.ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

ĐÀO LAN HƯƠNG

CẢM NHẬN HẠNH PHÚC CỦA THANH THIẾU NIÊN
TRONG MỐI QUAN HỆ VỚI GIA ĐÌNH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC

Hà Nội - 2020


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

ĐÀO LAN HƯƠNG

CẢM NHẬN HẠNH PHÚC CỦA THANH THIẾU NIÊN
TRONG MỐI QUAN HỆ VỚI GIA ĐÌNH
Chuyên ngành: Tâm lý học
Mã số:

62 31 04 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC

Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS. Nguyễn Thị Minh Hằng

Hà Nội - 2020

LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan rằng, luận án tiến sĩ “Cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu
niên trong mối quan hệ với gia đình” là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Dữ liệu
nghiên cứu định lượng được thu thập, xử lý một cách trung thực, đảm bảo tính bảo
mật và quyền được thông tin của người tham gia nghiên cứu. Các dẫn chứng và kết
quả từ những nghiên cứu khác để so sánh, phân tích đều được chỉ rõ nguồn trích
dẫn. Kết quả trong phần nghiên cứu chính thức chưa được cơng bố trong bất kỳ
cơng trình nghiên cứu nào của các tác giả khác từ trước đến nay.
Tác giả luận án

Đào Lan Hương


LỜI CẢM ƠN
Tôi muốn gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới cô giáo PGS.TS
Nguyễn Thị Minh Hằng. Nhờ sự gần gũi và sự dạy bảo nhiệt tình của cơ dành cho
tơi mà tơi đã trưởng thành hơn trên con đường chinh phục khoa học cũng như có
động lực để hồn thành luận án.
Trong q trình làm nghiên cứu sinh tơi có cơ hội được học tập từ PGS.TS
Lê Văn Hảo, PGS.TS Phan Thị Mai Hương, GS.TS Phạm Thành Nghị. Nhờ những
kiến thức và những lời động viên của thầy cô mà tôi được học từ thầy cơ đã giúp tơi
có động lực trong q trình hồn thiện ý tưởng, tìm tài liệu và xử lý số liệu khoa
học. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy các cơ đã có những góp ý,
đưa ra những ý tưởng giúp tơi có thể hồn thiện hơn luận án của mình sau mỗi giai
đoạn thực hiện luận án cũng như trong các hội đồng bảo vệ. Tơi ln cảm ơn nụ
cười hiền hịa, những lời góp ý chân tình của GS.TS Trần Thị Minh Đức; những ý
tưởng và lời khuyên giá trị của PGS.TS Lã Thị Thu Thủy, PGS.TS Trần Thu
Hương, PGS.TS Trịnh Thị Linh cho luận án; sự động viên, khích lệ của PGS.TS

Trương Thị Khánh Hà, GS.TS Nguyễn Hữu Thụ; sự dí dỏm của PSG.TS Nguyễn
Sinh Phúc.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới tập thể cán bộ, giảng viên của
Khoa Tâm lý học - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐHQG Hà Nội.
Đối với tôi, các thầy cô trong khoa cũng như các thầy cô cộng tác, giảng dạy tại đây
là tấm gương sáng về niềm đam mê khoa học, nhiệt huyết với chuyên môn và giàu
lịng nhân ái với học trị. Các thầy cơ là động lực lớn giúp tơi có thể hồn thành luận
án và gắn bó lâu dài với ngành Tâm lý học.
Tôi cũng trân trọng gửi lời cảm ơn tới ban lãnh đạo trường Cao đẳng sư
phạm Bắc Ninh, các thầy cơ giáo khoa Lý luận chính trị - Tâm lý giáo dục, đã tạo
điều kiện tốt nhất cho tôi để có thể hồn thành luận án của mình.
Bên cạnh đó tôi xin gửi lời cảm ơn đến những người bạn trong lớp NCS khóa
2016 và bạn bè thân thiết. Nhờ sự giúp đỡ, động viên cả về học thuật và các khía
cạnh khác trong cuộc sống mà tơi có thêm động lực để hoàn thành tốt nhất luận án.
Cuối cùng, tôi xin dành lời cảm ơn sâu sắc nhất tới cha mẹ, gia đình ln tạo
điều kiện, động viên và là động lực để tơi vượt qua những khó khăn để hồn thiện
luận án của mình.
Tác giả luận án

Đào Lan Hương


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
DANH MỤC SƠ ĐỒ

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 8
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 9
2. Mục đích nghiên cứu............................................................................................. 11
3. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 11
4. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................ 11
5. Khách thể và phạm vi nghiên cứu......................................................................... 11
6. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................... 12
7. Giả thuyết nghiên cứu ........................................................................................... 12
8. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu.................................................... 12
9. Đóng góp mới của luận án .................................................................................... 14
Chương 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU CẢM NHẬN HẠNH PHÚC CỦA
THANH THIẾU NIÊN VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC YẾU TỐ GIA ĐÌNH .. 17
1.1. Những nghiên cứu về cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên .............. 18
1.2. Nghiên cứu về cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên và ảnh hưởng
của các yếu tố gia đình ............................................................................................ 25
1.2.1. Cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên và kiểu gia đình .......................... 26
1.2.2. Hướng nghiên cứu cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên và mơi trường
tâm lý gia đình ........................................................................................................... 30
Tiểu kết chương 1 .................................................................................................... 41

1


Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CẢM NHẬN HẠNH PHÚC CỦA THANH
THIẾU NIÊN VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC YẾU TỐ GIA ĐÌNH .................. 43
2.1. Lý luận về cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên ................................. 43
2.1.1. Các lý thuyết nghiên cứu cảm nhận hạnh phúc .............................................. 43
2.1.2. Khái niệm cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên .................................... 52
2.2. Mơ hình nghiên cứu cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên ................ 60
2.2.1. Hài lòng với cuộc sống ................................................................................... 60

