ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

NGUYỄN THỊ DUNG

GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT CÀ CHUA
THEO HƯỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN
THÀNH PHỐ BẮC KẠN, TỈNH BẮC KẠN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

Thái Nguyên, năm 2020


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

NGUYỄN THỊ DUNG

GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT CÀ CHUA
THEO HƯỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN
THÀNH PHỐ BẮC KẠN, TỈNH BẮC KẠN
Ngành: Kinh tế nông nghiệp
Mã ngành: 86 20 115

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP
Người hướng dẫn: TS. Hà Thị Hòa

Thái Nguyên, năm 2020

i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn “Giải pháp phát triển sản xuất cà chua theo
hướng bền vững trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn” là công trình
nghiên cứu của cá nhân tôi. Đề tài hoàn toàn trung thực và chưa được sử dụng
để bảo vệ một học vị nào. Các thông tin sử dụng trong đề tài đã được chỉ rõ
nguồn gốc, các tài liệu tham khảo được trích dẫn đầy đủ, mọi sự giúp đỡ cho
việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn.
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Dung


ii

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành đề tài này ngoài sự cố gắng, sự nỗ lực của bản thân, tôi
luôn nhận được sự giúp đỡ tận tình của nhiều cá nhân và tập thể.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Hà Thị Hòa, người đã tận
tình chỉ bảo, hướng dẫn giúp đỡ tôi thực hiện và hoàn thành đề tài này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo cũng như các
khoa chuyên môn, phòng ban của Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên đã
tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của Chi cục Thống kê,
Phòng Kinh tế, Phòng Tài nguyên & Môi trường đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ
tôi trong suốt quá trình học tập và viết luận văn tốt nghiệp này.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Đảng ủy, HĐND, UBND và bà
con nông dân các xã, phường Nông Thượng, Dương Quang, Huyền Tụng,
thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn và những người đã giúp tôi trong quá trình

thực hiện luận văn.
Tôi xin cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của bạn bè, đồng nghiệp và gia
đình đã chia sẻ những khó khăn và động viên tôi hoàn thành luận văn này.
Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó.
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Dung


3

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................ii
MỤC LỤC .......................................................................................................iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................vii
TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ...........................................................................viii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 2
3.1. Đối tượng nghiên cứu................................................................................. 2
3.2. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................... 2
3.2.1. Phạm vi không gian:................................................................................ 2
3.2.2. Phạm vi thời gian: ................................................................................... 2
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn....................................................................... 2
4.1. Ý nghĩa khoa học ....................................................................................... 2
4.2. Ý nghĩa thực tiễn ........................................................................................ 3
Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI............................................ 4

1.1. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu ......................................................... 4
1.1.1. Phát triển ................................................................................................. 4
1.1.2. Phát triển bền vững ................................................................................. 5
1.1.3. Đặc điểm cây cà chua............................................................................ 13
1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến sản xuất và tiêu thụ cà chua ....................... 17
1.2. Cơ sở thực tiễn của vấn đề nghiên cứu .................................................... 21
1.2.1. Tình hình sản xuất cà chua trên thế giới ............................................... 21
1.2.2. Tình hình sản xuất cà chua ở Việt Nam................................................ 23
1.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu...................................................... 25


4

1.3.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới................................................ 25
1.3.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam ................................................ 28
1.4. Đánh giá chung rút ra từ tổng quan tài liệu.............................................. 31
Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU............................................................................................... 33
2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu................................................................... 33
2.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................ 33
2.1.2. Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội.................................................... 36
2.1.3. Đánh giá thuận lợi, khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh tế-xã hội đối
với sản xuất cà chua
...................................................................................................... 37
2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 38
2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 39
2.3.1. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu ......................................................... 39
2.3.2. Thu thập thông tin ................................................................................. 39
2.3.3. Phương pháp phân tích và xử lý thông tin ............................................ 40
2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 42

2.4.1. Các chỉ tiêu định tính ............................................................................ 42
2.4.2. Các chỉ tiêu định lượng ......................................................................... 43
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 45
3.1. Thực trạng sản xuất cà chua trên địa bàn thành phố Bắc Kạn,
tỉnh Bắc Kạn.................................................................................................... 45
3.1.1. Thực trạng chung .................................................................................. 45
3.1.2. Thực trạng sản xuất, tiêu thụ cà chua ở các hộ điều tra........................ 48
3.1.3. Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức và nguyện vọng của
người dân sản xuất và chua trên địa bàn thị xã Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn......... 58
3.1.3.2. Yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất cà chua theo hướng bền
vững trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn...................................... 59


5

3.4. Giải pháp phát triển sản xuất và chua theo hướng bền vững trên địa bàn
thị xã Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn.......................................................................... 62
3.4.1. Mở rộng quy mô và quy hoạch vùng sản xuất...................................... 62
3.4.2. Giải pháp về khoa học kỹ thuật trong sản xuất cà chua........................ 65
3.4.3. Hoàn thiện về cơ chế chính sách cho phát triển cà chua an toàn.......... 62
3.4.4. Giải pháp luân canh cây trồng............................................................... 66
3.4.5. Giải pháp đầu tư các yếu tố đầu vào cho sản xuất cà chua an toàn ...... 67
3.4.6. Giải pháp tuyên truyền........................................................................... 68
3.4.7. Giải pháp về tổ chức tiêu thụ cà chua ................................................... 63
3.4.8. Liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân tham gia sản xuất và tiêu thụ .............
64
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 70
1. Kết luận ....................................................................................................... 70
2. Kiến nghị ..................................................................................................... 71
2.1. Kiến nghị với Nhà nước ........................................................................... 71

