TẠP CHÍ ĐẠI HỌC SÀI GÒN

Số 5 - Tháng 01/2011

“CON GẤU” (THE BEAR) CỦA WILLIAM FAULKNER
LÊ HUY BẮC (*)

TĨM TẮT
“Con gấu” xuất hiện lần đầu tiên trong tập “Xuống đi, Moses”, tập sách bao gồm bảy
tác phẩm viết về dòng họ McCaslin. Faulkner gọi tác phẩm là một cuốn tiểu thuyết. Trong
“Con gấu” nhà văn kể cho chúng ta câu chuyện về mối quan hệ giữa con người và tự
nhiên. Ơng tin tưởng rằng nếu tự nhiên được quan tâm đúng mực, thì cuộc sống của con
người sẽ tốt đẹp hơn. Nhân vật chính của tác phẩm Ike (Issac) McCaslin u cuộc sống
hoang dã. Cậu ngưỡng mộ gấu Old Ben, chúa tể của đại ngàn. Sau cái chết của Old Ben,
Ike cảm thấy như thể cái Đẹp bị xóa sổ khỏi trái đất. Cậu nghĩ về lòng tham của con
người. Cậu đi đến kết luận đấy là ngun nhân gây ra thảm họa cho con người.
ABSTRACT
“The Bear” appeared the first time in “Go Down, Moses” which included seven works
about the McCaslins. It was called a novel by Faulkner. In also “the Bear”, writer told us
the story of the relationship between human beings and nature. He believed if the nature is
cared as it should be human life better. The main character of Ike (Issac) McCaslin loved
the wild life, and he admired the bear Old Ben - the great lord of the Jungle. After the
death of Old Ben, Ike felt as Beauty wiped from the earth. He thought about the human
greed. He concluded that main cause of disaster for the human.
(*)

Tác phẩm lần đầu tiên được in trong
tập Xuống đi, Moses (Go Down, Moses).
Đây là tuyển tập gồm bảy tác phẩm văn
xi hư cấu ngắn với nhiều thể loại có mối
liên hệ với nhau hợp thành. Trật tự của các

truyện là Was, Lửa và lò sưởi (The Fire
and the Hearth), Vai hề vận đồ đen
(Pantaloon in Black), Người già (The Old
People), Con gấu (The Bear), Châu thổ
Mùa thu (Delta Autumn) và cuối cùng là
truyện mang tên của cả tập Xuống đi,
Moses (Go Down, Moses). Nhìn tổng thể,
tác phẩm có thể được xem là một cuốn tiểu
thuyết, khác đi, ta có thể xem nó là tuyển
tập truyện ngắn và đặc biệt hơn, Con gấu
trong tác phẩm có thể được tách ra thành
một cuốn tiểu thuyết độc lập với dung
lượng dài gấp đơi tiểu thuyết Ơng già và

biển cả của Hemingway. Nhân vật xun
suốt các tác phẩm này là Isaac (Ike)
McCaslin còn gọi là “Bác Ike” sống từ trẻ
cho đến già, là bác của nửa số dân trong
hạt mà chẳng có lấy một đứa con nào. Đến
nay, hầu hết ý kiến đều xem tác phẩm là
tập truyện ngắn. Trong khi đó, Faulkner
cho đến cuối đời vẫn khăng khăng Xuống
đi, Moses là một cuốn tiểu thuyết.
Tác phẩm được hồn thành vào năm
1942, nhan đề đầy đủ ban đầu là Xuống đi,
Moses và những truyện khác (Go Down,
Moses and Other Stories). Sự kiện trong
truyện chủ yếu dựa vào lịch sử dòng họ
McCaslin kéo dài hơn một thế kỉ qua ba
thế hệ. Khu đồn điền được tạo dựng trong

bối cảnh hạt Yoknapatawpha. Những vấn
đề then chốt của tập sách bao gồm chuyện
nơ lệ, nạn phân biệt chủng tộc, khát vọng
cơng bằng và đạo lí. Đặc biệt, Faulkner rất

(*)

PGS.TS, Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư
phạm Hà Nội

35


chú ý mối quan hệ giữa con người và tự
nhiên, nguy cơ biến mất của những cánh
rừng đại ngàn, sự đối đầu của các quản gia
với chủ đất, tài sản và kế thừa.
Nhan đề tác phẩm, Xuống đi, Moses là
ẩn dụ mang tính tôn giáo. Có sự so sánh
ngầm giữa những người nô lệ da đen trong
cuộc sống thực tại với người Do Thái trong
thời gian làm nô lệ cho người Ai Cập, sau
được Moses giải thoát. Điều này được thể
hiện trong câu nói của nhân vật Mollie
Beauchamp trong câu chuyện cuối cùng.
Bà ta lặp đi lặp lại rằng cháu nội của bà “bị
bán cho các pharaoh”. Tính tín ngưỡng còn
được thể hiện trong mối quan hệ giữa con
người với tự nhiên, đặc biệt là đất đai, nơi
nuôi sống họ.

