đại học quốc gia hà nội
trờng đại học khoa học xã hội và nhân văn

khoa thông tin - th viện

bùi phơng hoa

nghiên cứu văn hoá đọc
của sinh viên trờng đại học
giao thông vận tải

khoá luận tốt nghiệp

Chuyên ngành
: Thông tin - Th viện
Giáo viên hớng dẫn : PGS.TS. Trần Thị Minh Nguyệt

Hà nội - 2007


Bựi Phng Hoa

K48.Thụng tin - Th vin

LI CM N
Trong quỏ trỡnh hc tp v rốn luyn ti khoa Thụng tin - Th vin
trng i hc Khoa hc xó hi v Nhõn vn - i hc Quc gia H Ni,
em ó nhn c rt nhiu s giỳp , ch bo t phớa cỏc thy, cụ giỏo
trong v ngoi trng.
Em xin by t lũng bit n chõn thnh ti cụ giỏo, PGS.TS. Trn
Th Minh Nguyt ó tn tỡnh hng dn em thc hin khoỏ lun ny.

Em xin gi li cm n chõn thnh ti Ban giỏm c cựng ton th
cỏn b, nhõn viờn Trung tõm Thụng tin - Th vin trng i hc Giao
thụng vn ti ó to iu kin cho em c thc tp, nghiờn cu, kho sỏt
phc v ti ca mỡnh.
Trong mt thi gian ngn v trỡnh bn thõn cú hn nờn khoỏ
lun khụng th trỏnh khi nhng thiu sút, song em rt mong nhn c ý
kiến chỉ bảo, đóng góp của thầy cô và các bạn để đề tài đợc hoàn thiện
hơn và bản thân có thêm nhiều tri thức cần thiết để áp dụng một cách có
hiệu quả trong công tác sau này.

Tỏc gi

Bùi Phơng Hoa

mục lục
Khoỏ lun tt nghip

1


Bựi Phng Hoa

K48.Thụng tin - Th vin

Trang
Phần mở đầu

4

Chơng 1: Văn hoá đọc với việc nâng cao chất lợng học tập

của sinh viên

10

1.1. Khái niệm văn hoá đọc

10

1.1.1. Văn hoá đọc

10

1.1.2. Các thành tố của văn hoá đọc

13

1.1.3. Các yếu tố tác động đến văn hoá đọc

17

1.2. Văn hoá đọc với chất lợng học tập của sinh viên trờng
Đại học Giao thông Vận tải

21

1.2.1. Đặc điểm của sinh viên trờng Đại học Giao thông

21

Vận tải

1.2.2. Vai trò của văn hoá đọc với việc nâng cao chất
lợng học tập của sinh viên Đại học Giao thông Vận tải
Chơng 2: Thực trạng văn hoá đọc của sinh viên trờng Đại
học GTVT

24

29

2.1. Những biểu hiện của văn hoá đọc trong sinh viên Đại học
Giao thông Vận tải

29

2.1.1. Nhu cầu đọc

29

2.1.2. Kỹ năng đọc

36

2.1.3. ứng xử với sách

38

2.2. Những yếu tố ảnh hởng tới văn hoá đọc của sinh viên Đại
Khoỏ lun tt nghip

2



Bựi Phng Hoa

K48.Thụng tin - Th vin

học Giao thông Vận tải

40

2.2.1 ảnh hởng của các phơng tiện thông tin giải trí
và mạng Internet
2.2.2 Phơng pháp dạy và học trong trờng đại học

40
43

hiện nay
2.2.3 Chất lợng hoạt động Th viện

43

Chơng 3: Giải pháp phát triển văn hoá đọc cho sinh viên
Trờng Đại học Giao thông Vận tải

51

3.1. Đổi mới nội dung chơng trình và phơng pháp giảng dạy

51


3.2. Nâng cao chất lợng hoạt động của Trung tâm Thông tin

53

Th viện
3.2.1 Tng cng ngun lc thụng tin

53

3.2.2 a dng húa cỏc hỡnh thc phc v sinh viờn

54

3.2.3 Tng cng o to ngi dựng tin

56

Kết luận

Khoỏ lun tt nghip

60

3


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

LỜI NÓI ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ làm thay đổi sâu sắc mọi
lĩnh vực đời sống xã hội và hình thành xã hội thông tin. Những thành tựu
công nghệ thông tin hiện đại cho phép trao đổi, tìm kiếm thông tin ngày
càng thuận lợi và nhanh chóng, tạo điều kiện cho mọi tầng lớp nhân dân
truy cập thông tin rộng rãi.
Tuy nhiên, bất kỳ một tiện ích nào cũng có những mặt trái của nó nếu
chúng ta không biết sử dụng đúng cách các nguồn lực. Trong những năm
gần đây, bên cạnh sự phát triển mạnh mẽ của mạng Internet và các phương
tiện truyền thông đại chúng, sách báo truyền thống vẫn không mất đi vị trí
quan trọng trong việc truyền tải thông tin. "Văn hoá đọc" đã và đang là
vấn đề thu hút sự quan tâm chung của toàn xã hội. Đọc sách vốn là một
nét đẹp văn hoá từ xa xưa, không phải của riêng người Việt, mà toàn nhân
loại cũng đã tôn vinh nét đẹp đó. Hàng năm, cả thế giới đã dành riêng
ngày 23 tháng 4 là "Sách và bản quyền thế giới" để khuyến khích sự đọc
sách.
Quá trình hình thành và phát triển mạnh mẽ của các phương tiện
truyền thông, điện tử và tin học đã dẫn tới sự bùng nổ thông tin. Con
người bị ngập trong một thế giới với hỗn độn hàng loạt thông tin khác
nhau. Ngoài việc không còn thời gian để ngồi đọc một cuốn sách, người ta
khó có thể lọc cho mình những thông tin có giá trị. Điều đó sẽ càng trở
nên nghiêm trọng hơn khi mà giới trẻ, nhất là tầng lớp sinh viên không
còn hứng thú đọc. Trong năm 2005 và 2006, văn hoá đọc được đưa ra bàn
luận sôi nổi trong các cuộc hội thảo, trên Internet và các phương tiện
truyền thông. Những chủ đề như: "Văn hoá đọc đang xuống cấp", "Làm gì
Khoá luận tốt nghiệp