2.2. Với cấp cơ sở............................................................................................ 71
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 72


6

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
BVTV:

Bảo vệ thực vật

GDP:

Tổng sản phẩm quốc nội

GTSX:

Giá trị sản xuất HĐND

Hội đồng nhân dân KH&CN:
Khoa học và công nghệ
NN&PTNT:

Nông nghiệp và phát triển nông thôn

UBND:

Ủy ban nhân dân

WTO:


Tổ chức thương mại thế giới


vii

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Hàm lượng chất khoáng trong 100g cà chua .................................. 16
Bảng 1.2. Các sắc tố trong cà chua theo độ chín ............................................ 16
Bảng 1.3. Tình hình sản xuất cà chua trên thế giới giai đoạn 2011-2018 ...... 21
Bảng 1.4. Sản lượng cà chua của một số nước sản xuất cà chua lớn nhất thế
giới từ năm 2012 - 2018 .................................................................................. 22
Bảng 1.5. Diện tích, năng suất và sản lượng cà chua của Việt Nam năm
2013 - 2018...................................................................................................... 24
Bảng 2.1. Tình hình thời tiết các tháng trong năm 2019 của thành phố
Bắc Kạn ........................................................................................................... 33
Bảng 2.2. Tình hình sử dụng đất đai của Thành phố Bắc Kạn giai đoạn
2015-2018........................................................................................................ 35
Bảng 3.1: Diện tích, năng suất, sản lượng cà chua của thành phố Bắc Kạn... 47
giai đoạn 2015-2018........................................................................................ 47
Bảng 3.2: Diện tích sản xuất cà chua tại các xã, phường trên địa bàn ........... 47
Bảng 3.3. Tình hình cơ bản về chủ hộ điều tra ............................................... 48
Bảng 3.4. Lao động và nhân khẩu của nhóm hộ điều tra................................ 50
Bảng 3.5. Diện tích đất trồng cà chua trên địa bàn 3 xã, phường điều tra...... 50
Bảng 3.6: Sử dụng phân chuồng và phân vi sinh............................................ 51
trong sản xuất cà chua của các hộ điều tra năm 2019 ..................................... 51
Bảng 3.7: Sâu bệnh chính hại cây cà chua trên địa bàn các xã nghiên cứu.... 54
Bảng 3.8: Chi phí sản xuất cho 1 ha cà chua .................................................. 56
Bảng 3.9. Hiệu quả kinh tế của 1ha cà chua ................................................... 57
Bảng 3.10. Phân tích SWOT sản xuất cà chua trên địa bàn thị xã Bắc Kạn,

tỉnh Bắc Kạn.................................................................................................... 59
Bảng 3.11. Những nhân tố ảnh hướng đến phát triển nông nghiệp bền vững ......
60
Bảng 3.12. Nguyện vọng của người dân về chính sách của Nhà nước .......... 61


8

TRÍCH YẾU LUẬN VĂN
Tên tác giả: Nguyễn Thị Dung
Tên luận văn: Giải pháp phát triển sản xuất cà chua theo hướng bền
vững trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn
Ngành: Kinh tế nông nghiêp

Mã số: 8.62.01.15

Tên cơ sở đào tạo: Trường Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên
1. Mục tiêu của đề tài
- Đánh giá được thực trạng sản xuất cà chua trên địa bàn thành phố Bắc
Kạn giai đoạn 2015-2018
- Đề ra được một số giải pháp phát triển sản xuất cà chua theo hướng
bền vững trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là phát triển sản xuất cà chua bền
vững trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn.
2.2. Phạm vi nghiên cứu
- Đề tài tập trung nghiên cứu trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc
Kạn.
- Các tài liệu tổng quan về tình hình phát triển sản xuất cà chua ở thành

phố Bắc Kạn được thu thập từ các tài liệu đã công bố trong khoảng từ 2015
đến nay, số liệu điều tra khảo sát năm 2018.
3. Phương pháp nghiên cứu
3.1. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu
Trong phạm vi đề tài này, tôi sử dụng phương pháp cận tiếp sau đây:
- Tiếp cận vĩ mô: sử dụng tiếp cận vĩ mô để thu thập các thông tin số
liệu ở tầm tổng thể, bao quát trên phạm vị của thành phố hoặc thu thập thông
tin qua khảo sát ở cấp sở, ban, ngành liên quan đến sản xuất cà chua.
- Tiếp cận vi mô: sử dụng tiếp cận này để nghiên cứu một cách chi tiết,


9

chuyên sâu các thông tin số liệu thu thập.
- Tiếp cận có sự tham gia: được thể hiện thông qua các hoạt động được
làm bởi người dân địa phương hoặc là cá nhân, nông hộ và các tổ chức địa
phương.
- Tiếp cận theo điều kiện địa lý và địa hình
- Tiếp cận theo hình thức sản xuất kinh doanh cà chua
3.2. Thu thập thông tin
3.2.1. Thu thập thông tin thứ cấp
Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp là phương pháp thu thập các
thông tin, số liệu có sẵn trong các báo cáo hoặc các tài liệu đã công bố. Các
thông tin này thường được thu thập từ Sở Nông nghiệp và Phát triển nông
thôn, Sở Khoa học và Công nghệ, Phòng Kinh tế thành phố Bắc Kạn, Phòng
Tài Nguyên & Môi trường, các cơ quan, tổ chức, văn phòng dự án,…
3.2.2. Thu thập thông tin sơ cấp
Thu thập thông tin sơ cấp bằng các phương pháp chủ yếu sau đây:
Quan sát trực tiếp ngoài hiện trường về sản xuất, kinh doanh cà chua trên địa
bàn. Phương pháp điều tra phỏng vấn nông hộ theo bộ câu hỏi chuẩn bị sẵn.

