GIÁO ÁN DỰ THI
Đơn vị: Trường THPT Phan Bội 
Châu 

Ngày soạn:                 Tiết ppct: 93
Ngày dạy:
Bài dạy: Lí luận văn học


NỘI DUNG VÀ HÌNH THỨC CỦA 
VĂN BẢN VĂN HỌC
I­ Mục tiêu bài học:
                     Giúp học sinh:
    ­ Hiểu và bước đầu biết vận dụng các 
khái niệm thuộc về nội dung và hình 
thức khi tìm hiểu văn học văn bản văn 
học.
    ­ Thấy rõ mối quan hệ của nội dung và 
hình thức trong văn bản văn học.


II ­ Phương tiện thực hiện:
    ­ Sách giáo khoa, sách giáo viên và sách  
          bài tập Ngữ Văn 10 chương trình 
chuẩn
    ­ Các tài liệu tham khảo khác 
    ­ Các phương tiện phục vụ giáo án điện 
III ­ Cách th
ức tiến hành:
tử
     Giáo viên tổ chức giờ dạy theo cách kết 

hợp các phương pháp gợi mở, nêu vấn đề, 
diễn giảng với thảo luận.


IV­ Tiến trình dạy học:
       1­ Ổn định tổ chức: Kiểm tra sĩ số (2 phút)
       2­ Kiểm tra bài cũ: không tiến hành( bài 
học dài)
       3­ Giới thiệu vào bài:
       4­ Nội dung bài mới:


I ­ Các khái niệm của nội dung và 
hình thức trong văn bản văn học
Câu hỏi:
    Nội dung và hình thức trong văn bản văn 
học có quan hệ như thế nào với nhau ?
Nội dung và hình thức của một văn bản 
văn học là hai mặt không thể chia tách. 
Nội dung chỉ có thể tồn tại trong một hình 
thức nhất định. Và bất kì hình thức nào 
cũng mang một nội dung.
 

 


1­ Các khái niệm thường được coi là 
thuộc về nội dung của văn bản văn 
họGồm:

c: đề tài, chủ đề, tư tưởng, cảm hứng
nghệ thuật

a - Đề tài:
Là lĩnh vực đời sống được nhà văn nhận
thức, lựa chọn, khái quát, bình giá và thể
hiện trong văn bản. Việc lựa chọn đề tài đã
bước đầu bộc lộ khuynh hướng và ý đồ sáng
tác của tác giả.

 

 


Ví dụ:
Đề tài của “Tắt đèn” là cuộc sống bi 
thảm của người nông dân Việt Nam 
trước Cách mạng tháng Tám 1945, 
trong những ngày sưu thuế. Với đề tài 
này, Ngô Tất Tố đã thể hiện sự gắn bó 
của mình với cuộc sống của người 
nông dân.


Câu hỏi:
Em hãy xác định đề tài của truyện 
“Thầy bói xem voi”  ?
Trả lời:
Sự nhận thức, nhận định trong cuộc sống 

sinh hoạt hằng ngày.


b ­ Chủ đề:
    Chủ đề là vấn đề dược nêu ra trong văn 
bản. Chủ đề thể hiện sự quan tâm cũng 
như chiều sâu nhận thức của nhà văn đối 
với cuộc sống.
          
      Ví dụ:
    Chủ đề của “Tắt đèn” là sự mâu thuẫn giữa 
nông dân và bọn cường hào quan lại trong 
thôn Việt nam. 


               Câu hỏi:
Em hãy làm bài 2/75 trong sách bài tập
       
      Trả lời:

       Con người luôn sống trong những luồng ý 
kiến khác nhau, đối lập nhau. Vì vậy phải có 
bản lĩnh để phân biệt đúng sai và phải quyết 
đoán để giữ vững chủ ý của mình.
       


     c ­ Tư tưởng của văn bản:
   Là sự lí giải đối với chủ đề đã nêu, là 
nhận thức của tác giả muốn trao đổi, 

nhắn gửi, đối thoại với người đọc.

Ví dụ:
    Tư tưởng của “Tắt đèn” là lên án 

những thế lực hắc ám đang hoành hành ở 
nông thôn Việt nam thời Pháp thuộc và sự 
trân trọng người nông dân bị áp bức.


Câu hỏi:
Em hãy nêu tư tưởng của bài : “Tỏ 
lòng” ?
   
        Trả lời:
     Phạm Ngũ Lão bày tỏ nỗi lòng về chí 

làm trai: làm người con trai sống giữa 
cõi đời thì phải lập được công danh sự 
nghiệp. Mà trong thời loạn thì đó là sự 
nghiệp cứu nước; chưa trả được món 
nợ ấy thì sẽ phải hổ thẹn.


d ­ Cảm hứng nghệ thuật:
      Là nội dung tình cảm chủ đạo của văn bản. 
Đó là những trạng thái tâm hồn, cảm xúc được 
thể hiện đậm đà, nhuần nhuyễn trong văn bản 
sẽ truyền cảm và hấp dẫn người đọc. Qua 
cảm hứng nghệ thuật, người đọc cảm nhận 

được tư tưởng, tình cảm của tác giả nêu lên 
trong văn bản.
  Ví dụ:
      Cảm hứng trong “Tắt đèn là lòng căm phẫn, sự 
tố cáo bọn hào lí quan lại ở nông thôn cũng như 
chính sách dã man của thực dân Pháp.