Con gấu tập trung nhất những biểu
hiện tôn giáo này. Một thứ tôn giáo mang
tính thần bí của thổ dân da đỏ pha trộn với
Thiên Chúa giáo. Nghi thức tôn giáo đầu
tiên mà cậu bé Isaac McCaslin đón nhận
trong tác phẩm là khai phóng năng lực
người khi bước vào tuổi trưởng thành.
Thông qua cách thức săn thú hoang, Isaac
được hướng dẫn để bước vào thế giới của
những người trưởng thành. Thầy của cậu
chính là một người da đỏ, mang dòng máu
thuần khiết Sam Fathers. Cảm nhận đầu
tiên của Isaac về rừng rậm là sự hoang sơ,
đầy cạm bẫy và dễ khiến con người lạc lối.
Con hươu đầu tiên lao đến chỗ cậu nấp rình
thú trong lần đầu tiên đi săn đã phóng vụt
qua như làn gió khiến cậu chẳng thể nào
kịp trở tay. Nhưng từ sau cái lần đó, bản
năng con người được đánh thức, khát vọng
chinh phục cõi hoang sơ vô cùng đã trỗi
dậy trong cậu bé. Chỉ mấy mùa săn sau,
cậu đã một mình tiếp xúc được với Old
Ben, linh hồn của hoang vu, chúa tể của
rừng thẳm.
Bài học đầu tiên Isaac học được từ

Sam là không bao giờ dồn con thú nào đó
đến chân tường và bản thân không được lộ
vẻ sợ hãi. Nếu thực hiện được hai điều đó,
Isaac sẽ là người chiến thắng: “Hãy dè

chừng. Cậu chẳng thể ngăn được chuyện
ấy. Nhưng chớ có sợ. Rừng sẽ không bao
giờ hại cậu nếu cậu không dồn nó vào chân
tường hoặc để nó ngửi thấy mùi khiếp sợ
của cậu. Một con gấu hay hươu phải sợ kẻ
hèn tương tự một người dũng cảm phải sợ
kẻ hèn đó”(1).
Đây chính là hai phẩm chất cốt lõi mà
theo Faulkner sẽ đảm bảo sự cân bằng
trong sự trường tồn của con người trong
các mối quan hệ với con người và với tự
nhiên. Không hèn nhát và không dồn ai đó
đến chân tường là hai triết lí sống thường
xuyên được Faulkner kí thác qua hình
tượng và trực tiếp phát biểu trong các bài
phỏng vấn hoặc diễn từ Nobel của mình. Ở
Con gấu, trong mối quan hệ với tự nhiên
Faulkner đã đưa ra triết lí tôn trọng và hài
hoà. Người và gấu Old Ben cùng “kí kết”
hiệp ước không tuyệt diệt lẫn nhau. Cả hai
đối đầu theo cách của các dũng sĩ thời cổ
đại trong bối cảnh sử thi. Nhóm người của
đại tá Compson và McCaslin cứ đến mùa
săn đều rời thị thành, đi sâu vào rừng, đến
khu trại dựng sẵn, để chuẩn bị cho một
mùa săn. Tại đó, họ chạm trán với Old
Ben, con gấu huyền thoại bởi sự từng trải,
lòng độ lượng, trí khôn và cả những vết
thương, đầu đạn nó mang trong mình suốt
bao nhiêu năm tháng của hành trình bị săn

đuổi, tẩu thoát và tấn công bảo vệ nòi
giống, bảo vệ sự sống của hoang sơ. Sự
việc đó được tái diễn từ năm này sang năm
khác. Nhóm đi săn không thể tìm cách tiếp
cận gấu già để hạ gục nó. Đôi lần, họ cũng
nã đạn trúng đích, nhưng chưa đủ để giết
chết Old Ben.
Trong tác phẩm, có ba nhân vật tôn
36


sùng Old Ben hơn cả là cậu bé Isaac, Sam
và Boon. Sam lúc này đã già, người luôn
bày tỏ ước nguyện sẽ tìm được con chó vĩ
đại đủ can đảm và sức mạnh để cầm chân
gấu già. Chính Sam sau này đã bẫy và
thuần hoá được chú chó Lion, một con chó
huyền thoại của đại ngàn, lai giữa các
dòng máu chó nhà và sói rừng. Lion tỏ ra
đáp ứng được khát vọng của nhóm thợ săn.
Nhiều năm sau đó, nhờ có Lion mà Old
Ben đôi phen rơi vào thế bất lợi, để nhóm
thợ săn tiếp cận và nã súng vào mình.
Sự tôn trọng mà cánh thợ săn dành cho
gấu già không phải không có cơ sở. Mỗi
khi cánh thợ săn vào rừng, động thái của
gấu già là dò xem năm nay họ có những ai
và mức độ tác hại đến rừng già như thế
nào. Tiếp đó, gấu già xua đàn gấu con đi
lánh nạn để giảm thiểu nguy cơ bị tuyệt

diệt… Việc làm đó đã ghi nhận gấu già
không còn là một loại vật vô tri, mà có sự
khôn ngoan, nể phục con người.
Toàn bộ tinh thần của câu chuyện xoay
quanh trục nhận thức của con người về
nguyên nhân tồn tại của con người và vạn
vật. Trong lúc nhà văn cùng thời với
Faulkner là Hemingway đặt con người vào
môi trường thử thách khốc liệt để khẳng
định sức mạnh tinh thần và kĩ năng nghề
nghiệp, thì Faulkner lại để nhân vật vào
môi trường tự nhiên, khai thác sự thấu
hiểu, nhường nhịn để tạo sự cân bằng cho
tồn tại của vạn vật. Ở nơi đại ngàn đó, gấu
già không phải là con gấu duy nhất. Xung
quanh Old Ben còn có vô vàn những con
gấu khổng lồ, chân cũng bị bẫy cắt đứt như
nó, nhưng khôn ngoan và lĩnh hội được
tinh thần của đại ngàn, tinh thần của cái
đạo lí từ xa xưa của nguyên thuỷ tự nhiên
thì duy nhất chỉ có Old Ben mà thôi. Nó
xứng đáng trở thành thủ lĩnh tinh thần của
miền hoang dã. Theo Sam, Old Ben là linh

