(VÌ klch híuip.

l.Ỵ113V lín h , sáclì. nhạc, cỉịch vụ là i chính, g iả i Irí, điện lử . dồ (rang sức, (Ị 11à (ăng và

lìoa. (to chơi, (lịclì vu vân chuyên, vé và (liỏng ùn..

2..?. ( ác Y(}ỉỉ lỏ khiè" cho TlMf)T phot Irièìì
-

Cỉiìí giì d ịch (hấp - N e ll m ột Irang th irơ iìg mai (liên tử (tuơc Ihưc lìiộn
llìe o (liín g cííclì, các liê n I rin lì (ự (lộng Irên W eh có !hể giáììì chi p lií Irno
d ổ i veil Cii II và chi phí (lịch vu khách hàng m ột cấc lì dáng kc.

•

( lin lìànp hon (hAp - D o gin gino (lịc lì (luìp nên gin llirin h sàn p lìĩìn i báìi

rn ihAp hoặc có I u ể (tưíì ra cấc sản plìAm mà kliỏnp (tuợc giới Ihiẹii tnrơc
(ló .

lĩc lì lìơp vào clu i trình buồn háìi - M ộ l (rang VVeh k h i (lirợc líc lì lutp lố!
vào chu ! rì 11lì bn bán có thể (lua líì c h n khaclì lìàng nhrrnp lliỏ n p (in có

Síln lnrtuyêtì. klìáclì híing cỏ thế kiểm trn íình Irạììg gỏi luu>g (ìn dược chtin (li
(ten (tAu.
-

Li nh hoai - K lìấ c lì lìàiìp khổng Ciin phải (li đAii mà cổ \h c (1i ch ít npny

lai nhà vào ỵilifriig lue ránli rỗi.
M ỏ l trang W e b có tỉìể hỏ trơ khách hànu như sau:


( 'unịi ( Ap (ỉă(' (li^ ttì. lù n li (lỵHif! \'ì\ Í!Ì;Í c lìíìỉh X；
K n m S；
HÌ pliAm

I)ÍU V('II Cỵin C；
1 nliAn
-

ỉìm k ic m |ìlìAn l(ụú hơn p luìtn vi lỏ n g

-

So sán lì giá cùa cấc nhà cu ììg cftp Síin pỉìAni klìn c nhan

-

I)hí1n loai san phẩm lớ n - M ỏ l c ơ sơ dữ liẹ ti k lìổ n p lổ về cnc sảiìplìÁm
rũ a cơ iìg ly cố Ihé (hrợc Im v nliẠp lư 111 ộl (rang W e b tro n p kh i lấ l
(lie in chúnp \ i\ p iA v. V í (111 ItỉH ig Aina/.O II bấn lớ i

khó có

)()().()()() (|nyC'ii Sỉíclì.

ITmị! cuờnp (lịc lì vu k lì í k lì hĨHìg - ( v> Ihc Iriio (lo i lì ưc l i r p với khỉích
lìiii b ỵu iji cơ np cu lư (lỏ n p V(ífi Jiiá ìio ịì\ hằiìp k liỏ n p . I Im (liì lir (líĩítc

(lư (lung (le nhân "lỏ n g tin pluin lìổị lìr phía klìíìcỉì hàiiị» và !i;i lờ i Cííc
vêII Cíìu cua kỉiá ch hàng.

3. Mơ hình thương mại diện tử:
M ỏ lỉìn lĩ

ìnại cỏ điên,

Đ ổ i với nhà sàn xuất:
•

ỉ liic l k r vì\ sáìì XIÌ sản plìAm m ớ i.

•

f)ơí» IỈI thị uườiìg. pliAìi hỏ và cunp cAp d io cho klìítch hỵ'uiji

-

\ c\o m (hu Iilìã p cho c ổ iìg Iv.

Đ ố i với n.míời lieu cl ùng:
X á c ( l i n h n ỉ iu C íiu : h à n g l i o n v íìl c liA l, ( l ị c h v ụ l i í ì y l l ì ô n g t i n

-

Ilììì kicm thồng tin về hàiìg Iìoỉỉ: nơi bnn, Sí) sánli nỉìữnp hàng h()íí lìm
llìAy (VC pin. (lịch vụ, clanlì tiếnp..)

-

Mim lìììng liố

( ) \\{ \ (lin h bíín có llìê bno g ổ n i cá viê c lỉìirơ n p lư ợng g iíì. cỉìAt hrơnp. ( ííc lì g ia o

liỵU ij ： v ì\ Itìól \ ì\\ van (le khấc. SíUi (ló là Vììn (le háo Irì cun nhỵ'i c in ip c*Aị>(lo i \ (Vị

plìóiìì và (lồng (lìời

11hn

S；H1

Cling cAp lìm liióu (hctìì VC ỉhị (nrờng Hong khi íl(> CÍÍCngíhì

lìàng và Irunp tlìíìnì lài dihìlì klìik, llìực lìiện các giao lấc chuyến kli(ìíin ịi\ũ i\ người
ìììiia vn người híÍM
3.2. M ị lĩ ì ì ì l ĩ t lìỉio tỉỊỊ ìììơ i ổ i én t ỉ i
H ê íliố n jỉ TIV 1Đ T : lỉvì IMỎI lìệ (h ố iìp bao pồm kh n n g ch í ììlìữ n p g ia o tấc mí、ỉíìp h u n g
\ì\o

viơ(. IÌÌỈIH. híín hnng hon và (lịclì MI dớ turc lic p UKÌ la lơi lìiiu a ii mà pổm Cri

íihữrií! Ịỉiìio {'Ác hồ I l ơ vicc \'c\n in lơ i tihnA ii nhu lao rn nhu CÀIL cn np C*ĩ1ị> lin l i ơ h;ín


10

\ 'i\

(lic l) vu (loi v(Vi klìỉíc lì hàng, làm II川(ìn lien viêc fiino liếp giữa

CÁC

(lối (ác huỏìì

bán hen canh (ló , hnng thao (ác vói llìỏ n p (in số hên m ang (liệu lử. TỈV H )T (lem tai
n liic u l(ĩi

(licm k lìĩìc CỈH) hoa! (lộ ĩìg (hươnp mai

Ỉ11 Mơ hình llmơnp niụi cỉiên lữ

Việc (liơiì íII lìciíí I hương mại sẽ xon lìõ 111oi làng buoc vẠt lý iKMip mỏ I1Ì11I1

(hưíínp mni cổ (lirn. Ví (lu lìệ thống nìííy lính cổ llìó liỗ trợ cho klìáclì lìànp 2A liíiìg
I lìgny vn 7 njihv 1ÌÌỘÍ ItiÀn. klìáclì hàììg có \UỔ (lưa líi ỴƠII CÀU của mình VC sán phíliìi
và (!u(tc p lìiK ，vu tại hAl kỳ nơi nào và lai m ọ i (li
Tlìirơíìp mai (liên lử cho phép Ihuơrig mại (hrới một hình thức Itìới. Ví (lụ
Aina/.on.cofii In inộl cổng ty clìtivên hnn snclì ctru U)i Seattle Washington, CY)ng ty
kliơniz có " ơ i 1ÌÍH> (liin í ： (tể luu Cck: (Ị uyển Síkh mà họ h< sách từ ỉn k 、im *l. kcì lií^p
v ớ i nhà xìí hản vđn chuyển đên c lio ììgười (lùng, (lo vậy ho kh ổ n g pỉìải ỉiìi phí hru
kho

V ớ i CỎIÌÍ! ly K an la ra vói (rang softw are thì m ọ i ^ân plìẩm (tềii là (ỉicn lú và có

lliể (ìirơc Itru hên c、
ìmg mỏi máv tính, hình llìức Viln clìuvểii cung dược tlìưc hicn liên
Inlcrncl hằnp cík Iì ỉ .oad File.
Các tlùìnlì (ilifin CMI；
1 (lìũơng mại diện (lĩ


