Th˘c trπng

tổ chức không gian và quản lý hè đường
đô thò thành phố hà nội

QUY HOẠCH

& TÁC GIẢ
Ts. NGUYễN VN TUYêN; KTs. DươNG THò NGA;
sV. ĐO QUANG QUN; sV. PHẠm NGỌC ÁNH.

Năm 2017, thành phố Hà Nội bắt đầu thực hiện công tác lập lại trật tự hè đường
đô thò, trong đó có các hoạt động quản lý, tổ chức không gian. Nhiều tuyến hè
phố đã được giành lại cho người đi bộ, chỉnh trang và nâng cấp các tiện nghi
đô thò nhằm tạo lập không gian đô thò hiện đại. Đến nay, sau hơn hai năm thực
hiện, mặc dù đạt được một số thành công nhất đònh, tuy nhiên các giải pháp
quản lý và tổ chức không gian còn nhiều bất cập cần đánh giá cụ thể hơn hiện
trạng để tìm giải pháp phù hợp hơn với thực tiễn. Qua khảo sát thực tế tại chín
quận nội thành Hà Nội, bằng những thống kê và phân tích cụ thể, bài báo nhận
diện những vấn đề thực trạng công tác tổ chức không gian và quản lý hè đường
đô thò Hà Nội.
Từ khóa: Thành phố Hà Nội, tổ chức không gian, quản lý, hè đường đô thò.
Bên cạnh đó, đã có nhiều quy hoạch chi tiết, thiết kế đô
à Nội với hơn 7,5 triệu dân là nơi hội tụ đủ các thò hai bên trục đường được UBND thành phố phê duyệt
vấn đề thực tiễn, cơ chế, chính sách; nguồn lực như: Tuyến đường Nguyễn Trãi - Trần Phú - Quang
con người, tài chính, khoa học công nghệ và Trung, tuyến phố Tràng Tiền - Tràng Thi - Điện Biên
văn hóa; khát vọng và mô hình phát triển của cả nước. Phủ, tuyến đường Phạm Hùng, tuyến đường Vành đai
Tương tự như TP.HCM, Hà Nội là nơi tập trung các vấn 2,5... Các đồ án quy hoạch, đồ án thiết kế đô thò được
đề nảy sinh trong quá trình công nghiệp hóa, đô thò hóa phê duyệt là cơ sở quan trọng để lập dự án đẩu tư và
gắn với mở rộng quy mô đô thò và dân số đô thò. Từ năm quản lý xây dựng hè đường đô thò Hà Nội.
2010 đến nay toàn thành phố Hà Nội đã và đang triển

khai thực hiện 130 danh mục dự án chỉnh trang, trong Các tuyến hè đường thành phố Hà Nội đã được đầu
đó có 34 danh mục dự án hạ ngầm, sắp xếp các đường tư, cải tạo trong giai đoạn phục vụ kỷ niệm 1.000 năm
Thăng Long - Hà Nội. Nhiều tuyến phố cải tạo chỉnh
dây đi chìm kết hợp với chỉnh trang các tuyến phố.
trang kết hợp với hạ ngầm các đường dây cáp đi nổi đã
Hà Nội đã thiết lập nhiều tuyến phố đi bộ (quận Hoàn được lát bằng đá tự nhiên. Sau khi UBND thành phố Hà
Kiếm), tuyến đường kiểu mẫu Lê Trọng Tấn (quận Nội ban hành áp dụng “Thiết kế mẫu hè đường đô thò
Thanh Xuân) và đầu tư xây dựng, cải tạo hệ thống hè trên đòa bàn thành phố” [4], một số tuyến phố đã hoàn
đường đô thò tạo diện mạo đô thò văn minh và hiện đại. thành trong thời gian gần đây như tại các quận Hoàn