4


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

để nâng cao chất lượng văn hoá đọc cho giới trẻ", hay "Bệnh lười đọc của
sinh viên",… là những chủ đề thường xuyên được nhắc đến.
Sinh viên là tầng lớp trí thức đông đảo, một lực lượng lao động trí óc
lớn nhất cho xã hội trong tương lai. Như lời V.Lênin đã dạy, người ta phải
học suốt cả cuộc đời: Học, học nữa, học mãi. Và dĩ nhiên, muốn thế,
người ta cũng phải đọc cả đời. Nhưng quãng thời gian ham đọc và đọc có
hiệu quả nhất là những năm ngồi ghế trường phổ thông và đại học. Những
vốn liếng cơ bản được nhập tâm và hình thành nên cái nền văn hoá, tri
thức được tích luỹ từ đó. Từ đó, một câu hỏi được đặt ra là đọc cái gì? Và
đọc như thế nào cho có hiệu quả? Và như vậy văn hoá đọc trở nên có ý
nghĩa quan trọng đối với quá trình học tập của sinh viên những năm tháng
trong nhà trường. Lười đọc sách, không biết cách đọc và đọc không đều sẽ
dẫn tới sự thiếu hụt tri thức đối với tầng lớp sinh viên. Việc dành thời gian
quá ít ỏi cho đọc sách sẽ khiến họ không có chiều sâu tri thức, lười vận
động, thiếu tìm tòi, và đây là sẽ là một nguy cơ xấu đối với sự phát triển
của một xã hội.
Hệ thống giáo dục đại học ở nước ta trong những năm gần đây đã có
những bước chuyển biến quan trọng. Việc đẩy mạnh, nâng cao quá trình
tự học, tự đào tạo đã trở thành mục tiêu chính trong các trường đại học. Hệ
thống các Trung tâm Thông tin - Thư viện trường học được đầu tư đúng
mức nhằm đáp ứng nhu cầu tự học, tự nghiên cứu của sinh viên, đồng thời
giúp nâng cao trình độ văn hoá đọc của sinh viên, góp phần thúc đẩy quá
trình tự đào tạo ngày càng trở nên có hiệu quả. Trường Đại học Giao

thông vận tải cũng nằm trong xu hướng vận động và phát triển chung của
xã hội. Đặc biệt, là một trường đào tạo các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh
vực quan trọng và nhạy cảm của đất nước trong quá trình đổi mới và hội
Khoá luận tốt nghiệp

5


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

nhập: giao thông vận tải- huyết mạch của mọi nền kinh tế, Đại học Giao
thông vận tải có những đặc điểm riêng biệt trong quá trình đào tạo, từ đó
có những điểm đặc thù trong văn hóa đọc của sinh viên. Tìm hiểu những
nét đặc thù đó, làm cơ sở để diều chỉnh hoàn thiện hoạt động thông tinthư viện là một vấn đề quan trọng và cấp thiết.
Chính vì vậy, tôi đã lựa chọn vấn đề : " Nghiên cứu văn hoá đọc của
sinh viên trường Đại học Giao thông vận tải" làm đề tài khóa luận tốt
nghiệp bậc đại học chuyên ngành thông tin – thư viện. Để có thể từ việc
nghiên cứu vai trò của văn hoá đọc với một bộ phận sinh viên là các bạn
sinh viên trường Đại học Giao thông vận tải, góp phần làm sáng tỏ hơn về
văn hoá đọc của sinh viên ngày nay nói chung.
2. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

Mục đích:
Khoá luận tập trung nghiên cứu, khảo sát thực trạng văn hoá đọc của
sinh viên trường Đại học Giao thông vận tải, làm cơ sở để định hướng
giáo dục văn hoá đọc và thúc đẩy quá trình tự đào tạo cho sinh viên đại
học cũng như trong hoạt động thư viện.
Nhiệm vụ:

Để thực hiện mục tiêu trên, khoá luận có những nhiệm vụ sau:
- Nghiên cứu, tìm hiểu về văn hoá đọc và vai trò của văn hoá đọc
với việc nâng cao chất lượng quá trình tự học của sinh viên
- Khảo sát thực trạng văn hoá đọc của sinh viên trường Đại học
GTVT.

Khoá luận tốt nghiệp

6


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

- Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa vai trò của văn
hoá đọc đối với việc học tập của sinh viên trường Đại học GTVT.
3.

TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU THEO HƯỚNG ĐỀ TÀI

Ngày nay, văn hoá đọc, đặc biệt là với văn hoá đọc của thanh niên và
sinh viên đang thu hút sự quan tâm của toàn xã hội cũng như các nhà
nghiên cứu trong và ngoài nước.
Nhiều luận văn, diễn đàn xã hội, các bài viết về văn hoá đọc được
công bố trên các tạp chí khoa học và các phương tiện thông tin đại chúng
trong nước. Một số luận văn chuyên ngành văn hoá học và thư viện học đề
cập đến vấn đề này như: " Văn hoá đọc trong thanh niên học sinh Trung
học phổ thông Hà Nội hiện nay" (2005) của Vũ Đảm; "Văn hoá đọc sách
và việc đọc sách trong thời đại thông tin ngày nay"(1997) của Phạm