Itis(ỉtiifinns

IMdcosses

(ÍOVCI tnnetìl
Mcrchnnl

M m k c tin ^

M iiiiu i'n c tu ic

M c ic h n iìt

S íiịip lie i

Síilcs
ỉ^ ìyiu e n l

( onsumfT

、I u llí lln ic iii
S uppơt I

Network
( oi p o iỉllc
Inlernet
( o n ì íì ìc ic in l

( ác ỉ ìiììỊì í lì ức k i tì lì (ìo a n h cĩiệìĩ íỉi
I liẽn lai có

4

hình Ihức kinh (loaiìh diện tử (Iniìg phổ hiếíì nhAt

trên Ihố p iớ i là

B2R. R2(\ C2C và C2B
B2H: (ỉiniì lìpĩìiễp V(VÌ

I loai (lộng llmơng imii hực liêp hỗ trợ các nhn cung

(l(>í»iìh !ìglìiệ|ì (l” isiiu、ss-

Cc^p (Ịim

1(> htisincss)

calalog hàng lion cú a he II [ìí và (lậl lììim hìuìg vơi

ỉn lc rn e l. D oatiỉì n g lìiệ p lìiu a iìàĩìg sẽ xem

giá 1C nhai vói nhunp (liền kieir tốí nlìAỉ. !)ư lìAp (Ỉì

ơ (Irtv là clìi |)hí 1111IỈ) duw jziiun. vice 111un h;“、cỏ
hicu (ỊIÌÍÌ h(tn (mỗi (loanh nplìiêp num có llìế nlìnnlì
clìỏng (ìm (lược (lơn piấ củn rílì nhiều nhà ciuỉịi cĩíp).
dồììg ílìời truip lực (lịn ịrẨy cì\i\llìị Irườiìg
n g h iệ p h á n

c ó (h ể n ổ m

h ắ l ( lư ợ c

(rỉíc (loanh

n l u i CÀU ỉ l ì i I n r ờ n g

cùi、các niãl ỉìíMìg).
R2C: (loiinh nghiệp vơi

V ctíì loại hình nàv, các nlìí> Síin xuấl sẽ hấn ỉìỉ\ng (rực

klìĩích

tiếp cho khnclì lìàng lliỏ ng (|IIỈÌ mạng. V ới loai hình

lìí'川 e (husiĩìcss-

(o cus(omcr)

kin h (loaiìh ỉiny. sẽ làm Innp klìíì nìỊ! (|U；
!ÍÌÍZ

CfH).

cung cAp SĨÌIÌ plìAni cũn ììlìà SJH1 XI!rú Người ílimp c、
ó
ihc lìiitn \y<\ì\ tnfil hĨHìg ìnà m ìiìh c;ìn (hco llỉờ i pinn

llìirc (Ịiia Cìk* Ịiiiìn hỉìiìg ảo lien ỉiitci iK”


12

(•2 (, k lì ỉ k lì

liànp

；

k lì í('h lìĩg

C ho plìếp cnc cá nlìAn lu rc liế p p i ；K> (lịc h kin h (loanh

V(íi

(nisiíìtìKM -

lí) c u s to ìììcr)
(

kl ì acỉ ì

với n lin ii ih ỏ ììp (ỊIUI c:;íc tiỵm fi W eb. Ọ uỉirìỊì Ciío lììMi
Ine rn cl kin h |)lìí lé và
ỉiniìg

vơi

K Ììá cíi iiiHig tiìỏ n p iìíio ÍÌ 1 ƯC gin ma íiọ snn sfing mua

(loanh lìg h iẽ ịì (cu sio m e ĩ

m ộ i m ón hàng cu Ihể Irèn m ang và cấc nhà sản x iiíll

lo business)

sẽ (|iiy ế l ( lịiilì xem vơi mức piá (fổ họ cố thê (lííp ứng

dược hay khổng. 1,(11)! lìình này sẽ làm p iíin i CÍÍC clìi
phí, llìù lue cho việc m ời (liÀu Víì chào tlìàu

Những lợi thế và khó khăn trong việc triển khai TMĐT
Snu (Inv In lơi the vỉ\ khó khan nảv siiìlì Irons viêc triciì khíù T M Đ T

:
ị

Vấn (ĩe

ĨÌVi (ĩỉễín

〒hấÕĩi ĨÌ mic

Ọ ỉìg cáo

f)ị i hỏi chi phí cỉriti lư íl iìơ " so VƠI

Cíiìì phnl liiê iì Cỉk'

các phượng Ị>hííp h uyền tlìỏ n g

cỏng lìg lic cá nliAtì
liố

ỉ：
iết kỉệ iiì c iii Ịìíìí

Co íiiễ cầĩ piarìi c ĩìi p h ĩ a ẽiĩc ỉìư(tc

K Ĩio kiổ m sil

dăl liàng. tiic n khai và (hanh (oấn
Ọ uân

*

k iiiic iì

hàng

- PhAn loai khííclì lin n g lố( hơn

VAn

- T h ú lìú l ctuợc nhiều dơn (lạí hàng

Ihơng (in i'{\ nhAn

(le

inât

W\

m ớ i lừ khách hàng cfi
c il á CỴ! năng (iổììg

- N gư ời lĩiu a (lược hườne gin ihAp

(ỵiïm i

lìơ iì

biịn

lõi

I“ 1"ÍÌIÌ

- Tăng lợ i Iihuộìi ( với lìliữ n p hìỉĩig
h o á dề hỏng)

i Ỉỉèu qun

K hach ĩia n g (Ĩiĩơ c iợ i
( 11! phí

hiệu quả

C hien “ m iiì gííi ca
V íín (lề clíị tỡp (tc
quyớt

( alnlop (fiỗ ợi l

l'ic p cn (ớirc niỡiu người ỉìiua vn

Chi Ịìỉìí lỏn k(Mìi

ngtrời bán

M a l n lìiổ n lỉìờ i gian

N m n dược llìó i <|UCIÌ mua lìànp củn


kỉìáclì hàng
I Jen

7

Itìiììiì

ih i

Itu ờ n g

Tệp ln in g sức m ạnlì cùn lìin t số

f)ộ (' ( Ị t i v r n

(lcnuìli n p lìiộ p

liẹu

VC (lỉi

H iểu về hành vi rniiíì lùing

X u lurớììp tổng hợp (lữ lieu cúa thị
í í ường
8

1'hanlì

loan

1rực

lu y c n

G im n chi phí và gian lộn
Khả

lìíìng

(|uay

vị iip

V ííri íỉc \y<\n niẠt vn
hàng

hon

hí míìỉ c*;í "h A "

nhanh liơ "
K iế m ira vicc 1lurc、 1 ranỉi citrọr cìic vấìì (ỵc VC kiìo hai.

g

hiêỉì các (lơ ii (lặl

vân clìtivổ n lỉàng lì on, cliã m sóc

hàng

kliíích Iìcc

VÃn

íĩc

ve

ciìấl

llK tlìp

II. HOẠT ĐỘNG CỦA THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
1. Cơ sở hạ tẩng phục vụ cho hoạt động của TMĐT
/•

ì •

Ỉh ệ ỉì tỉìo ợ i

ỉ nàn tlìê 2 !(Vi h iẽ iì có khoảng m ỏ i tý (luờng (lây thuê hao đ iên Ihoai. \ ĩ\ khinp

V10 Iricu lìgirời (lùnỊỉ (liộn (hoại vơ Iiin (hay: diện (hoai (li (lộng, (liệu llìoại số).
n iỌ iì thH U\ lììị l phư(tng liệ n phổ Ihỏ n g. (lễ SƯ (lụng, và íhư ịnu m ỏ đáu cho các

