BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

TRẦN THI ̣BÍ CH VIỆT

RÈN LUYỆN CHO SINH VIÊN KỸ NĂNG THIẾT KẾ
VÀ SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM TRONG DẠY HỌC
SINH HỌC TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
CHUYÊN NGÀ NH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN SINH HỌC
MÃ SỐ: 60.14.01.11

Cán bộ hướng dẫn khoa học:
PGS. TS PHAN ĐƢ́C DUY

HUẾ, NĂM 2016

i


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các
số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, chƣa từng
đƣợc công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác.
Tác giả

TRẦN THỊ BÍCH VIỆT

ii

Lời Cảm Ơn
Trong quá trình thực hiện luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng cảm
ơn sâu sắc đến thầy giáo hướng dẫn khoa học: PGS.TS Phan Đức Duy
đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu.
Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô giáo khoa Sinh trường Đại
học Sư phạm Huế đã tận tình giảng dạy và đóng góp ý kiến cho đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng đào tạo sau đại
học trường Đại học Sư phạm Huế, trường Đại học Quảng Nam đã tạo
điều kiện cho tôi học tập và nghiên cứu.
Xin chân thành cảm ơn bạn bè, gia đình, đồng nghiệp đã quan
tâm, động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

TRẦN THỊ BÍCH VIỆT

iii


iv


MỤC LỤC

Trang phụ bìa ............................................................................................................... i
Lời cam đoan ...............................................................................................................ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
MỤC LỤC ................................................................................................................... 1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN..................................... 4
DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... 5

DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ ....................................................................... 6
PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 7
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 7
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 7
3. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 8
4. Nhiê ̣m vu ̣ nghiên cƣ́u .............................................................................................. 8
5. Đối tƣơ ̣ng nghiên cƣ́u.............................................................................................. 8
6. Phƣơng pháp nghiên cƣ́u ......................................................................................... 8
7. Nô ̣i dung nghiên cƣ́u ............................................................................................... 9
8. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ...................................................................................... 9
9. Cấ u trúc của luâ ̣n văn ............................................................................................ 11
10. Dƣ̣ kiế n các đóng góp mới .................................................................................. 11
PHẦN NỘI DUNG ................................................................................................... 12
CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .................................................. 12
1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ...................................................................... 12
1.1.1. Thí nghiệm ...................................................................................................... 12
1.1.1.1. Thí nghiệm ................................................................................................... 12
1.1.1.2. Vai trò của thí nghiệm .................................................................................. 13
1.1.2. Một số hình thức dạy học bằng thí nghiệm ..................................................... 13

1


1.1.2.1. Thí nghiệm sử dụng trong khâu nghiên cứu nội dung mới .......................... 14
1.1.2.2. Thí nghiệm sử dụng trong khâu củng cố - hoàn thiện kiến thức và khâu
kiểm tra đánh giá ....................................................................................................... 14
1.1.3. Kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học Sinh học....................................... 15
1.1.3.1. Kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh học ................................... 15
1.1.3.2. Kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học Sinh học..................................... 15
1.2 Cơ sở thực tiễn .................................................................................................... 17

1.2.1. Cơ sở vật chất, trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất phục vụ cho thực hành bộ
môn Sinh học............................................................................................................. 18
1.2.2. Nhận thức của sinh viên về vai trò của thực hành thí nghiệm trong dạy và học
bộ môn Sinh học ở trƣởng phổ thông........................................................................ 19
1.2.3. Nhận thức của sinh viên về mục đích của việc thiết kế và sử dụng thí nghiệm
trong dạy học Sinh học .............................................................................................. 20
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1.......................................................................................... 21
CHƢƠNG 2: RÈN LUYỆN CHO SINH VIÊN KỸ NĂNG THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG
THÍ NGHIỆM TRONG DẠY HỌC SINH HỌC TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........... 22
2.1. Phân tích đặc điểm, nội dung của chƣơng trình Sinh học 11 Trung học phổ thông . 22
2.1.1. Mục tiêu chƣơng trình Sinh học 11 THPT...................................................... 22
2.1.2. Nội dung của chƣơng trình Sinh học 11 THPT .............................................. 23
2.2. Rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh học ....................... 27
2.2.1. Nguyên tắc sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học 11 ........................... 27
2.2.2. Quy trình rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh học ...... 28
2.2.3. Một số thí nghiệm có thể đƣợc sử dụng trong dạy học Sinh học 11 trung học
phổ thông ................................................................................................................... 30
2.2.4. Sử dụng quy trình trong dạy học Sinh học trung học phổ thông ................... 41
2.3. Rèn luyện kỹ năng sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học Trung học phổ
thông .......................................................................................................................... 43
2.3.1. Những yêu cầu của công tác thực hành đối với giáo viên .............................. 43
2.3.2. Quy trình sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học ................................... 44
2


2.3.3. Sử dụng quy trình trong dạy học Sinh học Trung học phổ thông ................... 46
2.3.3.1. Sử dụng thí nghiệm trong khâu nghiên cứu tài liệu mới.............................. 46
2.3.3.2. Sử dụng thí nghiệm trong khâu củng cố - hoàn thiện kiến thức .................. 69
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2.......................................................................................... 76
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................................. 77

3.1. Mục đích thực nghiệm ....................................................................................... 77
3.2. Nội dung thực nghiệm ........................................................................................ 77
3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm ................................................................................. 77
3.3.1. Đối tƣợng thực nghiệm ................................................................................... 77
3.3.2. Tiêu chí đánh giá việc thực hiện các kỹ năng ................................................. 78
3.3.3. Bố trí thực nghiệm .......................................................................................... 79
3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm............................................................................ 80
KẾT LUẬN ............................................................................................................... 82
1. KẾT LUẬN ........................................................................................................... 82
2. KIẾN NGHỊ .......................................................................................................... 82
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 84