Sử dụng phương phỏng vấn trực tiếp linh hoạt và thành thạo các dạng câu hỏi
có liên quan đến sản xuất và thị trường tiêu thụ cà chua.
3.3. Phương pháp phân tích thông tin
Trong nghiên cứu một số phương pháp phân tích như: phương pháp
duy vật biện chứng; phương pháp duy vật lịch sử; phương pháp so sánh;
phương pháp thống kê mô tả; phương pháp thống kê phân tích kinh tế;
phương pháp SWOT được sử dụng
4. Kết luận
Thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn là vùng có tiềm năng, lợi thế về các
điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội cho sản xuất và phát triển cây cà chua.
Trên thực tế, thành phố Bắc Kạn đã và đang trở thành vùng sản xuất, phát
triển cây cà chua lớn của tỉnh Bắc Kạn. Sản xuất và phát triển cây cà chua là


10

một giải pháp giúp nhân dân địa phương thoát nghèo và phát triển kinh tế xã
hội trong những năm qua.
Tình hình sản xuất cà chua ở thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn những
năm qua đã đạt được bước tiến đáng kể cả về diện tích, năng suất và sản
lượng. Diện tích cà chua tăng nhanh trong những năm trở lại đây, năm 2018
diện tích đạt 13,8 ha, năng suất đạt 253,6 tạ/ha. Hiệu quả kinh tế cây cà chua
theo điều tra nông hộ đạt ở mức cao, lợi nhuận thuần thu được trên 1 ha trồng
đạt 166.792.000 triệu đồng. Việc tiêu thụ cà chua đã được thực hiện bằng
nhiều kênh khác nhau nhưng cà chua vẫn được tiêu thụ chủ yếu qua kênh bán
lẻ (chiếm 64.12% sản lượng).
Trên cơ sở phân tích thực trạng phát triển, đề tài đã đề xuất những giải
pháp hữu hiệu nhằm phát triển sản xuất cà chua theo hướng bền vững, những
giải pháp gồm: mở rộng quy mô và quy hoạch vùng sản xuất; giải pháp về
khoa học kỹ thuật trong sản xuất cà chua; hoàn thiện về cơ chế chính sách cho

phát triển cà chua an toàn; giải pháp luân canh cây trồng; giải pháp đầu tư các
yếu tố đầu vào cho sản xuất cà chua an toàn; giải pháp tuyên truyền.


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sự phát triển của quá trình công nghiệp hoá, đô thị hoá và sự gia tăng
nhanh dân số đã làm cho sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất rau nói
riêng bị sức ép mạnh. Đất đai bị thu hẹp, môi trường cho sản xuất nông
nghiệp an toàn bị ô nhiễm do rác thải đô thị. Thêm vào đó, tập quán canh tác
sản xuất của người dân trong việc sử dụng phân bón, hoá chất thuốc bảo vệ
thực vật, nguồn nước tưới… không tuân thủ quy trình kỹ thuật, đã làm cho
sản phẩm nông nghiệp mà đặc biệt là rau không được an toàn. Ngày nay, Việt
Nam đang trong xu hướng phát triển chung của thời đại, việc phát triển sản
xuất tiêu dùng những sản phẩm sạch, an toàn là vấn đề có tính cấp thiết vì sự
phát triển kinh tế, xã hội, môi trường và sức khoẻ con người. Vì vậy sản xuất
nông nghiệp bền vững là hướng đi đúng đắn cho đất nước, trong đó ngành rau
là một bộ phận.
Cà chua (Lycopercicon esculentum Mill.) là nguồn thực phẩm cung cấp
dinh dưỡng rất cần thiết cho sự phát triển của cơ thể con người như: Caroten, chất khoáng Ca, Fe, P, S, K, Mg, Na..., đường và các loại vitamin A,
B, B2, C, E và PP, ngoài ra nó còn có tác dụng chữa bệnh, chất Licopen thành phần tạo nên màu đỏ của cà chua có khả năng giúp giảm nguy cơ mắc
bệnh tim mạch, có khả năng ngăn ngừa sự hình thành các gốc tự do gây ung
thư, đặc biệt là ung thư tuyến tiền liệt. Cà chua tươi và sản phẩm chế biến còn
là mặt hàng xuất khẩu có giá trị kinh tế, góp phần nâng cao thu nhập và cải
thiện điều kiện kinh tế cho người sản xuất (Nguyễn Thế Thuận, 2016).
Thành phố Bắc Kạn là trung tâm của tỉnh Bắc Kạn, với lợi thế về vị trí
địa lý, cơ sở hạ tầng, điều kiện tự nhiên thuận lợi cho sản xuất cà chua. Giá trị
canh tác 1 ha cà chua gấp 4 - 9 lần so với trồng lúa, với giá trị sản xuất cà

chua trung bình tại các xã, phường như phường Huyền Tụng, xã Nông
Thượng là 120-180 triệu/ha/năm. Song một thực tế mà người nông dân thành