Tường Linh;… Một số công trình nghiên cứu như: "Giáo dục văn hoá đọc
cho lứa tuổi thiếu nhi" (2006) của Trần Thị Minh Nguyệt; "Đẩy mạnh văn
hoá đọc trong bối cảnh bùng nổ truyền thông" (2006) của Trần Văn Hà;...
và rất nhiều bài viết đăng trên các báo, tạp chí điện tử như: "Sinh viên
và…nỗi buồn của sách" (2003) của Linh Thoại đăng trên báo Tuổi Trẻ;
"Văn hoá đọc trong thời đại thông tin" (2004) của Phạm Văn Tình,…
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu nói trên đề cập đến sự xuống
cấp của văn hóa đọc hiện nay, nhất là văn hoá đọc của giới trẻ, học sinh,
sinh viên và bước đầu tìm hiểu nguyên nhân sự xuống cấp của văn hóa
đọc. Tuy nhiên, các công trình nêu trên chưa thực sự đi sâu tìm hiểu về
bản chất văn hoá đọc, chưa đề cập một cách toàn diện đến các biểu hiện
văn hoá đọc của sinh viên nói chung và sinh viên Đại học Giao thông vận
tải nói riêng.
Khoá luận tốt nghiệp

7


Bùi Phương Hoa

4.

K48.Thông tin - Thư viện

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là văn hoá đọc của sinh viên
Phạm vi nghiên cứu: Để phù hợp với khuôn khổ của một khoá luận
tốt nghiệp, phạm vi nghiên cứu của đề tài giới hạn ở Trường đại học Giao
thông vận tải trong giai đoạn hiện nay.

5.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng trong khoá luận là:
- Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu
- Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi
- Chọn mẫu
- Quan sát
- Phỏng vấn trực tiếp
- Thống kê số liệu
6.

ĐÓNG GÓP VỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

6.1.

Về lý luận

Trên cơ sở tổng hợp, phân tích các tài liệu và các công trình nghiên
cứu đi trước, khoá luận sẽ góp phần làm rõ hơn khái niệm văn hoá đọc nói
chung và biểu hiện của văn hóa đọc của sinh viên nói riêng.
6.2.

Về thực tiễn

Việc xử lý kết quả điều tra xã hội học với những biểu hiện văn hóa
đọc của sinh viên sẽ cho thấy thực trạng văn hoá đọc của sinh viên trường
8
Khoá luận tốt nghiệp



Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

Đại học Giao thông vận tải giai đoạn hiện nay. Kết quả nghiên cứu của
khoá luận sẽ là tài liệu tham khảo thiết thực cho lãnh đạo nhà trường, các
cán bộ của Trung tâm thông tin - thư viện ĐHGTVT, và các nhà quản lý
giáo dục quan tâm đến việc nâng cao trình độ văn hoá đọc, góp phần đẩy
mạnh quá trình tự học của sinh viên.
7.

BỐ CỤC CỦA KHOÁ LUẬN

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phần
phụ lục, nội dung của khoá luận được chia thành 3 chương:
Chương 1: Văn hoá đọc với việc nâng cao chất lượng học tập của
sinh viên
Chương 2: Thực trạng văn hoá đọc của sinh viên trường Đại học
Giao thông vận tải
Chương 3: Giải pháp phát triển văn hoá đọc cho sinh viên trường
Đại học Giao thông vận tải

Khoá luận tốt nghiệp

9


Bùi Phương Hoa


K48.Thông tin - Thư viện

CHƯƠNG 1

VĂN HOÁ ĐỌC VỚI VIỆC NÂNG CAO
CHẤT LƯỢNG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN
ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI

1.1. KHÁI NIỆM VĂN HOÁ ĐỌC

1.1.1 Văn hoá đọc
Văn hóa đọc là biểu hiện trình độ văn hóa của con người trong hoạt
động đọc sách.
Văn hoá là khái niệm có nội hàm rộng lớn, xung quanh vấn đề này có
rất nhiều định nghĩa khác nhau. Theo Bách khoa toàn thư Wikipedia:
"Văn hóa là một khái niệm để chỉ một số những kết quả của hoạt động
sáng tạo có giá trị của loài người. Nguyên nghĩa của văn là xăm thân, và
nghĩa gốc của văn hóa là nét xăm mình mà qua đó người khác nhìn vào để
nhận biết mình. Nghĩa hẹp của từ này chỉ người có giáo dục, hành vi cư xử
phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội". Song, không phải kết quả của
hoạt động nào của con người cũng là văn hoá, chúng còn cần phải tồn tại
trong một thời kỳ lịch sử liên tục và các giá trị đó phải lập thành một hệ
thống chặt chẽ.
Văn hoá là những nét đẹp trong lịch sử loài người được truyền từ đời
này sang đời khác, từ thế hệ này sang thế hệ khác. Trong quá trình vận
động phát triển, nghĩa của văn hoá ngày càng được mở rộng hơn và xuất
Khoá luận tốt nghiệp