H

68

SË 100 . 2019


Q u y h oπc h &

t∏c gi∂

Kiếm, Ba Đình, Hà Đông, Thanh Xuân, trong đó điển hình là đường
Lê Trọng Tấn, Nguyễn Trãi, Bà Triệu đã thực sự mang lại bộ mặt
khang trang, đảm bảo trật tự văn minh đô thò, được cộng đồng dân
cư và các tổ chức đồng tình, ủng hộ.
Bằng phương pháp thực đòa chụp ảnh, vẽ ghi, nhóm nghiên cứu đã
khảo sát 09 quận nội thành của thành phố Hà Nội, bao gồm: Ba
Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Thanh Xuân, Cầu Giấy,
Tây Hồ, Hoàng Mai và Hà Đông. Đối tượng khảo sát hè đường các
tuyến đường đô thò gồm 03 cấp đường sau: Đường vành đai, đường

trục chính đô thò và đường liên khu vực.
Trên cơ sở tổng hợp phân tích hiện trạng, nhóm nghiên cứu có nhận
diện các vấn đề thực trạng tổ chức không gian và quản lý hè đường
đô thò thành phố Hà Nội như sau:

1. Mật độ đường giao thông

Đường giao thông trong khu vực chiếm tỷ lệ 13% đất đô thò năm
2019 trong phạm vi khảo sát 09 quận nội thành của thành phố Hà
Nội, bao gồm: Ba Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Thanh

Hình 1. Sơ đồ phân loại đường đánh giá hiện trạng

Hình 2. Tỷ lệ diện tích phát triển giao thông của thành phố Hà Nội
năm 2016 [1]

Xuân, Cầu Giấy, Tây Hồ, Hoàng Mai và Hà Đông.
Theo Quy hoạch Giao thông vận tải TP Hà Nội đến năm 2030, tầm
nhìn đến 2050, phải bảo đảm tỷ lệ 20% - 26% diện tích đất dành
cho giao thông và 3% - 4% dành cho giao thông tónh; vận tải khách
công cộng phải đạt từ 50% - 55% [2]. Song, lãnh đạo Sở GTVT Hà
Nội cho biết, tính đến hết năm 2018, tỷ lệ đất dành cho giao thông
tại Hà Nội mới đạt được khoảng 9,38%; đất dành cho giao thông
tónh mới đạt dưới 1%; tỷ lệ vận tải khách công cộng mới đạt 14%.
Như vậy, tất cả các chỉ số phục vụ GTVT của Hà Nội đều thấp hơn
rất nhiều so yêu cầu. [5]

2. Thực trạng tổ chức không gian

Qua việc khảo sát phân tích hiện trạng, chúng tôi nhận thấy việc tổ

chức không gian chưa được thống nhất tổng thể toàn khu vực đô thò,
chưa tạo được những bản sắc riêng cho vò thế của thủ đô. Tổ chức
không gian hè đường tại các khu, các công trình hành chính, thương
mại dòch vụ, y tế và giáo dục còn rất lộn xộn, thiếu diện tích cho
người đi bộ, các hạng mục kiến trúc mới và cũ chắp vá ảnh hưởng
tiêu cực đến hoạt động đô thò. Cụ thể như sau:
Bảng 1. Bảng thống kê số lượng loại hình công trình gắn với hè
đường đô thò

i) Về hình thức không gian: Theo khảo sát, không gian hè đường Hà
SË 100 . 2019

69


Nội rất đa dạng, bao gồm: Tuyến phố hiện đại, tuyến phố cũ, tuyến
phố cổ. Không gian tuyến phố hiện đại chiếm 19% tập trung ở quận
Ba Đình, Đống Đa, Hà Đông. Không gian tuyến phố cũ chiếm 70%,
tập trung ở quận Hoàng Mai, Đống Đa, Tây Hồ, Cầu Giấy, Hai Bà
Trưng. Không gian tuyến phố cổ 11%, tập trung ở quận Hoàn Kiếm,
Ba Đình. Không gian hè đường đô thò có sự chuyển hóa từ phố cổ
sang phố hiện đại từ quận trung tâm (Hoàn Kiếm) ra các quận mới.
Tuy nhiên các không gian không có sự phân bố độc lập mà có sự
biến đổi đan xen, giao thoa, bổ sung và xen cấy từ cổ, cũ, sang hiện
đại. Các công trình kiến trúc mới dần chiếm tỉ trọng lớn hơn trong
các tuyến phố khảo sát.