phố Bắc Kạn đang phải đối mặt là tình trạng sản xuất manh mún không theo
quy chuẩn, tiêu thụ bấp bênh. Sản xuất cà chua an toàn vẫn chưa thực sự phổ
cập, quy mô sản xuất cà chua an toàn vẫn còn bị bó hẹp và thiếu tính đồng bộ.
Nhận thức được những tồn tại đó, tôi chọn đề tài: “Giải pháp phát triển sản
xuất cà chua theo hướng bền vững trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, tỉnh
Bắc Kạn” làm luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
- Đánh giá được thực trạng sản xuất cà chua trên địa bàn thành phố Bắc
Kạn giai đoạn 2015-2018
- Đề ra được một số giải pháp phát triển xản xuất cà chua theo hướng
bền vững trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là vấn đề phát triển sản xuất cà
chua bền vững trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
3.2.1. Phạm vi không gian:
Đề tài tập trung nghiên cứu trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc
Kạn.
3.2.2. Phạm vi thời gian:
Các tài liệu tổng quan về tình hình phát triển sản xuất và chua ở thành
phố Bắc Kạn được thu thập từ các tài liệu đã công bố trong khoảng từ 2015
đến nay, số liệu điều tra khảo sát năm 2018.
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
4.1. Ý nghĩa khoa học
- Hệ thống hóa lý luận cơ bản về phát triển bền vững và nhận thức của

cộng đồng về phát triển bền vững ở thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn.
- Chỉ ra thực trạng, những khó khăn thuận lợi trên địa bàn thành phố
Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn cho phát triển sản xuất bền vững cà chua. Trong đó


thấy được những tiềm năng cũng như thách thức trong quá trình phát triển ở
địa bàn nghiên cứu.
- Đề xuất một số giải pháp vừa đẩy mạnh phát triển kinh tế vừa kết hợp
bảo vệ môi trường sinh thái trong sản xuất cà chua trên địa bàn nghiên cứu
nhằm bảo đảm mục tiêu phát triển bền vững.
4.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần đưa ra những căn cứ và cơ sở
khoa học cũng như những giải pháp cụ thể đáp ứng các yêu cầu bức thiết cho
quy hoạch sản xuất nông nghiệp nói chung, sản cà chua nói riêng, sử dụng
hợp lý các nguồn đất, nước. Đồng thời giúp cho thành phố Bắc Kạn lập kế
hoạch phát triển sản xuất cà chua hợp lý. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là
cơ sở để xây dựng chương trình khuyến nông, khuyến lâm nhằm áp dụng
những tiến bộ khoa học, công nghệ, góp phần tăng thu nhập, cải thiện đời
sống nhân dân trong vùng.


Chương 1
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Phát triển
Phát triển là gì? Hiện nay, mọi quốc gia đều phấn đấu vì mục tiêu phát
triển và trải qua thời gian, khái niệm về phát triển cũng đã đi đến thống nhất.
Phát triển kinh tế được hiểu là quá trình tăng tiến về mọi mặt của nền kinh tế.
Phát triển kinh tế được xem như là quá trình biến đổi cả về lượng và về chất;
nó là sự kết hợp một cách chặt chẽ quá trình hoàn thiện của hai vấn đề về kinh

tế và xã hội ở mỗi quốc gia (Malcom Gillis, 1983). Theo cách hiểu như vậy,
nội dung của phát triển kinh tế được khái quát theo ba tiêu thức:
Một là, sự gia tăng tổng lượng của cải trong mỗi nền kinh tế, theo đó,
thu nhập bình quân trên một đầu người ngày càng được cải thiện. Đây là tiêu
thức thể hiện quá trình biến đổi về lượng của nền kinh tế, là điều kiện cần để
nâng cao mức sống vật chất của một quốc gia và thực hiện những mục tiêu
khác của phát triển.
Hai là, sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng gia tăng đóng góp của
ngành công nghiệp chế tạo và dịch vụ. Đây là tiêu thức phản ánh sự biến đổi
về chất kinh tế của một quốc gia.
Ba là, sự thay đổi tích cực không ngừng trên các lĩnh vực kinh tế - xã
hội. Mục tiêu cuối cùng của sự phát triển kinh tế trong các quốc gia không
phải là tăng trưởng hay chuyển dịch cơ cấu kinh tế, mà là việc xoá bỏ nghèo
đói, suy dinh dưỡng, sự tăng lên của tuổi thọ bình quân, khả năng tiếp cận đến
các dịch vụ y tế, nước sạch, trình độ dân trí giáo dục của quảng đại quần
chúng nhân dân v.v... Hoàn thiện các tiêu chí trên là sự thay đổi về chất xã hội
của quá trình phát triển.


1.1.2. Phát triển sản xuất
- Sản xuất là quá trình kết hợp tư liệu sản xuất với sức lao động của con
người để tạo ra sản phẩm hữu ích. Như vậy phát triển sản xuất được coi là
một qúa trình tăng tiến về quy mô (sản lượng) và hoàn thiện về cơ cấu. Trong
cơ chế thị trường hiện nay, các doanh nghiệp cũng như các tổ chức kinh tế khi
tiến hành phát triển sản xuất phải lựa chọn ba vấn đề kinh tế cơ bản đó là: Sản
xuất cái gì? Sản xuất cho ai? Sản xuất như thế nào? Những vấn đề này liên
quan đến việc xác định thị trường và phân phối sản phẩm đúng đắn để kích
thích sản xuất phát triển.
- Phát triển sản xuất cũng được coi là một quá trình tái sản xuất mở
rộng, trong đó qui mô sản xuất sau lớn hơn quy mô sản xuất trước trên cơ sở