3


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

Chữ viết tắt

Nội dung

ĐHSP

Đại học sƣ phạm

THPT

Trung học phổ thông

TN


Thí nghiệm

SH

Sinh học

THCS

Trung học cơ sở

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

SGK

Sách giáo khoa

SL

Số lƣợng

TL

Tỷ lệ


4


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Hệ thống kỹ năng cần đƣợc rèn luyện trong dạy học thí nghiệm cho sinh
viên sƣ phạm. ............................................................................................................16
Bảng 1.2. Các cấp độ trong việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học..............17
Bảng 1.3. Kết quả điều tra về cơ sở vật chất, trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất phục
vụ cho thực hành bộ môn Sinh học ...........................................................................18
Bảng 1.4. Kết quả điều tra nhận thức của sinh viên về vai trò của thực hành TN
trong dạy và học bộ môn SH ở trƣờng phổ thông .....................................................19
Bảng 1.5. Kết quả điều tra nhận thức của sinh viên về mục đích việc thiết kế và sử
dụng TN trong dạy học SH .......................................................................................20
Bảng 2.1. Cấu trúc, nội dung chƣơng trình Sinh học 11 ...........................................24
Bảng 3.1. Các kỹ năng đƣợc đánh giá qua các lần kiểm tra của thực nghiệm ..............77
Bảng 3.2. Các tiêu chí và mức độ đánh giá việc rèn luyện kỹ năng thiết kế thí
nghiệm .......................................................................................................................78
Bảng 3.3. Các tiêu chí và mức độ đánh giá việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học
Sinh học .....................................................................................................................79
Bảng 3.4. Tổng hợp các mức độ từng tiêu chí của kỹ năng thiết kế thí nghiệm.......80
Bảng 3.5. Tổng hợp các mức độ từng tiêu chí của kỹ năng sử dụng thí nghiệm trong
dạy học ......................................................................................................................81

5


DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ
1. Hình
Hình 2.1. Thí nghiệm ở hoa cúc trắng ......................................................................31

Hình 2.2. Thí nghiệm thoát hơi nƣớc ở lá .................................................................32
Hình 2.3. Thí nghiệm quang hợp tạo tinh bột ...........................................................33
Hình 2.4. Thí nghiệm quang hợp thải khí O2 ............................................................34
Hình 2.5. Thí nghiệm hô hấp hấp thu khí O2 ............................................................36
Hình 2.6. Thí nghiệm hô hấp hấp thải khí CO2.........................................................36
Hình 2.7. Thí nghiệm tính hƣớng đất của cây...........................................................37
Hình 2.8. Thí nghiệm tính hƣớng sáng của cây ........................................................38
Hình 2.9. Thí nghiệm sự sinh trƣởng của cây với tác nhân ánh sáng .......................39

2. Sơ đồ
Sơ đồ 2.1. Quy trình rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học SH ............28
Sơ đồ 2.2. Quy trình sử dụng thí nghiệm trong dạy học SH .....................................44

6


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nâng cao chấ t lƣơ ̣ng giáo du ̣c là mu ̣c tiêu quan tro ̣ng hàng đầ u của nề n giáo
dục nƣớc ta hiện nay . Tƣ̀ viê ̣c đổ i mới chƣơng trình, nô ̣i dung đế n viê ̣c đổ i mới
phƣơng pháp da ̣y ho ̣c , đổ i mới kiể m tra đánh giá , trong đó sƣ̣ đổ i mới căn bản nhấ t
là đổi mới phƣơng pháp dạy học.
Sinh ho ̣c là mô ̣t môn khoa ho ̣c gắ n với các kiế n thƣ́c thƣ̣c tiễn . Các thành tƣ̣u
Sinh ho ̣c và tầ m quan tro ̣ng ngày mô ̣t tăng của các các cố ng hiế n khoa ho ̣c này làm
cho vai trò của viê ̣c giảng da ̣y Sinh ho ̣c ở trƣờng phổ thông đƣơ ̣c nâng lên đă ̣c biê ̣t .
Trong da ̣y ho ̣c Sinh ho ̣c , rèn luyện và phát triển kỹ n ăng là mô ̣t trong nhƣ̃ng
nhiê ̣m vu ̣ tro ̣ng tâm . Xét về mặt kỹ năng , có thể nói thông qua thực hành thí
nghiê ̣m, viê ̣c rèn luyê ̣n và trau dồ i kỹ năng đƣơ ̣c bô ̣c

lô ̣ mô ̣t cách rõ nét nhấ t [15].


Tuy nhiên, hiê ̣n nay trong da ̣y ho ̣c phổ thô ng, giáo viên vẫn còn rất lúng túng trong
viê ̣c bố trí các thí nghiê ̣m , thí nghiệm đơn giản vẫn chỉ đƣợc dùng ở những giờ học
thƣ̣c hành. Làm thế nào để có thể lồng vào các tiết học những thí nghiệm nhằm kích
thích khả năng tƣ duy , giải quyết những vấn đề , nhƣ̃ng mâu thuẫn xảy ra trong quá
trình tiến hình thí nghiệm để tìm ra kiến thức mới

, tiế p thu kiế n thƣ́c đƣơ ̣c vƣ̃ng

chắ c, đi sâu vào bản chấ t và vâ ̣n du ̣ng có hiê ̣u quả vào thƣ̣c tiễn

đời số ng là nhiê ̣m

vụ đƣợc đặt ra hiện nay . Chính vì vậy , trong đào ta ̣o sinh viên sƣ pha ̣m cầ n chú
trọng vào rèn luyện các kỹ năng thiết kế và sử dụng thí nghiệm nhằm giúp các em
khả năng phân tích, vâ ̣n du ̣ng linh hoa ̣t cá c thí nghiê ̣m đƣa vào bài da ̣y của mình để
nâng cao chấ t lƣơ ̣ng da ̣y ho ̣c.
Xuấ t phát tƣ̀ nhƣ̃ng lý do trên , tôi đã cho ̣n đề tài “ Rèn luyện cho sinh viên
kỹ năng thiết kế và sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học trung hoc
phổ thông”.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề tài đi sâu nghiên cứu việc áp dụng các giải pháp để rèn luyện kỹ năng
thiết kế và sƣ̉ du ̣ng thí nghiê ̣m nh ằm nâng cao chất lƣợng đào tạo giáo viên ở các
trƣờng ĐHSP.