2.2.2. Hạnh phúc tinh thần ........................................................................................ 61
2.2.3. Hạnh phúc phụ thuộc ...................................................................................... 62
2.3. Ảnh hưởng của các yếu tố gia đình đến cảm nhận hạnh phúc của thanh
thiếu niên ................................................................................................................. 63
2.3.1. Chất lượng cuộc sống cảm xúc ....................................................................... 63
2.3.2. Chất lượng cuộc sống vật chất........................................................................ 64
2.3.3. Quyền tham gia của con trong gia đình .......................................................... 65
2.3.4. Kiểm sốt tâm lý của cha mẹ........................................................................... 67
2.3.5. Mối quan hệ của cha mẹ ................................................................................. 70
2.3.6. Hành vi làm cha mẹ......................................................................................... 71
2.3.7. Gắn kết gia đình .............................................................................................. 73
2.3.8. Mối quan hệ giữa hành vi làm cha mẹ, gắn kết gia đình và cảm nhận
hạnh phúc ................................................................................................................. 74
Tiểu kết chương 2 .................................................................................................... 76
Chương 3. TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................ 78
3.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu .................................................. 78
3.1.1. Địa bàn nghiên cứu ......................................................................................... 78
3.1.2. Khách thể nghiên cứu...................................................................................... 79
3.2. Tổ chức nghiên cứu .......................................................................................... 80
3.2.1. Giai đoạn 1: Nghiên cứu lí luận ..................................................................... 80
3.2.2. Giai đoạn 2: Chuẩn bị công cụ nghiên cứu .................................................... 81
3.2.3. Giai đoạn 3: Điều tra chính thức .................................................................... 81
3.2.4. Giai đoạn 4: Xử lí dữ liệu và viết luận án...................................................... 82
2


3.3. Các phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 82
3.3.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu .................................................................... 82
3.3.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi ............................................................. 83
3.3.3. Phương pháp phỏng vấn sâu........................................................................... 92

3.3.4. Phương pháp xử lí số liệu bằng thống kê tốn học......................................... 93
3.3.5. Phương pháp phân tích chân dung tâm lý nhóm .......................................... 100
Tiểu kết chương 3 .................................................................................................. 101
Chương 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ CẢM NHẬN HẠNH PHÚC CỦA
THANH THIẾU NIÊN VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC YẾU TỐ GIA ĐÌNH 102
4.1. Thực trạng cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên ............................. 102
4.1.1. Đánh giá chung về cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên .................... 102
4.1.2. Mối quan hệ giữa các mặt biểu hiện cảm nhận hạnh phúc của thanh
thiếu niên ................................................................................................................ 107
4.1.3. Cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên theo các biến nhân khẩu .......... 109
4.2. Thực trạng các yếu tố gia đình của thanh thiếu niên ....................................... 115
4.2.1. Hành vi làm cha mẹ....................................................................................... 115
4.2.2. Chất lượng cuộc sống cảm xúc ..................................................................... 117
4.2.3. Chất lượng cuộc sống vật chất...................................................................... 118
4.2.4. Gắn kết gia đình ............................................................................................ 119
4.2.5. Quyền tham gia của con trong gia đình ........................................................ 120
4.2.6. Kiểm soát tâm lý của cha mẹ......................................................................... 122
4.2.7. Mối quan hệ của cha mẹ của thanh thiếu niên ............................................. 124
4.3. Ảnh hưởng của các yếu tố gia đình đến cảm nhận hạnh phúc của thanh
thiếu niên ................................................................................................................ 126
4.3.1. Tương quan giữa các yếu tố trong gia đình của thanh thiếu niên ................ 126
4.3.2. Tương quan giữa cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên và các yếu tố
gia đình ................................................................................................................... 130
4.3.3. Dự báo các yếu tố ảnh hưởng đến cảm nhận hạnh phúc của thanh
thiếu niên ............................................................................................................... 140

3


4.4. Chân dung tâm lý nhóm thanh thiếu niên rất hạnh phúc và nhóm thanh

thiếu niên khơng hạnh phúc ................................................................................. 154
4.4.1. Cách thức lựa chọn hai nhóm ....................................................................... 154
4.4.2. Đặc điểm nhân khẩu – xã hội của nhóm hạnh phúc và nhóm khơng hạnh phúc ... 156
4.4.3. Ảnh hưởng của các yếu tố gia đình đến nhóm thanh thiếu niên hạnh phúc và
nhóm thanh thiếu niên khơng hạnh phúc ................................................................ 160
Tiểu kết chương 4 và bàn luận chung ................................................................. 167
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 171
1. KẾT LUẬN ........................................................................................................ 171
2. KIẾN NGHỊ ....................................................................................................... 174
3. HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU ..................................................................... 177
DANH MỤC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN ............................................................................................................... 178
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 179
PHỤ LỤC ............................................................................................................... 192

4


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

CLCS

Chất lượng cuộc sống

CNHPC

Cảm nhận hạnh phúc chung

CS


Cộng sự

HLVCS

Hài lòng với cuộc sống

HPPT

Hạnh phúc phụ thuộc

HPTT

Hạnh phúc tinh thần

KSTL

Kiểm soát tâm lý

M/ĐTB

Điểm trung bình

SD/ĐLC

Độ lệch chuẩn

TBC

Trung bình chung


THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

5


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Các nghiên cứu về kiểu gia đình và cảm nhận hạnh phúc ........................ 28
của thanh thiếu niên .................................................................................................. 28
Bảng 3.1. Đặc điểm khách thể nghiên cứu................................................................ 79
Bảng 3.2. Thông số của các thang đo dựa trên dữ liệu điều tra thử .......................... 86
Bảng 3.3. Độ tin cậy của thang đo dựa trên dữ liệu điều tra chính thức................... 94
Bảng 3.4. Độ tin cậy của thang đo cảm nhận hạnh phúc .......................................... 95
Bảng 3.5. Phân phối chuẩn của các thang đo dựa trên dữ liệu điều tra chính thức ....... 96
Bảng 4.1. Hạnh phúc tinh thần của thanh thiếu niên .............................................. 105
Bảng 4.2. Hạnh phúc phụ thuộc của thanh thiếu niên............................................. 106
Bảng 4.3. Sự khác biệt về điểm trung bình cảm nhận hạnh phúc của thanh .......... 110
thiếu niên theo độ tuổi ............................................................................................. 110
Bảng 4.4. So sánh điểm trung bình cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên về
biến số kinh tế ......................................................................................................... 113
Bảng 4.5. Điểm trung bình cảm nhận của thanh thiếu niên về ............................... 116
hành vi làm cha mẹ ................................................................................................. 116
Bảng 4.6. Điểm trung bình đánh giá của thanh thiếu niên về chất lượng cuộc sống
cảm xúc trong gia đình ............................................................................................ 117
Bảng 4.7. Điểm trung bình đánh giá của thanh thiếu niên về chất lượng cuộc sống

vật chất trong gia đình ............................................................................................. 118
Bảng 4.8. Điểm trung bình đánh giá của thanh thiếu niên về gắn kết gia đình ...... 119
Bảng 4.9. Điểm trung bình đánh giá của thanh thiếu niên về quyền tham gia của con
trong gia đình .......................................................................................................... 121
Bảng 4.10. Điểm trung bình đánh giá của thanh thiếu niên về mức độ kiểm soát tâm
lý của cha mẹ ........................................................................................................... 123
Bảng 4.11. Điểm trung bình đánh giá của thanh thiếu niên về mối quan hệ của cha mẹ.... 124
Bảng 4.12. Tương quan giữa các yếu tố gia đình của thanh thiếu niên .................. 127
Bảng 4.13. Tương quan giữa cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên ............... 130
và các yếu tố gia đình .............................................................................................. 130
6