ÇLI uiao (liclì tliương mai; mơt số loai (lidì vụ cổ tho' cuiìg cấp lure lie Ị) CHa (liơn
(hoai (nhu (lich vu btru diciì. ngĩìn hànp. hỏi đáp, Uí vAn, piải (rí); với su phái Iriển
của diện Ihoai (li (lônji. lien lạc (]UỈ1 vỌ linh, ứng (lụng cun diện Ihoại (lanp và se (rớ

nên (，
;、
np rộng rni liơ".
h iy lìhicu, lie rì (ỊUỉin (licm kiìilì (loanh, cổng cu (liộn (hoai cỏ niạl lụm d iế là chỉ
liu y r n (ỉíi (Itíợc Am ỉhnnl). (laỉỉ). M o i cc piao (lịch cuối cÍHìg vAn phải kớl ìhúc bnng
giAv lờ . Ilìẽm v?!() (lố. chi phí giao cỉịch (tien Ihoại. nlìAt \ì\

diện (hoại (Itrờííg (lài. (li

(lộìip và diện Ihoại ngồi nước vẫn cịn cao.
1.2. iMriy ( íiè iì h á o ( 1 ' r l e x ) I m à v ỉ : o x

M；
ív Fax có the thny Ihc (lịch vụ (lưn lliư vì\ gíri cơng vãn lniycn llìốnp: và ìuiy
pÀn "Im (in lliav !hc hìiiì máy Tclcx c!)ỉ ỉniycn (luơc lịi VỴU1Nhưng mn v I :;rx

có ÌTÌỌÍ

sri niỉii lui" clic nhu: khổng (hể Iruvềìì (ai (ỉuợc n (hiHìh, lìình ảnh dịng 、nh mìlì ba


c l ì i ề u . n p a v c á c h ì n h n n l ì p h ứ c l ạ p c ũ n g I r u v ể n (ni c tư ợ c : " p ( ì í 、i ra p i ấ uvÁy v à c h i p h í

qr (Imig rịn CÍH).
ì .3. ì ru n lỉìn lì

I U1 I Ik*' ỊiiíVi lìicii ró klìoĩing ni(?>f ỉ ý lìiny (hu hình：
so npười sir (lu MỊ! irìíìv ll 川
hìtih ỉ ill lán (In k lìir n ( ho ln iy c iì hình l!Ớ tlìnnh lììộ l Iro np nhưnp cỏnp cu (liên lử phổ

llìỏntì lìluìl \]ịiì\y nny Ỉivcn hình (lóng vni (lị (Ịỉinn Irọng Imnp

nini. lìhấl In

ịynny (|U；
ii)íi Cíío \ỳ.\WỊi IìÍ (ờ M ỹ . (ỊHìg (、
íío IICMÌ li Iiyền h ìn lì (.lìirm l(Vi I / I lo n g chi

plìí (|!I；
L». r:i(» lìniíLi niim). ngày càng

i'ó nlìiru lì^ườị I11U；
1 hTinj» nilif xrm (|U;•⑴J2 Cíío

Iỉciì Imyciì hình. W)ị\ sỏ (lịch vụ (lil (lưựe cung c：
ap (ỊUỈI Imyổn hìr)li (như CÌÍC：chương
ỈIÌI1Ỉ1 (lăt (íIKK： v.v ). Song, "uyển hình chí là mộl cổng cụ viền ỉlìỏiìp "mội chiền ,r：
(Ịiin lỵuvcn hình kliìíclì hàỉip klìỏng (hc lìm kiêm (lirơc (*ÍU' clììV) hànj!. khỏììp tlìể (làm
p!ì：
ín \( ỉ i ĩ ( t c n ố i k ơ l víVị l ì ì ì í y l í i ỉ l i ( l i ẹ n l ử , t h ì c o n e ( l u n g

c\ \ <\

N ny, lììọ l khi m ííy Ihti hình

IK) SC ( l i r ơ c ! 1 Ì(V r ộ n p h ( í n .

1 4 . T lìiê ì IÙ l<ỹ tììu ỏ í ìh a n lì tốn (íiên í ứ
M u c lic it cuối cỉm p cùa m ọ i cuộc mua b;ni là người mua nhân (lược hàng và
lìỉir ờ i h {\n lìhAi) (liKtc (iciì tin cho số hàng (t(V. (hanh lốn. vì llìố . là klìAu (|uaiì Irong
b k ' nh;ì! cùn l l 川 ƠIÌJZ m ai, Ví、tlìirơ n g n ia i (lien lir klìổ ììg die Ih icn (ỉuơc cơ n j! cu llin n lì

Irỉni (lien lù llìơììg ((tin c;\c hc llìống (hanh (dán (liệíì lir Ví、
ì cliuyổn liổn (lie'll lu mà hán
chììl là c;íc plìiKtiìịi (iciì lu (lộng chuycn (icn lít liìi klìonn này Siirìg Im khốn khác
(nny (ỉa xuAl IììỌmì Cỉi lììn li Ihức tự (lộng c lìiiv é n lic iì mặ( llìỏ ìip (|ua CÁC M" í i tiền (liộn

(1>H：('leclronic purse). I hanlì lốn (ìiện lừ sir clung rộíìg rai cấc mấy nil liền lư (lộng
(A IM : AulìiíHic Id le r Machine), the till (lụng (c red il enrd) các loỵi, I lié "um hàng
(pHc h n s iiifi

llú 、llìỏ n p m in lì (snìíuỉ CÍIKÌ: llìé lir có p;iiì vi c h ip (lic iì lũ \\ỳ<\ ỉlìưc

ciíVl là Hìịl lìììív lính (liên tú rất lìlìỏ) v.v.
1 5. M ơ fĩfỉ ỉìị i hò rà lie n iita n fi n ộ i bờ
I heo nghía rịnp. lììcìnp lìỏ i hộ là lồn bơ m ạng Ihỏ iìg ỉiiì cua nìỏt x í n p lìiệ p hay
c t (ịuan Ví、
ì tilìữ ng lie n lac bằng m ọ i kiểu giữa các m á y líiìiì điện từ Iro n p c ơ q u a il x í
n ih ic p (ló. c ỏnp \(Vi Cìíc lien lac (li (ỉộng. I hco nglìĩn hẹp, (ló lìì lìììHip k ( %\ nơi n liic u
irn v lính ờ gÂn nhau (ỊZ0 Ì là lììang cuc bộ: I>(K'al A m

N c lw o rk

lìíụic: íìối kê(

c.ic lììny (Ííìh (rong 1ÌÌỘI kiìii vục rộng lứn hơn (gọi ỉì\ tnanp (liệìì m n ji ：W A N : Wide
/^\c<\ N e lw d i k ) I Ini hay n liic ii Itiang nội bộ liên kếl vơi n liỉui SC lạo llìĨHitì lie n n iiìn p


noi

hn <cfỡp C() I lie poi l 'mfig npoỗii h'' (exil íct)> Ví、Uin rn Mìỏl cỏnp (lổng

(tien hr liên xí nplìiê|> (inlcr-cnlerp rise clectrìic coniniuni(y).

1.6. In íe rn e í và Web
Nã 111 ỉ 994 lo n iì Ihơ gi (Vi cổ khoảng 3 tiiê u npười sử (lung InlcrncM: nniìì I Q96 con

số (là len ÍIC11 67 ÍIÌCII người, nãiìì I9Q7 (lã cỏ I 10 (ỊIIỐC pi；
i kc! nối \à(ì mang
In tc in d ; lũim I c)c)8. lo
T ừ fiỵlm l( ) ( w

;、
川the piới có khồnp

100 Iriệu npirừi sú (lunp lììỊc i!K 'f/ \Veh

In lrn ìc t (lược clìín h lliú c cơng nlìẠn In m anu t Oit 11 Cciu. I.ri 'ĩìiạ n p

、

cũn ( ;k nuìng" dh(' lie lw o rk (>l n c lworks): tnồl 1Ì 1ÍÌV línlì C(> (lịa chí In lc n ic l lnrớc (iơn
(Urợc nơi vì\n mang L A N , lồ i (ới mạng W A N , rồi vào Internet: nhờ (16. cấc ninng vì\

cnc 111(í V lính C(> clin chỉ ỉnlernet có Ihé giao liếp vơi lìhau. (mvền gi li clìo nlì ;川 các
ihỏnp diệp (c -iììn il). vn các (lữ liệu thuộc hàtìg trãiìì irng (lụng klc nhau.