7


3. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tâ ̣p trung nghiên cƣ́u , rèn luyện cho sinh viên kỹ năng thiết kế và sử

dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học phần Sinh học cơ thể - Sinh ho ̣c 11.
4. Nhiêm
̣ vu ̣ nghiên cƣ́u
- Nghiên cƣ́u, tổ ng hơ ̣p và khái quát hóa các cơ sở lý luâ ̣n vathƣ̣
̀ c tiễn của đề tài.
- Phân tích vi ̣trí, cấ u trúc, nô ̣i dung của phầ n Sinh ho ̣c cơ thể – Sinh ho ̣c 11.
- Nghiên cƣ́u quy triǹ h , nguyên tắ c , kỹ thuật thiết kế và sử dụng thí nghiệm
trong da ̣y ho ̣c Sinh ho ̣c.
- Xây dƣ̣ng hê ̣ thố ng c ác phƣơng pháp dạy học để rèn luyện kỹ năng thiết kế
và sử dụng thí nghiệm cho sinh viên trong dạy học Sinh học 11.
- Thƣ̣c nghiê ̣m sƣ pha ̣m để xác đinh
̣ mƣ́c đô ̣ đa ̣t đƣơ ̣c kỹ năng thiế t kế và sƣ̉
dụng thí nghiệm của sinh viên bằ ng các thí nghiê ̣m đã thiế t kế .
5. Đối tƣợng nghiên cứu
5.1. Đối tƣợng
Hê ̣ thố ng thí nghiê ̣m và giải pháp để rèn luyê ̣n cho sinh viên kỹ năng thiế t kế
và sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học.
5.2. Khách thể
Quá trình dạy học môn Phƣơng pháp dạy học Sinh học tại Đại học Quảng
Nam (Áp dụng trên Sinh viên ngành sƣ phạm Sinh học K13).
6. Phƣơng pháp nghiên cƣ́u
6.1. Phƣơng pháp nghiên cƣ́u lý thuyế t
- Thu thâ ̣p, phân loa ̣i và tổ ng hơ ̣p các tài liê ̣u và công trình nghiên cứu trƣớc
đó có liên quan đế n đề tài nghiên cƣ́u nhằ m xây dƣ̣ng cơ sở lý luâ ̣n cho đề tài .
- Nghiên cƣ́u nô ̣i dung , chƣơng trin
̀ h sách giáo khoa và chẩ n kiế n thƣ́c Sinh
học để làm cơ sở cho việc thiết kế , phân loa ̣i bài tâ ̣p thí nghiê ̣m trong da ̣y ho ̣c Sinh
học ở trƣờng THPT.
- Nghiên cƣ́u các các tài liê ̣u về phƣơng pháp và biê ̣n pháp da ̣y ho ̣c để làm cơ
cở cho viê ̣c đề xuấ t các giải pháp sƣ̉ du ̣ng thí nghiê ̣m để da ̣y ho ̣c đa ̣t hiê ̣u quả cao.

6.2. Phƣơng pháp chuyên gia
Gă ̣p gỡ, trao đổ i với nhƣ̃ng chuyên gia có nhiề u kinh nghiê ̣m về liñ h vƣ̣c đang
nghiên cƣ́u, lắ ng nghe sƣ̣ tƣ vấ n của các chuyên gia để đinh
̣ hƣớng cho viê ̣c triể n
khai đề tài.
8


6.3. Phƣơng pháp điề u tra
Thiế t kế và sƣ̉ du ̣ng các bài kiể m tra để điề u tra về kỹ năng thiế t kế và sƣ̉ du ̣ng
thí nghiệm trong dạy học của sinh viên .
6.4. Phƣơng pháp thƣ ̣c nghiêm
̣ sƣ pha ̣m
- Tiế n hành xây dƣ̣ng các tiêu chí đánh giá mƣ́c đô ̣ đa ̣t đƣơ ̣c củ a kỹ năng thiế t
kế và sƣ̉ du ̣ng thí nghiê ̣m trong da ̣y ho ̣c Sinh ho ̣c THPT .
- Thu nhâ ̣n, đánh giá giáo án , tiế t da ̣y của sinh viên theo các tiêu chí đã đƣơ ̣c
xây dƣ̣ng.
6.5. Phƣơng pháp thố ng kê toán ho ̣c
- Sƣ̉ du ̣ng mô ̣t số công thƣ́c t oán học để xử lý các kết quả điều tra và thực
nghiê ̣m sƣ pha ̣m.
- Công thƣ́c tiń h phầ n trăm (%)
7. Nô ̣i dung nghiên cƣ́u
- Nghiên cƣ́u về viê ̣c sƣ̉ du ̣ng thí nghiê ̣m trong da ̣y ho ̣c Sinh ho ̣c THPT .
- Hê ̣ thố ng kỹ năng thiế t kế và sƣ̉ du ṇ g thí nghiê ̣m trong da ̣y ho ̣c Sinh ho ̣c.
- Đề xuấ t các giải pháp nằ m rèn luyê ̣n và nâng cao kỹ năng thiế t kế và sƣ̉ du ̣ng
thí nghiệm cho sinh viên trong dạy học Sinh học THPT .
8. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
8.1. Thế giới
Vào thế kỷ XVII , Galile – mô ̣t nhà Vâ ̣t lý ho ̣c , đã xây dƣ̣ng phƣơng pháp sƣ̉
dụng thí nghiệm với câu nói nổi tiếng “Muốn hiểu biết thiên nhiên phải trực tiếp

quan sát thiên nhiên , phải làm thí nghiệm , phải hỏi thiên nhiên chứ không hỏi
Aristot hoă ̣c kinh thánh” . Tƣ̀ đó , các nhà khoa học đã kế thừa phƣơng pháp này và
làm nó trở nên hoàn chỉnh hơn . Phƣơng pháp này đã đƣơ ̣c xâm nhâ ̣p vào nhiề u
ngành khoa học trong đó có Sinh học.
Sƣ̉ du ̣ng phƣơng pháp thí nghiê ̣m vào dạy học đã đƣợc nhiều nhà giáo dục trên
thế giới quan tâm nghiên cƣ́u nhƣ : M.A Danilop, Skinener, Okon…
B.P.Exipop cho rằ ng “Không thể hình dung viê ̣c giảng da ̣y sinh vâ ̣t ho ̣c trong
nhà trƣờng mà lại không có quan sát, không có thí nghiệm học tập”