Bảng 4.14. Mơ hình hồi quy đơn biến dự báo cảm nhận hạnh phúc ...................... 141
Bảng 4. 15. Mức độ biến thiên dự báo của từng yếu tố gia đình tới các chiều cạnh
cảm nhận hạnh phúc ................................................................................................ 143
Bảng 4.16. Dự báo cảm nhận hạnh phúc chung của thanh thiếu niên .................... 147
Bảng 4.17. Dự báo hài lòng với cuộc sống của thanh thiếu niên ............................ 148
Bảng 4.18. Dự báo cảm nhận hạnh phúc tinh thần của thanh thiếu niên ................ 149
Bảng 4.19. Dự báo cảm nhận hạnh phúc phụ thuộc của thanh thiếu niên .............. 150
Bảng 4.20. Điểm trung bình của các nhóm cảm nhận hạnh phúc thấp và cao ....... 154
Bảng 4.21. Bảng phân chia các nhóm thanh thiếu niên hạnh phúc ........................ 155
Bảng 4.22. Đặc điểm nhân khẩu – xã hội của nhóm hạnh phúc ............................. 157
Bảng 4.23. Đặc điểm nhân khẩu – xã hội của nhóm không hạnh phúc .................. 158
Bảng 4.24. Dự báo các yếu tố gia đình đến cảm nhận hạnh phúc chung ở nhóm
thanh thiếu niên hạnh phúc ..................................................................................... 161

7



DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1. Hạnh phúc gia đình (Theo Newlan, 2014) ........................................... 72
Biểu đồ 4.1. Mức độ cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên ............................ 103
Biểu đồ 4.2. Điểm trung bình hài lịng với cuộc sống của thanh thiếu niên.................. 104
Biểu đồ 4.3. Điểm trung bình hạnh phúc của các nhóm thanh thiếu niên sau phân
chia nhóm ................................................................................................................ 156
DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 4.1. Tương quan giữa các mặt biểu hiện cảm nhận hạnh phúc..................... 107
Sơ đồ 4.2. Tương quan giữa hành vi làm cha mẹ với các chiều cạnh cảm nhận hạnh
phúc của thanh thiếu niên ........................................................................................ 131
Sơ đồ 4.3. Tương quan giữa chất lượng cuộc sống cảm xúc với các chiều cạnh cảm
nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên ...................................................................... 132
Sơ đồ 4.4. Tương quan giữa chất lượng cuộc sống vật chất với các chiều cạnh cảm
nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên ...................................................................... 133
Sơ đồ 4.5. Tương quan giữa gắn kết gia đình với các chiều cạnh cảm nhận hạnh
phúc của thanh thiếu niên ........................................................................................ 134
Sơ đồ 4.6. Tương quan giữa quyền tham gia với các chiều cạnh cảm nhận hạnh
phúc của thanh thiếu niên ........................................................................................ 135
Sơ đồ 4.7. Tương quan giữa kiểm soát tâm lý với các chiều cạnh cảm nhận hạnh
phúc của thanh thiếu niên ........................................................................................ 136
Sơ đồ 4.8. Tương quan giữa mối quan hệ cha mẹ với các chiều cạnh cảm nhận hạnh
phúc của thanh thiếu niên ........................................................................................ 138
Sơ đồ 4.9. Dự báo ảnh hưởng của yếu tố gia đình tới cảm nhận hạnh phúc chung
của thanh thiếu niên ............................................................................................... 148
Sơ đồ 4.10. Tổng hợp ảnh hưởng của các yếu tố gia đình tới các chiều cạnh cảm
nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên ...................................................................... 151
Sơ đồ 4.11. Biến trung gian gắn kết gia đình .......................................................... 153
Sơ đồ 4.12. Tương quan giữa các yếu tố gia đình với cảm nhận hạnh phúc của nhóm
thanh thiếu niên hạnh phúc ..................................................................................... 160
8



MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngay từ xa xưa, con người đã có nhu cầu đi tìm câu trả lời hạnh phúc là gì,
làm thế nào để có được hạnh phúc. Khi xã hội càng phát triển thì nhu cầu đó ngày
càng nâng cao hơn. Hạnh phúc chính là mục tiêu và là động lực thúc đẩy con người
phát triển. Chính vì vậy, hạnh phúc khơng chỉ là ước muốn của mỗi cá nhân mà còn
là vấn đề được quan tâm nghiên cứu của các nhà triết học, tôn giáo học, xã hội học,
kinh tế học…và tất nhiên là cả trong lĩnh vực tâm lý học. Phạm trù hạnh phúc là
một phạm trù nghiên cứu phức tạp và được tranh luận nhiều (Ryan & Deci, 2001a,
b). Trong tâm lý học, các hướng nghiên cứu về cảm nhận hạnh phúc khởi nguồn từ
đầu thế kỷ thứ XX và cho đến những năm 1980 – 1990 mới bắt đầu nở rộ. Nổi bật
là các nghiên cứu của các tác giả như Diener (1984,1985, 2000, 2009, 2010), Keyes
(1998, 2004), Ryff (1989, 1995, 2013), Hitokoto & Uchida (2015) với các hướng
nghiên cứu cảm nhận hạnh phúc ở nhiều chiều cạnh khác nhau. Tuy nhiên, những
nghiên cứu về cảm nhận hạnh phúc mới chỉ tập trung nhiều ở các nước có nền kinh
tế rất phát triển. Còn ở Việt Nam, vấn đề này mới được quan tâm nghiên cứu trong
những năm gần đây. Chính vì vậy mà rất cần thêm các nghiên cứu mới để đánh giá
cảm nhận hạnh phúc của người dân nhằm góp phần nâng cao chất lượng tinh thần.
Cùng với việc quan tâm đến cảm nhận hạnh phúc chung của con người, các
nhà nghiên cứu còn quan tâm rất lớn đến hạnh phúc của thanh thiếu niên. Thanh
thiếu niên là lứa tuổi có nhiều biến động về sự phát triển tâm sinh lý và nhận thức
xã hội. Đây là lứa tuổi đang trong q trình xã hội hóa mạnh mẽ nhất để từng bước
định hình về nhân cách. Trong quá trình đó, những cảm nhận về cuộc sống, về hạnh
phúc cũng bị ảnh hưởng và thay đổi bởi mối quan hệ của các em với những người
xung quanh, đặc biệt là mối quan hệ trong gia đình.
Gia đình được coi là môi trường đầu tiên và quan trọng nhất đối với sự phát
triển của trẻ em nói riêng và thanh thiếu niên nói chung. Gia đình là mơi trường
trong đó trẻ em nhận được sự ấm áp, chăm sóc, yêu thương chu đáo nhất và cũng là