hồn của chốn đó “Bởi vì nó là gấu chúa.
Nó đã là người”.
Lịch sử văn chương Hoa Kì từng xuất
hiện nhiều bậc thầy văn chương có năng
khiếu trác tuyệt khi miêu tả loài vật. Gần
với Faulkner nhất là Jack London qua con

chó Buck huyền thoại. Nếu Buck được
xem là ẩn dụ cho bản năng vô thức của con
người thì tính chất ẩn dụ của Old Ben lớn
hơn. Old Ben vừa là cái phần vô thức vừa
là ý thức và cao hơn thế nữa, đó chính là
tôn giáo, triết học của con người.
Hành trình tiếp cận Old Ben của Isaac
mang tính chất của một nghi thức thiêng
liêng. Gặp Old Ben đồng nghĩa với việc
mở rộng tri thức về một vấn đề được tôn
đến mức thần bí mà cậu bé chưa hề biết.
Trong trường hợp này, đấy chưa phải là
vấn đề nhận thức tự nhiên mà còn là nhận
thức những điều bí ẩn mà nếu không trực
tiếp trải nghiệm, con người sẽ không bao
giờ có được những xúc cảm và tri nhận đó.
“Và Sam đợi cho đến khi hắn ăn xong
bữa tối rồi hắn cỡi con la chột mắt, Sam cỡi
một con trong đám la kéo, họ đi hơn ba
tiếng đồng hồ trong buổi chiều ngắn ngủi
không nắng, không theo lối mòn hay vết
chân thú nào mà hắn có thể nhận ra, tiến sâu
vào cánh rừng mà hắn chưa hề nhìn thấy
trước đó. Rồi thì hắn hiểu tại sao Sam để
hắn cỡi con la chột, không lồng lên khi ngửi
thấy mùi máu hay mùi dã thú. Còn con kia,
con la lành lặn ấy bỗng dưng khựng lại, cố
xông vòng và lồng lên, dẫu cho Sam đã
nhảy xuống, rồi giật lắc, vặn vẹo sợi dây
cương trong lúc Sam đang giữ chặt, cất lời

dỗ ngọt nó tiến lên bởi lão không dám liều
kéo mạnh ép nó bước tới, trong lúc ấy thằng
bé đã tụt xuống khỏi lưng con la chột đang
đứng yên. Rồi khi đứng bên Sam trong khu
rừng dày âm u cổ kính, dưới ánh chiều đông
thoi thóp, hắn lặng lẽ nhìn xuống cây gỗ
37


mục in dấu cào cấu của vuốt sắc, trên nền
đất ướt bên cạnh là dấu của bàn chân hai
vuốt khổng lồ co quắp. Lúc này hắn mới
hiểu rõ những gì mình nghe được trong
tiếng sủa của đàn chó trong rừng vào buổi
sáng hôm ấy và những gì hắn ngửi thấy khi
ghé mắt nhìn dưới gầm bếp nơi đàn chó co
ro trú ẩn. Cả trong hắn cũng vậy, chỉ hơi
khác một chút bởi chúng là loài vật cục súc
còn hắn thì không, duy chỉ khác nhau một
chút – sự háo hức, thụ động; sự đê hèn, ý
thức được sự mong manh và quan trọng của
chính hắn trong sự đối đầu với khu rừng
không tuổi, nhưng chẳng hề hoài nghi hay
sợ sệt tí nào; một vị tanh như đồng hoà
trong nước miếng đột nhiên trào lên miệng
hắn, một cú thúc mạnh đau nhói, hắn không
biết là ở trong đầu hay trong bụng lan ra
nhưng không hề chi; hắn chỉ biết rằng lần
đầu tiên hắn nhận ra cái con gấu từng chạy
trong vùng thính giác của hắn, từng chồm

chỗm trong những giấc mơ của hắn ngay cả
trước lúc hắn có thể nhớ hoá ra là cùng một
con gấu từng tồn tại trong vùng thẩm âm và
những giấc mơ của người anh họ, thiếu tá
De Spain, và thậm chí của cả lão tướng
Compson trước lúc đến lượt họ bắt đầu nhớ,
là con vật hữu sinh hữu tử và biết họ đến
trại hàng tháng mười một thực sự không có
ý định giết nó, chẳng phải vì không thể giết
được nó mà chỉ tại xưa rày họ thực sự
không muốn khả năng đó xảy ra”.
Nghi lễ đã được thực hiện, gấu già đã
giúp Isaac nhận thức được những tố chất
tiềm ẩn trong mình. Trong đó, nỗi sợ hãi
dường như chiếm ưu thế. Một nỗi sợ hiện
hữu tức thời khiến con người không thể kịp
phản ứng để giấu bỏ mà thực sự đối diện
với nó một cách trung thực và thẳng thắn
nhất.
Lần đầu Isaac tự đi vào rừng, cậu rất
muốn gặp Old Ben. Linh tính mách bảo

gấu đang âm thầm theo dõi cậu cho dù cậu
đã cố tình để lại cây súng ở trại. Isaac chỉ
mang theo đồng hồ và cái la bàn. Thế
nhưng Old Ben không chịu lộ diện. Chỉ
đến khi, hiểu được ý gấu, Isaac bỏ tất cả
những thứ được xem là sản phẩm của văn
minh lại phía sau, một mình trơ trụi bước
đến thì ngay lập tức gấu già xuất hiện.