Wc、
h giốnp (iliir lììỏt dur viện khổng lổ có nhiéu (ri£m cuốn sấclì, hay "Im mộ(
cuốn lừ (liế n k lìổ n g lổ có nhiều triệ u tra ng , tn ỗ i (rang (g ọ i là " In 川 g W c h M: W ebpage)

chứiì

I1ÌỊ! gối

ỉin có lìỏi (lung nỉìấl d Ịiilì ：1Ì 1Ỏ1 qiiiinp cáo. mỏl hìú viẽl V.V. mà số

hí川12 klìịiìi! Iipỉrnịì (ỉlng lên，
và khơng iheo lììỏ! frâl lư IIho câ.
ĩlo ììg

s u o l lic l i s i r l o à i n p ư ờ i . s i r l ư u ( l ì ỏ i ì g l ư cl(ì c ú i ì l ì à n g I ì o í Í ( lìT r u l ì ì ì ì l i Ví! \ ơ

lìliìlì) và (ốc (!ỏ lim llìỏiìg luỏn luỏn là Iìlìrln lố (|uyeỉ (lịnlì SƯ Ịìlìál hi('n cùa sức sản

XÌI.

\'ì\ lù (ló. (Ịỉiyrl (liiìlì Cil phương (lìức snn xuấl và hình (lìái Xil lìơi nói clìiiììg.

Inlernel với lới moi Iì(ri (rên lliế giới, nên nó míHìg ý nplìĩn "tohiì cíìir IO rệl; Cík'

XII Im ớng h o iju (c o n v c r pcíice), lương lác (in le ra c liv ily ), và (li d ồ n g ( r ìio h iỉity ) (Urợc
thnc (líív m anh \ ì \c . sẽ làm thay d ổ i m ố t cách Ccìn hán (ídh chất và plìám c hẩt hoat

dổng cua liinR im uời, (Ilian ỈÌC người-với-n^ười, iìRười-với-vfl[ thố trong nỉìững Ììãttì
sáp lớ i K Iìííi nicm "ổ n

k inh tế t n rc lu yế n

(O n lin e H co n o iìiy, c uiìp poi nciì "k in h lơ

lại h iv c iiM) lio n p tirn p (ỊUỐC gia, từng khu vục, v ì\ tồn íhế p iơ ị npàv lin y pan liề n với

ỉiilcrncl ( ỉoi l；
'ì * ỈIIIC Itivơi、
.. VI lAl cả (linnh phììn Xìì hơi. con nguỉíi

tiện sân

c u n ịi

như phưítng

\wi\\ \fì\ Síin ỊìhÁiìì lììHìg hoấ. (lcu có Ihế liên lac mrc licp với nlìiin. Vi、liơìì

lue, Ihỏiìp (|ua Inlcrnel: với llìời gian liên lạc gàn "Im hằng klìơng. khổng cíỉn (!ến
giíív lờ. cànp klìỏnp cÀn ọUỈ\\ (lối mĩìl mộl cách hực liếp: moi llìơng (in. gino tiếp clều
lliỏ n g (|Mci liitc r n c l/W c b , vì) cấc phương liệ n Iru y ế ii (hồng lìiệ iì (tại kliííc. V ì (hê,

"kinh lê (rực tuvến" cịn c、
ó cấc lẽn gọi klc là "kin h le ao° (v ird iíil ccononiy),

tế clic II k h iể n " (c y h e r e co n o m y)

kinh


liìlcmcM

\{\n m

htrớc Ị ì h n l ( í i ể n m ớ i c ủ a l ì g à n l i Iruyổn l l ì ỏ n g , c lu iv c n l i r (h e g i ớ i

'mộ! lììnnp. tnọl c n n ị i C1I <|M；
Ito iìí ： ììltAl cúa llm ơ iìp m ai (lien lữ. I) ii rằnp khỏní! (liin p InlcmcM/VVcb

vA»ì ( (、ihơ làm llm ơ n p tiìni (lien hr ((|tia c;k* p lm (…p lic iì (lien Mr khííc. (|UH Cíic m 出 1g
nỏi h<> V；
V| liê n lìin n ịi lìơ i hơ), song ngày nay. nói lớ i tlm ơ iìp m ại (liệ u í ử (ln rờ iìg cỏ
n e lù ;i In " ó i i(Vi

và W ch , vì thương m ai da và dang h o n g tiế n trìn lì (ồn càu

lì()á \à lìic u q iu i lum , " ã i c;\ hni xu h uơiìg í iy (tcu (lịi hỏi |ìliíii sử (ỉun^ liio i tỉc

lnlcmel và VVeh tìhư các pỉurơng liẹn (lã (lược quốc lê hoá cao (lộ và có hiệu qua sư
(lìp VAO.

2. Các hình thức hoạt động thương mại điện tử
2.1. T lìĩỉ tíìì (ỉiẻĩì tứ
CÁC (lơ i lác (lìp u ờ i liê u llìU. (lo a iìlì n gh icp . các C(t (]iian chính |)hù) SỪ (h iìig hịm

llìư (liên lu (tố ịỉứi ihu clio nhí⑴ một cáclì

(rực h iv d iì，
’ llìỏnp (]UỈ1 manp. poi là llìir tín

(lien “ I íeleclronic m ail, gọi (cil là c-m ỉìil). f)Av là I1ÌƠI llìứ Ihỏììg tin (V (lang "plii cAu
Irú c " (u n s lm c H iic d (o n iì). nglììa là 霞hổng tiiì k lìỏ n p p lìiii (nAn llu i m ơ i Cìlíỉ trúc (ỉã
thố (lìiK Ìii ln rớ c (là (liều khác với "ỉra o d ổ i (lữ liệu d iện “ í. sẽ nói (lư ới (!Ay).

2.2. T h n n lì tốìì (li(hì lỉí
ỉ hanh lom ì (ỉiện ur (e le c lro n ic p aym ent) \ì\ việc thanh lốn liề n Ihỏnp qua

\hờ\]ịỵ <IÌC|> (ỉicn lữ (elec tronic niessnge) Ihay vì cho việc pịno Iny liểĩi innl: viẹc Itiì

、
川ydn

\uơi\ịỵ hiHìg cỉíclì ( l

li^n lure IicP vào lài klìOỉHì, hí\ liổn Hìun hĩuip \v
hàiìị!. thẻ (ÍIÌ (lung v.v. (lỉl (ỊUCIÌ llìiiộc líìu \Yi\y (lụrc chAl (IỔH In c«k' (lí川g Ihnỉih lui
(liêiì (lĩ. N pàv iv \ y . V(VÌ su pluíl h iể n c m lh iĩ(tn g m ai (liện lử. thanh (ốn diện lừ (ìíl ÌT1 Ớ

rộng sniìg CÍÍC lình vực m ới ：(tnng dề cập là:
2.2 1 ỉ ra ọ d ổi (lír liên đ iê ti liV tài chính*

ỉ:ì"íiir.ìm 丨 l.k u lro n ic Dnln InícicliíHìue. poi lỵïl lí、I IÍD I: chuvịn Inline vu cho
vicc (hỉtnlì lo iín (lièn IƯ p ifiil các cổng ty g ia o cỉịclì V(ýi n liỉìii h ỵin ji (lien (ú.