9


Skinner trong tá c phẩ m “Công nghê ̣ da ̣y ho ̣c” (1968) đã cho rằ ng da ̣y ho ̣c là
quá trình tự khám phá và ông đã đƣa ra mô hình dạy học khám phá bằng việc sử
dụng thí nghiệm thực hành.
Dạy học bằng phƣơng ph áp thực hành thí nghiệm đã đƣợc sử dụng ở nhiều
nƣớc trên thế giới nhƣ Anh , Pháp, Mỹ… từ đầu thế kỷ XX và phát triển mạnh từ
nƣ̉a sau thế kỷ này . Ở Pháp vào những năm 1980- 1990, đã có nhiều trƣờng sử dụng
phƣơng pháp thực hành thí nghiêm trong dạy học và đƣợc xem là phƣơng pháp
trọng tâm của các môn khoa học tự nhiên ở các trƣờng trung học. Năm 1996,
Georges Charpak (1924-2010) cùng với Piere Lena và Yves Quere - viện hàn lâm
Pháp đã khởi xƣớng phƣơng pháp “bàn tay nặn bột” bắt nguồn từ thực trạng xuống
cấp của sinh viên ngành khoa học tự nhiên. Với phƣơng pháp này, viện hàn lâm
mong muốn mang đến một cơ hội để ngƣời học tiếp cận khoa học bằng các bài học
thực tiễn chứ không phải các bài giảng thuần túy lý thuyết. Theo phƣơng pháp này,
lớp học đƣợc chia thành nhiều nhóm (4 học sinh/nhóm), mỗi nhóm đƣợc giao các
tài liệu và các yêu cầu khác nhau liên quan đến các bài học. Căn cứ vào yêu cầu, các
nhóm sẽ lựa chọn các vật dụng cần thiết cho việc thực hành thí nghiệm. Các vật
dụng thƣờng đơn giản dễ tìm. Các nhóm sẽ thảo luận cách thức thực hiện các bài thí
nghiệm, trình bày các hiểu biết mà mình khám phá đƣợc. Trong suốt quá trình các

nhóm làm việc, giáo viên chỉ đóng vai trò là ngƣời quan sát hƣớng dẫn. Tại một số
nƣớc châu Á nhƣ Trung Quốc, Nhật bản, Malaysia… Bộ giáo dục vào đào tạo các
nƣớc này cũng đã đƣa phƣơng pháp “bàn tay nặn bột” vào chƣơng trình dạy học
chính khóa ở các trƣờng phổ thông.
8.2. Viêṭ Nam
Ở nƣớc ta , vấ n đề sƣ̉ du ̣ng thí nghiê ̣m trong quá trin
̀ h da ̣y ho ̣c cũng đƣơ ̣c rấ t
nhiề u nhà lý luâ ̣n da ̣y ho ̣c nghiên cƣ́u nhằ m

cải tiến phƣơng pháp dạy học theo

hƣớng tić h cƣ̣c hóa hoa ̣t đô ̣ng nhâ ̣n thƣ́c nhƣ Đinh Quang Báo

, Nguyễn Ngo ̣c

Quang, Trầ n Bá Hoành….
Viê ̣c sƣ̉ du ̣ng phƣơng pháp thƣ̣c hành trong giảng da ̣y để phát huy tin
́ h tić h
cƣ̣c, sáng tạo của học sinh đƣơ ̣c nghiên cƣ́u trên tấ t cả các môn ho ̣c và các cấ p ho ̣c .
Trong da ̣y ho ̣c Sinh ho ̣c , viê ̣c sƣ̉ du ̣ng thí nghiê ̣m cũng đã đƣơ ̣c nghiên cƣ́u và
vâ ̣n du ̣ng có hiê ̣u quả .
10


Nguyễn Vinh Hiể n (2003) tƣ̀ sƣ̣ phân tić h vai trò của hoa ̣t đô ̣ ng quan sát , thí
nghiê ̣m trong quá trình da ̣y ho ̣c nói chung và da ̣y ho ̣c Sinh ho ̣c nói riêng đã đề xuấ t
biê ̣n pháp , quy triǹ h sƣ̉ du ̣ng thí nghiê ̣m trong da ̣y ho ̣c kiế n thƣ́c hin
̀ h thái , sinh lý
thƣ̣c vâ ̣t học, Sinh ho ̣c 6 [8].
Trầ n Thi ̣ Thúy (2007) “Sƣ̉ du ̣ng bài tâ ̣p thƣ̣c hành rèn luyê ̣n mô ̣t số kỹ năng tƣ

duy thƣ̣c nghiê ̣m trong da ̣y – học Sinh học THPT” [14].
Phan Đƣ́c Duy (2012) “ Mô ̣t trong nhƣ̃ng phƣơng hƣớng để rèn luyê ̣n kỹ năng
tƣ duy cho ho ̣c sinh là viê ̣c sƣ̉ du ṇ g bài tập thực hành thí nghiệm” [4].
Đặng Thị Dạ Thủy (2013) “Nâng cao hiê ̣u quả da ̣y – học Sinh học bậc THPT
bằ ng viê ̣c sƣ̉ dụng bài tập thí nghiệm” [13].
Nhƣ vâ ̣y, có thể thấy việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học đã đƣợ

c nghiên

cƣ́u tƣ̀ rấ t sớm . Tuy nhiên , viê ̣c nghiên cƣ́u sƣ̉ du ̣ng thí nghiê ̣m để rèn luyê ̣n cho
sinh viên sƣ pha ̣m kỹ năng thiế t kế và sƣ̉ du ̣ng thí nghiê ̣m trong da ̣y ho ̣c Sinh ho ̣c ở
THPT vẫn còn rấ t ha ̣n chế . Vì vậy, viê ̣c đi sâu nghiê n cƣ́u lý luâ ̣n , thiế t kế và đề
xuấ t các giải pháp sƣ̉ du ̣ng thí nghiê ̣m cho sinh viên là rấ t cầ n thiế t .
9. Cấ u trúc của luâ ̣n văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung luận văn có 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luâ ̣n và thƣ̣c tiễn củ a đề tài
Chƣơng 2: Rèn luyện cho sinh viên kỹ năng thiết kế và sử dụng thí nghiệm
trong da ̣y ho ̣c sinh ho ̣c phầ n Sinh ho ̣c cơ thể – Sinh ho ̣c 11
Chƣơng 3: Thƣ̣c nghiê ̣m sƣ pha ̣m
10. Dƣ ̣ kiế n các đóng góp mới
- Hê ̣ thố ng hóa mô ̣t số vấ n đề cơ bản về lý luâ ̣n da ̣y ho ̣c hiê ̣n đa ̣i . Đề xuấ t hê ̣
thố ng thí nghiê ̣m và hƣớng dẫn sinh viên xây dƣ̣ng các thí nghiê ̣m nhằ m rèn luyê ̣n
kỹ năng thiết kế và sử dụng thí nghiệm trong dạy học phần Sinh học cơ thể

– Sinh

học 11.
- Kế t quả thiế t kế các bài da ̣y có thể làm tài liê ̣u tham khảo cho giáo viên và
sinh viên.