9


nơi trẻ em cảm thấy an toàn về mặt tâm lý và thể chất đảm bảo cho sự phát triển.
Nếu các yếu tố trong gia đình khơng thuận lợi sẽ làm cho thanh thiếu niên cảm thấy
bất hạnh, thiếu tình yêu thương. Các nghiên cứu trên thế giới cho thấy, thanh thiếu
niên sống trong các gia đình khơng thuận lợi dễ mắc các rối loạn tâm lý, bao gồm cả
rối loạn cảm xúc và rối loạn hành vi. Trẻ em trong gia đình có cha mẹ ly hơn gặp
nhiều vấn đề về học vấn, tâm lý và hành vi hơn những người bạn cùng trang lứa
sống trong gia đình có đầy đủ cha và mẹ (Sun, 2001). Ngược lại, những thanh thiếu
niên sống trong mơi trường gia đình lành mạnh, lạc quan thì năng lực bản thân cũng
được nâng cao và có những trải nghiệm về cảm nhận hạnh phúc (Antony &
Manikandan, 2015). Một số nghiên cứu còn cho thấy các yếu tố gia đình như gắn
kết gia đình, hành vi làm cha mẹ, sự hỗ trợ từ phía gia đình…làm tăng cảm nhận
hạnh phúc của thanh thiếu niên (Cripps & Zyromski, 2009; Hassan, Yusoof &
Alavi, 2012, Telzer & Fuligni, 2009…)
Tuy nhiên, ở Việt Nam, những nghiên cứu như vậy cịn ít về số lượng và hạn
chế về kết quả phát hiện được. Trong khi đó, cảm nhận hạnh phúc cịn là một phạm
trù văn hóa. Nhiều nhà tâm lý học đã nhận định rằng, có khá nhiều khác biệt trong
cảm nhận hạnh phúc của những người thuộc nền văn hóa mang tính cá nhân và
những người thuộc nền văn hóa mang tính cộng đồng (Kitayama, Mesquita và
Karasawa, 2006; Kitayama, Ishii, Imada, Takemura và Ramaswamy, 2006; Oishi và
Denier, 2001). Cùng với đó, gia đình với cách vận hành các mối quan hệ, cách thức
làm cha mẹ, chất lượng cuộc sống gia đình…cũng là những phạm trù văn hóa. Vì
vậy, mặc dù trên thế giới đã có một số bằng chứng nghiên cứu về sự ảnh hưởng của
các yếu tố gia đình đến cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên, song, rất cần thiết
phải thực hiện những nghiên cứu này ở Việt Nam. Từ ý tưởng đó, một số câu hỏi
được đặt ra là: thanh thiếu niên Việt Nam cảm thấy hạnh phúc như thế nào? Những
yếu tố nào trong gia đình ảnh hưởng và ảnh hưởng như thế nào đến cảm nhận hạnh
phúc của các em? …Những câu hỏi này dẫn dắt chúng tôi thực hiện đề tài nghiên cứu

của luận án là “Cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên trong mối quan hệ với gia
đình” với kỳ vọng thu được một số kết quả có giá trị khoa học và thực tiễn nhằm bổ
sung nhận thức lý luận về cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên và là cơ sở để đề
xuất những biện pháp nâng cao cảm nhận hạnh phúc cho thanh thiếu niên.
10


2. Mục đích nghiên cứu
Làm mới lý luận, nhận diện thực trạng cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu
niên và ảnh hưởng của các yếu tố gia đình đến cảm nhận hạnh phúc của thanh
thiếu niên, từ đó đề xuất các kiến nghị góp phần cải thiện các yếu tố gia đình
nhằm tăng cảm nhận hạnh phúc ở thanh thiếu niên.
3. Đối tượng nghiên cứu
Mức độ, biểu hiện cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên và ảnh hưởng
của các yếu tố gia đình đến cảm nhận hạnh phúc của các em.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Nghiên cứu lý luận
- Tổng quan các hướng nghiên cứu về cảm nhận hạnh phúc và cảm nhận
hạnh phúc của thanh thiếu niên.
- Xây dựng hệ thống cơ sở lý luận về cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu
niên và ảnh hưởng của các yếu tố gia đình đến cảm nhận hạnh phúc của các em.
4.2. Nghiên cứu thực tiễn
- Làm rõ thực trạng cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên.
- Phân tích, đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố gia đình đến cảm nhận hạnh
phúc của thanh thiếu niên.
- Đề xuất một số kiến nghị nhằm nâng cao cảm nhận hạnh phúc cho thanh
thiếu niên.
5. Khách thể và phạm vi nghiên cứu
5.1. Khách thể nghiên cứu
Mẫu điều tra của luận án là 664 thanh thiếu niên trong độ tuổi từ 12

đến 18 tuổi đang học ở các trường THCS và THPT trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh và
thành phố Hà Nội.
5.2. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu các nội dung cụ thể như sau
- Nghiên cứu thực trạng cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên bằng tiếp
cận tổng hợp ba lý thuyết về cảm nhận hạnh phúc: hạnh phúc hưởng lạc, hạnh phúc
tâm lý và hạnh phúc phụ thuộc trong đó hài lịng với cuộc sống là một chiều cạnh
11


biểu hiện cơ bản của lý thuyết hạnh phúc hưởng lạc, hạnh phúc tinh thần là biểu
hiện cơ bản của tiếp cận hạnh phúc tâm lý còn hạnh phúc phụ thuộc chỉ có một
chiều cạnh đo lường chung như lý thuyết gốc. Cách tiếp cận này không chỉ dùng
trong nghiên cứu thực trạng, trước khi nghiên cứu thực trạng, tác giả đã xây dựng
cơ sở lý luận, xây dựng công cụ nghiên cứu theo hướng này.
- Nghiên cứu ảnh hưởng của các yếu tố gia đình đến cảm nhận hạnh phúc
của thanh thiếu niên bao gồm: hành vi hành vi làm cha mẹ, chất lượng cuộc sống
cảm xúc trong gia đình, chất lượng cuộc sống vật chất trong gia đình, gắn kết gia đình,
quyền tham gia của con, kiểm sốt tâm lý của cha mẹ và mối quan hệ của cha mẹ. Cụ
thể, làm rõ mức độ tương quan và khả năng dự báo của các yếu tố nêu trên đến cảm nhận
hạnh phúc của thanh thiếu niên.
Về địa bàn nghiên cứu: Luận án tiến hành khảo sát thanh thiếu niên trên địa
bàn Bắc Ninh và Hà Nội
6. Câu hỏi nghiên cứu
6.1. Mức độ và biểu hiện cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên như thế
nào?
6.2. Có sự khác biệt hay không về cảm nhận hạnh phúc giữa các nhóm thanh
thiếu niên xét theo các biến số nhân khẩu - xã hội
6.3. Những yếu tố gia đình ảnh hưởng như thế nào đến cảm nhận hạnh phúc
của thanh thiếu niên?