2 ? 7 Tiốn mSI InlnríìRl
I n lr m d ( aslì

In

( Ì CỊ Ì

mặ(

(luơc lììim lừ I1ÌỘ1 ncti Ị)hál hnnh (lìgAiì hàne lìoăc

mót \n clitic* tín (lim p IICH IntíM iìC l), sau (16 (luợc c h iiv c ii dổi tư (lo sang CỈÍC (lổne liể iì

klìíc (hơììg (|im In lr i Del.

cíụng cá troiìg phai Tì vi lììộl lìiĩớc cííng nhu giữìì Cík' (ỊUỐC

giỉi; (At en (leu dược Ihực hiện hnng kỹ llìuạl số hon. vì the lien măl nhy COI1 có (cn
gọi là "lie n 11ÌÍÌI sỏ lì(ì ；í" (d ig ita l cnsh). cnn g ợighỗ (Iric ilỡự c lu iy n phc vụ m ục (lích


17

" à v c ó lơn f»ni In "m n U(VÁ khỉ cỏnp k lm i/lii liK ỴI" (l^ fb lic /ẻ^riv ùH c K e y C ly|>lo-

ô!!ùằ |>liv)

I irn nifil Ỉ"I(TIK、
I (lươc npưừi lììHĩt hnng ĩìiun hằiì^ (lổnp nơi

In ỉe m c l (le C'huycii dì(> người hiín lià n ji

\C \

lồi (lùn^

I lunìlì (ốn bằnp liề n lììa l ỉiìkM iìcl (liHip lìCìì

(\ì\ p lì；
íl Iriổn nlinnh. vì có hàng loạt ƯU (lic iìì nổi \rM :

•

( V) llìố (lỉuip CÍKÌ thanli tonn những món hàng giá IrỊ nhỏ. (hítín rh í (rả (icn
m im lino (vì p lií g iao (lịch im in lìhnp và chuyểtì liền l ĩ i i (hiip);

•

Klìơng (lịi hỏi phíii có I1ÌƠI (Ịuv clic (lirợc Ihoa (huAn lir ÍIIÍỨC. (；
() (lie lien
lìành pifrn hai con người lìỗc híìi cơ iìg ty bấ( kỳ,

các (hanh lốìì là vỏ

(lanh:

•

I icn nũìl nhân CỈIIỢC dảììì hảo là liền tlìật. Iráulì dược npuy cơ liến giả.

2 .2 3 ỉ ui tiền d iê n tử:
!;J e c lm n ic purse: còn gọi là "v í (liện ũ ，r” nói đơn g iả ii U\ " ơ i (1ể liề n ÍĨUỊI
In le n ie t rnn chũ yếu là thẻ tlìơ n g m in h (sm art card, cịn có tên gọi là " lẻ g iữ (iến:
s io tc d

v n ln r C'ỈU(I). tiền (hrợc tn i cho hAl cú ai (lọc duơc the (ló: k v !huA( cùa túi lien

(lie n lir YC c ơ h;ín In kỹ tlu iâ l
áp dunp cho
2.2 -1

m3 hố klìố cổng k h a i/b í m ậ r tư ơng tự như kỹ thuật

tiề iì ìììặl ỉíìte rn e r.

ỉ hỏ thơ n g m inh

Sĩììarl n u (L

CỊI1 gọi ỉ<\ "llìẻ (hỏng n iiiih " íìlììn hề ngồi lư ơng (ự nhơ (lie lí "

(lung. ìilìim p ờ m al sau của (lìẻ t llin y Ví cho (lai lù \ lai là n iộ l c h ip m áy lín lì điện lử
có ỈÌ 1ỎĨ hộ nhớ

nhỏ (tể Um tn ì tiền sỏ hon. liề n ấy chí được "c lìi tn i” kh i người sử

(lung \ Ỉ、
I llìỏnp (liêp (ví (lụ xấc' nhân thnnh lốiì hố (lơn) cỉược Xík' ílìirc là ” (1山1^ .
2 .2 .r)

G in o dịch n g a n h à n g số hố:
I )iị!ÌI;il h íìiìk in g . và g iao cỉịcli chứíìg khoấn số lì on (d ig iln l securities Irading).

ỉ lc tlìịníì (linnh to iíìi diệỉì Ur cua íipAn lìÌHig là m ột dại hệ Ihrtng, gổm nhiều liể u lìộ
(hống: ( í ! Ihỉinh kn giữa ngAn lìíUip với k lin ch hàng (qua d iện Iho ạ i, (ai cấc cliểnì
hán i(; . rííc ki-Ỏ I. piỉHì (lịch Cíì nlìAn ỉai C'；
ÍC nlìỉV giao (lịch \ỉù trụ sơ kh nclì hàng, giao
clịclì Ỉ|UỈÌ l" lc m ( 、l, c lìiiy ể iì lie n (liên lù . ỉlìẻ lín (lung, vấn (iiì...), (2 ) llu u ìh ((nui gi fra
ngíìiì hàng v(Vị c ；k ' (lại lý (hanh toán (n lù i hàng, siêu Ih ị...). (3 ) th ỉiiìh lốn Hong nơi
bỏ m ịi lìC' Ihốnp lĩgì lìm ìg, (4 ) thnnlì loấn giữa hệ lliố n ^ npAn lìàng này với liẽ
lh ổ n 2 np;ìfi lìíUĩp kliá c.


IH

III. VẤN ĐỀ BẢO MẬT TRONG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
1. Kỹ thuật mật mã và mã hố
1.1. K V 1ỈÌUỎÍ m àt ìììd
K V th iiíìl lìiỉK lììã \ì\ kl)(K» học vé hao VÇ Ihỏnp lifi Ithfini (Inni l>ả(ì sư lì;… m ;ìl. Nó
( ln ( l i r ( K ' s ú ( l u t ì p ( i r l ì à n g I” ! à n I1ÍHÌÌ h i r ( v
(|tf ；
1n (lõ i

ịv À o

111AI r h o l i r n l ；
K'

c;íc \ ỏ d u re c h ín h í i i . \y
CÚM m:、
ỉ m;ì ịì\ viỌc Ihìiv Ihc h;iy Ihìỉ (ỉổi c;íc clúr cái dơ \M) la nhrriìịi

(liCp An.

hoạc dổi npược uiVI số Irong III) hiệu Am thanh... Hurơnp pliáp lạo \i\ Ihơlijz diệp Ân
(liỏnp lluiờn^. (Iirợc gni In ĩììil lì on (cipher). Kì lliuẠl null íììíi (lược (lùng (le chuvcn ííẢi
mịỉ ílìơiìg (tiep

(i

(lang (loc (lược gọi là VỴH1 híiíì Ikyiì (plnintext) thnnlỉ llìị iìg (iicp

klìơim (Ỉ(K* (ỉirợc. hồn (lịn. lìỗc thơng (1ic|^ Án goi là van hi’
⑴ mã lH>ìí(ci|ìhc'rlrx() vn
ngirợc lai
l .2. M á hná
Ụ un Iiìỉìh c lu iy ể n d ổi VĨUI hán (rơn fhnnh vãn hiin im l lìóa gọi là sư m ă hóa.

Mpuơc Ini. (Ịiiíí liìììh chuyển lù vã tì hản IÌÌ<1 lì(ìa (lìỉHìlì van híìii bì drill gọi là sư âi
ma. I Iìco ỉi uvền llìịnp. niíìt mã (hường (limp (ItH)g tlìỏng till (lãc hicl dải lio iìg các

klu bí Iiìclỉ (le ma hoấ và piải nul llìơng (liệ[i. ( ac lìệ (lìống inâỉ mã (liẹn tu hiện (lại
(liiiìp CỈIC khố clicn lử (cìic chuồi h il) V(*ri cnc gini IhuAt (U1 học (lílc hiộl (hrợc gọi \ì\
g i ỉ i i t l i u n l 111n l ì ố ỉ ì ( ì ế m à h o í í Ví、 p i ì í i n i n l l ì ơ í ì p ( i l l .

c

ỏ

lì í ù k i ể u m í ì I ìo ìí : m ã

U

n á

i\ ) c o

klìốn (lỏi xtíng \ ì \ ỉ)iỉ\ h<>ìì cỏng klìììi ( bít! (tối xúnp). CÁC p lm ơ ìig phííịì n ifi hóíỊ liê n

thirờnp (hrợc sử (ỉung (rong bâo lììât thổiìg (in (rên mang.
Mâ h ố /giài nirl có líím (Ịiian (rong dặc h iệ l " o n g lình vực Iru y c n lliơ iìg k liơ n g