11


PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1.CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1.1.1.Thí nghiệm
1.1.1.1. Thí nghiệm
Nếu quan sát là phƣơng pháp nghiên cứu các đối tƣợng và hiện tƣợng có sẵn
trong điều kiện tự nhiên thì thí nghiệm là phƣơng pháp nghiên cứu đối tƣợng và
hiện tƣợng trong điều kiện nhân tạo. Trong phức hợp các điều kiện tự nhiên tác
động lên sinh vật, ngƣời nghiên cứu chỉ còn vài yếu tố chuyên biệt để riêng cứu lần
lƣợt các ảnh hƣởng của chúng. Thí nghiệm là phƣơng pháp cơ bản trong nghiên cứu
khoa học Sinh học , vì vậy nó cũng đƣợc sử dụng trong dạy học Sinh học [16].
Thí nghiệm khi đƣợc xét là một danh từ, nó bao gồm mẫu vật, dụng cụ, phòng
thí nghiệm, hóa chất đƣợc cung cấp từ hiện thực khách quan.
Còn khi xét là một động từ, thí nghiệm là gây ra một hiện tƣợng, một sự biến
đổi nào đó bên trong điều kiện xác định để tìm hiểu, nghiên cứu, kiểm tra hay
chứng minh [16].
Để nghiên cứu các sự vật hiện tƣợng trừu tƣợng, có mối liên hệ thành phần
trong tổng thể phức tạp, tách ra từng đối tƣợng hay quy các đối tƣợng nghiên cứu về
trƣờng hợp cụ thể, lý tƣởng hóa các yếu tố không nghiên cứu, sau đó sử dụng dụng
cụ hóa chất trong phòng thí nghiệm để tạo ra môi trƣờng phù hợp cho thí nghiệm
khả thi.
Theo quan điểm của Losklinbo: “Phƣơng tiện dạy học là tất cả các phƣơng
tiện vật chất cần thiết giúp cho giáo viên và học sinh tổ chức và tiến hành hợp lý có
hiệu quả quá trình giáo dƣỡng ở các cấp học, các lĩnh vực, các môn học để có thể
thực hiện đƣợc những yêu cầu của chƣơng trình dạy học”.
Với mục tiêu đổi mới phƣơng pháp dạy học hiện nay, phƣơng tiện dạy học
đƣợc hiểu rộng thêm là các phƣơng tiện đƣợc sử dụng trong quá trình dạy học để

hình thành các tình huống có vấn đề trong giờ học giúp học sinh tìm hiểu, củng cố,
so sánh, vận dụng kiến thức. Vì vậy, thí nghiệm sẽ trở thành phƣơng tiện dạy học
hữu ích. Mặt khác, xét cụ thể trên quan điểm lý luận dạy học, thí nghiệm còn là một
12


loại phƣơng tiện trực quan – hệ thống bao gồm các dụng cụ, đồ dùng, thiết bị kỹ
thuật từ đơn giản đến phức tạp đƣợc dùng trong quá trình dạy học với tƣ cách là đại
diện cho hiện thực khách quan của sự vật hiện tƣợng. Ngoài ra thí nghiệm còn là
con đƣờng tìm ra các kết luận khoa học và phƣơng pháp dạy học Sinh học.
1.1.1.2. Vai trò của thí nghiệm
Thí nghiệm là một phƣơng pháp nghiên cứu cơ bản trong Sinh học. Thí
nghiệm không chỉ nghiên cứu các sự vật hiện tƣợng tự nhiên mà con ngƣời có thể
chủ động tạo ra các yếu tố thí nghiệm để nghiên cứu trong điều kiện nhân tạo theo
mục đích của mình, chính vì vậy trong dạy học Sinh học, thí nghiệm có vai trò rất
quan trọng:
Thí nghiệm Sinh học đƣợc học sinh thực hiện chu đáo sẽ rèn luyện đƣợc
những đức tính tốt nhƣ chính xác, cẩn thận, biết làm việc có phƣơng pháp, có khoa
học, phát triển tƣ duy kỹ thuật và tƣ duy logic [19].
Thí nghiệm là nguồn cung cấp tri thức: thí nghiệm là mô hình đại diện cho
hiện thực khách quan, là cơ sở xuất phát cho quá trình nhận thức của học sinh.
Trong thí nghiệm có nhiều yếu tố con ngƣời có thể chủ động sáng tạo ra, vì vậy cho
phép đi sâu tìm hiểu bản chất các hiện tƣợng, các mối quan hệ nhân quả của hiện
tƣợng. Từ đó có thể hình thành tri thức cho học sinh. Đặc biệt qua thí nghiệm ngƣời
học có thể tự mình lĩnh hội tri thức mới thông qua các hiện tƣợng đƣợc biểu hiện.
Thí nghiệm là phƣơng tiện tổ chức hoạt động tích cực của học sinh trong dạy
học Sinh học: Thí nghiệm không chỉ đơn thuần là minh họa cho kiến thức bài giảng
mà thí nghiệm còn là phƣơng tiện rất hữu ích trong việc hình thành kiến thức cho
học sinh. Nếu thí nghiệm đƣợc tổ chức dƣới hình thức tìm tòi, nghiên cứu thì học
sinh không chỉ đƣợc quan sát mà còn tự mình rút ra những kinh nghiệm, nhận xét

và tự mình giải thích thí nghiệm. Thông qua đó phát triển cho học sinh tính độc lập,
tự giác, tích cực, sáng tạo trong hành động và nhận thức.
Sử dụng thí nghiệm trong dạy học làm cho bài học thêm sinh động, khơi dậy ở
học sinh hứng thú học tập môn học và niềm tin ở kiến thức vừa lĩnh hội.
1.1.2. Một số hình thức dạy học bằng thí nghiệm
Trong dạy học, khi sử dụng thí nghiệm thì phƣơng pháp quan sát và thí
nghiệm tìm tòi nghiên cứu đƣợc xem là chủ đạo để tổ chức hoạt động dạy học cho
13