Khoảnh khắc đó thoáng qua như huyền
thoại: “Khoảng trưa, hắn đã vượt xa dòng
suối nhỏ, dấn sâu vào miền rừng mới, xa lạ
mà hắn chưa từng đặt chân tới, lúc này
hành trình ấy không chỉ cần la bàn mà còn
cần cả đồng hồ bạc nặng, vỏ dày cũ kĩ của
ba hắn để lại. Hắn đã rời xa trại được chín
giờ, mấy tiếng nữa bóng tối sẽ buông
xuống. Hắn dừng lại, lần đầu tiên kể từ lúc
hắn đứng dậy khỏi cây gỗ khi hắn có thể
nhìn thấy mặt la bàn, và nhìn quanh rồi
chùi khuôn mặt đẫm mồ hôi vào tay áo. Vì
nhu cầu và ước nguyện, hắn đã sẵn sàng từ
bỏ bằng sự khiêm tốn, hoà bình mà không
hề tiếc nuối, nhưng rõ ràng điều đó chưa
đủ, cả việc để súng ở trại vẫn chưa đủ. Hắn
đứng yên một lát – một đứa trẻ, xa lạ và lạc
lối giữa ngàn xanh, giữa cái hư ảo bao trùm
của hoang vu bất tận. Rồi hắn rũ bỏ hoàn
toàn khỏi nó. Đó là chiếc đồng hồ và cái la
bàn. Hắn vẫn còn ô uế. Hắn tháo dây đồng
hồ và dây buộc la bàn ra khỏi áo khoác,
treo chúng ở bụi cây, tựa cây gậy bên cạnh
đi sâu vào [...]. Gấu xuất hiện đột ngột,
không một tiếng động và như đông kết với
bụi cây, cái la bàn và chiếc đồng hồ lấp
lánh khi tia nắng chiếu vào. Khi ấy hắn
nhìn thấy con gấu. Nó không phải vừa hiện
ra mà đã có ở đó từ lúc nào: nó đứng sừng
sững, bất động hoà trong ngàn xanh và

những đốm nắng nóng của buổi trưa lặng
gió, không lớn như hắn hằng mơ nhưng lớn
như hắn hoài vọng, trên nền sáng nhập
nhoà của khu rừng, gấu trông đồ sộ hơn và
38


phi chiều kích, đang nhìn hắn. Lát sau nó
rời đi, không vội vã. Nó băng qua khoảng
trống lững thững đi qua vùng ngập nắng,
bước qua, đứng lại, ngoái nhìn hắn qua vai.
Thoáng chốc, gấu biến mất. Nó không đi
vào rừng. Bóng nó nhạt nhoà chìm trong
cõi hoang vu không một dấu hiệu chuyển
động như cách hắn từng xem một con cá
pecca đồ sộ già nua chìm sâu trong làn
nước đen, mất hút mà vi của nó chẳng cử
động mảy may”.
Con người tuy xuất phát từ tự nhiên, có
mối ràng buộc vĩnh cửu nhưng lại ràng
buộc theo thế tương tranh, tương khắc. Tự
nhiên nuôi dưỡng con người và cũng hứng
chịu sự hi sinh để con người duy trì sự
sống. Song sự “hi sinh” đó bao giờ cũng
dừng ở một giới hạn nhất định. Con người
dẫu có khôn ngoan đến mấy nhưng vượt
qua giới hạn họ sẽ tự viết bản khai tử cho
chính mình. Toàn bộ Con gấu tập trung
vào triết lí này. Không phải ngẫu nhiên mà
hành trình săn gấu lại được thực hiện từ

năm này sang năm khác như một nghi lễ
thiêng liêng. Giữa nhóm người đi săn,
không phải là thợ săn chuyên nghiệp đó
với gấu dường như có một quy ước ngầm.
Cả hai đồng ý một cuộc đấu cân sức cân
tài. Gấu già có thể kiếm ăn trong khu rừng
thuộc sở hữu của dòng họ McCaslin,
nhưng đổi lại nó không được phép tấn công
gia súc của họ. Khi con ngựa non của họ bị
Lion tấn công, tướng Compson cho rằng
Old Ben đã vi phạm thoả ước do ông nghĩ
con ngựa non đó chết bởi Old Ben. Nhưng
rốt cuộc sự thật không phải như vậy. Gấu
già trước sau vẫn giữ chữ tín với con
người.
Có sự tương đồng trong cái nhìn của
Faulkner với Hemingway về mối quan hệ
giữa con người với môi trường tự nhiên.
Do cùng sống trong thời đại đỗ vỡ nhân

sinh sâu sắc, các nhà văn này không còn
đặt niềm tin vào xã hội mà gửi trọn niềm
tin đó vào tự nhiên. Ta thấy, nhân vật của
Hemingway từ chiến trường trở về tìm đến
với thiên nhiên hoang dã để xoa dịu nỗi
đau chiến trận. Trong tác phẩm vĩ đại của
đời mình, Hemingway đặt một ông lão trơ
trọi ra biển khơi để đối đầu và chinh phục
con cá kiếm khổng lồ một cách trung thực
và ngay thẳng theo cách nhóm thợ săn của