thị trường chấp nhận
- Phát triển sản xuất có thể diễn ra theo hai xu hướng là phát triển theo
chiều rộng và phát triển theo chiều sâu. Trong đó:
+ Phát triển sản xuất theo chiều rộng là nhằm tăng sản lượng bằng cách
mở rộng diện tích đất trồng, với cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ phát triển sản
xuất không đổi, sử dụng kỹ thuật giản đơn. Kết quả phát triển sản xuất đạt
được theo chiều rộng chủ yếu nhờ tăng diện tích và độ phì nhiêu của đất đai và
sự thuận lợi của điều kiện tự nhiên. Phát triển sản xuất theo chiều rộng bao
gồm mở rộng diện tích trong cả vùng, có thể bao gồm việc tăng số hộ dân
hoặc tăng quy mô diện tích của mỗi hộ nông dân, hoặc cả hai.
+ Phát triển sản xuất theo chiều sâu là giá trị, vốn đầu vào không đổi,
áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ mới, xây dựng cơ sở hạ tầng
phù hợp với điều kiện sản xuất thực tế. Như vậy phát triển sản xuất theo chiều
sâu là làm tăng khối lượng sản phẩm và hiệu quả kinh tế sản xuất trên một
đơn vị diện tích bằng cách đầu tư thêm giống, vốn, kỹ thuật và lao động
- Trong quá trình phát triển như vậy nó sẽ làm thay đổi cơ cấu sản xuất
về sản phẩm. Đồng thời làm thay đổi về qui mô sản xuất, về hình thức tổ chức


sản xuất, việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật. Hoàn thiện dần từng bước
về cơ cấu, để tạo ra một cơ cấu hoàn hảo. Chú ý trong phát triển sản xuất phải
đảm bảo tính bền vững, tức là sản xuất tìm nguồn đầu vào, đầu ra sao cho bền
vững nhất và không làm ảnh hưởng đến nguồn tài nguyên
- Khái niệm tăng trưởng sản xuất: Là sự tăng thêm về quy mô sản
lượng sản phẩm sản xuất trong một thời gian nhất định. Là kết quả của tất cả
các hoạt động và dịch vụ sản xuất tạo ra. Còn hiệu quả sản xuất phản ánh quy
mô sản lượng sản phẩm và dịch vụ sản xuất ra trong 1 thời gian nhất định,
thường là 1 năm
1.1.3. Phát triển bền vững
1.1.3.1. Khái niệm phát triển bền vững

Phát triển bền vững là một khái niệm thuật ngữ lần đầu tiên xuất hiện
vào năm 1980 trong ấn phẩm “Chiến lược bảo tồn thế giới” (công bố bởi
Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên Quốc tế ) với nội
dung rất đơn giản: "Sự phát triển của nhân loại không thể chỉ chú trọng tới
phát triển kinh tế mà còn phải tôn trọng những nhu cầu tất yếu của xã hội và
sự tác động đến môi trường sinh thái học". Khái niệm này được phổ biến
rộng rãi vào năm 1987 trong báo cáo “Our Common Future” của Ủy ban
Môi trường và Phát triển Thế giới - WCED với nội dung ghi rõ: Phát triển bền
vững là "sự phát triển có thể đáp ứng được những nhu cầu hiện tại mà không
ảnh hưởng, tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ
tương lai...”. Nói cách khác, phát triển bền vững phải bảo đảm có sự phát
triển kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và môi trường được bảo vệ, gìn
giữ. Để đạt được điều này, tất cả các thành phần kinh tế - xã hội, chính quyền,
các tổ chức xã hội... phải bắt tay nhau thực hiện nhằm mục đích dung hòa mà
theo F.Castri có 3 lĩnh vực chính: kinh tế - xã hội - môi trường (Hoàng Mạnh
Quân, 2007).


Ngày nay, khái niệm phát triển bền vững được các nhà khoa học bổ
sung và hoàn thiện trong văn kiện Hội nghị RIO-92 (Braxin). Bên cạnh yếu
tố môi trường tài nguyên thiên nhiên, yếu tố môi trường xã hội được nhấn
mạnh ý nghĩa quan trọng của nó. Hội nghị thượng đỉnh thế giới về phát triển
bền vững tổ chức ở Johannesbug (Cộng hoà Nam Phi) năm 2002 đã xác định:
Phát triển bền vững là quá trình phát triển có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý, hài
hoà giữa 3 mặt của sự phát triển, gồm: tăng trưởng kinh tế, cải thiện các vấn
đề xã hội và bảo vệ môi trường. Tiêu chí để đánh giá sự phát triển bền vững là
sự tăng trưởng kinh tế ổn định; thực hiện tốt tiến bộ và công bằng xã hội; khai
thác hợp lý, sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ và nâng cao chất
lượng môi trường sống (Hoàng Trường Sơn, 2019).
So với phát triển, phát triển bền vững đòi hỏi nỗ lực nhiều hơn từ các