học sinh. Quan sát và thí nghiệm có thể sử dụng trong cả 3 khâu của quá trình dạy học:
- Trong nghiên cứu nội dung mới
- Trong củng cố - hoàn thiện kiến thức
- Trong kiểm tra đánh giá
1.1.2.1. Thí nghiệm sử dụng trong khâu nghiên cứu nội dung mới
Thí nghiệm có thể đƣợc sử dụng nhƣ một biện pháp để xác định nhiệm vụ
nhận thức. Nhƣ vậy, thí nghiệm sẽ đƣợc đặt ra hoặc nêu lên một vấn đề có liên quan
trƣớc khi vào học một bài mới hoặc một nội dung nào đó trong bài nhằm tạo hứng
thú và nhu cầu cho ngƣời học. Không phải lúc nào cũng có thể đƣa ra một thí
nghiệm minh chứng cho kiến thức của cả bài học mà đôi khi thí nghiệm chỉ minh
họa cho một đơn vị kiến thức nhỏ nào đó trong toàn bài học. Dù minh họa ở mức độ
nào đi chăng nữa thì thí nghiệm cũng đã góp phần mang lại giá trị sƣ phạm cho bài
học cũng nhƣ thành công cho bài học [15].
Trong khâu nghiên cứu nội dung mới, thí nghiệm đƣợc sử dụng với nhiều mục
đích khác nhau nhƣ:
- Đặt vấn đề vào bài học
- Giới thiệu về một vấn đề, quá trình, hiện tƣợng hay cơ chế sinh học
- Minh họa hoặc giải thích cho một số kiến thức sinh học
- Thí nghiệm dùng để tạo tình huống có vấn đề trong tiết học
1.1.2.2. Thí nghiệm sử dụng trong khâu củng cố - hoàn thiện kiến thức và khâu

kiểm tra đánh giá
Đối với khâu củng cố - hoàn thiện kiến thức, nội dung của thí nghiệm không
lặp lại hoàn toàn thí nghiệm đã tiến hành khi nghiên cứu nội dung kiến thức mới mà
là một biến dạng hoặc trình bày một thí nghiệm tƣởng tƣợng để củng cố mở rộng
kiến thức trƣớc đó. Nhƣ vậy trong khâu này giáo viên phải đƣa ra các thí nghiệm ảo
(thí nghiệm giấy – bút hay thí nghiệm trong tƣ duy) trong đó điều quan trọng là rèn
luyện cho học sinh năng lực tƣ duy, nêu giả định từ đó thiết kế thí nghiệm trong tƣ
duy để chứng minh, kiểm chứng tính đúng đắn của giải định hoặc lập luận về các
kết quả thu đƣợc từ một thí nghiệm, hoặc so sánh kết quả giữa đối chứng và thực
nghiệm để rút ra kết luận về thí nghiệm đã nêu [15].

14


1.1.3. Kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học Sinh học
Năng lực dạy học là tổng hợp các đặc điểm, thuộc tính tâm lý của cá nhân
ngƣời dạy phù hợp với yêu cầu đặc trƣng của hoạt động dạy học Sinh học nhằm
đảm bảo cho hoạt động đó đạt hiệu quả cao. Năng lực đƣợc hình thành trên cơ sở
của các tƣ chất tự nhiên của cá nhân và do hoạt động, công tác và rèn luyện.
Năng lực dạy học Sinh học đƣợc rèn luyện và thể hiện qua các kỹ năng, kỹ
xảo về nghề nghiệp của ngƣời dạy nhƣ: Kỹ năng, kỹ xảo cơ bản về dạy học Sinh
học, kỹ năng thực hành thí nghiệm Sinh học, kỹ năng sử dụng thiết bị thí nghiệm
trong dạy học vào dạy học Sinh học…
1.1.3.1. Kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh học
Kỹ năng thiết kế thí nghiệm trong dạy học Sinh học bao gồm các kỹ năng
thành phần sau:
- Dự kiến đƣợc các tình huống hƣớng dẫn học sinh tự thấy đƣợc nhu cầu cần phải
tiến hành thí nghiệm để giải quyết vấn đề đặt ra (xác định đƣợc mục đích thí nghiệm).
- Dự kiến đƣợc cách thức hƣớng dẫn học sinh tự đề xuất hay điều chỉnh
phƣơng án thí nghiệm phù hợp với điều kiện đã cho.

- Dự kiến đƣợc cách thức hƣớng dẫn học sinh tự đề xuất việc lựa chọn các
dụng cụ thí nghiệm phù hợp với phƣơng án thí nghiệm đã đƣa ra.
- Dự kiến đƣợc cách thức hƣớng dẫn học sinh tự đề xuất quy trình tiến hành
thí nghiệm.
- Dự kiến đƣợc cách thức hƣớng dẫn học sinh tự đề xuất cách thức quan sát,
thu thập số liệu.
- Dự kiến đƣợc cách thức hƣớng dẫn học sinh tự đề xuất cách thức trình bày số
liệu (trình bày bảng, đồ thị…).
- Dự kiến đƣợc cách thức hƣớng dẫn học sinh đề xuất cách thức phân tích, xử
lý số liệu để rút ra kết luận mong muốn.
- Dự kiến cách thức hƣớng dẫn học sinh đánh giá chung về quá trình thí nghiệm.
1.1.3.2. Kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học Sinh học
Để đảm bảo thành công của bài học có sử dụng TN, bản thân sinh viên cần phải:
- Hiểu đƣợc sâu sắc các đặc điểm, yêu cầu của từng loại TN trong dạy học
Sinh học.
15


- Xây dựng kế hoạch bài học theo hƣớng triệt để khai thác sử dụng TN làm
phƣơng tiện nhận thức cho học sinh (Kỹ năng này đƣợc đánh giá thông qua số
lƣợng bài học có sử dụng TN).
+ Sử dụng TN tạo tình huống có vấn đề, tạo động cơ hứng thú nhu cầu nhận
thức của học sinh (TN mở đầu bài học).
+ Sử dụng TN trong quá trình nghiên cứu kiến thức mới.
+ Sử dụng TN để củng cố kiến thức mới.
+ Sử dụng TN để kiếm tra, đánh giá kiến thức và kỹ năng của học sinh.
- Thực thi bài học có sử dụng TN.
- Sử dụng TN đúng mục đích, đúng lúc, đúng chỗ, đúng cƣờng độ.
- Tiến hành TN thành công.
- Sử dụng TN đảm bảo yêu cầu về các mặt khoa học Sinh học và khoa học sƣ phạm.