trình có tầng cao lớn hơn 35 tầng (chấm màu đỏ) phân bố rải rác
trong cấu trúc không gian.
Trong không gian tuyến phố: Chưa thống nhất chiều cao, hình thức…

cho thấy tuyến đường càng rộng thì tỷ lệ không gian chưa tốt. Các
tuyến phố khảo sát chưa có nguyên tắc bố cục tổ chức không gian
hệ thống cho toàn tuyến phố về không gian đóng mở, không tạo
được không gian liên kết, không gian không có chiều sâu, các công
trình điểm nhấn và trọng tâm chưa rõ ràng. Các loại hình công trình
kiến trúc thương mại dòch vụ chiếm tỷ trọng lớn nhất nhưng bố cục

ii) Về nguyên tắc bố cục, tổ chức không gian:
Trong không gian tổng thể: Theo quy hoạch chung Hà Nội, bố cục
tổng thể Hà Nội theo hình phễu, lấy hồ Gươm làm lõi trung tâm.
Càng ra ngoài càng cao tầng. Tuy nhiên đến nay các công trình mới
không theo nguyên tắc này, mà xen cài vào trong đô thò. Các công

Hình 5. Lấn chiếm hè đường để kinh doanh trước chợ đầu mối Hoàng Mai

Hình 6. Hè đường tổ chức không gian tốt tại Lotteria đường Đào Tấn

rất lộn xộn và ảnh hưởng xấu đến cảnh quan đô thò. Việc tổ chức
không gian tuyến phố không theo thiết kế đô thò mà chủ yếu xác
đònh theo từng dự án, ý tưởng và mong muốn của chủ đầu tư.

Hình 3. Phân bố công trình cao tầng trong không gian thành phố Hà Nội

iii) Tỷ lệ và quy mô không gian: Tỷ lệ của không gian trung bình
(chiều cao và chiều rộng đường) tại đường vành đai 1/3, đường trục
chính chủ yếu 1/2, trục chính thứ yếu 1/1, đường liên khu vực 2/1.
Không gian hẹp, thiếu khoảng trống, điểm dừng để tổ chức các hoạt
động văn hóa gắn với đô thò. Nhiều tuyến đường lớn còn không có
vỉa hè do quá trình mở rộng lòng đường.
Các loại chiều rộng hè đường:

n Các tuyến đường có vỉa hè nhỏ 1m: Láng, Đại La, Minh Khai,
Trương Đònh, Đê La Thành, Hoàng Hoa Thám, Tam Trinh, Tràng
Thi, Tràng Tiền.
n Các tuyến đường từ 1-3m: Xã Đàn, Khâm Thiên, Huế, Nguyễn
Trãi, Giải Phóng, Huỳnh Thúc Kháng, Thái Hà, Lạc Long Quân,
Trần Hưng Đạo, Bưởi, Nguyễn Xiển, Trần Khát Chân, Đại Cồ Việt…
n Các tuyến đường lớn hơn 3m: Khuất Duy Tiến, Đào Tấn…

Hình 4. Không thống nhất công trình điểm nhấn tại trục đường
Nguyễn Trãi

70

SË 100 . 2019

Nguyên nhân do quá trình mở rộng đường (đường Trường Chinh),


Q u y h oπc h &

t∏c gi∂

tuyến phố. Các loại công trình chủ yếu: Y tế, giáo dục, văn hóa,
hành chính, thương mại – dòch vụ, hạ tầng.
Phân bố trong tổng thể: Công trình giáo dục phân bố chủ yếu ở quận
Hai Bà Trưng, quận Đống Đa. Công trình hành chính phân bố chủ
yếu ở quận Hoàn Kiếm, Tây Hồ, Ba Đình, Đống Đa. Công trình y tế
phân bố lẻ tẻ ở các quận nhưng nhiều nhất ở quận Hai Bà Trưng,
quận Hoàn Kiếm. Công trình thương mại phân bố ở tất cả các quận.