(lây (vổ (un). Bởi vì lín hiệu vơ luyến í ốt dỗ hị lAv Irộm so với (ru vồn "lổ n g liên
n iiiiiji cáp. I uy lìhicn. nin lioấ/gini ma cĩíng In ÍHƠI phương plinp lốt (1c (m ycn (ni CỈ1C
llìịniì (ill piìio (lich (|IIbán (ruc ỉuvcn. hny cuộc ỉiọp hí Itìât trong eổnp ty piưn các plìịiìg hnn khííc ìilìiUi
Ironp cơnp ly vcVi khốiip cách xa nhau. V ice mfì Imíí híio vệ (lược llìó ng lin , nlìirnp
lại lăng clìi p hí lên I í)hicu.

h on g lìhững nìím gđn (tỉly xuríỉ lìicn .su danh cãi về tính kicn cố CU；
I \ u ĩ i lióa.
Vì nu 10 Ihỏno (iu Ìiìỉl liố VC lììHì cỉuìt tlìì kỉìỏiìg ỉlìc giải Ilia UCU khỏnp ('() CÍÍC klìí

g i；
u ma. IVìg khi lìÀu lìơl c*<íc cơng ly Ví、kỈKÍch hànp cùa ho XCIÌÌ mil hó;i ìilìư Ih

10

|ìlìtĩ(tn Ị 2 phìíịì (le giữ hí măl và han chế lỏ i (hì sư pian líln thì m ổl số clìíiìlì phũ

hù

XCMÌÌ

SI.Í k irn co cùa ma lìố sẽ là plurơiìp liện liềm An cho lue Itrợnp khung hố trốn lii'mli
n lìiì ( fin i (|IIvề 11. CíU* ch ín lì plìù (10、cổ Ci\
Iìí、v n g h ì í i

\ï\4 w

là

m ỏi

người

sư (lụ n g

Ilia

I lon K ì、ìĩiu ố n g iữ tìirớ c ìnộ! khon llnír
lio n

SC ( I t i ợ c

ycu

c íiu

c u iip

\yt\.

c ấ p C ỈK ) c h í n h

plìM lììơi \y<\\) sao CMit khí. Cìíc khố giái Iiìã phỉũ cltrợc lưu pifr (V It(íi I Al hí inAl, clìí
(lươc (limg bới clìíỉìlì (Ịiivền, và khi sir (lunp |)hãi c(> lênh CÌVA llìAiìì plìntì Nhữnp
người pln (tối CỈÌO rằng I)lì ung kẻ lội phíniì có llic xAm lìỉiâp VÍKÌ liệ llìốiip (lữ liệu
các hí sno klìố (ló v ĩ\ pAv nên nhữnp hành (lọng phạm p lìấịi Iiliir \ì\ líty Cìip lìỉìy sim

dổi khoỉí. Những người úng họ (lỉĩa la luội) (liếm (rong klìi (liổu (ló chí In khn íìílng Ihì
vièc llìưc lìiciì kiểm soiíl klioấ vAn lốt liơiì là klìỏng ngãiì clìãn lội plìam !ir viêc lìiíl
hVgiỉii " lùv ỉiện.
M â hon kh ó a rỉỏ i x th ìỊị
( Vk'

ịĩ\{\\

Ih n íìl m;1

Uoi\

s ir ( k iììp c ù n p ỉììộ l k h o íí c h o vice m il h(Vi\

vì\

p ií ii m a (lìỏ n p

lin goi là cúc giải ílìiull klìí (lối xứng. Khố (Irti xứng cOng (ỉirợc gọi là klìí bí mflt
bởi \ì

Iì (>

plìái (lirơc girr hí măl gi lìa ììgười pừi và nhân tỉìỏnp tin.M ãl khííc. lính hno

n iiìl ctia llìỏ n g í in ( lu ợ c lììỉl hoấ plìỏi (hrợc llìon (liuAn. X em hình Dìinlì lìo ；
í y \0 c n in

lìiìíí vn Jỉirii fiia V(VÌ Cìk; khí (tối xứìig (hrói (lAy.

En c r y p t lo n

c ip h e rte x t

D e c ry p tio n

N hữiìp k c ff)fi cơng V；U) van bản mã lioấ với p in i llìiiạ i klìi (lỏ i xú np thường cố

pĩiiip lìm m khó'<\ cùa vìín bíiìì lììĩì ỉiốa. lừ (ló có thể gi ni ÌÌÌÍÌ (lìỏng (liẹp. I irÌH lìlm
các CIKH* litn c：
ỏng lí、
》llìành cổng SÍU1 khi lấl Cii các klìố cỏ klin nâng (lirơc ỉlnr.
1 lìỏíìp (lìiĩờ n g , hcììì c*ố (hổ g iam Ihiểu lố i (1a nguy cơ bị lẩn ra khoấ hằng cíìclì
giam (hời jzinn tổn {ai cúa khố xu ốn g và (ĩing (lộ lớn cúíi klio á lên nhiều hơ". M()[
klìí

ỉhời gi;\n lồ n (ai ngỉin ngliĩa là mỗi klìố chỉ (lược (lùng cho m íi lìí m ộl

lượnp í( (lữ I ì Cm i . Iilìờ Ví1y hun g iảm b(tt m ố i lìg u y liic m nếu m o l h o n p các klìon bị

pllál ỉlicn


-2 0

N lìư ng kẻ (All cơng cổ thể lìm ra klion tlie o kiểu "(tốn "ù>", íức In llìir m oi
klìíìá c*ó k lì；
ì nnng. xeiìì xcl kết (|iia lim (hrợc cổ V lìp lìĩa khỏng. f)o (lỉ\i l)í( cùn

khố (piỵêì (linh srt gịfí (l i klìóít, ví (lụ neu (lổ (lĩú klìì In 4 bit ihì tỉ) cỏ 2 1- 16 gin
I l i và nlur vAy llur (lên 16 giá (ri này sẽ có rnộl klìố (lúng. Nếu độ (lài khoa mã
lílnp Ihcrn một hil thì số giá (rị lại tãng lên gấp dổi. 1)0 (16. việc lăng dộ (lài bil ciia
klìí Ici) SC lì\in giiim khâ năìig lìm

ĩi\

khoấ (lúng cun kẻ IAn cơng xuống,

Với loai khố 40 bil. la có 2奶 giií (rị có khá Mílng. Nếu (liiiìg mộl Íìì；
íy tính Cĩí
nln r n (lìế (lìừ I Iriéu khố m ỗi g ia y. lìg u ờ i la có llìể ìhử ỉrfl cn Cík、Irư ừ iip lìơp

(rong 13 ngày. T\\y nhiên, lìiệtì ỉiav khíí lìãng Cl!a máy (ính (In mạnlì lẽn lììl nhiều
và h(^n nữa ké tíìii cỏĩìg có thể vâìì (lung SIÍC manh lính lốiì cùa rất tìlìicu máy tínlì

lictì lìiang ciirìg llìain gia ctể giảm llìời giỉHì tìm ra khon clúng xuốììg. VThì IÌÌHÌ1

1977. 78 ngàn m á ỵ ư iìlì Irên mạng In le rtie l cùng lìn h nguyện làm việc phải Hìíít %
nềv (le giíii mil (lược "lộ i ílìỏng diệp filing khố S6 bíí ìĩiíl ỉlìeo giỉíi (hiiẠl DFS.
Npười lỉì íc tínl) rang vứi hiơng ììiấy tính như vây (hì Cíin lơi 67 nỉim (lr có Ihổ
giai míí (lirực llìỏng diệp (ỈỈHìp klton mã 6^1 hil. Mộl khố 128 bil, la cỏ 2 * ^ giá (ri
có klìíi Iìf\ìip. V(Vi rnííy lính có khả lìĩg llìư 100 tý klìố tnỗi giAy và hiHì SỪ (lụiìp
10 (ricn lìiíív lín h lìhư vAv cùng íhíì gia lliì llìờ i gian giái tìiS gAp g rin 1000 lẩn
m ối llìọ của vũ Ị| u ( 15 (lếiì 20 ly Hílin) ! T u y nhiỏíi, Ihời gian mà (lược y c \) Cỉiu (lể

1'un \<\ Itiộí khóa (lúng (ìhir (ren u CẦU nìáy có sức ììiạnh línlì (ốn vỉíì CỈH). Thctìì
VÍK> m ì n . g i í í c ù ì ì CĨÍC l ì ì á v l í n h ( l ó l a ỉ r ấ l m ắ c n ê n h ơ ll ì ( H ) h k l ì ỏ í l i ự c ( h i .