7. Giả thuyết nghiên cứu
7.1. Cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên biểu hiện các mức độ khác
nhau ở ba chiều cạnh: hài lòng với cuộc sống, hạnh phúc tinh thần và hạnh phúc
phụ thuộc.
7.2. Có sự khác biệt đáng kể về cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên xét
theo các biến nhân khẩu - xã hội.
7.3. Các yếu tố gia đình có mối tương quan và có khả năng dự báo cho cảm
nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên ở các mức độ khác nhau.
8. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
8.1. Quan điểm phương pháp luận
12


Phương pháp luận nghiên cứu được hiểu là lý thuyết về các nguyên tắc để tiến
hành các phương pháp nghiên cứu khoa học, là hệ thống các quan điểm, các nguyên
tắc chỉ đạo hoạt động của người nghiên cứu. Vì vậy, luận án được thực hiện dựa
trên nguyên tắc tiếp cận liên chuyên ngành của tâm lý học mà trong đó cơ bản là
bốn tiếp cận dưới đây.
8.1.1. Tiếp cận tâm lý học hoạt động
Quan điểm của Tâm lí học hoạt động khẳng định rằng tâm lí – ý thức con
người được hình thành và biểu hiện và phát triển thông qua qua hoạt động và giao
tiếp. Như vậy, cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên và ảnh hưởng của các yếu
tố gia đình tới cảm nhận hạnh phúc này được biểu hiện thông qua mối quan hệ hoạt
động và giao tiếp của thanh thiếu niên với cha mẹ và những người thân trong gia
đình. Trong giai đoạn thanh thiếu niên thì hoạt động và giao tiếp giữa cha mẹ và
con cái được thể hiện thông qua hành vi làm cha mẹ, chất lượng cuộc sống vật chất,
chất lượng cuộc sống cảm xúc, kiểm soát tâm lý của cha mẹ, quyền tham gia của
con trong gia đình. Chính vì vậy, nghiên cứu cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu
niên và ảnh hưởng của các yếu tố gia đình tới cảm nhận đó chính là nghiên cứu sự
tác động qua lại của các yếu tố nêu trên đến hạnh phúc của thanh thiếu niên.

8.1.2. Tiếp cận tâm lý học phát triển
Theo tiếp cận của tâm lý học phát triển, mọi hiện tượng tâm lí đều có q trình
nảy sinh, vận động, phát triển và biến đổi chứ không bất biến, cố định. Đặc điểm tâm
lý của thanh thiếu niên cũng thay đổi theo sự phát triển ở từng giai đoạn lứa tuổi. Do
đó, để nghiên cứu cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên cũng cần nghiên cứu
cảm nhận hạnh phúc của họ trong từng giai đoạn phát triển lứa tuổi. Chính vì vậy, nội
dung của luận án sẽ phân tích và so sánh cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên ở
từng nhóm lứa tuổi khác nhau, từ tuổi đầu thiếu niên đến đầu thanh niên.
8.1.3. Tiếp cận tâm lý học tích cực
Theo tiếp cận của tâm lý học tích cực thì nghiên cứu tâm lý con người là
nghiên cứu về những gì tạo nên cuộc sống dễ chịu, cuộc sống gắn kết và cuộc sống
có ý nghĩa. Tâm lý học tích cực hướng vào việc tìm ra các điểm mạnh, làm mạnh
lên và khơi dậy các điểm mạnh trong đời sống tinh thần của con người. Từ tiếp cận
13


này, luận án tập trung vào các đánh giá và cảm xúc tích cực của thanh thiếu niên
cũng như ảnh hưởng của các yếu tố gia đình tới cảm nhận hạnh phúc của thanh
thiếu niên. Từ đó, đề xuất các biện pháp làm tăng ảnh hưởng tích cực của các yếu tố
gia đình để nâng cao cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên.
8.1.4. Tiếp cận tâm lý học văn hóa
Luận án sử dụng các lý thuyết khơng chỉ của tâm lý học phương Tây mà còn
của Tâm lý học phương Đơng. Điều này rất có giá trị khi thực hiện nghiên cứu cảm
nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên Việt Nam. Cụ thể, cảm nhận hạnh phúc là
những cảm nhận rất chủ quan của cá nhân nhưng đồng thời phản ánh màu sắc văn
hóa mà cá nhân đó thuộc về. Do đó, cảm nhận hạnh phúc chủ quan của cá nhân ở
các nền văn hóa khác nhau vừa có những đặc điểm giống nhau đồng thời có những
đặc điểm riêng biệt. Văn hóa Việt Nam được coi là nền văn hóa cộng đồng (Trần
Ngọc Thêm, 2000), do vậy cảm nhận hạnh phúc của người Việt Nam vừa mang tính
cá nhân, vừa mang tính cộng đồng.