tướng Compson đối đầu với gấu già của
cõi hoang vu. Rốt cuộc con người chinh
phục được cõi hoang vu nhưng những
chiến thắng đó đều không trọn vẹn. Khi
Old Ben chết đi, cõi hoang vu không còn
sinh khí và những cuộc đi săn đâu còn ý
nghĩa. Tương tự khi hạ được con cá kiếm,
Santiago vào bờ chỉ với bộ xương cá
khổng lồ. Cảm quan về hư vô luôn hiện
diện trong tâm trí người đọc khi đến với
hai tác phẩm.
Phải chăng hành trình sống của con
người là cốt nhằm để chinh phục mọi trở
lực? Và một khi thắng đoạt được trở lực,
con người lại rơi vào cảm giác trống rỗng
của hư vô? Những câu hỏi này đâu dễ tìm
được lời đáp. Chỉ biết, những tay thợ săn
bất đắc dĩ đó chiến đấu bằng chính những
vũ khí tương đồng giữa người và thú.
Santiago giết con cá kiếm bằng một cú
phóng lao từ đôi tay của một người bình
thường. Trong khi đó, cái chết của Old Ben
đến từ nhát dao đâm trực tiếp từ Boon chứ
không phải bằng khẩu súng mà Issac đang
lăm lăm trên tay. Nhưng Boon chắc chắn
sẽ không giết Old Ben nếu Lion không tử
chiến với gấu.
Như thế, nhân vật luôn được tác giả
khai thác sự mâu thuẫn nội tại. Điều họ ao
ước có được lại cũng chính là điều họ

không muốn. Issac vào rừng lần theo dấu
chân Old Ben vừa muốn gặp nó nhưng lại
39


không muốn gặp vì nếu gặp cậu phải giết
chết nó. Đó là điều cậu hoàn toàn không
muốn. Tương tự là già Sam, con người
kiêu hãnh của rừng già, người luôn ao ước
có được một chú chó kì vĩ để đối đầu với
Old Ben. Điều đó mang lại mâu thuẫn lớn
trong Sam. Vì ngưỡng mộ Old Ben và xem
đấy như là biểu tượng của đại ngàn, một
mặt Sam không muốn huỷ hoại nó nhưng
mặt khác lão lại muốn tìm ra biện pháp để
chinh phục. Dường như đó là hai khía cạnh
trong tâm hồn của một con người. Sam rất
hiểu Old Ben. Chính lão là người đã mách
nước cho Isaac tiếp cận với Old Ben và
chính lão cũng là người biết Old Ben đang
xua lũ gấu non để tránh bị giết chóc... Khi
lão lừa bẫy được chú chó Lion (có nghĩa là
sư tử) lão kiên nhẫn thuần hoá nó theo cách
một con chó săn máu lạnh, không hề sợ bất
cứ giống vật nào trên đời. Lion là con lai
của nhiều huyết thống. Nó có độ tinh khôn
của chó nhà kết hợp với sự dũng mãnh của
chó sói. Dẫu đã quen với con người, nhưng
Lion vẫn giữ nguyên sự kiêu hãnh của một
con thú săn mồi dũng mãnh của đại ngàn.

Nhóm của tướng Compson dùng Lion để
tuyên chiến với Old Ben.
Trước khi Lion xuất hiện, đàn chó của
nhóm họ dù có can đảm đến mấy cũng đều
khuất phục trước gấu già. Khi Lion làm thủ
lĩnh, tình hình đã được cải thiện nhiều.
Nhiều lần trong những cuộc săn lùng, Lion
đã cầm chân được Old Ben, nhưng những
người truy đuổi thì không bao giờ đến kịp,
Gấu già luôn thoát thân trong gang tấc.
Cuộc thư hùng giữa Old Ben và Lion hằng
năm là đề tài bất tận cho những cánh thợ
săn và cả những người ưu thích phiêu lưu
tìm kiếm những giá trị nguyên sơ nơi miền
rừng thẳm. Mọi người đổ xô đến đó với hi
vọng được tận mắt chứng kiến giờ phút
cuối cùng của gấu già.

Sam chính là người cảm nhận được cái
chết sắp đến của Old Ben, và đương nhiên
là cả của Lion. Trong nhiều lần chạm trán,
bao giờ gấu già cũng tát đuổi Lion sang
một bên, giết chết những con chó khác để
thoát thân. Với Old Ben, hành động đó
dường như có sự nể phục và thiên vị đối
với Lion. Người đọc linh cảm được sự
sống của cả hai đều lệ thuộc vào nhau. Nếu
Lion không tử chiến với Old Ben thì Old
Ben cũng để cho Lion một con đường
sống. Nhưng mối quan hệ kiểu này thì khó