N lìư ơc cliểm citn k ĩ (huẠỈ m âl ììiíl khỏa hí m ăl In (lời lìn i lú hên phí\i (hỏa ihnẠn

V(ifi nhnu (le sir (lunp cùng ììiộí khóa bí niẠ( cho Inrớc clìo việc ììììl Iìí /piíii lììíi
Ihõng tin pửi ììluln. Nhu vây kỹ thuật này gAy khó k lìiì" lìlìiểu cho Cik' piiH) (lịch
(liên (U vôn {lirợc Ihưc hiện giữa cấc lác nhAn (khikh lìàtig - (loanh lìghiỌp, (loanh
nghiệp

(loanh nghiệp, khách hịng- khách lìàng) nhiều k lìi vốn khơng <|Ucn biết

lìhỉUi. liên rố( klìỏ thỏa Ihuân với nhau vế cliiìig klìổn bí m ội. Bởi vộy CÀIÌ plìííi có

sư hao dổi cnc khóa hí mat giữa liai bcn. Tuy nhiên, (lieu này cỏ llìể hi ké klìííc

chu|ì líìy vn lai (lunp. ị)ể giảm tlìiCu kliá lUHìg giải nul thơng lin "h(、chup len
\ icc Irao dổi k lìó ìi. lìguờị la cỏ (lìể lãng lÀn suAl (rao d ổi klio íí iníìl lẽ ". (IÀ1Ì (lổn

cíic kliì inậl (lùng cho mã hóa luồn thíiy dổi và kẻ chụp lén pliai liên lục chụp

-2 1 -

cl !lực khóíì ni\v ĩ nới (heo (lõi (hrợc nội (lung giíio (lịch. Đicn níìv chỉ gíìv \ rỏ' ngỊìi
lìítn CỈK) kè cỏ ý (lịn h c l)Ịip leu . 111 à k h n ĩìị! lìg íliì c liạ n (lược (lie u (In.

/

A . M â h o a I d t ó a C Ỏ ÌÌỊI k h a i

O le p irii (huât mã hóa mà sử dụn g cấc klìoấ khác nhau cho (] d in h m ã hố
Viì g iã i mã thịng dung íihấ( là các g iả i Ihuật mã hố cồng k h a i, n lìiín g dổi k h i c lu in g
c ũ n p (iirợc pọi là Cck' p ia i (huậỉ mă hố khóa hí\ì ílố i xưng. M ã hoấ k\)(v<\ cỏ ng khai sử
d ụ nu 1Ì1 ỘI kh(ìi\ ric n g (d irợ c g iữ chỉ hởi clìủ nhAn cún nổ) và m ô i khon cong khai ị n ỏ
c ó í hổ dùng clìo Cík' (hue Ihể klìấc trẽn m ạng). K lìỏ a cổng kh ai có Ihd (hrợc gửi lớ i
c h o lìliữ n g người 111 ực h iệ ìì g iao d ịd i vợi m ìn h, hoặc (tể lên rnộl (lanh hạ công khai,

(lio n s thường (lặl tiên hệ thống server ciia một lổ chức c lì ứng Ihực (C A ), c lìẳ n g liạiì.
m ỏ i k lio á cồ ng khai cổ íhể cfặl trên mộ( dur m ục mà (ất cả cấc người tỉÌHìg Im n g !ổ

clìức íruỵ lìhệp (lẽn. ! lai khoấ này (uy riêng hiẹl nlurng lại liên kết với nlnui (rong
v ie c mã lioấ và pini mã, T liổ iig till đã mfí hằng khoấ cổng kh a i chí cổ llìể dược gini
ìĩìa vối khố ric n g lirơ n g ứììg (rong lập khố. T ro n g ìnộ l số k ỹ Ihuâ! m iì hon cổng

khni. khon cỏnp k l】
ai Cling cỏ ihể (tược (lùng (lổ giíìi mà tlìồng lin (lược ma vơi klioấ
I iênp.

ỉ lình Siìu rnitìh họa việc mã hon và giai 1Tè vi cỏc klio ht cti xihig.

<
%tt=r
Kriỗhn a

1^1

A lice's Public Key
Encrypt

.

Alice's Private Key

lỹ l

C ip h e rte xt

P laintext

Encrypt

|< |

A lic e s Public Key

Peter

D ecrypt

Ci phe f t ext

P laintext

Encrypt
Pi ainl:ext

P laintext

Alice's Private Key

A lice's Pubỉic Key
Mary R ]

Decrypt

P laintext

A lice's Private Key
1^1

D ecrypt

cipher-text

P la in te xt

Cííc k lio á cơng kh a i dược lín h tốn và phái sinh ra lừ các khóa riêng- N ó có (lộ
lớn và phức lạp h(Tii khóa liê n g rất n liiề u . C hẳng han. với khố riê n g In 128 b it, dộ
lớn liìị n p (lụ n g Clin klio á liê n g h iệti nay.

Iliì klií cơng khai en llic là 256 hi1 hoặc


22

^ I •? I” l

lH>ik* h(in mi;». N lm vily khn nnni! ị i\ ì \ i mã cùn ké xAin nhAp là I;ìl thÁp. vổ

( im p khó klìíHì

N}»nv ";IV. vice su ílm ip lììAl míì klií cỏug kliỉii lìgny cnn^ Jlin liu iji tín lì l<irn rỏ'. Ĩ1Ì(V m iijz tííih lì ；H> ítìẠI liê n líìlrn n rl vh In ld fic L llíh ĩ h rl

{ 'ỉ\ p

im ìl m il klìí

cỏn g k ln i (lcu (lựa liê n các iap hợp klìí cơng klinỉ và klìoấ liê n g . klìOii liêng thì
(lươc ịi\u hí Iiìíii lìới c l

川nliAn

cùa I1Ố cịn klìOỉí cơnp khai iươnp ihìg c、
ó ỉlìế (lược

kli;íc W\c\ (len vỉ\ sir (lunp K lìi rnơl khố cơnp khni (lưoc SỪ (lunp (lơ l ；K> m Víì"

híìiì n\'M mil lliì chí klií lic iìp ỉiĩơng ứììg Iìi(fi có llìc giai mĩ\ nó.
r;K . eiïù IhtiAt klìíìíí rỏ n g khai (lirơc phấl lì ici) (lế (hưc hiện Cík、chức、Hãng sau:

M il hố Cík' klìố (lối xứng hí inAl cho viêc Imo (loi (1Clì mang cịng cổng
(ìirơc nu lồn
-

Xác nhâĩì (lin h danh cim người gửi và lìgư ời nlìâí) Iro np (Ịiin (lìn h (ruyền

thịng (rên nuinp cơng cộng.
TliA m Ira su loàn vẹn cua dữ liê u (Urợc h uyề n í rên m ạng cổng cộng, sử
(ỉim p clìữ ký (liên lù (lể (tám háo ỉằnp bAl kv sư CÍU1 (hiệp nÌHì (leu hi phái
hiên.
f )iim h {\o

tig ĩìg u ờ i gùi k liỏ n p llìổ lù chối các Ihổ n p (ill ctn

Chữ ký

(lieiì (lí cua Iig u ị i gửi là duy nll và klìỏ n g lỉiẻ giá mạo.

/ 5.