10



Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

hiện ngày càng nhiều trong các lĩnh vực xã hội để chỉ các hành vi ứng xử
của con người. Văn hoá thường bao gồm những lĩnh vực rất rộng và bao
quát như: nghệ thuật, xã hội, giải trí và tôn giáo. Nhưng nhìn chung tất cả
các hiện tượng văn hoá đều thuộc về một trong bốn thành tố sau: Văn hoá
nhận thức, Văn hoá tổ chức cộng đồng, Văn hoá ứng xử với môi trường tự
nhiên, Văn hoá ứng xử với môi trường xã hội. Và như vậy, văn hoá là yếu
tố quyết định sự tồn tại và phát triển của loài người.
Bác Hồ là người có ý thức sâu sắc về văn hoá. Trong con người của
Hồ Chí Minh luôn toát nên một nét văn hoá giản dị, mộc mạc của người
dân Việt Nam. Không chỉ vậy, người luôn luôn nêu cao vai trò của văn
hoá trong việc giáo dục và rèn luyện đạo đức con người mới. Từ đó,
Người đã nêu lên quan niệm về văn hoá như sau: "Văn hóa là sự tổng hợp
của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người
đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu của đời sống và đòi hỏi sinh
tồn ". [6]
Văn hoá đọc cũng chính là một phần văn hoá của con người được
trao truyền qua rất nhiều thế kỷ. Từ khi chữ viết ra đời, cùng với nó là
hoạt động đọc của con người cũng xuất hiện. Khi công nghệ in ấn phát
triển, hoạt động đọc của con người ngày càng trở nên phổ biến hơn trong
xã hội. Sách báo cung cấp cho ta những thông tin về tri thức, khoa học kỹ
thuật, chính trị kinh tế, văn học. Trong sách báo lưu giữ các kinh nghiệm
sống, kinh nghiệm sản xuất và chiến đấu mà con người đã tích luỹ và đúc
kết lại trong quá trình sống. Thông qua quá trình đọc và tự đọc, các tri
thức này được truyền từ đời này qua đời khác, từ thế hệ này sang thế hệ

khác.

Khoá luận tốt nghiệp

11


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

Với sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của khoa học và công nghệ, các
hình thức và các phương tiện giúp con người tiếp cận với tri thức ngày
càng đa dạng và phong phú. Hoạt động đọc trở thành một phần không thể
thiếu trong đời sống của con người, nó là biểu hiện hành vi của cả một
cộng đồng và như vậy, văn hoá đọc hình thành và phát triển như là một
trình độ văn hóa của một giai đoạn lịch sử nhất định.
Văn hoá đọc đem tới cho con người những kho tàng tri thức, các giá
trị văn hoá văn minh của các thế hệ đi trước truyền lại. Từ xa xưa, các thế
hệ tiền bối đã sớm nhận thức rõ vai trò của việc đọc sách trong đời sống
xã hội nói chung và mỗi con người nói riêng. Theo Lênin: Sách là một sức
mạnh to lớn, "Không có sách thì không có tri thức, không có tri thức thì
không có chủ nghĩa cộng sản"; và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cho rằng:
"Sách là thuốc bổ tinh thần. Sách là thuốc chữa tội ngu". Như vậy, đọc
sách vừa là nền tảng, là cơ sở cho sự phát triển những ý tưởng sáng tạo
mới, vừa góp phần nâng cao dân trí, vừa là phương tiện lưu giữ tri thức,
kinh nghiệm cho các thế hệ. Chính vì vậy mà văn hoá đọc bao giờ cũng là
nét đẹp trong truyền thống của mỗi dân tộc.
Ở nước ta hiện nay có rất nhiều quan niệm khác nhau về "văn hoá
đọc". Văn hoá đọc thực sự đã trở thành một chủ đề thu hút được sự quan

tâm của xã hội và giới khoa học. Tuy có sự khác nhau nhất định, song có
thể khái quát những quan niệm đó theo hai khuynh hướng chính. Khuynh
hướng thứ nhất, là cách tiếp cận văn hoá đọc từ phía đối tượng đọc, nhu
cầu đọc (đọc cái gì?), đây là quan niệm tương đối phổ biến ở nước ta hiện
nay. Khuynh hướng thứ hai, tiếp cận văn hoá đọc một cách toàn diện hơn,
không chỉ xem xét chủ thể đọc cái gì, mà còn là đọc như thế nào, khả năng

Khoá luận tốt nghiệp

12


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

lĩnh hội những thông tin đọc được ở mức độ nào, đồng thời nó bao hàm cả
thái độ ứng xử với sách báo của người đọc.[11]
Theo thời gian cũng như sự phát triển của xã hội, thuật ngữ "Văn hoá
đọc" ngày càng được nhắc đến nhiều hơn trên các phương tiện thông tin
đại chúng. Song, không phải ai cũng hiểu hết về văn hoá đọc. Vị lãnh tụ
nổi tiếng của giai cấp vô sản V.I.Lênin đã từng nói: "Đọc cũng là một
nghệ thuật". Mà nghệ thuật trong văn hoá đọc chính là đọc sao cho hợp lý,
khoa học và tích cực nhất. "Văn hoá đọc" không chỉ thể hiện ở chỗ mỗi
ngày bạn đọc được bao nhiêu trang sách mà nó được thể hiện ở chỗ liệu
bạn có tìm được những cuốn sách thực sự có ý nghĩa với mình? Sách tạo
cho bạn sự đam mê, hứng thú như thế nào với những thông tin đọc được
và những thông tin đó giúp gì cho bạn trong cuộc sống. Văn hoá đọc còn
được thể hiện ở cách bạn đối xử với những cuốn sách và đọc chúng như
thế nào? Văn hoá đọc xét cho cùng là nhằm vào chất lượng của việc đọc.

Tuỳ theo từng điều kiện cụ thể mà có những biểu hiện chất lượng văn hoá
đọc khác nhau. Tuy nhiên, để chất lượng văn hoá đọc ngày càng được cải
thiện và nâng cao, người đọc sách cần có nhu cầu và hứng thú đọc, cũng
như kỹ năng đọc sao cho dễ hiểu và dễ cảm thụ nội dung cuốn sách.
1.1.2 Các thành tố của văn hoá đọc
Trong khóa luận này, tác giả sẽ xem xét văn hóa đọc theo khuynh
hướng thứ hai, được mô tả: "Văn hoá đọc cần phải được hiểu một cách
toàn diện, cả ở giá trị của đối tượng đọc (sách, báo), cả ở trình độ cảm
thụ và thái độ ứng xử với sách báo của chủ thể (người đọc)". Và xuất phát
từ quan niệm này, "văn hóa đọc được nhìn nhận ở ba khía cạnh chủ yếu:

Khoá luận tốt nghiệp

13


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

Đặc điểm nhu cầu và hứng thú đọc, kỹ năng đọc, phong cách ứng xử với
sách báo".[ 11 ]
Theo quan điểm nêu trên, "Văn hoá đọc" bao gồm các thành tố sau:
Nhu cầu đọc, Kỹ năng đọc, và văn hoá ứng xử với sách.
a. Nhu cầu đọc
Trong cuộc sống, con người luôn luôn có mong muốn, đòi hỏi về
nhiều lĩnh vực. Đó chính là những nhu cầu của con người nhằm duy trì sự
sống và sự phát triển. Nhu cầu của con người là một khái niệm rất rộng,
nó là đòi hỏi khách quan của con người với một đối tượng nhất định, trong
những điều kiện nhất định, đảm bảo duy trì cho sự sống, sự phát triển của

con người. Nhu cầu đó là những mong muốn được thoả mãn về vật chất,
tinh thần, trí tuệ, và giao lưu tình cảm, trong đó có mong muốn được sử
dụng về sách - loại nhu cầu tinh thần, trí tuệ.
Nhu cầu đọc là đòi hỏi khách quan của mỗi người đối với việc tiếp
nhận và sử dụng tài liệu nhằm duy trì và phát triển các hoạt động sống
của con người. Nói cách khác, nhu cầu đọc là thái độ của chủ thể với việc
đọc như một hoạt động không thể thiếu được. [10]
Nhu cầu đọc thuộc nhóm nhu cầu tinh thần của con người và do
đó là loại nhu cầu cấp cao. Khi nhu cầu vật chất của con người đã được
thoả mãn, con người có điều kiện phát triển các nhu cầu bậc cao khác,
trong đó có nhu cầu đọc. Như vậy, nhu cầu đọc được hình thành và phát
triển trong những điều kiện nhất định và đạt tới một trình độ nhất định. Có
rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu đọc như: Trình độ hiểu biết và khả
năng nhận thức của người đọc; Tính chất nghề nghiệp cụ thể của từng
người; Lứa tuổi; giới tính; Nhân cách; Sự phát triển của xã hội… Tóm lại,
Khoá luận tốt nghiệp

14


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

nhu cầu nhận thức và hiểu biết về thế giới kách quan cũng như những nhu
cầu giao tiếp trong xã hội làm nảy sinh nhu cầu đọc. Đồng thời đọc sách
góp phần làm phát triển nhận thức và hiểu biết của con người.
Sinh viên là một bộ phận trí thức trẻ tuổi, họ chính là chủ nhân
tương lai của đất nước, đồng thời là lực lượng lao động có trình độ cao,
góp phần quyết định cho sự phát triển của đất nước. Họ đang trong thời kỳ

học hỏi, trau dồi kiến thức, họ cần trang bị cho mình đầy đủ tri thức cần
thiết cho tương lai. Chính vì vậy, sinh viên là đối tượng có nhu cầu đọc rất
lớn. Nhu cầu của họ chủ yếu tập trung vào việc thoả mãn việc tự học và
khả năng sáng tạo của mình.
b.

Kỹ năng đọc

Kỹ năng đọc sách là cả một nghệ thuật. Nói chung, không có một
quy chuẩn nào về đọc sách. Có quyển sách (nhất là nếu được coi là kinh
điển) thì nên đọc kĩ, nhưng nhiều quyển thì chỉ cần đọc qua lấy ý chính,
mà có khi chỉ cần nghe người khác nói lại là đủ.
Vậy, kỹ năng đọc được hình thành như thế nào? Mỗi người có một
kỹ năng đọc riêng. Nó hình thành trong mỗi con người thông qua quá trình
đọc. Cùng với quá trình đọc, kỹ năng đọc cũng dần dần được hình thành.
Đó là cả một quá trình học hỏi, tự đúc rút ra kinh nghiệm cho bản thân
người đọc sách.
Kỹ năng đọc là thành tố quan trọng nhất trong cấu trúc văn hoá
đọc, là khả năng hiểu, lĩnh hội và cảm thụ tác phẩm, biến tri thức, kinh
nghiệm trong sách thành tri thức, kinh nghiệm của chính mình để có thể
vận dụng một cách nhuần nhuyễn, sáng tạo trong khi tiến hành các hoạt
động sống khác nhau. [11]
Khoá luận tốt nghiệp

15


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện


Kỹ năng đọc phụ thuộc vào nhiều yếu tố: tri thức, kinh nghiệm,
năng lực và tính chất các quá trình tâm lý trong mỗi cá nhân là chủ thể của
hoạt động đọc, đồng thời cũng là kết quả của quá trình rèn luyện lâu dài
của chính họ.
Trước tình trạng bùng nổ thông tin, chọn lọc được những thông tin
thực sự cần thiết cho mỗi người không phải là một việc làm dễ dàng. Kỹ
năng đọc cũng thể hiện rõ trình độ văn hóa của mỗi cá nhân. Kỹ năng đọc
ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng đọc: Nếu bạn có một kỹ năng đọc tốt
chắc hẳn bạn sẽ tiếp thụ được hết thông tin mà tác giả muốn truyền đạt.
Ngược lại, nếu không có kỹ năng đọc, những thông tin đó sẽ trở nên
không có giá trị, thậm chí còn làm bạn hiểu sai ý nghĩa của tác phẩm.
Cùng một quyển sách, có người hiểu theo nghĩa này, có người lại hiểu
theo nghĩa khác, và không phải ai cũng có thể hiểu hết ý nghĩa mà tác giả
muốn truyền đạt lại.
Kỹ năng đọc cần được hình thành như một hệ thống hoàn chỉnh.
Từ kỹ năng đọc hiểu các đoạn, các phần trong chính văn đến tóm tắt thông
tin, chọn lọc thông tin, khái quát hóa các chủ đề đến phân tích và đánh giá
thông tin,… đều cần phải được rèn luyện và phát triển trong một quá trình
lâu dài.
Đối với sinh viên, một kỹ năng đọc thật tốt sẽ giúp ích rất nhiều
cho quá trình tự học và tự nghiên cứu. Kỹ năng lựa chọn sách để đọc và
phương pháp đọc quyết định phần lớn chất lượng học tập của sinh viên.
Phương pháp đọc cũng như phương pháp học làm sao cho có hiệu quả là
điều không dễ dàng. Bởi vậy mà mỗi sinh viên nên trang bị cho mình một
kỹ năng cũng như phương pháp đọc tối ưu và phù hợp nhất để lĩnh hội
được các kiến thức trong sách vở một cách nhanh nhất.
Khoá luận tốt nghiệp