        Câu hỏi: 
Em hãy làm bài 5/76 ở sách 
bài tập.
Trả lời:
   
    C
     ảm hứng nghệ thuật của bài thơ ‘Từ 
ấy” là niềm say mê, sự reo ca khi bắt 
gặp ánh sáng lí tưởng cộng sản.


2 ­ Các khái niệm thường được coi là 
thuộc về hình thức trong văn bản văn 
học:
      Gồm: ngôn từ, kết cấu và thể loại.

a ­ Ngôn từ:

     Ngôn t
ừ có vai trò như thế nào trong 
     
việc tìm hiểu văn bản ? 

Ngôn từ là yếu tố đầu tiên của văn bản, là 
căn cứ cụ thể để tìm hiểu và thưởng thức 
văn học.
 

 


Ngôn từ có quan hệ như thế nào 
với tác giả?
      Bất cứ ngôn từ nào cũng ít nhiều 

mang dấu ấn của tác giả.

    Ví dụ:
    Ngôn từ tài hoa của Nguyễn Tuân; ngôn 

từ trong sáng, tinh tế của Thạch Lam; 
ngôn từ chân chất, đầy màu sắc Nam bộ 
của Sơn Nam.


         b ­ Kết cấu:
    Câu hỏi:

      Em hiểu như thế nào về khái niệm kết 
cấu? Kết cấu có ý nghĩa như thế nào 
trong việc thể hiện nội dung của văn 
bản?
Kết cấu là sự sắp xếp, tổ chức các 

thành tố của văn bản thành một đơn vị 
thống nhất, hoàn chỉnh, có ý nghiã.


    Câu hỏi:   

   Kết cấu của các thể loại văn học có 

  giống nhau không?

      Trả lời:
     Mỗi thể loại văn học có một kiểu 

kết cấu riêng. Có kết cấu hoành 
tráng của sử thi, kết cấu bất ngờ 
của truyện trinh thám,kết cấu mở 
theo suy nghĩ của tuỳ bút, tạp văn.


c ­ Thể loại:
   Là những quy tắc tổ chức hình thức văn bản 
thích hợp với nội dung văn bản. Thể loại 
cũng có sự cải biến, đổi mới theo thời đại 
và mang sắc thái riêng của tác giả. 
 Ví dụ:
   Thơ lục bát của Nguyễn Bính thường mang đậm 
chất dân gian, thơ lục bát của Huy Cận trong 
“Lửa thiêng” thường trang nhã, cổ kính.



           
Chú ý:
              Câu hỏi
       Như vậy, qua các phần trên 
ta hiểu được mối quan hệ giữa 
nội dung và hình thức, quan hệ 
giữa các yếu tố nội dung, quan 
hệ giữa các yếu tố hình thức 
trong văn bản văn học.Từ đó 
em rút được bài học gì khi tìm 
hiểu văn bản văn học?


Nội dung cần lưu ý:
   Trong quá trình tìm hiểu, 
phân tích văn bản văn học 
phải luôn luôn ý thức rằng 
mọi yếu tố hình thức đều có 
nội dung, có ý nghĩa của 
nó . Và các yếu tố nội dung 
cũng bổ sung cho nhau.


II ­ Ý nghĩa quan trọng của nội dung 
và hình thức văn bản văn học:
Nội dung và hình thức văn bản văn học có ý 
nghĩa quan trọng như thế nào đối với cuộc sống 
?
          Văn bản văn học có những chức năng chủ 


yếu: chức năng nhận thức, chức năng giáo dục, 
chức năng thẩm mĩ, chức năng giao tiếp nhằm 
nâng cao phẩm chất, hoàn thiện con người. 
Những nội dung tư tưởng cao đẹp ấy cần thống 
nhất với hình thức nghệ thuật hoàn mĩ (hình 
thức mới mẻ, hấp dẫn,có tính nghệ thuật cao).


Câu hỏi:
Trong nền văn học Việt Nam, 
những tác phẩm văn học nào 
được xem là ưu tú như vậy ?
        Trả lời:
    Đó là những tác phẩm “Truyện 
Kiều”, “Chinh phụ ngâm khúc”, 
“Cung oán ngâm khúc”…


III­ Luyện tập:
   Em hãy xác định đề tài, chủ đề. Tư tưởng, 

cảm hứng nghệ thuật của truyện “An Dương 
Vương và mị Châu­ Trọng thuỷ” .
      Hình thức luyện tập:
   Chia theo 4 nhóm thảo luận:( 5 phút)
  ­ Nhóm 1: Xác định đề tài
  ­ Nhóm 2: Xác định chủ đề
  ­ Nhóm 3: Xác định tư tưởng
  ­ Nhóm 4: xác định cảm hứng nghệ thuật



Hướng dẫn trả lời:
    ­ Đề tài: Lịch sử xây dựng và bảo vệ đất nước
    ­ Chủ đề: lí giải nguyên nhân mất nước Âu 
Lạc: do mất cảnh giác, chủ quan. 
    ­ Tư tưởng: nêu lên bài học lịch sử về tinh thần 
cảnh giác với kẻ thù và cách xử lí đúng đắn mối 
quan hệ giữa riêng với chung, giữa nhà với 
nước, giữa cá nhân với cộng đồng.
    ­ Cảm hứng nghệ thuật: lòng trân trọng, biết 
ơn vua An Dương vương có công dựng nước.