8.2. Các phương pháp nghiên cứu
Để giải quyết nhiệm vụ nghiên cứu đề ra, chúng tôi sử dụng phối hợp các
phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu
- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
- Phương pháp phỏng vấn sâu
- Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học
- Phương pháp nghiên cứu chân dung tâm lý nhóm
Các phương pháp nghiên cứu này sẽ được trình bày chi tiết ở chương 3 của
luận án.
9. Đóng góp mới của luận án
9.1. Về lý luận
(1) Luận án đã hệ thống hóa được các lý thuyết về cảm nhận hạnh phúc trên
thế giới và bổ sung vào hệ thống nghiên cứu lý luận hiện mới chỉ đang bước đầu
được nghiên cứu ở Việt Nam trong những năm gần đây. Cụ thể, luận án đã chỉ ra
rằng nghiên cứu cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên dựa vào mơ hình đa tiếp

14


cận (hạnh phúc hưởng lạc, hạnh phúc tâm lý và hạnh phúc phụ thuộc) là phù hợp. Trên
cơ sở của mơ hình đa tiếp cận như trên, luận án đã xây dựng được khung lý thuyết
nghiên cứu cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên Việt Nam với ba chiều cạnh đo
lường, đó là hài lịng với cuộc sống, hạnh phúc tinh thần và hạnh phúc phụ thuộc.
(2) Luận án đã xác định và làm rõ ảnh hưởng của một số yếu tố gia đình đến
cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên.
9.2. Về phương pháp
Luận án cũng đã sử dụng các phép phân tích và kiểm định thống kê để thích
ứng thang đo đánh giá cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên trên cơ sở của ba
thang đo có sẵn là: Hài lịng với cuộc sống (Diener, Emmons, Larsen và

Griffin,1985), Hạnh phúc tinh thần (Clarke và cs, 2011) và Hạnh phúc phụ thuộc
(Hitokoto và Uchida, 2015). Ngoài ra, luận án cũng đã thích ứng các thang đo sau:
hành vi làm cha mẹ, chất lượng cuộc sống vật chất, chất lượng cuộc sống cảm xúc,
kiểm soát tâm lý. Đồng thời tác giả cũng đã xây dựng thang đo gắn kết gia đình,
quyền tham gia của con, mối quan hệ của cha mẹ. Các thang đo đều có độ tin cậy cao.
9.3. Về thực tiễn
Luận án đã đánh giá được mức độ cảm nhận hạnh phúc chung của thanh
thiếu niên Việt Nam và đánh giá mức độ cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên
biểu hiện thông qua ba chiều cạnh: hài lòng với cuộc sống, hạnh phúc tinh thần và
hạnh phúc phụ thuộc. Trong đó chiều cạnh hài lịng với cuộc sống của thanh thiếu
niên biểu hiện ở mức độ cao nhất, sau đó đến hạnh phúc tinh thần và hạnh phúc phụ
thuộc. Luận án cũng chỉ ra được mối tương quan chặt chẽ giữa ba chiều cạnh biểu
hiện cảm nhận hạnh phúc với cảm nhận hạnh phúc chung.
Kết quả của luận án cho phép nhận định rằng, có sự khác biệt về cảm nhận
hạnh phúc của thanh thiếu niên ở các biến giới tính, độ tuổi, thứ tự con trong gia
đình, kiểu gia đình, điều kiện kinh tế gia đình và địa bàn sinh sống trong đó thanh
thiếu niên nam ở đầu tuổi thiếu niên, điều kiện kinh tế khá giả, sống trong những
gia đình mở rộng tại thành phố thì có điểm cảm nhận hạnh phúc cao hơn thanh thiếu
niên là nữ giới, ở độ tuổi cuối tuổi thiếu niên, điều kiện kinh tế gia đình khó khăn,
sống trong những gia đình có hồn cảnh đặc biệt ở nông thôn.

15


Luận án cũng đã đánh giá được mức độ ảnh hưởng và mức độ dự báo của các
yếu tố gia đình như hành vi làm cha mẹ, chất lượng cuộc sống vật chất, chất lượng
cuộc sống tinh thần, gắn kết gia đình, quyền tham gia của con, kiểm sốt tâm lý của
cha, kiểm soát tâm lý của mẹ, mối quan hệ cha mẹ tích cực, mối quan hệ cha mẹ
tiêu cực đến cảm nhận hạnh phúc chung và ba chiều cạnh cảm nhận hạnh phúc của
thanh thiếu niên. Thêm vào đó, luận án đã chỉ ra được yếu tố gắn kết gia đình là

biến trung gian trong mơ hình ảnh hưởng của hành vi làm cha mẹ tới cảm nhận
hạnh phúc chung.
Luận án cũng đã mô tả được chân dung tâm lý của những thanh thiếu niên rất
hạnh phúc và những yếu tố gia đình ảnh hưởng đến nhóm thanh thiếu niên này.
Từ các kết quả nghiên cứu như trên, luận án có cơ sở khoa học để đề xuất
các giải pháp nâng cao cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên như trao cho con
cái quyền tham gia trong gia đình, tạo sự gắn kết gia đình, chăm lo chất lượng vật
chất và tinh thần cho thanh thiếu niên trong gia đình…
Cấu trúc của luận án
Ngồi các mục như phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục các cơng
trình khoa học đã cơng bố có liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo,
phụ lục, luận án được kết cấu gồm 4 chương.
Chương 1: Tổng quan nghiên cứu về cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu
niên và ảnh hưởng của các yếu tố gia đình.
Chương 2: Cơ sở lý luận về cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên và
ảnh hưởng của các yếu tố gia đình.
Chương 3: Tổ chức và phương pháp nghiên cứu.
Chương 4: Kết quả nghiên cứu thực tiễn về cảm nhận hạnh phúc của thanh
thiếu niên và ảnh hưởng của các yếu tố gia đình.
Phần sau của luận án có các nội dung: Kết luận, kiến nghị, danh mục cơng
trình khoa học đã cơng bố có liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo,
phụ lục.

16


Chương 1
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU CẢM NHẬN HẠNH PHÚC CỦA THANH
THIẾU NIÊN VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC YẾU TỐ GIA ĐÌNH
Theo các nhà nghiên cứu về cảm nhận hạnh phúc thì đây là một vấn đề phức

tạp và gây nhiều tranh cãi.
Về mặt triết học, nghiên cứu về cảm nhận hạnh phúc có hai hướng nghiên
cứu chính đó là “hedonic” và “eudaimonic”. Hướng nghiên cứu thứ nhất (hedonic)
thì cho rằng để được hạnh phúc chúng ta phải tối đa hóa niềm vui và tối thiểu hóa
nỗi đau. Quan điểm này xem hạnh phúc như việc thỏa mãn ham muốn của cá nhân
tuy nhiên cảm nhận hạnh phúc đó thường ngắn ngủi. Nếu cá nhân đánh giá cảm
nhận hạnh phúc theo nghĩa “hedonic” (hưởng lạc) thì họ sẽ phải tiếp tục tìm kiếm
những niềm vui mới và trải nghiệm mới để làm tăng thêm cảm nhận hạnh phúc cá
nhân đồng thời cũng cố gắng giảm thiểu cảm giác khó chịu để giữ cho tâm trạng
của mình ở mức cao.
Trong khi đó, hướng thứ hai (eudaimonic) cho rằng chúng ta nên sống vì lợi
ích lớn hơn. Chúng ta nên theo đuổi ý nghĩa và những tiềm năng thông qua sự tử tế,
công bằng, trung thực và can đảm. Theo hướng “eudaimonic”, chúng ta cố gắng đạt
được ý nghĩa, sử dụng thế mạnh của chúng ta để đóng góp vào một cái gì đó lớn
hơn chính chúng ta. Điều này có thể kéo theo những trải nghiệm và cảm xúc khó
chịu vào những thời điểm nhất định, nhưng thường dẫn đến niềm vui và sự mãn
nguyện sâu sắc hơn. 1
Từ hai hướng nghiên cứu đó, dưới góc độ tâm lý học có các hướng nghiên
cứu cảm nhận hạnh phúc khác nhau tới nhiều các nhóm xã hội khác nhau nhưng chủ
yếu là nghiên cứu cảm nhận hạnh phúc của độ tuổi thanh thiếu niên, trưởng thành
và người già ở nhiều các quốc gia, dân tộc. Các nghiên cứu đã cho thấy ở mỗi độ
tuổi khác nhau thì cảm nhận hạnh phúc cũng khác nhau và cảm nhận hạnh phúc của
mỗi cá nhân bị chi phối bởi nhiều yếu tố. Tuy nhiên, trong khuôn khổ nghiên cứu
1