Hình 7. Mở rộng đường Trường Chinh

Phân bố trên trục đường: Công trình giáo dục phân bố ở đường
Giải Phóng, Nguyễn Trãi, Đê La Thành, Tây Sơn. Công trình hành
chính phân bố ở đường Nguyễn Chí Thanh, Trần Hưng Đạo, Trường
Chinh. Công trình y tế phân bố ở đường giải Phóng, đường Trần
Hưng Đạo. Công trình văn hóa phân bố ở đường Khâm Thiên,
Trương Đònh, Tam Trinh…
Nguyên nhân: Hoạt động dòch vụ thương mại là hoạt động chính,

Hình 8. Lấn chiếm vỉa hè tại đường La Thành

Hình 11. Chiếm hè đường làm dòch vụ sửa xe máy trên đường Đại Cổ Việt

Hình 9. Xây hạ tầng tại đường Kim Mã

Hình 12. Chiếm hè đường để chờ đón con tại trường tiểu học Tô Hoàng,
đường Đại Cổ Việt

chủ đạo của công trình bám theo trục đường. Đây cũng là công trình
có tác động lớn nhất đến không gian hè đường đô thò.

Hình 10. Bố trí điểm đỗ xe buýt lấn chiếm toàn bộ diện tích hè
đường Giải Phóng

lấn chiếm của công trình ven đường (đường La Thành), xây dựng và
bổ sung các công trình hạ tầng kỹ thuật, tiện nghi đô thò.
iv) Về chức năng không gian: Chức năng công trình không có sự
đồng nhất trong khu vực và trên tuyến phố. Các công trình thương
mại dòch vụ chiếm tỷ lệ chính, đònh hình toàn bộ chức năng của


v) Về cây xanh: Mật độ cây xanh ngày càng thấp về diện tích, số
lượng và chất lượng. Nhiều trục đường lớn đã chặt bỏ, di chuyển
cây xanh đi để lấy quỹ đất mở rộng lòng đường. Các mảng cỏ nhằm
tăng cường sự thẩm thấu bề mặt, hỗ trợ thoát nước mưa gần như
không có.
Trên mỗi tuyến phố Hà Nội, số loài cây do Nhà nước và người dân
trồng thường đan xen lẫn nhau với tính chất lấp chỗ trống và thậm
chí trồng không đúng chủng loại cây theo quy đònh. Điều này tạo
nên hình ảnh của tuyến phố không chỉ đa dạng về loại cây mà còn
SË 100 . 2019

71


Q u y h oπc h &

đa dạng về lứa tuổi, chiều cao và đặc điểm hình thái khác nhau, tạo
nên sự hỗn loạn của cảnh quan đường phố.
Cây xanh bóng mát trên đường phố thuộc 9 quận nội thành Hà Nội
phong phú và đa dạng về chủng loài; có số lượng khoảng 75.000
cây thuộc 175 loài, 55 họ thực vật; trong đó có 12 họ thực vật có từ 5
loài trở lên. Một số loài cây được coi là cây truyền thống của Hà Nội
và được trồng với số lượng lớn như: Xà cừ, Sữa, Sấu, Muồng, Bằng
lăng, Lim xẹt, Chẹo, Phượng vó, Quyếch, Nhội, Bàng…
+ Tỷ lệ diện tích xanh trên diện tích đường: Tỷ lệ diện tích cây
xanh trên đường là 65%, một số tuyến cây xanh bò chặt để cải tạo
hè đường. Các loại cây xanh chủ yếu bao gồm: bằng lăng, xà cừ,
phượng vó, sấu, sao đen, muồng, dái ngựa... Quận có số lượng cây
nhiều nhất là quận Hai Bà Trưng (8.489 cây). Tuy nhiên, quận Ba

Đình lại là quận đã có hệ thống cây bóng mát với số lượng lớn và
phát triển ổn đònh nhất. Cây lớn tập trung ở các quận Ba Đình, Hai
Bà Trưng, Hoàn Kiếm. Những quận mới thành lập và xây dựng sau
này số lượng cây nhỡ và nhỏ chiếm đại bộ phận. Giữa các khu phố
cổ, phố cũ và phố mới cũng có sự khác biệt. Phố cổ rất ít cây và
thường là cây nhỏ. Ở một vài phố còn sót lại một số cây to như xà
cừ, nhội được trồng từ thời Pháp thuộc. Phố cũ tập trung nhiều cây
nhất với những cây lớn hình thành những hàng cây đẹp với các loài
cây như: sấu, xà cừ, sao đen, phượng vó, sữa… Những loài cây này
phát huy tốt giá trò cây xanh của chúng ở đô thò hiện nay. Phố mới
với những con đường mới mở rộng, có dải phân cách và đang bắt
đầu hình thành những hàng cây bóng mát.