bền bởi một bên sẽ không bao giờ chùn
bước một khi cái tôi của mình chưa được
thể hiện. Tóm lại, mọi chuyện phụ thuộc
vào Lion. Sam biết rõ cái ngày ấy rồi sẽ
đến. Cả cậu bé Isaac cũng biết điều đó. Rốt
cuộc, trong đời con người ta ai cũng phải
giã từ nhiều thứ thiêng liêng nhất trên đời.
Không ai mãn kiếp được với những hạnh
phúc bất tận muôn đời.
Thời khắc của hai dũng tướng đã điểm.
Lion lao lên ngoạm vào cổ gấu. Cú ngoạm
định mệnh đó buộc Old Ben phải tự vệ.
Cuộc chiến như diễn ra trong mơ: “Bây giờ
rừng ở ngay trước mặt họ và bầu không khí
dày đặc mưa rung lên trong tiếng gầm. Âm
thanh rền vang, dội đến đập vào bờ sông
phía sau họ rồi vọng ngược trở lại rung
chuyển và ngân xa mãi cho đến lúc thằng
bé ngỡ như tất cả đàn chó từng săn trên
mảnh đất này đang dồn vào sủa gấu. Hắn
leo lên lưng la ngay khi con vật vừa lên
khỏi mặt nước. Boon không leo lên nữa.
Anh ta bám lấy bàn đạp khi họ leo lên bờ
và xéo qua đám cây bụi mọc dọc theo triền
sông và nhìn thấy con gấu, đứng trên hai
chân sau, tựa lưng vào thân cây trong lúc
đàn chó săn sủa gào lượn quanh và Lion lại
xông vào, lao hẳn người lên khỏi mặt đất.
“Lần này gấu không quật nó xuống.
Nó tóm con chó bằng cả hai tay như thể

40


những người yêu nhau thường làm rồi cả
hai ngã xuống. Lúc này hắn nhảy xuống la.
Hắn nhắp cả hai cò súng nhưng hắn chẳng
thể nhìn rõ gì ngoại trừ đám thân hình lấm
lem hỗn độn của đàn chó cho đến khi con
gấu nhổm mình lên. Boon đang hét câu gì
đó, hắn không thể nghe rõ; hắn chỉ có thể
nhìn thấy Lion vẫn ngoạm chặt lấy cổ họng
gấu rồi hắn thấy con gấu, vẫn chưa đứng
thẳng, đưa chân tát một con trong đàn chó
văng xa năm đến sáu bước chân rồi vươn
mình đứng dậy vươn mãi ngỡ như vô tận
cho đến lúc đứng thẳng đứng và bắt đầu
dùng vuốt rạch bụng Lion. Boon lao vào
ngay lập tức. Thằng bé trông thấy lưỡi dao
lóe lên trong tay anh ta và thấy anh ta nhảy
xô vào giữa đàn chó, xông tới, gạt chúng
sang hai bên khi chạy rồi bay người cỡi lên
con gấu như động tác nhảy lên lưng la, hai
chân quặp chặt bụng gấu, tay trái hạ thấp
dưới họng gấu nơi Lion cắn chặt và ánh
dao loá sáng khi được vung cao cắm ngập
xuống.
“Lưỡi dao cắm ngọt. Trong khoảnh
khắc họ kết thành khối như thể bức tượng:
con chó đang bám chặt, con gấu, người đàn
ông cỡi lên lưng nó, xoay xở với lưỡi dao

được cắm ngập xuống. Rồi cả khối cùng đổ
nhào, ngã ra sau bởi độ nặng của Boon,
Boon nằm dưới. Lưng gấu lại hiện ra trước
nhưng ngay lập tức Boon lại lao lên quặp
lấy. Anh ta không hề lơi chùng con dao và
một lần nữa thằng bé nhìn thấy cử động
hầu như khó có thể nhìn thấy của cánh tay
và vai khi anh ta thăm dò, tìm kiếm; rồi
gấu vươn thẳng đứng cả con người lẫn con
chó cao lên, quay người, vẫn mang cả
người và chó bước hai ba bước về phía
rừng bằng hai chân sau như cách con người
bước đi rồi đổ xuống. Không phải lăn đùng
xuống mà ngã từ từ. Con vật nghiêng dần
như thân cây ngã nên cả ba, người chó và

gấu như thể cùng một lúc nảy lên.
“Hắn cùng Tennie’s Jim chạy vội lại.
Boon đang quỳ bên đầu con gấu. Tai trái
anh ta bị xé nát, tay áo khoác bên trái bị
bấu đứt tuột, ủng phải bị cào rách từ gối
đến mu bàn chân; dòng máu đỏ tươi hoà
trong làn mưa nhẹ rơi xuống chân và bàn
tay, cánh tay và cả một bên mặt, khuôn mặt
không còn hằm hằm nữa mà trở nên bình
tĩnh. Mọi người xúm lại cạy răng Lion ra
khỏi cổ gấu”.
Sau cái chết của Old Ben là cái chết
của Lion. Sự tiếp nối như thể là khi
Achilles giết chết Hector đồng nghĩa với