/>truy cập ngày 10 tháng 5 năm 2020

17



của luận án, ở chương này chúng tôi chỉ tập trung hệ thống hóa các hướng nghiên
cứu về cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên nói chung và các hướng nghiên
cứu về ảnh hưởng của các yếu tố gia đình tới cảm nhận hạnh phúc của họ.
1.1. Những nghiên cứu về cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên
Thứ nhất, khi tìm hiểu về các nghiên cứu về cảm nhận hạnh phúc của thanh
thiếu niên, chúng tôi nhận thấy hầu hết các tác giả đều nghiên cứu cảm nhận hạnh
phúc theo hai hướng cảm nhận hạnh phúc chủ quan (hài lịng với cuộc sống, cảm
xúc tích cực, cảm xúc tiêu cực) (Bradburn, 1969; Diener & cs, 1985) và cảm nhận
hạnh phúc tâm lý (Ryff, 1989; Clarke & cs, 2011, Keye,1998). Bên cạnh đó xét trên
góc độ ảnh hưởng của văn hóa tới cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên có
nghiên cứu cảm nhận hạnh phúc phụ thuộc (Hitokoto & Uchida, 2015).
Các nghiên cứu không chỉ đánh giá mức độ cảm nhận hạnh phúc của thanh
thiếu niên mà còn thích ứng các thang đo hạnh phúc. Trong đó có các thang đo chủ
yếu được sử dụng để đo hạnh phúc đó là thang đo hài lịng với cuộc sống của
Diener và cộng sự (1985) và thang đo hạnh phúc tâm lý (Ryff, 1989) và thang đo
hạnh phúc phụ thuộc (Hitokoto & Uchida, 2015).
Hướng thứ hai là các nghiên cứu xem xét mối tương quan giữa cảm nhận
hạnh phúc với các yếu tố khác, bao gồm: sức khỏe thể chất, sức khỏe tinh thần, sự
phát triển các đặc điểm nhân cách của thanh thiếu niên, triển vọng phát triển về
tương lai…
Đối với các nghiên cứu ảnh hưởng của sức khỏe thể chất tới cảm nhận hạnh
phúc của thanh thiếu niên có nghiên cứu của Barbar (2012), Khan, Taghdisi,
Ourijelyani (2015). Nghiên cứu cho thấy các hoạt động thể chất như tập thể dục
buổi sáng có ảnh hưởng đến cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên. Thanh thiếu
niên tích cực tham gia các hoạt động này có cảm nhận hạnh phúc tốt hơn và hạn chế
được cảm xúc tiêu cực. Cụ thể nghiên cứu của Barbar (2012) trên bảy mươi thanh
thiếu niên được lựa chọn một cách ngẫu nhiên từ 218 nữ sinh trường trung học. Các
khách thể nghiên cứu này sau khi trả lời các câu hỏi về sức khỏe và hoạt động thể
chất và những câu hỏi về cảm nhận hạnh phúc thì loại bỏ thêm 10 nữ sinh vì tập thể
dục thường xun và bị bệnh. Sau đó, mẫu nghiên cứu sẽ được chia thành hai nhóm

18


kiểm soát và thử nghiệm. Những người tham gia nghiên cứu đã tập bài tập aerobic
kèm âm nhạc trong bảy ngày. Các câu hỏi về cảm nhận hạnh phúc đã được trả lời
một lần nữa bởi nhóm kiểm sốt và nhóm thử nghiệm. Kết quả cho thấy rằng tập thể
dục buổi sáng có ảnh hưởng tới cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên. Ngoài ra,
tập thể dục buổi sáng ảnh hưởng có ý nghĩa đối với từng mặt của cảm nhận hạnh
phúc như làm chủ môi trường, quyền tự chủ, quan hệ tích cực với những người
khác, tự chấp nhận, và mục đích trong cuộc sống, nhưng lại khơng có ảnh hưởng
đối với khía cạnh phát triển bản thân.
Tương tự như vậy, trong nghiên cứu của Khan, Taghdisi, Ourijelyani (2015),
cũng xem xét mối tương quan giữa cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên (1218 tuổi) với các mức độ của hoạt động thể chất và các yếu tố xã hội nhân khẩu học
(độ tuổi, giới tính, thu nhập của gia đình và giáo dục của cha mẹ) ở Gilgit, Pakistan.
Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng lứa tuổi thiếu niên là lứa tuổi có sự phát triển tâm lý
hết sức phức tạp. Trong đó 43,4% có cảm nhận hạnh phúc ở mức độ trung bình và
23,2% có mức cảm nhận hạnh phúc thấp. Những người có mức độ cảm nhận hạnh
phúc thấp có nguy cơ bị trầm cảm nhưng điểm số có ý nghĩa thì khơng khác nhau
giữa các mức độ cảm nhận hạnh phúc cao, trung bình, thấp với hoạt động thể chất.
Học sinh nam hoạt động thể chất nhiều hơn và có chỉ số cảm nhận hạnh phúc cao
hơn học sinh nữ.
Bên cạnh đó một số nghiên cứu lại chỉ ra mối quan hệ giữa cảm nhận hạnh
phúc của thanh thiếu niên với một số yếu tố như mong đợi tích cực hướng tới tương
lai (Eryilmaz, 2011), ý nghĩa cuộc sống (Rathi, Rastogi, 2007). Nghiên cứu của
Eryılmaz (2011), trên 233 thanh thiếu niên (121 nam và 112 nữ) tuổi từ 14 đến 17
thì cho thấy có mối quan hệ giữa cảm nhận hạnh phúc chủ quan của thanh thiếu
niên và mong đợi tích cực hướng tới tương lai. Những kỳ vọng tích cực đối với
tương lai có tương quan tích cực với cảm nhận hạnh phúc chủ quan của thanh thiếu
niên. Kỳ vọng tích cực đối với tương lai giải thích 24,0 % phương sai của cảm nhận
hạnh phúc chủ quan của thanh thiếu niên. Những phát hiện của nghiên cứu cho thấy