bên tham gia trong xã hội, trên nhiều phương diện hơn, nó đòi hỏi nhiều giải
pháp khoa học công nghệ cao hơn, nó yêu cầu sự đồng bộ và hợp tác chặt chẽ
hơn... Tất cả vì ý nghĩa toàn diện của nó. Nói cách khác, phát triển có thể chỉ
là những giải pháp hiện tại, nhưng phát triển bền vững đòi hỏi những giải
pháp kinh tế, kỹ thuật lâu dài, đòi hỏi tầm bao quát của tư duy kinh tế cũng
như tư duy quản lý xã hội, quản lý cộng đồng. Chương trình nghị sự thế kỷ 21
định ra bốn khu vực hành động: i/ xóa đói giảm nghèo, quản lý gia tăng dân
số, quản lý cách sống và các hình thức tiêu dùng và sản xuất; ii/ Bảo vệ môi
trường - môi sinh, bảo toàn tài nguyên thiên nhiên và hệ sinh thái, quản lý các
loại chất thải; iii/ Khuyến khích và thúc đẩy sự tham gia, đóng góp của các
đối tượng thụ hưởng, tinh thần đối thọai và hợp tác, sự công bằng bình đẳng
về giới, giữa các sắc tộc và các thế hệ, v.v...và iv/ Đề xuất biện pháp, thiết
lập những định chế và cơ chế, sử dụng những phương tiện cần thiết để kinh tế
- xã hội chuyển đổi theo hướng phát triển bền vững. Rõ ràng là, để đáp ứng
được những tiêu chí trên của phát triển bền vững, quốc gia cũng như cộng
đồng quốc tế cần quyết tâm chính trị rất cao và bền bỉ.


1.1.3.2. Điều kiện của phát triển bền vững
Công bằng và bình đẳng: Phát triển bền vững phụ thuộc rất nhiều vào
sự công bằng và bình đẳng. Tùy mức độ của nó, khác biệt giàu nghèo giữa
các tầng lớp dân chúng sẽ nhiều hay ít, các chương trình xóa đói giảm nghèo
như do Ngân hàng Thế giới và Quỹ tiền tệ quốc tế đề xướng sẽ đạt được
thành công tới mức độ nào. Công bằng và bình đẳng ảnh hưởng tới khả năng
và mức độ thỏa mãn yêu cầu của các thành phần xã hội. Có thêm công bằng
và bình đẳng thì các nước nghèo sẽ có điều kiện thuận lợi để thoát khỏi vòng
luẩn quẩn của sự chậm tiến và như vậy sẽ đóng góp thỏa đáng cho phát triển
bền vững trong nước và trên thế giới.
Tinh thần liên đới phụ thuộc lẫn nhau: Phát triển bền vững đòi hỏi tinh
thần liên đới của mỗi quốc gia và quốc tế, của thế hệ hiện tại với thế hệ trong

tương lai. Cộng đồng thế giới và dân tộc mỗi nước có quyền lợi chung trong
đề phòng ô nhiễm, bảo toàn di sản sinh thái. Trong mọi lĩnh vực, những quan
hệ hợp tác quốc tế, giao dịch và trao đổi cho thấy sự liên hệ phụ thuộc lẫn
nhau giữc các nước. Nhằm giải quyết các thử thách lớn như xóa đói giảm
nghèo, quản trị toàn cầu hóa, bảo vệ môi trường - môi sinh không thể thiếu
vắng quyết tâm chung và là một điều kiện chính.
Quyền tự quản, tự quyết: Dự án phát triển bền vững không thể tiến
hành được nếu quyền tự quản, tự quyết của các quốc gia, các sắc tộc, các
đoàn thể... trong việc chọn lựa hướng đi không được thừa nhận và tôn trọng.
Những khác biệt trên thế giới về điều kiện khách quan, cách thức hành động,
năng lực phát triển, yêu cầu sản xuất và tiêu dùng... đòi hỏi phải dung hòa các
lợi ích toàn cầu với quyền lợi dân tộc của mỗi quốc gia. Phát triển bền vững
đòi hỏi phải thiết lập những quan hệ đối tác thực tiễn và hợp lý để đạt được
các mục tiêu chung ở tầm quốc tế cũng như tầm quốc gia.
Tinh thần trách nhiệm và cùng chia sẻ: Chính sách và chương trình phát
triển bền vững chờ đợi các đối tượng thụ hưởng thể hiện tinh thần trách


nhiệm, tính kỷ luật tự giác, khả năng gánh chịu hậu quả nếu xảy ra. Vì sự liên
hệ giữa kinh tế, xã hội và môi trường và ảnh hưởng của nó lên tất cả các khía
cạnh của cuộc sống, Phát triển bền vững còn đòi hỏi hành động phải có cân
nhắc và cẩn trọng với mục đích chính là để tránh gây cho môi trường - môi
sinh những hậu quả không đảo ngược được, nó đòi hỏi khả năng kiểm tra kết
quả hoạt động và phương tiện phòng ngừa và khắc phục thảm họa tự nhiên.
Giáo dục, huấn luyện và thông tin: Dự án phát triển bền vững, các
chương trình bảo vệ môi trường - môi sinh không thể tiến hành, có hiệu lực và
có kết quả nếu quần chúng không nhận thức đúng mức về yêu cầu phát triển
kinh tế - xã hội, không ý thức được tầm quan trọng của các vần đề và thử
thách thời đại và không chấp nhận những bắt buộc hoặc điều kiện của phát
triển bền vững. Giáo dục, huấn luyện và thông tin là những yếu tố không kém

quan trọng so với các điều kiện trước của phát triển bền vững.
1.1.3.3. Nội dung chủ yếu của phát triển bền vững
Phát triển bền vững về kinh tế: Phát triển kinh tế bền vững là sự tiến
bộ về mọi mặt của nền kinh tế được thể hiện ở quá trình tăng trưởng kinh tế
ổn định lâu dài và sự thay đổi về chất theo hướng tiến bộ của nền kinh tế, gắn
với quá trình tăng năng suất lao động, sự biến đổi về cơ cấu kinh tế - xã hội và
môi trường sống.
Tăng trưởng kinh tế: Là sự gia tăng thu nhập của nền kinh tế trong một
khoảng thời gian nhất định (thường là một năm). Sự gia tăng được thể hiện ở
quy mô và tốc độ. Quy mô tăng trưởng phản ánh sự gia tăng nhiều hay ít, còn
tốc độ tăng trưởng được sử dụng với ý nghĩa so sánh tương đối và phản ánh
sự gia tăng nhanh hay chậm giữa các thời kỳ. Thu nhập của nền kinh tế có thể
biểu hiện dưới dạng hiện vật hoặc giá trị. Thu nhập bằng giá trị phản ánh qua
các chỉ tiêu GDP, GNI và được tính cho toàn thể nền kinh tế hoặc tính bình
quân trên đầu người. Bản chất của tăng trưởng kinh tế là phản ánh sự thay đổi
về lượng của nền kinh tế. Ngày nay, yêu cầu tăng trưởng kinh tế được gắn