việc khai tử cho chính mình. Mục đích
sống của các anh hùng thần thoại là tìm ý
nghĩa tồn tại ở nhau. Nếu một người mất
đi, người kia đâu còn ý nghĩa gì để sống.
Cảm quan bi hùng trong văn học từ thời cổ
đại vẫn tỏa bóng lên các trang viết mang
đậm chất huyền thoại – sử thi của
Faulkner. Có thể nói, ý nghĩa sống của
Lion là ở nơi gấu già. Còn có cái chết tiếp
đó nữa là cái chết của Sam Fathers. ý nghĩa
sống của Sam lại chính là ở nơi gấu già. Cả
Sam và Old Ben đều già. Đây chính là hai
“con người” hiểu nhau nhất, đến mức như
là tri âm tri kỉ. Gấu già chết, sự sống đối
với Sam trở nên vô nghĩa... Có sự tiếp nối
giữa sự sống và cái chết ở đây. Tất cả như
tuân theo luật tuần hoàn, chế định và kiềm
tỏa của tạo hoá. Vĩ đại như Old Ben sẽ có
Lion chế ngự. Tạo hoá sinh ra Old Ben thì
cũng sinh ra Lion để tạo nên cặp tương
sinh tương khắc. Mở rộng ra, mọi sự ở đời
đều như thế. Và cái kết cuối cùng cho dù là
vĩ nhân hay thường dân cũng đều là cái
chết cả mà thôi. Chi tiết già Sam chờ đợi
con chó khổng lồ xuất hiện để đối đầu với
Old Ben đã cho chúng ta thấy rõ điều đó.
Sau ngần ấy cái chết của vật và người,
cậu bé Isaac đã nhận thức được chân lí
41



cuộc đời. Cậu từ chối quyền thừa kế vùng
đất bởi cậu cho rằng mọi nhọc nhằn, nguy
hiểm, bất hạnh mà con người gây ra cho
nhau và cho chính bản thân mình là lòng
tham. Trong khi đó, mọi thứ tài sản trên
đời này đâu thuộc về con người mà thuộc
về Chúa. Chúa đã khai sinh ra vạn vật và
Chúa phải chịu trách nhiệm sở hữu hết
ngần ấy thứ: “Rồi thì hắn hai mốt. Hắn có
thể nói điều đó, bản thân hắn và người anh
họ đứng bên nhau không để chống lại cái
hoang sơ mà chống lại vùng đất đã được
thuần hoá sẽ thuộc quyền thừa kế của hắn,
vùng đất mà ông lão Carothers McCaslin,
ông nội hắn, đã mua bằng tiền của người
da trắng từ những người mông muội không
có súng để săn bắn, và thuần hoá và lập trật
tự, hoặc tin là ông lão đã khai khẩn và ngăn
thửa đắp bờ, vì lí do rằng những người ông
cầm giữ trong kiếp đời nô lệ và nắm quyền
sinh quyền sát ấy đã đẩy lui rừng khỏi
vùng đất và trên vùng đất ấy mồ hôi họ rải
đều trên bề mặt và ngấm đến độ sâu chừng
hơn ba tấc để trồng thứ gì đó chưa từng có
trên vùng đất ấy trước đấy mà có thể được
hoán chuyển thành tiền ông người đã tin
mình đã mua đã phải trả tiền để có nó và
giữ nó và có cả lợi nhuận hợp lí; và vì lí do
đó ông lão Carothers McCaslin, hiểu rõ

hơn, có thể nuôi nấng con cháu mình, hậu
duệ mình và những người thừa kế, để tin
mảnh đất là của ông để gìn giữ và truyền
thừa, bởi vì một kẻ mạnh và tàn nhẫn thì sở
hữu một cách thức hiểu biết bất chấp đạo lí
của thói tự cao tự đại của chính mình và
kiêu hãnh và sức mạnh và khinh miệt
những gì hắn có”.
Isaac sau cái chết của Old Ben, Lion và
Sam đã nhận thức được lẽ tử sinh và phần
nào đó là sự hư vô của cuộc đời. Hơn nữa,
cậu ý thức được những điều luật và khái
niệm sở hữu con người đặt ra suy cho cùng

là không có cơ sở. Tự nhiên vẫn muôn đời
là tự nhiên, là của chung nhân loại. Mọi
chiếm đoạt chỉ là nhất thời và hậu quả là
con người ngày càng huỷ hoại tự nhiên, huỷ
hoại những điều tốt đẹp trong cuộc sống của
chính họ. Điều đó với Isaac là hoàn toàn phi
lí. Khi vấn đề sở hữu được đặt ra, Isaac độc
thoại: “Mình không thể khước từ. Bởi nó
chẳng bao giờ là của mình để khước từ. Nó
cũng chẳng hề thuộc sở hữu của cha, của
bác Buddy để truyền thừa lại cho mình để
khước từ, bởi nó chẳng bao giờ là của ông
nội để lưu truyền cho họ để lưu truyền đến
hắn để chối bỏ, bởi vì nó chẳng hề là của già
Ikkemotubbe để bán cho ông nội làm tài sản
truyền thừa và chối bỏ. Bởi vì nó chưa bao

giờ thuộc về cao tằng thuỷ tổ nhà
Ikkemotubbe để lưu lại cho Ikkemotubbe để
bán cho ông nội hay bất kì một ai khác bởi
trong khoảnh khắc khi Ikkemotubbe khám
phá, chợt hiểu rằng già có thể bán nó để lấy
tiền, vào khoảnh khắc ấy nó vĩnh viễn
không còn là của già, của cha ông, của cha
ông và của cha ông nữa, và cái người mua
nó cũng chỉ là mua hư vô”.
Triết lí sở hữu đó của Isaac thật đáng
để người đọc suy nghĩ. Cậu đã từ bỏ quyền
sở hữu để sống cuộc đời lao động thuần
phác với nghề thợ mộc, trải lòng ra với họ
hàng và bạn bè. Ngay cả khi cậu lấy vợ và
người vợ luôn giục cậu quay về để thừa
hưởng quyền thừa kế, Isaac cũng không
chịu. Phần đời còn lại của Isaac gắn với
những cánh rừng. Isaac luôn cố sống cuộc
đời của một con người bình dị, gạt bỏ hết
mọi lòng tham để giữ cho bằng được sự
thánh thiện trong tâm hồn.
Tác phẩm kết thúc vào thời điểm
nhiều năm sau, Isaac quay trở về thăm
trại, nơi diễn ra hành trình săn gấu già Old
Ben. Tại đó, cảnh vật đã đổi thay. Khu
rừng đã bị thiếu tá De Spain bán cho một
42