19


rằng có một mối quan hệ có ý nghĩa thống kê giữa hạnh phúc chủ quan của thanh
thiếu niên và kỳ vọng tích cực đối với tương lai.
Trong khi đó, nghiên của của Rathi & Rastogi (2007) trên 104 học sinh được
lựa chọn ngẫu nhiên ở các trường khác nhau lại cho thấy mối tương quan giữa ý
nghĩa cuộc sống và cảm nhận hạnh phúc tâm lý của trẻ trước tuổi thiếu niên và
thanh niên. Điều này khẳng định nếu một người nhận thấy cuộc sống của mình có ý
nghĩa thì người đó sẽ cảm thấy tốt hơn về mặt tâm lý so với những người không coi
cuộc sống của họ là có ý nghĩa.
Một số nghiên cứu khác quan tâm đến mối quan hệ của các yếu tố nhân cách
đối với cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên như động cơ, thái độ, tự nhận
thức, chẳng hạn nghiên cứu của Kaya, Bodur, Yalnız (2014). Nghiên cứu này khảo
sát 696 học sinh trung học tại Istanbul của Thổ Nhĩ Kì với 61,8% là nữ, 50,4% học
trường phổ thơng bình thường, 20,3% theo học ở trường tôn giáo, độ tuổi trung bình
là 17,92 ± 0,66. Kết quả nghiên cứu cho thấy những học sinh có thái độ tích cực
với tương lai thì cảm nhận hạnh phúc chủ quan của học sinh đó cũng cao hơn. Phần
lớn học sinh có thái độ tích cực đối với tương lai (55,69 ± 8,29), họ có kế hoạch cho
tương lai của mình, ít lo lắng. Kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng số học sinh có
cảm nhận hạnh phúc chủ quan ở mức độ cao thì mối quan hệ của họ với những
người quan trọng đối với họ cũng tốt hơn.
Bên cạnh đó, một số nghiên cứu quan tâm đến mối quan hệ giữa cảm nhận
hạnh phúc của thanh thiếu niên với các yếu tố bên ngồi như gia đình, nhà trường
và xã hội.
Đối với các nghiên cứu về cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên và các
yếu tố trường học có nghiên cứu của Tian, Pi, Huebner, Du (2016). Nghiên cứu xem
xét mối liên hệ giữa lòng biết ơn và cảm nhận hạnh phúc chủ quan trong trường học
bao gồm sự hài lòng trong trường học, ảnh hưởng của trường học tới thanh thiếu

niên. Nghiên cứu cho thấy có mối liên hệ giữa lòng biết ơn với cảm nhận hạnh phúc
của thanh thiếu niên ở trường học. Hơn nữa, những phân tích đa chiều cho thấy sự
hài lịng về nhu cầu kết nối và nhu cầu năng lực ở trường là các biến số trung gian
giữa lòng biết ơn và cảm nhận hạnh phúc chủ quan. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng
20


chỉ ra được sự hài lòng về nhu cầu tự chủ đóng vai trị trung gian giữa sự hài lịng
về nhu cầu kết nối, nhu cầu năng lực và cảm nhận hạnh phúc chủ quan.
Trong khi đó, nghiên cứu của Chin-Chun Yi, Chyi-In Wu, Ying-Hwa Chang
(2009) lại nghiên cứu các mức độ cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên trên
một số biến thuộc trường học và gia đình. Nghiên cứu được tiến hành trên 2696 học
sinh từ 12 – 19 tuổi với biến phụ thuộc là các triệu chứng trầm cảm, biến độc lập là
sự gắn kết gia đình, chiến lược giáo dục gia đình cũng như các hiệu ứng trong lớp
học. Các nhà nghiên cứu nhận định rằng, yếu tố gia đình và trường học có các ảnh
hưởng khác nhau theo thời gian. Ở đầu lứa tuổi thiếu niên, hồn cảnh gia đình có
ảnh hưởng nổi bật nhưng sự ảnh hưởng này càng giảm dần. Nghiên cứu cho thấy,
có mối liên quan giữa sự gắn kết lớp học cũng như nhận thức của thiếu niên về sự
không công bằng của giáo viên đối với mức độ trầm cảm. Khi thanh thiếu niên đã
quen với môi trường học đường thì mơi trường trường học có khuynh hướng ảnh
hưởng rõ nét hơn. Mức độ ảnh hưởng của gia đình và nhà trường đối với các triệu
chứng trầm cảm của nữ giới cao hơn theo thời gian. Các nhà nghiên cứu kết luận
rằng, gia đình và trường học có những tác động khác nhau đối với tiến trình tăng lên
của các triệu chứng trầm cảm, trong đó, mơi trường trường học có tác động nổi bật
hơn đối với cuộc sống của thanh thiếu niên. Ngoài ra, nghiên cứu cũng cho thấy
thành tích học tập và giáo dục của người cha cũng ảnh hưởng đến sự phát triển cảm
nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên.
Tương tự như vậy, trong nghiên cứu của Cakır (2015) cũng chỉ ra mối liên hệ
giữa thành tích học tập với cảm nhận hạnh phúc của thanh thiếu niên khi thực hiện
lấy mẫu ngẫu nhiên 426 thanh thiếu niên từ 5400 học sinh tại 11 trường trung học

tại quận trung tâm Konaz thuộc tỉnh Izmir (Thổ Nhĩ Kỳ) trong năm học 2013 –
2014. Kết quả nghiên cứu cho thấy có mối liên hệ giữa thành tích học tập và cảm
nhận hạnh phúc chủ quan. Giới tính, lớp, số bạn thân, số anh chị em trong gia đình,
trình độ học vấn và nhận thức của cha mẹ, thu nhập của gia đình khơng ảnh hưởng
đến cảm nhận hạnh phúc của học sinh. Kết quả của nghiên cứu này cũng cho thấy
có mối quan hệ tích cực và có ý nghĩa giữa cảm nhận hạnh phúc của học sinh và
tiêu điểm kiểm sốt (ngoại trừ yếu tố kiểm sốt chính trị).
21