Theo mô hình DACUM (Develop/Designing A Curriculum), thông qua việc
phân tích các hoạt động dạy học của giáo viên trong dạy học với các TN, dựa vào
các chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT, cần xây dựng hệ thống kỹ năng sử
dụng/dạy học TN cho sinh viên sƣ phạm đáp ứng nhu cầu của thực tiễn. Hệ thống
kỹ năng này cần đƣợc rèn luyện, hình thành và phát triển đồng bộ theo hai nhóm.
Bảng 1.1. Hệ thống kỹ năng cần đƣợc rèn luyện trong dạy học thí nghiệm
cho sinh viên sƣ phạm
Kỹ năng thực hành thí nghiệm

Kỹ năng dạy học thí nghiệm

Lập kế hoạch sử dụng thiết bị thí nghiệm Lập kế hoạch dạy học thí nghiệm
Thực hiện các quy trình của thí nghiệm

Tổ chức thực hiện, quản lý các quy trình,
triển khai thí nghiệm

Đánh giá kết quả thí nghiệm:

Đánh giá kết quả của học sinh thông qua

- Quan sát, ghi chép

thí nghiệm:

- Nhận xét, đánh giá

- Đánh giá kỹ năng quan sát của học sinh

- Viết báo cáo


- Đánh giá ý kiến, nhận xét của học sinh
- Đánh giá kỹ năng viết báo cáo của học
sinh

Đánh giá cải tiến thí nghiệm

Đánh giá cải tiến việc dạy học thí nghiệm

16


Việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học đƣợc nêu lên ở các cấp độ
khác nhau và đƣợc thể hiện nhƣ sau:
Bảng 1.2. Các cấp độ trong việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học
Cấp độ

Kỹ năng thiết kế

Kỹ năng thực hiện

(Thiết kế sử dụng thí nghiệm (Sử dụng thí nghiệm trong dạy
trong dạy học Sinh học)
Cấp độ 1

học Sinh học)

Tái tạo (nhớ, hiểu): Đƣa ra thiết Làm đƣợc: cố gắng làm việc
kế phù hợp với lý luận dạy học theo đúng thiết kế, một cách
một cách đơn giản, chƣa quan rập khuôn máy móc. Thao tác,

tâm đúng mức tới việc phát huy động tác thừa, cần có sự trợ
tính tích cực, tự lực, sáng tạo của giúp
học sinh

Cấp độ 2

Vận dụng: Đƣa ra thiết kế phù Làm chính xác: Thực hiện theo
hợp với lý luận dạy học, quan đúng thiết kế với tốc độ và
tâm đúng mức tới việc phát huy chất lƣợng tốt, không cần sự
tính tích cực, tự lực, sáng tạo của trợ giúp, không có động tác
thừa, có biến đổi thích nghi với

học sinh

tình huống
Cấp độ 3

Sáng tạo: đƣa ra các thiết kế khác Làm thuần thục, biến hóa: thực
nhau phù hợp với lý luận dạy hiện công việc với tốc độ và
học, phân tích, đánh giá ƣu chất lƣợng cao, có sự linh hoạt
nhƣợc điểm của từng thiết kế và thích nghi với các tình
trong từng tình huống sƣ phạm huống mới, vấn đề đặc biệt
khác nhau. Trong đó, quan tâm
nhiều đến việc phát huy tính tích
cực, tự lực, sáng tạo của học sinh

1.2. Cơ sở thực tiễn
Kết quả điều tra, phân tích, xử lý số liệu từ phiếu điều tra của 150 sinh viên
khoa Sinh, trƣờng đại học Quảng Nam thu đƣợc kết quả nhƣ sau:


17


1.2.1. Cơ sở vật chất, trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất phục vụ cho thực hành
bộ môn Sinh học
Bảng 1.3. Kết quả điều tra về cơ sở vật chất, trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất
phục vụ cho thực hành bộ môn Sinh học
Kết quả điều tra

Nội dung
Phòng thực hành, Có
thí nghiệm của nhà Không
trƣờng
Trang thiết bị, Đầy đủ
dụng cụ, hóa chất Chƣa đầy đủ
phục vụ thực hành, Đảm bảo chất
thí nghiệm
lƣợng để đạt đƣợc
kết quả thí nghiệm
Chƣa đảm bảo chất
lƣợng để đạt đƣợc

Số lƣợng

Tỷ lệ

150

100%


0

0%

87

58%

63

42%

79

52.67%

71

47.33%

64

42.67%

82

54.67%

103


68.67%

kết quả thí nghiệm
Những khó khăn Thiết bị, dụng cụ
chủ yếu về cơ sở Hóa chất
vật chất để đáp ứng Mẫu vật
thực hành thí nghiệm

Kết quả trên cho thấy có 58% sinh viên cho rằng trƣờng học đƣợc trang bị đầy
đủ các trang thiết bị, dụng cụ hóa chất phục vụ cho dạy và học thực hành môn Sinh
học, 42% sinh viên lại cho rằng trang thiết bị của phòng thực hành vẫn còn thiếu.
Khi đƣợc hỏi trang thiết bị của phòng thực hành có đáp ứng đƣợc chất lƣợng để bảo
đảm việc thực hành các bộ môn hay không thì có 47.33% sinh viên cho rằng chƣa
đảm bảo chất lƣợng để sinh viên thực hành. Có 68.67% sinh viên cho rằng khó khăn
chủ yếu để đáp ứng thực hành thí nghiệm trong nhà trƣờng hiện nay là vấn đề mẫu
vật, trong khi đó 54.67% sinh viên cho rằng nguyên nhân là do hóa chất và nguyên
nhân do thiết bị dụng cụ chiếm 42.67% sinh viên tham gia trả lời. Qua đó có thể
thấy những khó khăn về trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất mẫu vật có ảnh hƣởng
không nhỏ đến mức độ tổ chức thực hành thí nghiệm trong dạy học bộ môn Sinh học.