16



Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

c. Văn hoá ứng xử với sách
Thuật ngữ văn hoá ứng xử tồn tại hàng ngày trong đời sống của con
người. Văn hoá ứng xử chính là cách mà con người thể hiện thái độ của
mình với người khác và với môi trường xung quanh.
Sách báo là sản phẩm kết tinh các giá trị văn hoá của nhân loại, là
tài sản tinh thần của thế hệ trước truyền lại cho thế hệ sau. Văn hoá ứng
xử với sách thể hiện ở việc bạn có tôn trọng những cuốn sách - sản phẩm
trí tuệ của người khác hay không. Nói tới văn hoá ứng xử với sách là nói
tới việc liệu bạn tiếp thu những thông tin trong đó như thế nào, bạn đối xử
với cuốn sách đó ra sao.
Có rất nhiều người đọc sách xong thường quăng quật thậm chí là
cắt xé, làm nhầu sách. Điều đó không phải là ít xảy ra. Có thể bạn đang
tìm một vài hình ảnh minh hoạ cho đề tài của mình và bạn sẵn sàng cắt nó
từ bất kỳ cuốn sách nào mà bạn thấy. Và sẽ không thể có chuyện bạn yêu
sách nếu bất cứ lúc nào bạn cũng có thể viết vẽ bậy lên sách báo hay thậm
chí chẳng bao giờ cầm đến nó…
1.1.3

Các yếu tố tác động đến văn hoá đọc

Văn hoá đọc chịu ảnh hưởng bởi rất nhiều yếu tố như: Môi trường xã
hội; Sự phát triển của khoa học kỹ thuật; Nghề nghiệp; Lứa tuổi; Trình độ
văn hoá; …
Khoá luận tốt nghiệp


17


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

Môi trường xã hội:
Môi trường xã hội có ảnh hưởng lớn tới văn hoá đọc. Văn hoá đọc ở
mỗi giai đoạn, mỗi thời kỳ lịch sử lại có những biểu hiện khác nhau.
Từ trước TK XIX: sách là tài sản quý giá của con người, là
phương tiện có hiệu quả nhất ghi lại các giá trị văn hóa nhân loại truyền
lại cho các thế hệ kế tiếp. Văn hoá đọc là công cụ quan trọng giúp mỗi
người và cả xã hội tiếp nhận thông tin, tri thức.
Cùng với sự phát triển của xã hội và những thành tựu của công
nghệ thông tin và viễn thông, nhiều phương tiện nghe nhìn xuất hiện đã
phần nào làm giảm bớt vai trò của văn hoá đọc. Có giai đoạn, văn hoá đọc
dường như bị văn hoá nghe nhìn lấn át, đặc biệt trong lớp trẻ. Bị lôi cuốn
bởi các phương tiện nghe nhìn hiện đại, một bộ phận thanh niên trở nên
thờ ơ với sách, lười đọc sách. Hậu quả của nó dẫn đến tình trạng không có
chiều sâu tri thức, lười vận động, thiếu sáng tạo tìm tòi trong sinh viên học
sinh. Đây là một nguy cơ xấu đối với xã hội. Bên cạnh đó, sự lười đọc của
một số cán bộ công chức đã làm họ hổng nhiều kiến thức. Việc sao chép,
dùng lại những bài phát biểu, những bài báo cáo vẫn thường xuyên xảy ra.
Một số công trình khoa học cứ làm theo kiểu đó sẽ làm lãng phí tiền của,
gây thất thoát cho ngân sách nhà nước.
Tuy nhiên, đổ lỗi cho văn hoá đọc bị văn hoá nghe nhìn lấn át là
không hoàn toàn đúng. Cùng với sự phát triển của thời đại văn minh công
nghệ cao, dưới sự hỗ trợ của các thành tựu công nghệ hiện đại, văn hoá

đọc sẽ két hợp với văn hoá nghe nhìn trong một hình thức mới. Việc đọc
để học không bao giờ mất đi, trái lại, nó phải là nhu cầu thiết yếu của mỗi

Khoá luận tốt nghiệp

18


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

cá nhân và toàn xã hội, đặc biệt là với sinh viên, lực lượng lao động có
trình độ cao trong tương lai.
Sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật
Từ trước khi nghề in xuất hiện, vốn tài liệu còn ít ỏi, văn hoá đọc
hình thành nhưng chưa phổ biến. Kể từ khi công nghệ in ấn ra đời và liên
tục phát triển, nguồn thông tin ngày càng phong phú và đa dạng, tạo điều
kiện đáp ứng nhu cầu tin của đông đảo công chúng, văn hoá đọc từ đó
phát triển mạnh mẽ.
Ngày nay, thành tựu của cuộc cách mạng khoa học công nghệ đã
mang lại nhiều lợi ích cho con người. Con người không chỉ được đọc trên
sách vở mà có thể đọc mọi lúc, mọi nơi nhờ có mạng Internet. Vật liệu
chứa đựng thông tin ngày càng phong phú và đa dạng ( băng từ, đĩa từ,
CD-ROM,…), tạo điều kiện cho văn hoá đọc phát triển mạnh mẽ hơn.
Nghề nghiệp
Lao động có ảnh hưởng rõ nét tới mọi mặt đời sống tinh thần của con
người. Tính chất hoạt động lao động ảnh hưởng lớn tới nhu cầu đọc.
Những nghề nghiệp khác nhau có những nhu cầu, kỹ năng đọc khác nhau.
Nhu cầu đọc nảy sinh do yêu cầu của các hoạt động sống khác nhau