công ti khai thác gỗ và đang bị thu hẹp

dần. Isaac đến thăm nơi chôn Lion và
Sam. Tại đó, Isaac gặp lại Boon
Hogganbeck vẫn sống một mình sau nhiều
năm. Boon đang ngồi với lũ sóc và loay
hoay với khẩu súng đã rời ra từng bộ
phận. Thấy Isaac bước vào, Boon quát
Isaac không được động đến vì “Chúng là
của tao!”.
Cảm giác về những cái tốt đẹp rồi sẽ
qua đi, thời gian sẽ vùi chôn tất cả, dẫu cho
đó có là hiện dáng hình hài của chúa tể
rừng thẳm đầy quyền uy hay cái đẹp, lòng
kiêu hãnh muôn đời của con người. Nhưng
toan tính tìm kiếm vật chất để duy trì cuộc
sống hay để nâng cấp cuộc sống đã vùi
chôn nhiều điều tốt lành. Cuộc sống với
Issac bắt đầu bừng ngộ với Old Ben và sau
đó đã chết với cái chết của thủ lĩnh rừng
thẳm. Câu chuyện về gấu gợi lên một thời
oai hùng, đã qua đi, giờ đây chỉ còn lại sự
nhỏ nhoi đến thảm hại của con người trong
cuộc mưu sinh bất tận. Chính con người đã
viết lên khúc bi thương cho kiếp người
bằng thứ ngôn từ mù quáng mà họ cho là
chân lí. Với Faulkner, ngôn từ trong văn
chương hiện đại, tự cất lời ai điếu cho
chính bản thân mình. Sự phủ nhận văn
minh được đặt vào chính nền tảng cốt lõi
của nó.
Ấy thế mà một hiệu quả nghịch dị

được thiết lập, người ta không ngớt lời
ngợi ca kiểu ngôn từ phản ngôn từ của
Faulkner từ bấy đến nay. Tuyên dương
Thụy Điển ghi nhận: “Chẳng ai kể từ
Meredith – có thể trừ Joyce ra – lại có thể
tạo ra những câu văn vô tận và đầy sức
mạnh như những đợt sóng Đại Tây Dương
[như ông]. Đồng thời, hiếm nhà văn nào

cùng cỡ tuổi ông lại có thể địch được ông
trong việc đưa ra cả chuỗi sự kiện trong
một loạt những câu văn ngắn, mỗi câu như
một nhát búa, giáng cho cây đinh ngập lút
tận mũ vào thanh gỗ và không bao giờ xê
dịch. Trình độ kiểm soát hoàn hảo của ông
đối với nguồn ngôn ngữ có thể – và lắm
khi thực sự – dẫn ông tới chỗ chồng chất
các ngôn từ và các liên tưởng thử thách
lòng kiên trì của người đọc trong một câu
chuyện đầy kích thích hay phức tạp.
Nhưng sự “ngồn ngộn” [ngôn từ] ở đây
chẳng có gì liên quan đến sự khoa trương
chữ nghĩa. Nó cũng không hoàn toàn là
chứng cứ của sự thanh thoát của trí tưởng
tượng; tính phong phú trong ngôn ngữ của
ông là ở chỗ từng định ngữ mới, từng liên
tưởng mới đều nhằm đào sâu hơn vào cái
thực tại mà sức mạnh tưởng tượng của ông
đã khơi nên”(2).
Con gấu là một cuộc trưng diễn ngôn

từ đậm phong cách Faulkner. Ở đó, chất trữ
tình quyện chặt trong chất trí tuệ đã khiến
diễn ngôn của Faulkner trở thành độc nhất
vô nhị. Trên thế giới, cách viết của
Faulkner là không thể bắt chước. Ông
không chỉ sử dụng những từ ngữ cổ xưa mà
còn cấu trúc chúng theo cách riêng khiến
người đọc không phải lập tức hiểu ngay
những gì ông muốn nói. Đọc Faulkner,
người đọc bị cuốn vào mạch văn trùng
trùng lớp lớp những hình ảnh ẩn dụ, những
tiết tấu nhịp nhàng, nhiều ngã rẽ bất chợt
của những ngẫu hứng tâm hồn có khả năng
gây sốc tuyệt hảo. Nhờ đó, những kí ức,
những ẩn ức, những giai điệu tuổi thơ và cả
những giai điệu của tương lai sẽ có dịp lộ
diện, khiến cuộc sống thực tại trở thành
bản hoà ca bất diệt muôn đời.

43


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. William Faulkner (1942), The Bear In Go Down, Moses, Random House.
2. Tuyên dương của Viện Hàn lâm Thụy Điển, Phạm Toàn dịch, Vietbao.vn.
3. Judith L. Sensibar (1982), The Origins of Faulkner's Art, Austin, University of Texas
Press.

44