t∏c gi∂

tuyến phố không theo quy củ. Nguyên nhân: Mở rộng đường (ảnh
minh họa đường Trường Chinh, Phạm Văn Đồng hoặc đường
Láng), do tác động của mưa bão, do người dân xây dựng, đổ phế
thải làm hư hại, chết cây.
vi) Về các tiện nghi công công đô thò: Ngày càng được cải tạo nâng
cấp, tuy nhiên do thiếu quy hoạch công với thiếu diện tích xây dựng,
dẫn đến các công trình này làm cản trở giao thông đi bộ, tiêu cực
đến cảnh quan đô thò. Các loại tiện nghi đô thò: Điểm bắt xe buýt,
thùng rác công cộng, họng cứu hỏa, tủ điện, trạm biến áp, đèn
đường, điểm rút tiền tự động, thoát nước, cầu bộ hành, hầm đi bộ,
barie,vệ sinh công cộng…
Các tiện nghi đô thò phân bố hầu khắp trên các tuyến phố Hà Nội

Hình 16. Ngăn đường để lấy lối vào tại lối vào bến xe Pháp Vân,
đường Vành đai 3


+ Phân bố trên trục đường: Cây xanh phân bố rải rác trên các

Hình 17. Trạm để xe bus nằm trong lòng đường, đường Xã Đàn
Hình 14. Đổ gẫy cây do bão tại đường Lê Trọng Tấn (năm 2019) –
nguồn internet

nhưng tuy nhiên có một số tuyến đường các tiện nghi đô thò vẫn còn
thiếu hoặc đã xuống cấp gây nguy hiểm hay mất mỹ quan đô thò.
VD: Tuyến đường Đào Tấn – Nguyễn Khánh Toàn không có bố trí
trục cứu hỏa, đường Đại La – Minh Khai các điểm rút tiền tự động
còn ít và đã xuống cấp.

3. Thực trạng quản lý không gian hè đường đô thò

Hình 15. Trải vữa bê tông bò kín bồn cây
tại đường Hoàng Hoa Thám

72

SË 100 . 2019

Mô hình hoạt động quản lý xây dựng trên đòa bàn thành phố: UBND
quận được cấp phép sử dụng vỉa hè để trông giữ xe máy, được thu
và hưởng 100% kinh phí từ việc sửa chữa thường xuyên vỉa hè, hệ
thống thoát nước, nâng cấp vỉa hè. Bên cạnh đó, quận có trách
nhiệm giữ gìn trật tự hè phố và xử lý vi phạm. Sở Giao thông công
chính được giao chòu trách nhiệm thỏa thuận về quy mô, kết cấu
trong các hồ sơ sửa chữa vỉa hè để UBND quận phê duyệt, nhằm