của con người nhằm đảm bảo thực hiện tốt các hoạt động ấy. Tính chất
nghề nghiệp của mỗi người sẽ chi phối nhu cầu và phương thức sử dụng
thông tin và đọc tài liệu của mỗi con người. VD: Với những người lao
động chân tay, vai trò của văn hoá đọc không rõ ràng và cụ thể như với
những người lao động trí óc.
Lứa tuổi
Khoá luận tốt nghiệp

19


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

Ở mỗi độ tuổi khác nhau, văn hoá đọc lại có những cấp độ khác nhau
do ảnh hưởng của tâm sinh lý lứa tuổi.
• Ở lứa tuổi thiếu nhi, văn hóa đọc đang trong quá trình hình
thành và phát triển, có nhiều biến động.
• Ở tuổi trưởng thành, đây là giai đoạn nhận thức thế giới, do
đó việc đọc tập trung chủ yếu phục vụ cho việc học tập và giải trí.
• Độ tuổi lao động: là lúc văn hoá đọc biểu hiện rõ nét nhất.
Việc đọc chủ yếu phục vụ cho qúa trình nghiên cứu và đáp ứng nhu cầu
công việc và hiểu biết xã hội.
Trình độ văn hoá
Trình độ văn hoá là yếu tố tác động nhiều nhất tới văn hoá đọc.
Tri thức càng cao thì nhu cầu đọc càng sâu, đòi hỏi nhiều phương thức
thoả mãn khác nhau, kỹ năng đọc càng hoàn thiện.
Hoạt động thư viện
Thư viện có vai trò hết sức quan trọng trong việc nâng cao chất

lượng văn hoá đọc. Thư viện các trường đại học là một trong những yếu tố
quan trọng và không thể thiếu trong hoạt động giáo dục và đào tạo. Có thể
thấy vai trò của hệ thống thư viện trường đại học với việc nâng cao chất
lượng văn hoá đọc cho sinh viên ở những điểm sau:
- Thư viện trường đại học là nơi tàng trữ, bảo quản các tài liệu, thu
thập, bổ sung, trao đổi các tài liệu cần thiết đáp ứng nguồn văn
hoá đọc cho sinh viên.

Khoá luận tốt nghiệp

20


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

- Bên cạnh đó, thư viện đại học cung cấp các phương tiện và hướng
dẫn cho sinh viên phương pháp sử dụng tài liệu một cách có hệ
thống các giáo trình, các tài liệu tham khảo, sách báo phục vụ các
nhu cầu khác.
- Nghiên cứu, quản lý, rèn luyện thói quen, hứng thú đọc của sinh
viên, giúp họ hoàn thiện năng lực tự học, tự đào tạo và có khả
năng ứng dụng các kiến thức đã học vào cuộc sống một cách có
hiệu qủa.
- Không ngừng nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ thư viện nhằm
phục vụ tốt hơn nhu cầu của bạn đọc.
Xây dựng hệ thống thư viện tốt sẽ góp phần nâng cao chất lượng
giảng dạy và học tập, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, tạo điều kiện
thuận lợi cho văn hoá đọc trong sinh viên phát triển, từ đó nâng cao trình

độ hiểu biết, khả năng nghiên cứu khoa học.
1.2 VĂN HÓA ĐỌC VỚI CHẤT LƯỢNG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI

1.2.1 Đặc điểm của sinh viên trường Đại học Giao thông vận tải
Ngày nay, khi đất nước đang chuyển mình trong cơ chế thị trường,
Việt Nam đã gia nhập WTO, hội nhập về kinh tế sẽ tạo ra nhiều cơ hội
nhưng cũng không ít thách thức cho nền kinh tế của đất nước. Việc chuẩn
bị nguồn nhân lực có trình độ cao là yêu cấp cấp thiết đối với sự phát triển
của đất nước. Trách nhiệm đó được đặt lên vai ngành giáo dục nước ta.
Vấn đề tự học, tự đào tạo cần được đặt lên hàng đầu trong các trường đại
học, đặc biệt là các trường thuộc khối kỹ thuật, công nghệ như trường Đại
học Giao thông vận tải.
Khoá luận tốt nghiệp

21


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

Trường Đại học Giao thông Vận tải là trường đại học kỹ thuật
công nghệ đầu ngành về giao thông vận tải Việt Nam. Đào tạo chủ yếu
nguồn nhân lực có trình độ cao (từ đại học trở lên) về khoa học kỹ thuật và
kinh tế cho ngành Giao thông vận tải và các lĩnh vực kinh tế xã hội khác
của Việt Nam.
Trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam, trường Đại học Giao
thông Vận tải là một trường đại học kỹ thuật có quy mô đào tạo khá lớn
(Trên 18.000 sinh viên quy đổi) có 11 ngành với 40 chuyên ngành đào tạo.