liền với tính bền vững hay việc bảo đảm chất lượng tăng trưởng ngày càng
cao. Theo khía cạnh này, điều được nhấn mạnh nhiều hơn là sự gia tăng liên
tục, có hiệu quả của chỉ tiêu quy mô và tốc độ tăng thu nhập bình quân đầu
người. Hơn thế nữa, quá trình ấy phải được tạo nên bởi nhân tố đóng vai trò
quyết định là khoa học công nghệ và vốn nhân lực trong điều kiện một cơ cấu
kinh tế hợp lý (Nguyễn Thị Thanh Hà, 2019).
Phát triển bền vững về xã hội: Tăng trưởng kinh tế phải gắn với giải
quyết việc làm cho người lao động. Có việc làm thì người lao động mới có
quyền, thu nhập và các điều kiện tự hoàn thiện nhân cách của chính mình.
Người lao động nếu không có việc làm, bị thất nghiệp sẽ không có thu nhập,
dễ nảy sinh nhiều tiêu cực, tệ nạn xã hội. Theo quy luật Okun, cứ 1% thất
nghiệp tăng thêm ngoài thất nghiệp tự nhiên, thì sẽ làm mất đi 2% GDP. Tăng

trưởng kinh tế phải đi đôi với xoá đói giảm nghèo. Mục tiêu đầu tiên của phát
triển bền vững là thỏa mãn các yêu cầu tối thiểu về ăn mặc, vệ sinh, sức khỏe,
nhà ở, nước sạch, giáo dục... Ngoài ra tình trạng đói nghèo liên hệ chặt chẽ
với sự cân bằng của hệ sinh thái và với chất lượng của môi trường - môi sinh.
Tại các nước giàu, nói chung, thành phần xã hội có thu nhập thấp thường có
nhận thức kém về bảo vệ môi trường - môi sinh và có cuộc sống gây ô nhiễm
nhiều hơn tầng lớp có nếp sống cao. Còn tại các nước chậm tiến, vì phải thỏa
mãn các yêu cầu tối thiểu và vì thiếu phương tiện tài chính, kỹ thuật, vật chất
và tri thức cho nên không có khả năng bảo vệ môi trường - môi sinh. Không
những thế, tại các nước này, hệ sinh thái bị hư hại, các nguồn tài nguyên thiên
nhiên bị cạn kiệt, tình trạng ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng. Cuối cùng phát
triển kinh tế - xã hội thu hẹp thành tăng trưởng sản xuất và tiêu dùng, rồi hầu
như hoàn toàn mất tính bền vững, không còn có tầm xa. Tình trạng đói nghèo
ảnh hưởng bất lợi lên môi trường - môi sinh tới mức khiến cựu Thủ tướng
Indira Gandhi đã tuyên bố rằng “đói nghèo là thủ phạm gây ô nhiễm đáng sợ
nhất”.


Tăng trưởng kinh tế phải hướng đến nâng cao chất lượng cuộc sống dân
cư như: thu nhập bình quân đầu người, tuổi thọ bình quân, tỷ lệ trẻ em sơ sinh
tử vong, tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng, tỷ lệ bác sỹ trên 1000 dân,
tỷ lệ dân số được dùng nước sạch, tỷ lệ người lớn biết chữ, tỷ lệ trẻ em trong
độ tuổi được đi học... Liên Hợp Quốc đã đưa ra chỉ số phát triển con người
(HDI), là chỉ số tổng hợp của ba chỉ số cơ bản: Thu nhập bình quân đầu
người, chỉ số về giáo dục (tỷ lệ % người lớn biết chữ) và chỉ số về y tế (tuổi
thọ bình quân).
- Phát triển bền vững về môi trường:
Môi trường là điều kiện cần thiết cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Bất
cứ quốc gia nào muốn phát triển đều phải cần ít nhất một trong các yếu tố
như: tài nguyên thiên nhiên, sinh vật, môi trường trong sạch… Nói cách

khác, môi trường là địa bàn, là đối tượng của sự phát triển, còn phát triển là
nguyên nhân tạo nên các biến đổi với môi trường. Tác động hoạt động phát
triển đến với môi trường thể hiện ở khía cạnh có lợi là cải tạo môi trường tự
nhiên hoặc tạo ra kinh phí cần thiết cho sự cải tạo đó. Mặt khác, kinh tế xã hội
cũng tác động đến nguồn tài nguyên thông qua việc làm suy thoái nguồn tài
nguyên, ô nhiễm môi trường từ đó dẫn đến gia tăng các thảm họa, thiên tai
gây ảnh hưởng ngược lại đến sự phát triển các hoạt động kinh tế xã hôi trong
khu vực. Đó chính là sự tác động nhiều chiều, là mâu thuẫn giữa môi trường
và phát triển. Năm 1970 các nhà khoa học câu lạc bộ Roma đưa ra khuyến
cáo: Dân số tăng theo cấp số nhân, tài nguyên thiên nhiên bị cạn kiệt, môi
trường ngày càng ô nhiễm dẫn đến sự đói kém, loài người dẫn đến diệt vong
do đói và ô nhiễm môi trường. Chính vì thế một số lý thuyết cho rằng để bảo
vệ tài nguyên thiên nhiên của trái đất, quốc gia và khu vực cần ngăn chặn khai
thác tài nguyên thiên nhiên một cách tùy tiện, tăng trưởng kinh tế bằng mọi
giá mà bỏ qua an ninh môi trường. Ở các nước nghèo, con đường phát triển
duy nhất là khai thác tài nguyên thiên nhiên (rừng, khoáng sản, nông nghiệp).