ỉ 'tìíỉ CỈIỈĨÌỊỈ của tììá hố khoa CỎÌ1ỊỊ khai và khố (ỉịi xứĩìfỊ
Miỉ Iìí khon (lối xTrnp và ììiã lìố klìí cỏìip khai llìường (lirơc (litnp ỉKìng viêc

kcl ỈKVỊì (lr CUIÌO Cíì|) lícn plìaiti vi rộng lớn cũ a ììììUìg và cấc giải phnji bno lììíìl lliơtìg
till truc luvcỵi. Cric kỹ (IlUcIl nnv (lược dùng nliicii cho các (lịch vu và lìê (tiêu lìànli
Irỗ ìi nuitip : mì lồn CỈÌC) m ;ùl. an UỲ<\\\

cho I 111 ven Ihỏng W ch . giao llìứ c aiì tồn

Inlerncl |Ị\Sec.
Mìl hí)íi kh(ìí» dối \ứnp (hỏng llìường nhanh lìơn mil liố khố cỏnp klìỉù lir 100
(lciì I ()()() Ifin

M il hí klìố cỏng khai (tãl súc năng iín lì tốìì l lìh icu \('ị) lìộ xir lý

máy lính. Vì Vily, kĩ ihuOl khon (lối xinig ỉhuừiìp (IỴM1JI (ỉc cung cốp lí"h W\i) mat cho

Ợnịi l(tn nlìững tlìỏiìg
lliu ờiìp (liíơc (King (lể

liiì

cđiì mil hoấ vn

pirìi

mií. Ki (ht írul h(Yi\ khnấ (ơng khni

\\i\o

dổi Cík、klìốa (lối xtínp C^IÌ hao íĩìâl tie iì CÍIC nianp cổ línlì

m(v. c;íc k V hicti (liên lư

c\\i\ plìÂrì ĩìiểni V;、
1 c；
k' inAu. và (lỏ cíìứnp llìưc CĨÍC clienl.

sct vvi IIOi) lìiunp.

23

-

2. An toàn và bảo mật cho giao dịch thương mại đỉện tử
1.1. ( ác r l ì ĩ i r ĩìàììf> hảo ỉììâí cùa m ái ìììà

Khi (ỴC CỈÌỊ) (ỴCI1 nvM ìtììl. ìigười In llurờng nplìỉ (len (ífìh háo infll, (ló In vì su
l>ả() (lãm cún lliỏnp lin nì miì cìg cAp. 'I uv íìliicn, lììẠl lììil (ốt phải Clinji cíìp cac
línlì

Fianp SỈH!:

-

Su chứng tliư c : ỉ hAm Ira (lin h danh cùa líìirc llìế piri ílìổ iìp (in trồiì lììạng.
N rn klìỏ n p cổ sự clìứng Hìực llìì h kỳ npười nào ln iv nliAp I ll'l l lììạnp

cíuig C(> lỉìó sữ (lung cỏn g cu C(*> kh;i nãng (Ỉ(K- llìỏiìg tin m(ll m;ì (íc pitì
mao (lia chỉ ỈV XIIÍÌI plìál và giá danh ngươi kíìấc.
-

Tí nh báo mût : Râo inậl tlìỏ n g (in gùi (lến người n h ằ n . Nốu kh ịn t! ĩipư ời
khíic (Innp 丨n iv nỉiAp 丨tiạng có 丨hể (liinjz cấc cơììp cu (!r nphe liơ itì Irơn

(lng Iihvciì h(、
ăc MỊ2ỈHÌ clìíliì Cik' ỉlìỏnp lin piíì hi. Kẻ xAiìi nlì<)|) liỉii plìép
Urn inaiì^ có llìc t!UY nhập

Vt\

(lễ (làng lấy (li CỈÍC (lìổng (in piá lf ị liìg các

íilc hay Ini liều chưa (hrợc tìììl lìón.
-

Tí nl ì tồn ven : Thắm (lịn lì lí、nổi (lung cùn (hổnp liiì (hrơc Iru y ề ìi l ；
ii klìỏ n g

hi lhn\ (loi lien dirờnp (íi- Ncu klìơng. kê khííc có llìể sú (lung cơnp cu (ỉể
Ihiiv (Ini lliỏnp ỉin ircn (lường (li.
-Băt kíiâ kháng: Ríio (lâm HMìg người gũi kh ỏ n g Ihế (la o Irở c lìổ i

hị thơng

li" (tà gui cua mình. Nếu klìỏng có (hể (lAn (len việc gi(Iniìh
2 . 2 . ( á c h à m í ơ ỉ ì ị ị Ỉiê 1 í l ì ỏ n g ( ỉ iệ p

Các hàm lung kếl (hồng (tiệp (Message digest fu n ctio n s), còn goi là hàm Ihu nén
thỏnp (lic p (hash liH K lio n ), dược dùn g dế sinh ra các số lổ n g cùa llìỏ n g l i " . ( ÏK ： tổng
kcl [ \ \ n \ ] ị i (ỉicp ITì ÌÌÌ cỉiu ồ i CÍÌC h il. Ihổnp Ihu ờ ng lừ 128 (lốn 256 b il. cung c Ap chuồi
số (lu \ lìhỉlỉ (lai (liê tì cho m ồ i rilc (ỉũ liêu số lìoạc lài liệt! ( ac hàm lo n g kcl llìỏ n g

diệp là cac lìiHTì lonn học lìií、xử lý thổng (in cfể tạo ra cac irtng kổt tlìổiìg (liỌp khnc
nhau c、h(> m ỏi tài lie u d u y nhỉlt. Các |ỈH liệu nhu lìỉìau có lổng kcl thơ n g (lic p lìlìư

nhnu. nlìưng ỵhfnii chí chí mộl bit cùa Ini liệu llìny dổi llìì long kcỉ (hỏnp diệp ihav

dổi.


2^1

K.
、. Document 1

160 h it Message Digest
Message Digest
fu n c tio n

<

...
. . . . . . . Jf»
X Donimpnt ì

160 b it Message Digest
The message digest
function ơeates Ò

X etc

unique digest for each

unique document.

( ;ir hnm (dnp kcl llìỏ iìp (licp Ihiĩờ np (Ikơc (liin g (lơ Cling cAp lính t(ùu) ven cho

(，
:ír lilc

v ì\

lài liên (liên lừ. ('liỵH)p liniK lofìj> kốl llỉỏiìp (licp có lliơ (lu(t( tỉH) Ií\ và

lì u v r n (li V (íị C ík' ítìỏ n n ( lie p e - in a il. N p ư ờ i n lìA n ( lìỏ n p d iệ p C - Iiìĩù l C() í lie s ir

cùng lùun lổnp kcí (liõĩig (1iệ|ì (lể tíĩìlì tốn !íì tốnp kcỉ (hỏiìp diêp và ncu liai kcì (|úa
ìù ì' khnng giống nluui (hì lìgười " lu ỡii bil (lc ớhiỡg (liỗp (h i hi llu iy (loi hay lìơng

ỉiriì (lườnp ỈHỈVCÍÌ. " ì lìhicn. ỉhỏng (liộp có Ihc hi lìpơỉri khác clu hii \ n Ihnv ílổi

n(、
i

lần Cỉi loiif! kêỉ ỉlìơng (liêị) (lể (lìíììlì lirn lìpườị nln.

i I iìc ịi

Dổ ngfui clifui SƯ CÍ1I1

(ló. c.iU' llìỏ n e (licp llìirờ iìg dir(K' in ;l Iìoĩỉ sù (lim p kỉ IhuAt kliố cỏiìp klìỉù.

Transmitted

Message
Plaintext
I Digest Function]

Digest
—

I Compare]

Digest

曝

Orioinator

_
P orip iỗ nt

If both digests matdi,
the integrity of H>p
plaintext

message

2 ...

I m o (Ịị i

kỉìố

verified

h i …(if

1líũ plm
khni là:
-

l i i i o dổi k h o i\ khỏng (lùng mã lì (Vì klìí cỏiìg khni hằììg c á d ì sữ (lung giai
t l 川 ại DiíTie 1ỉe lliĩìíu i K e y A g re cfiie n t.

Mà Iìí klií bí Ì11ÍH ỈKHìg a ic li sứ (lụnp klìOií cơnji khai cún lìpỉiời íìlìăn.