Với những chức năng và nhiệm vụ đào tạo như thế, nhu cầu chủ
yếu của sinh viên trường Đại học Giao thông Vận tải là các tài liệu về các
lĩnh vực: Xây dựng công trình giao thông; Máy và các thiết bị giao thông
vận tải; Vận tải -kinh tế; Điều khiển học; Thông tin viễn thông; …. Bên
cạnh đó, để đáp ứng nhu cầu hiểu biết của mình, sinh viên Đại học Giao
thông Vận tải cũng quan tâm nhiều đến các lĩnh vực Kinh tế - Chính trị Xã hội, Thể thao giải trí và những thông tin nền tảng ban đầu cho những
kinh nghiệm trong học tập và cuộc sống sau này.
Sinh viên là một bộ phận thanh niên ưu tú được tuyển chọn qua các
kỳ thi quốc gia và được đào tạo trong các trường đại học. Họ là một nhóm
xã hội đặc thù, đang trong giai đoạn hoàn thiện và phát triển nhân cách,
năng động, sáng tạo, chịu khó tìm kiếm và nghiên cứu, nhạy cảm với
những cái mới và ham hiểu biết tích luỹ kiến thức; làm chủ các trang thiết
bị kỹ thuật để trang bị cho hành trang vào đời.
Trong bất kỳ giai đoạn lịch sử nào, sinh viên luôn là nguồn nhân lực
được đào tạo với trình độ cao của xã hội. Mỗi thế hệ thanh niên nói chung,
sinh viên nói riêng đều thuộc về một nền văn hoá xã hội - lịch sử nhất
định. Lịch sử tạo cơ sở vật chất và tinh thần cho họ thực hiện vai trò và vị
Khoá luận tốt nghiệp

22


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện

thế của mình trong xã hội, đồng thời họ cũng là lớp người có nhiều đóng
góp tích cực cho sự nghiệp chung của đất nước. Sinh viên là lực lượng kế
tiếp, bổ sung cho đội ngũ trí thức tương lai. Do vậy, ở họ có một số đặc
điểm tâm, sinh lý và đặc điểm riêng đặc trưng như sau:

- Họ là lớp người có văn hoá cao và có nhiều điều kiện để đón nhận
những thông tin, tư tưởng, khoa học kỹ thuật, văn hoá và được tập
trung ở những trung tâm kinh tế văn hoá của xã hội.
- Sinh viên là bộ phận nhạy cảm của giới trí thức, là tầng lớp có
trình độ tiên tiến nhất trong hàng ngũ thanh niên. Với tư cách là
những trí thức tương lai, sinh viên có những quan điểm, nhu cầu
và nguyện vọng riêng trong việc tiếp nhận những thay đổi của thời
đại, của giáo dục và đào tạo.
- Đây là độ tuổi mà con người đã có những bước trưởng thành nhất
định cả về tâm, sinh lý lẫn quan hệ xã hội. Về mặt sinh học, đây là
giai đoạn phát triển gần như hoàn chỉnh về thể chất và tinh thần
của mỗi cá nhân. Vì thế, sự phát triển sinh lý của sinh viên không
chỉ đem lại tiền đề sinh lý tất yếu để họ sinh hoạt và học tập độc
lập, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển tâm lý, khiến họ
tăng cường cảm giác đã là người lớn, yêu cầu độc lập, tự chủ rất
mạnh mẽ, mong muốn đựoc thể hiện năng lực của mình. Phát triển
trí năng đạt đến đỉnh cao, gồm nhiều mặt, trong đó năng lực nhận
thức, năng lực tư duy và năng lực sáng tạo là trụ cột của trí năng,
tăng cường hình thức tư duy logic trừu tượng.
- Ở sinh viên, hệ thống nhu cầu rất đa dạng. Nó kém ổn định, ít
năng động hơn so với hệ thống nhu cầu của các giai cấp, tầng lớp
xã hội khác do tác động của tâm lý lứa tuổi. Sinh viên đặc biệt đề
Khoá luận tốt nghiệp

23


Bùi Phương Hoa

K48.Thông tin - Thư viện


cao hơn những tầng lớp xã hội khác về nhu cầu tinh thần; nhu cầu
hiểu biết, tiếp thu những kiến thức mới; nhu cầu về tình bạn, tình
yêu, hôn nhân, gia đình. Chính vì vậy, sinh viên tham gia nhiệt
tình những hoạt động tập thể, học tập, nghiên cứu khoa học. Nhu
cầu học tập và nghiên cứu của sinh viên có tác động tích cực đến
sự phát triển nhân cách đạo đức của họ. Hoạt động học tập và
nghiên cứu giúp sinh viên nâng cao hiểu biết, trau dồi tri thức.
Cũng chính nó giúp hình thành lao động tự giác và sáng tạo trong
mỗi sinh viên, là động lực thúc đẩy họ nâng cao năng lực chuyên
môn, tích luỹ tri thức về chính trị, xã hội, về nghề nghiệp.
- Trong cuộc sống hàng ngày, sinh viên tham gia nhiều hoạt động
khác nhau: hoạt động học tập, hoạt động chính trị - xã hội, hoạt
động giao tiếp, … Nhưng hoạt động cơ bản và đặc trưng nhất của
họ vẫn là học tập để chuẩn bị cho công việc trong tương lai. Mục
đích và động cơ của hoạt động đó chính là lý do tồn tại của họ ở
trường đại học.
Chính vì những đặc điểm nêu trên mà trong giai đoạn này, sinh viên
cần tập trung tích luỹ kiến thức, nâng cao năng lực tư duy, năng lực nhận
thức và khả năng sáng tạo của mình. Muốn làm được như vậy, không có
cách nào khác là sinh viên phải tự học, tự rèn luyện để trở thành những
con người mới, đáp ứng được những kỳ vọng của gia đình và xã hội.
1.2.2 Vai trò của văn hoá đọc với việc nâng cao chất lượng học
tập của sinh viên trường Đại học Giao thông vận tải
Thanh niên và sinh viên là lực lượng đóng vai trò quan trọng vào sự
nghiệp đổi mới và phát triển đất nước. Họ là lớp người đang được cả xã
hội quan tâm và tin tưởng giao cho sứ mệnh trọng đại là đưa đất nước
Khoá luận tốt nghiệp

24