Đây là bài toán khó bởi muốn bảo vệ môi trường phải giảm tăng trưởng kinh
tế hiện đang thâm dụng tài nguyên.
Phá rừng
Nghèo đói

Thiên tai, dịch bệnh

Nguồn: Malcom Gillis (1983),
Hình 1.1: Con đường nghèo đói ở các nước đang phát triển
Mô hình tăng trưởng dựa vào tài nguyên là lao động giá rẻ chỉ có ý
nghĩa trong giai đoạn nhất định, nhưng điều đáng buồn là các nước nghèo rơi
vào vòng luẩn quẩn hiện nay chưa có lối thoát.

1.1.2.4.Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững
Lao động: Lao động là yếu tố đầu vào của quá trình sản xuất, đồng thời
cũng là yếu tố đầu vào không thể thiếu được trong phát triển kinh tế. Mặt
khác, lao động là một bộ phận của dân số, cũng là những người được hưởng
lợi ích của sự phát triển. Suy cho cùng là tăng trưởng kinh tế để nâng cao đời
sống vật chất và tinh thần cho con người. Nói đến nhân tố lao động thì phải
quan tâm đến cả hai mặt số lượng và chất lượng của nguồn nhân lực.
Điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên: Tài nguyên là yếu tố tạo cơ
sở cho việc phát triển các ngành, cho quá trình tích luỹ vốn, đồng thời cũng là
đối tượng sản xuất nông nghiệp. Cây trồng, vật nuôi có quá trình sinh trưởng
và phát triển theo quy luật tự nhiên, trải rộng trên một phạm vi không gian
rộng lớn. Cho nên chúng gắn bó chặt chẽ và phụ thuộc lớn vào điều kiện tự
nhiên.
Vốn cho phát triển: Vốn đầu tư là một trong những yếu tố cơ bản, quan
trọng đối với mọi hoạt động của một nền kinh tế. Vốn là chìa khoá đối với sự
phát triển bởi lẽ phát triển về bản chất được coi là vấn đề bảo đảm đủ các
nguồn vốn đầu tư để đạt được một mục tiêu tăng trưởng. Thiếu vốn, sử dụng
vốn kém hiệu quả được đánh giá là một cản trở quan trọng nhất đối với việc


đẩy nhanh tốc độ phát triển và bố trí kế hoạch sản xuất kinh doanh. Tích luỹ
vốn là điều mấu chốt của sự phát triển, song tỷ lệ tích luỹ cao có thể không
có tác dụng lớn đối với tăng trưởng, tạo ra ít công ăn việc làm và không cải
thiện được phân phối thu nhập khi nguồn vốn đó bị phân tán vào những dự án
có năng suất lao động thấp. Một cơ cấu sản xuất thiếu vốn sẽ không có điều
kiện để phát triển.
Khoa học và công nghệ: Sự phát triển kinh tế luôn gắn liền với những
thành tựu khoa học kỹ thuật. Những phát minh, sáng chế khi được ứng dụng
vào sản xuất đã giảm thiểu lao động nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm cho người
lao động, tăng năng suất lao động, tạo sự tăng trưởng nhanh, góp phần tác

động mạnh mẽ vào sự phát triển kinh tế xã hội. Trong những năm gần đây,
nông nghiệp được quan tâm ứng dụng nhiều tiến bộ khoa học công nghệ vào
sản xuất như: công nghệ sinh học, di truyền học, biến đổi gen... Những thành
tựu khoa học công nghệ mới đã giúp sản xuất nông nghiệp có được những
bước nhảy vọt về hiệu quả kinh tế, tạo điều kiện cho việc chuyển dịch cơ cấu
kinh tế trong thời kỳ đổi mới.
1.1.3. Đặc điểm cây cà chua
1.1.3.1. Đặc điểm thực vật cây cà chua
Cây cà chua có tên khoa học là Lycopesium esculentum, có nguồn gốc
từ Nam Mỹ, là loại rau ăn quả, họ cà (Solanaceae). Cây cà chua có 2 loại hình
sinh trưởng: có hạn và vô hạn. Cà chua là cây dài ngày, tự thụ phấn.
Cây cà chua có thể sinh trưởng trên nhiều loại đất khác nhau như đất
sét, đất cát, đất pha cát,có độ pH = 6 - 6,5. Đất có độ ẩm cao và ngập nước
kéo dài sẽ làm giảm khả năng sinh trưởng của cây cà chua. Nhiệt độ thích hợp
cho cà chua để đạt năng suất cao, chất lượng tốt là khoảng 21 - 24 độ C và
thời tiết khô.
Ở Việt Nam, cây cà chua được xếp vào các loại rau có giá trị kinh tế
cao, diện tích trồng cà chua lên đến chục ngàn ha, tập trung chủ yếu ở đồng