thống nhất quản lý toàn thành phố về cao độ, tiêu chuẩn kỹ thuật
của công trình.
Hình thức quản lý không gian hè đường: Kẻ vạch sơn phân khu vực
để xe máy, khu vực. theo quyết đònh….Theo quy đònh của Luật giao
thông đường bộ, các hè đường có nhỏ hơn 3,5m sẽ không được phép
bố trí đỗ phương tiện. Đường có hè đường từ 3,5m trở lên được sử
dụng hè đường làm chỗ đỗ xe nhưng “phải đảm bảo phần hè phố còn
lại dành cho người đi bộ có bề rộng tối thiểu đạt 1,5m và các quy đònh
nêu trên” [3]. Tuy nhiên trên thực tế, nhiều tuyến phố không còn đủ
phần đường cho người đi bộ, người đi bộ phải đi xuống lòng đường.
Bất cập trong công tác cấp phép và quản lý: Sử dụng hè phố hiện
do ngành giao thông đảm trách, song việc quản lý sau cấp phép lại
do các quận, huyện. Việc khập khiễng này gây khó khăn cho công
tác quản lý của các quận, huyện cũng như cho người dân khi phải
đến nhiều cơ quan xin phép sử dụng vỉa hè khi cần kinh doanh.
Thực trạng đang diễn ra:
n Lấn chiếm vỉa hè để đỗ xe: Hầu hết các tuyến phố cũ chưa có
sự quản lý chặt chẽ của nhà nước thì hoạt động lấn chiếm vỉa hè
thường xuyên xẩy ra khoảng 70% các tuyến hè đường TP Hà Nội.
Đường Láng, Đại La, Minh Khai, Trương Đònh, Tam Trinh, Trường
Chinh, Trần Khát Chân, Đê La Thành, Đại Cồ Việt, Tây Sơn,
Nguyễn Lương Bằng, Giải Phóng, Bưởi, Lạc Long Quân, Nguyễn
Trãi, Thái Hà, Khâm Thiên.
n Các tuyến đường lấn chiếm vỉa hè để làm dòch vụ khoảng 68%
các tuyến đường TP Hà Nội: Đường Đê La Thành, Giải Phóng, Thái
Hà, Đại La, Minh Khai, Khâm Thiên.
Theo thống kê của nhóm nghiên cứu:
n Các tuyến phố lấn chiếm trên 70% vỉa hè bao gồm: Đường Trương
Đònh, đường Đê La Thành, đường Trần Khát Chân, đường Đại Cồ

Việt, đường Tam Trinh, đường Láng đường Tây Sơn, đường Khâm
Thiên.
n Các tuyến phố lần chiếm từ từ 35-70% vỉa hè gồm: Đường Đại La,
đường Minh Khai, đường, đường Thái Hà, đường Tràng Thi, đường
Tràng Tiền, đường Huế, đường Giải Phóng, đường Trường Chinh,
đường Lạc Long Quân, đường Hoàng Hoa Thám, đường Nguyễn
Lương Bằng.
n Các tuyến phố lấn chiếm 1-35% vỉa hè gồm: Đường Nguyễn Trãi,
đường Nguyễn Xiển, đường Nguyễn Khoái, đường Trần Hưng Đạo,
đường Xã Đàn, đường Huỳnh Thúc Kháng, đường Kim Mã, đường

Hình 19. Biển cấm bò vô hiệu hóa tại đường Đường Lê Đại Hành
(nguồn internet)

Khuất Duy Tiến, đường Phạm Hùng.
n Các tuyến ko bò lấn chiếm vỉa hè bao gồm: Đường Nguyễn Chí
Thanh, đường Đào Tấn, đường Nguyễn Khánh Toàn.
Nguyên nhân: Thiếu phối hợp và quản lý chặt chẽ giữa các lực lượng
chức năng cũng như các lực lượng quản lý khu vực khác nhau.

4. Kết luận

Bên cạnh những thành công đã đạt được, việc tổ chức không gian
và quản lý hè đường đô thò thành phố Hà Nội vẫn tồn tại nhiều bất
cập: Chưa có sự thống nhất tổ chức không gian toàn bộ đô thò trung
tâm; chức năng không phù hợp với tính chất và quy mô các loại
đường, tiện nghi đô thò xen cấy bừa bãi, việc quản lý chồng chéo.
Khó khăn của thành phố Hà Nội cũng là khó khăn chung của các
đô thò Việt Nam hiện nay. Nhận diện được thực trạng hè đường đô
thò Hà Nội, từ đó đưa ra các giải pháp tổ chức không gian và quản

lý phù hợp. Từ những thành công Hà Nội là tiền đề, bài học kinh
nghiệm quý để nhân rộng ra các đô thò khác của Việt Nam.
Tài liệu Tham khảo
1. huynh & Jose, 2016; Demographia, 2016.
2. Quy hoạch Giao thông vận tải TP hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến 2050.
3. Quyết đònh số 09/2018/QĐ-uBND ngày 03/05/2018 của uBND thành phố hà Nội.
4. Quyết đònh số 4340/QĐ-uBND ngày 20/8/2014 của uBND Thành phố hà Nội .
5. />40856802-giao-thong-thu-do-dau-la-loi-giai.html

Hình 18. Dùng vạch kẻ đường phân không gian gian cho người đi bộ
tại đường Kim Mã (nguồn internet)
SË 100 . 2019

73