18


Để rèn luyện kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học, trƣờng đại học Quảng
Nam đã nhập nhiều thiết bị phục vụ công tác dạy và học thực hành, các thiết bị
đƣợc nhập về bao gồm cả thí nghiệm truyền thống và thí nghiệm hiện đại, các thí
nghiệm nhập về để phục vụ cho việc rèn luyện kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy
học đƣợc trang bị cho hai phòng thực hành bộ môn Sinh học. Một số trang thiết bị
chƣa đƣợc khai thác sử dụng, hoặc đã bị hỏng hay không còn phù hợp với nội dung
dạy học đã đƣợc đƣa vào kho. Hằng năm, tổ bộ môn làm công tác đề xuất tham

mƣu cho lãnh đạo nhà trƣờng mua mới, thay thế cung cấp kịp thời các trang thiết bị,
dụng cụ, hóa chất phục vụ cho việc dạy và học của giáo viên và sinh viên Sinh học.
1.2.2. Nhận thức của sinh viên về vai trò của thực hành thí nghiệm trong dạy
và học bộ môn Sinh học ở trƣởng phổ thông
Kết quả xử lý câu hỏi điều tra nhận thức của 150 sinh viên về vai trò của thực
hành thí nghiệm trong dạy và học bộ môn Sinh học ở trƣờng phồ thông đƣợc thể
hiện qua bảng sau:
Bảng 1.4. Kết quả điều tra nhận thức của sinh viên về vai trò của thực hành
TN trong dạy và học bộ môn SH ở trƣờng phổ thông
Kết quả

Nội dung điều tra
Vai trò của thực Không cần thiết
hành thí nghiệm Bình thƣờng
trong dạy và học Cần thiết
bộ môn Sinh học ở Rất cần thiết
trƣờng phổ thông
Tổng

Số lƣợng

Tỷ lệ

0

0%

23

15.33


49

32.67

78

52%

150

100%

Kết quả thăm dò cho thấy hầu hết sinh viên đều đánh giá cao vai trò của thực
hành thí nghiệm trong dạy và học bộ môn Sinh học ở trƣờng phổ thông với 52%
sinh viên cho rằng rất cần thiết, 32.67% sinh viên cho rằng cần thiết, chỉ 15.33%
sinh viên cho rằng bình thƣờng và không sinh viên nào cho rằng không cần thiết.
Sinh viên đƣợc tiếp cận làm việc với nhiều bài thí nghiệm trong quá trình đào
tạo Đại học, nhƣng đa phần sinh viên ra trƣờng với kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào
dạy học còn nhiều hạn chế. Ngay cả việc vận hành sử dụng các bộ thí nghiệm tối
thiểu mà bộ Giáo dục và Đào tạo trang bị cho các trƣờng phổ thông cũng gặp một
số khó khăn. Có thể chỉ ra một vài nguyên nhân nhƣ sau:
19


- Các kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học đƣợc hình thành chủ yếu trong
quá trình đào tạo đại học. Nhƣng trên thực tế, không ít sinh viên chƣa thực sự quan
tâm đúng mức đến học thực hành, một số thí nghiệm đƣa vào giảng dạy không phù
hợp, không đáp ứng với thực tế dạy học về sau ở trƣờng phổ thông….
- Tác phong làm thí nghiệm ở một số sinh viên mang tính đối phó, hầu nhƣ

không chuẩn bị trƣớc lý thuyết ở nhà, cách học quá phụ thuộc vào ngƣời dạy.
- Do sự hạn chế của phân chia tiết dạy thực hành, một số bài thí nghiệm của
sinh viên đƣợc tiếp cận đã giảm độ chính xác đáng kể làm ảnh hƣởng đến chất
lƣợng học.
- Để nâng cao chất lƣợng sử dụng thí nghiệm trong dạy học cho sinh viên, cần
đƣa thêm các bài thí nghiệm sử dụng trong trƣờng phổ thông vào giảng dạy, một
mặt rèn luyện kỹ năng sử dụng thí nghiệm cho sinh viên, một mặt giúp sinh viên
làm quen với việc dạy thực hành sau này.
1.2.3. Nhận thức của sinh viên về mục đích của việc thiết kế và sử dụng thí
nghiệm trong dạy học Sinh học
Bảng 1.5. Kết quả điều tra nhận thức của sinh viên về mục đích việc thiết kế và
sử dụng TN trong dạy học SH
Kết quả

Nội dung điều tra

Số lƣợng

Tỷ lệ

31

20.67%

73

48.67%

85


56.67%

42

28%

21

14%

Việc thiết kế và sử Để tổ chức cho học
dụng thí nghiệm sinh học tập chiếm
trong dạy học Sinh lĩnh kiến thức mới
học ở trƣởng phổ Để củng cố kiến
thông nhằm mục thức cho học sinh
đích chủ yếu là

Để
những

rèn
kỹ

luyện
năng,

phát triển tƣ duy
thực

hành


thí

nghiệm cho học
sinh
Để kiểm tra, đánh
giá học sinh
Mục đích khác
20


Từ những số liệu trên có thể thấy, bài tập thí nghiệm đƣợc sinh viên nhận định
đƣợc sử dụng với nhiều mục đích khác nhau, vào nhiều khâu khác nhau của quá
trình dạy học. Trong đó, phần lớn sinh viên cho rằng thực hành thí nghiệm có mục
đích chủ yếu là rèn luyện những kỹ năng, phát triển tƣ duy thực hành thí nghiệm
cho học sinh.

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1
Từ nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài cho thấy:
Thí nghiệm có vai trò hết sức quan trọng trong dạy và học bộ môn Sinh học,
đặc biệt là đối với sinh viên các trƣờng sƣ phạm.
Thí nghiệm có thể đƣợc sử dụng ở khâu nghiên cứu bài học mới, củng cố và
kiểm tra đánh giá.
Qua khảo sát thực tế cho thấy kỹ năng sử dụng thí nghiệm vào dạy học của
sinh viên còn nhiều hạn chế. Từ đó cho thấy tầm quan trọng của việc rèn luyện cho
sinh viên kỹ năng thiết kế và sử dụng thí nghiệm trong dạy học Sinh học.

21